Szczepionki w zwalczaniu zakaźnych chorób świń

Szczepionki w zwalczaniu zakaźnych chorób świń prof. dr hab. Zygmunt Pejsak, prof. dr hab. Marian Truszczyński Zakład Chorób Świń Państwowego Instytutu Weterynaryjnego Państwowego Instytutu Badawczego w Puławach Artykuł przedstawia szczepionki, które są wykorzystywane w zwalczaniu chorób zakaźnych u trzody chlewnej. Szczepienia profilaktyczne przeciw chorobom bakteryjnym i wirusowym świń oceniane są jako ekonomicznie najbardziej uzasadnione, a równocześnie skuteczne postępowanie przeciw wystąpieniu określonej choroby zakaźnej. Warunkiem jest podejście kompleksowe, uwzględniające zapewnienie dobrostanu zwierząt oraz korzystanie ze szczepionek o sprawdzonej wysokiej skuteczności. Ważna jest poprawna technika szczepień. Celem artykułu jest przedstawienie istotnych z punktu widzenia praktyki weterynaryjnej zaleceń, dotyczących optymalnego wyboru szczepionek, z uwzględnieniem specyfiki poszczególnych chorób zakaźnych i cyklu produkcyjnego trzody chlewnej. Tab. 1 (s. 16) przedstawia sprawdzone w praktyce, w odniesieniu do wielu chorób świń, adresowane do lekarzy weterynarii propozycje szczepień. Różyca świń Przeciw różycy świń stosowane są szczepionki z żywymi, atenuowanymi szczepami lub ze szczepami inaktywowanymi. Te pierwsze mają przewagę nad szczepionkami inaktywowanymi ze względu na wyższą immunogenność oraz możliwość podawania ich, oprócz iniekcji parenteralnej stosowanej w naszym kraju, również doustnie w wodzie do picia albo przy użyciu aerozoli do układu oddechowego, co w Polsce nie znajduje zastosowania. Z uwagi na nierzadkie powikłania poszczepienne po stosowaniu szczepionek atenuowanych są one coraz rzadziej wykorzystywane w praktyce. Wycofywanie się ze stosowania szczepionek atenuowanych przeciwko różycy związane jest zwłaszcza z faktem dość częstego występowania wśród pogłowia trzody chlewnej drobnoustrojów o działaniu immunosupresyjnym (PRRSV, PCV2, Mycoplasma hyopneumoniae), co zwiększa częstość powikłań po stosowaniu szczepionek atenuowanych przeciw różycy świń. Można stwierdzić, że w krajach Unii Europejskiej szczepionki żywe stosowane są niezmiernie rzadko. Do produkcji szczepionek inaktywowanych stosuje się szczepy serotypu 2 (czyli B). Szczepy te wytwarzają na podłożach z dodatkiem surowicy czynnik immunogenny, istotny w indukowaniu czynnej odporności przeciwzakaźnej. Szczepieniu poddawane są świnie 2-3-miesięczne, przy stosowaniu dwóch iniekcji w odstępach 3-4 tygodni. Odporność utrzymuje się około 6 miesięcy. Lochy immunizuje się przed pokryciem dwukrotnie, w odstępie około 4 tygodni, tak by drugie szczepienie miało miejsce około W ETERYNARIA W TERENIE 2/2014 12

2 tygodnie przed kryciem. Oprócz serotypu 2 w niektórych szczepionkach uwzględnia się również serotyp 1 (czyli A). W Polsce zarejestrowane zostały następujące szczepionki przeciw różycy: Porcilis Ery (inaktywowana hodowla serotypu 2 E. rhusiopathiae), Ruvax (inaktywowana hodowla serotypu 2 E. rhusiopathiae); Suibiovac Ery (inaktywowana, serotypy 1 i 2), Erysin (inaktywowana). Wszystkie dostępne inaktywowane szczepionki przeciwko różycy podawane są dwukrotnie, natomiast Erysin zalecany jest do stosowania jednokrotnego. Leptospiroza Szczepieniu podlegają lochy i pierwiastki, co przyczynia się do ograniczenia ronień, ale nie przeciwdziała siewstwu leptospir z moczem (1). W Polsce w profilaktyce leptospirozy wykorzystuje się głównie autoszczepionki lub biopreparaty importowane w ramach tzw. importu docelowego (najczęściej szczepionkę FarrowSure, prod. Pfizer). Progresywne zanikowe zapalenie nosa świń Szczepionki przeciwko progresywnemu zanikowemu zapaleniu nosa stosuje się wyłącznie u loch. Szczepienie podstawowe polega na dwukrotnym podaniu biopreparatu lochom prośnym w okresie 5. i 3. tygodnia przed porodem. Szczepienie przypominające powinno być przeprowadzone jednokrotnie około 3. tygodnia przed porodem. W Polsce zarejestrowane zostały następujące szczepionki: Porcilis AR-T DS oraz Diluvac forte (toksoid toksyny wytwarzanej przez toksynotwórcze szczepy Pasteurella multocida i inaktywowanej hodowli szczepów Bordetella bronchiseptica), Respiporc ART (inaktywowana toksyna z toksynotwórczych szczepów Pasteurella multocida typów D i A oraz inaktywowana hodowla Bordetella bronchiseptica), Rhiniffa T (inaktywowana toksyna z toksynotwórczych szczepów Pasteurella multocida i zawiesina inaktywowanych szczepów Bordetella bronchiseptica), Rhiniseng (inaktywowane toksyny Pasteurella multocida i Bordetella bronchiseptica), Rinipravac DT (inaktywowana toksyna z toksynotwórczych szczepów Pasteurella multocida oraz inaktywowane komórki Bordetella bronchiseptica). Mykoplazmozowe zapalenie płuc świń Dostępne są szczepionki inaktywowane, z adjuwantami, zawierające komórki i/lub błony komórkowe Mycoplasma hyopneumoniae. Tego typu biopreparaty nie zapobiegają zakażeniu, jednak istotnie obniżają występowanie objawów i zmian chorobowych układu oddechowego, w tym płuc, chroniąc przed rozwojem stanów zapalnych. Zalecane jest szczepienie prosiąt w wieku 1 i 3 tygodni. Coraz częściej sugeruje się celowość szczepienia loch prośnych. Szczepienie to ogranicza siewstwo mykoplazmy przez samice oraz generuje poziom odporności biernej wśród prosiąt w ramach miotu. Badania Sibili i wsp. (10) wskazują, że prosięta od loch szczepionych przed porodem rzadziej chorują na mykoplazmozowe zapalenie płuc, co potwierdzają Thacker i wsp. (11). W profilaktyce możliwe jest wykorzystanie szczepionek przeznaczonych do dwukrotnego stosowania i szczepionek do stosowania jednokrotnego (typu One). W przypadku stosowania szczepionek typu One konieczne jest zwracanie szczególnej uwagi na techniczną prawidłowość podania biopreparatu. Tak jak przy każdym szczepieniu, tak samo w odniesieniu do mykoplazmowego zapalenia płuc konieczne jest branie pod uwagę interferencji odporności biernej z indukowaną odpornością czynną. W Polsce zarejestrowano: Hyoresp, Ingelvac MycoFLEX, M+PAC, Mypravac suis, Porcilis M.hyo, Respisure, Respisure ONE, Suvaxyn M.hyo, Biosuis M-hyo. Pleuropneumonia świń Szczepionki można podzielić na dwie grupy: 1. preparaty inaktywowane zawiesin komórek Actinobacillus (A.) pleuropneumoniae, 2. szczepionki podjednostkowe z udziałem toksyn wymienionych drobnoustrojów (Porcilis App). Pierwsze ciągle reprezentują około 90% znajdujących się w handlu szczepionek przeciw pleuropneumonii świń. Szczepienie nimi jest skuteczniejsze, jeżeli w szczepionce występują epidemiologicznie ważne serotypy A. pleuropneumoniae dla danego regionu (8, 9). Skuteczność zwiększają adjuwanty. W Polsce zarejestrowane zostały następujące szczepionki: Pleuro-suivax (inaktywowana hodowla biotypu 1 A. pleuropneumoniae (App) oraz biotypu 2 App, należących odpowiednio do serotypów 2 i 9), Porcilis App (stanowi białko otoczki zewnętrznej oraz 3 inaktywowane toksyny Apx I, Apx II i Apx III). Ze względu na stosunkowo długo utrzymującą się odporność bierną szczepienia warchlaków przeprowadzać należy najwcześniej w 6. i 10. tygodniu życia. W niektórych okolicznościach (duża presja ze strony Actinobacillus pleuropneumoniae (App), ponad miarę wydłużony czas tuczu, obecność w stadzie wielu czynników immunosupresyjnych) wskazane może być podanie trzeciej dawki szczepionki. Aptovac szczepionka w postaci emulsji zawierająca inaktywowane antygeny Actinobacillus pleuropneumoniae, najczęściej występujące w Polsce serotypy 2 i 6, oraz wyosobniony od chorych świń wysoce immunogenny szczep Pasteurella multocida. Szczepionka Aptovac przeznaczona jest do uodparniania świń przeciw wieloważnym zakażeniom układu oddechowego. Szczepionka służy do biernego uodparniania prosiąt poprzez czynne uodparnianie loch i loszek oraz do czynnego uodparniania warchlaków i tuczników, w celu zmniejszenia śmiertelności, objawów klinicznych i zmian chorobowych wywołanych przez Actinobacillus pleuropneumoniae i Pasteurella multocida. W ETERYNARIA W TERENIE 2/2014 14

Grupa wiekowa/technologiczna Nazwa choroby Kiedy szczepić Lochy przed kryciem Parwowiroza, różyca, zespół rozrodczo-oddechowy Szczepienie podstawowe: dwukrotnie w odstępie 3-4 tygodni, tak aby drugie przypadało na okres 2 tygodni przed kryciem; szczepienie przypominające: jednokrotnie, około 2 tygodni przed kryciem Knury Parwowiroza, różyca, zespół rozrodczo-oddechowy, PCV2; grypa Co 4-6 miesięcy, jednokrotnie Lochy przed porodem Kolibakterioza, progresywne zakaźne zanikowe zapalenie nosa, zakażenia cirkowirusowe, pleuropneumonia, zakażenia beztlenowcowe, infl uenza, streptokokoza, choroba Glässera, zespół rozrodczo-oddechowy Szczepienie podstawowe: dwukrotnie w odstępie 3-4 tygodni, tak aby drugie przypadało na 3 tygodnie przed porodem Prosięta ssące Mykoplazmowe zapalenie płuc, zakażenia cirkowirusowe, zespół rozrodczo-oddechowy, choroba Glässera W zależności od wyników badań profi lu serologicznego stada; w przypadku braku takich badań w zależności od tego, czy prosięta pochodzą od loch szczepionych, czy nieszczepionych Warchlaki Pleuropneumonia, zakażenia beztlenowcowe, zespół rozrodczo-oddechowy, adenomatoza Dwukrotnie w odstępie 3-4 tygodni, zazwyczaj między 6-10. tygodniem życia; w przypadku adenomatozy doustnie, jednokrotnie zgodnie z wynikami profi lu serologicznego Loszki i knurki przed transportem Choroba Glässera Dwukrotnie w odstępie 3-4 tygodni, tak aby drugie szczepienie miało miejsce około 2 tygodnie przed sprzedażą; jeżeli świnie były już kiedyś szczepione przeciwko chorobie, wystarczy immunizacja jednokrotna Loszki i knurki przed wprowadzeniem do stada Zwierzęta remontowe wprowadzane do stada powinny być zaszczepione w okresie aklimatyzacji przeciwko wszystkim chorobom, przeciwko którym prowadzi się szczepienia stada podstawowego Dwukrotnie, w odstępie 3-4 tygodni, tak aby drugie szczepienie miało miejsce około 2 tygodnie przed włączeniem do stada Tab. 1. Zalecenia ogólne dotyczące szczepienia różnych grup wiekowych i technologicznych świń W ETERYNARIA W TERENIE 2/2014 16

Adenomatoza świń Dostępna w kraju szczepionka Enterisol Ileitis (żywa) zapewnia oczekiwane przyrosty dzienne i efektywne wykorzystanie paszy w stadach zakażonych Lawsonia intracellularis. Szczepione grupy warchlaków wskazują również znacząco mniejsze zróżnicowanie wagowe oraz mniejszą liczbę brakowań. W Polsce wymieniona szczepionka jest stosowana od szeregu lat, a liczba świń rocznie szczepionych sięga co najmniej kilkudziesięciu tysięcy. Na podstawie obserwacji krajowych można stwierdzić, że w przypadku zastosowania szczepionki ściśle według zaleceń producenta oraz w odpowiednim terminie wyniki szczepień są zadowalające. Najlepsze efekty uzyskuje się wtedy, gdy szczepionkę stosuje się u świń doustnie. Dla optymalnego efektu szczepień ważne jest trafne określenie terminu podania biopreparatu, co najlepiej zrobić na podstawie wyników badań profilu serologicznego. Kolibakteriozy W przeciwieństwie do zadowalającej skuteczności szczepionek przeciw kolibakteriozie prosiąt przed odsadzeniem w wyniku pobrania siary szczepionych loch (czyli u osesków odporność bierna) mniej skuteczne są szczepionki przeciw kolibakteriozie prosiąt po odsadzeniu (7). Fimbrialne antygeny etiologicznie ważnych szczepów w tym przypadku mogą bowiem różnić się od tych, które występują u szczepów E. coli wywołujących kolibakteriozę prosiąt osesków. Przeciw kolibakteriozie zostały zarejestrowane w kraju następujące szczepionki inaktywowane: Coliporc E. coli (dla loch szczepienie podstawowe w 6. tygodniu i 2 tygodnie przed porodem, doszczepianie 2 tygodnie przed każdym kolejnym porodem) zawiera komórki Escherichia coli z antygenami somatycznymi: O8, O-101, O149 i antygenami otoczkowymi: K88ab, K88ac, K99, 987P oraz toksoid LT, czyli toksynę ciepłochwiejną; Colivac S-2 (dla loch szczepienie podstawowe tydzień 5. i 2. przed porodem), doszczepianie 2 tygodnie przed każdym kolejnym porodem, dodatkowo szczepienie prosiąt w wieku 3 i 5 tygodni życia; Neocolipor, zawiera antygeny Escherichia coli K88ab, K88ac, K88ad, K99, 987P, F41 (dla loch jak wyżej); Porcilis Coli, zawiera enterotoksynę LT oraz antygeny K88ab, K88ac, K99, 987P (dla loch jak wyżej). W 2013 r. została zarejestrowana w Europie, w tym w Polsce, szczepionka przeciw chorobie obrzękowej świń (Edema disease) o nazwie Ecoporc Shiga-Shec (IDT). Szczepionka ta zawiera antygeny shigatoksyny (Stx), nazywanej niekiedy werotoksyną (VT) Escherichia coli, stanowiącej czynnik etiologiczny i patogenetyczny choroby obrzękowej świń. Szczepionkę tę należy podawać prosiętom jednokrotnie od czwartego dnia życia. Odporność rozwija się w okresie 21 dni po szczepieniu prosiąt i utrzymuje się podczas występowania choroby obrzękowej, począwszy od odsadzenia przez około 6 tygodni. W ETERYNARIA W TERENIE 2/2014 17

Oprócz wymienionych szczepionek przeciw kolibakteriozom (włącznie z chorobą obrzękową świń) dostępne są szczepionki tego typu skojarzone z toksoidem Clostridium perfringens typu C. W Polsce zarejestrowano: Colistin CL, Gletvax 6 i Suiseng. Krwotoczne i martwicze zapalenie jelit u prosiąt osesków Zwalczanie choroby wywołanej przez Clostridium perfringens typu C u noworodków polega na uodpornieniu ciężarnych pierwiastek i loch szczepionką będącą anatoksyną, która zawiera inaktywowane formaliną toksyny beta i alfa. W Polsce najczęściej stosowaną szczepionką, skuteczną w zwalczaniu krwotocznego i martwicowego zapalenia jelit u prosiąt osesków, jest Gletvax. Ponadto dostępne są w kraju takie szczepionki jak: Porcilis Coli Clos, Colisuin C, Clostriporc Coli, Suiseng. Biopreparaty te należy podawać lochom prośnym w pierwszym cyklu dwukrotnie 7 i 3 tygodnie przed porodem. Wyzwala to pojawienie się w siarze swoistych antytoksyn neutralizujących u prosiąt osesków działanie toksyn, wytwarzanych przez Clostridium perfringens typu C. Warunkiem sukcesu jest pobranie przez oseski możliwie dużej ilości siary. Przed kolejnymi oproszeniami zalecane jest doszczepianie loch w okresie około 3 tygodni przed porodem (2). Zapalenie jelit prosiąt ssących wywołane przez Clostridium perfringens typu A Dominującym objawem jest biegunka prosiąt ssących, rzadko też prosiąt odsadzonych. W zwalczaniu znajduje zastosowanie szczepienie ciężarnych pierwiastek i loch przed porodem dwukrotnie, w odstępie 3 tygodni. Szczepionkę stanowi anatoksyna Clostridium perfringens typu A. W Europie zarejestrowane są szczepionki Miloxan i Coglamune. Szczepionki te w razie potrzeby można zakupić w ramach tzw. importu docelowego. Ochronę prosiąt przed wystąpieniem biegunki stanowią swoiste, antytoksyczne przeciwciała siary. Nagła śmierć tuczników i loch wywołana przez Clostridium novyi W Polsce zarejestrowana jest jedna szczepionka Suiseng (Hipra), zawierająca toksoid (anatoksynę) Clostridium novyi. Lochy ciężarne szczepi się dwukrotnie w odstępie 4 tygodni, tak by drugie szczepienie miało miejsce w okresie około 3 tygodni przed porodem. Tuczniki są immunizowane w przypadku zagrożeń wystąpienia choroby, najlepiej wkrótce po wprowadzeniu do tuczarni. Przy wyborze szczepionki przeciwko beztlenowcom konieczne jest zwrócenie uwagi na zestawienie anatoksyn zawartych w szczepionce. Na przykład toksyny Cl. novyi zawarte są wyłącznie w biopreparacie Suiseng. Choroba Glässera W Polsce dostępna jest szczepionka Porcilis Glässer, zawierająca serotyp 5 Haemphilus parasuis. Preparat zawiera adjuwant. Zgodnie z danymi producenta po podaniu biopreparatu obserwuje się wysoką odporność w stosunku do homologicznego serotypu oraz niższego stopnia również przeciw infekcji wywołanej przez serotypy 1, 12, 13 i 14 Haemophilus parasuis. Szczepionkę tę, zależnie od terminu zachorowań prosiąt lub warchlaków, stosuje się dwukrotnie w okresie od 4. tygodnia życia, w odstępie 3-4 tygodni. Dostępna w Polsce jest również, mająca podobne właściwości, szczepionka Hiprasuis Glässer. W celu uzyskania optymalnych efektów szczepień terminy immunizacji należy ustalić tak, by drugie szczepienie miało miejsce co najmniej 2 tygodnie przed występowaniem w danej fermie pierwszych objawów klinicznych choroby u prosiąt lub warchlaków. Celowe jest uodpornienie zwierząt zarodowych przed planowanym dłuższym transportem (potoczna nazwa tej choroby to choroba transportowa ). Salmoneloza świń W profilaktyce swoistej preferowane są szczepionki zawierające żywe, osłabione w zakresie chorobotwórczości, czyli atenuowane szczepy Salmonella, zwłaszcza S. typhimurium i S. choleraesuis. Szczepionki tego typu podawane są prosiętom po odsadzeniu, wywołując uodpornienie na co najmniej 20 tygodni. Mniej skuteczne są szczepionki inaktywowane, zawierające zawiesiny zabitych pałeczek Salmonella oraz adjuwanty. Zarejestrowanymi w Polsce szczepionkami z antygenami S. choleraesuis i S. typhimurium są odpowiednio Salmoporc SCS i Salmoporc STM. Szczepionki te zawierają żywe, atenuowane, immunogenne mutanty wymienionych serowarów. Szczepionki te należy stosować doustnie lub domięśniowo u prosiąt po ukończeniu 3. tygodnia życia oraz u loch 5 i 2 tygodnie przed porodem. Knury należy szczepić do pół roku. Streptokokoza świń W kraju zarejestrowane są szczepionki Porcilis Strepsuis i Streptovac. Biopreparaty te stosuje się przede wszystkim u loch prośnych, w szczepieniu podstawowym dwukrotnie, w odstępie około 3 tygodni, tak, by druga immunizacja miała miejsce około 3 tygodnie przed porodem. Dawkę przypominającą szczepionki należy aplikować lochom jednokrotnie, około 3 tygodnie przed każdym kolejnym porodem. Klasyczny pomór świń W Polsce obowiązuje zakaz stosowania szczepień przeciwko klasycznemu pomorowi świń. Gdyby ta choroba wystąpiła, byłaby zwalczana metodami administracyjnymi. Aktualne przepisy UE umożliwiają, w razie zaistnienia uzasadnionej potrzeby, zastosowanie szczepień przeciw CSF w określonych W ETERYNARIA W TERENIE 2/2014 18

sytuacjach, po uprzednim uzyskaniu zgody na szczepienia ze strony Komisji Weterynaryjnej Unii Europejskiej (12). Choroba Aujeszky ego W zwalczaniu choroby Aujeszky ego (AD) świń dopuszczono do stosowania w naszym kraju wyłącznie szczepionki zawierające atenuowane, delecyjne szczepy wirusa choroby Aujeszky ego. Wykorzystywanie tych szczepionek umożliwia odróżnienie świń szczepionych od zakażonych wirusem AD (12). Szczepionki zalecane są do stosowania u pierwiastek i loch przed kryciem, tak by odporność poszczepienna występowała pod koniec ciąży i następnie, poprzez siarę, była przekazana potomstwu. Zaleca się też immunizację knurów w celu zapobiegania szerzeniu się zakażenia. Szczepienie to powinno być dokonywane przynajmniej co 6 miesięcy. Prosięta urodzone przez uodpornione lochy powinny być szczepione dwukrotnie, zazwyczaj w 10. i 14. tygodniu życia. Próby jednokrotnego szczepienia warchlaków około 12. tygodnia życia okazały się nie w pełni satysfakcjonujące. Zarejestrowanymi w Polsce szczepionkami przeciw chorobie Aujeszky ego są: Akipor 6.3 (żywa, atenuowana, delecyjna), Aujesyva 6-5 (delecyjna, żywa atenuowana), Auskipra GN, Novoyesky (atenuowana delecyjna), Porcilis Begonia (atenuowana delecyjna), Auskipra GN (żywa delecyjna). W związku z realizacją w Polsce programu eradykacji choroby zastosowanie szczepionki u świń musi być poprzedzone uzyskaniem zgody właściwych władz. Zespół rozrodczo-oddechowy świń (PRRS) Oprócz innych, ważniejszych działań, stosowanych w zwalczaniu zespołu rozrodczo-oddechowego świń (porcine reproductive and respiratory syndrome PRRS), ważną rolę odgrywają szczepionki, zwłaszcza żywe, atenuowane. Dostępne są biopreparaty atenuowane, jak również szczepionki inaktywowane. W Polsce zarejestrowane są szczepionki ze szczepami amerykańskim i europejskim wirusa zespołu rozrodczo-oddechowego (PRRSV). Różnią się one swoistością antygenową i zróżnicowaną ochroną przeciwzakaźną w układzie heterologicznym. Podawane są pierwiastkom lub lochom w celu ochrony zarodków i płodów ciężarnej samicy oraz warchlaków w okresie tuczu. W Polsce zarejestrowane zostały następujące szczepionki: Progressis (inaktywowana, ze szczepem europejskim P120 PRRSV), Amervac PRRS (żywa, z atenuowanym europejskim szczepem VP046 PRRSV), Porcilis PRRS (żywa, atenuowany europejski szczep DV), Ingelvac PRRS (żywa, atenuowany amerykański szczep P120 PRRSV), Unistrain PRRS (atenuowany szczep europejski). Ze względu na fakt, że szczepionki przeciwko PRRS nie zawsze okazują się skuteczne, prowadzone są w wielu ośrodkach badania nad uniwersalną szczepionką, która dawałaby dobre efekty, niezależnie od genotypu PRRSV, krążącego w populacji zwierząt. Nie ma wątpliwości co do tego, że w przypadku szczepienia świń, które nigdy nie miały kontaktu z PRRSV, pierwsze szczepienie powinno być wykonane z użyciem szczepionki atenuowanej. Grypa świń Szczepienie uznawane jest za główny sposób zapobiegania grypie świń (3). W Polsce dostępne są aktualnie dwie inaktywowane szczepionki do iniekcji domięśniowych Gripovac 3 i Respiporc Flu 3. Każda z nich zawiera 3 typy antygenów (H1N1, H3N2 i H2N1), obie zawierają adjuwant karbomer. Ze względu na fakt, że szczepionki są w pełni bezpieczne dla loch prośnych i karmiących, dopuszczalne jest prowadzenie dywanowych szczepień stada. W takim przypadku szczepienie podstawowe wykonać należy dwukrotnie w odstępie 3 tygodni. Szczepienie loch w kolejnych cyklach reprodukcyjnych (dawka przypominająca) powinno mieć miejsce na 2 tygodnie przed porodem, w celu uzyskania maksymalnego poziomu odporności biernej u potomstwa. Przekazywane prosiętom za pośrednictwem siary przeciwciała utrzymują się w organizmie prosiąt co najmniej 33 dni, zwykle 5-8 tygodni, a maksymalnie 12 tygodni. Loszki powinny być szczepione 3-krotnie: 5 tygodni przed unasienianiem, następnie po około 21 i po 133 dniach. Szczepienie warchlaków powinno być uzależnione od stosowanej profilaktyki stada podstawowego. Jeśli szczepi się lochy, uodpornianie warchlaków w początkowym okresie tuczu nie zawsze daje dobre efekty ze względu na długie utrzymywanie się odporności biernej, która neutralizuje antygeny uodporniające. Dlatego w przypadku konieczności W ETERYNARIA W TERENIE 2/2014 19

szczepienia tej grupy wiekowej świń wysoce uzasadnione jest oparcie terminu szczepienia o wyniki badania profilu serologicznego stada (4, 5). Jeśli szczepi się świnie dwukrotnie, pomiędzy 56. a 96. dniem życia, w odstępie 3 tygodni, czas utrzymywania się odporności wynosi 4 miesiące. Niektórzy eksperci uważają, że w okresie jesieni i zimy doszczepianie należy wykonywać co 3 miesiące. Jeśli szczepi się dwukrotnie świnie powyżej 96. dnia życia, czas utrzymywania się odporności wynosi 6 miesięcy. Miano ochronne przeciwciał 40 stwierdza się z reguły od 7. dnia po drugiej immunizacji. Należy pamiętać, że odporność bierna, ze względu na niewchłanianie do krwi siarowych przeciwciał klasy Iga, nie chroni przed replikacją wirusa grypy świń w błonie śluzowej nosa (6). Zakażenia cirkowirusowe świń Wybór programu profilaktycznego uzależniony jest od sytuacji epizootycznej stada oraz rejestrowanych w nim wyników produkcyjnych. W stadach, w których skutki wiremii PCV2 są zauważalne, przede wszystkim w sektorze rozrodu oraz w porodówkach, w postaci rodzenia słabych kondycyjnie miotów i w ślad za tym zwiększonych ich padnięć w okresie przedodsadzeniowym lub też w związku z rodzeniem się miotów mniej licznych niż normalnie, zalecane jest szczepienie prośnych loch. Jedyną szczepionką dopuszczoną do stosowania u loch jest Circovac. Należy podkreślić, ze szczepienie loch nie zawsze chroni ich potomstwo przed skutkami zakażenia PCV2 aż do końca tuczu. W fermach, w których straty w odchowie świń na tle PCV2 są rejestrowane na wszystkich etapach produkcji, uzasadnione jest uodpornianie prosiąt, a w skrajnych przypadkach loch i prosiąt. Lochy w szczepieniu podstawowym należy szczepić dwukrotnie, w odstępie 3-4 tygodni, tak aby druga immunizacja miała miejsce co najmniej 2 tygodnie przed porodem. W kolejnych cyklach reprodukcyjnych dawka przypominająca szczepionki powinna być podana około 3 tygodnie przed porodem. W każdym obiekcie uzasadniona jest immunizacja loszek przed włączeniem ich do stada podstawowego. Loszki zarodowe należy zaszczepić dwukrotnie, tak aby drugie podanie szczepionki miało miejsce około 2 tygodnie przed inseminacją. Prosięta należy szczepić jednokrotnie około 3. tygodnia życia. W przypadku szczepienia prosiąt pochodzących od loch uodpornianych immunizacja prosiąt powinna mieć miejsce około 5. tygodnia życia. Biorąc pod uwagę fakt, że prosięta szczepi się przeciwko PCV2 tylko raz, należy pamiętać o szczególnej solidności podania biopreparatu. Niektórzy specjaliści uważają, że mimo zalecania jednokrotnego szczepienia prosiąt uzasadnione jest dwukrotne podanie szczepionki prosiętom, w odstępie 3 tygodni. Postępowanie takie w małym stopniu wpływa na podniesienie poziomu odporności poszczepiennej,

natomiast znacznie zwiększa odsetek zwierząt skutecznie uodpornionych. Na rynku krajowym zarejestrowane są 4 szczepionki przeciw zakażeniu cirkowirusowemu PCV2, przeznaczone do uodporniania zarówno loch, jak i prosiąt. Są to: Ingel vac CircoFLEX, Circovac, Porcilis PCV2, Suvaxyn PCV2. Ze względu na efektywność szczepienia prosiąt przeciwko PCV2 wykorzystywane są zdecydowanie częściej niż szczepienia loch. Dostępne są szczepionki do równoczesnego szczepienia prosiąt przeciwko PCV2 i zakażeniom Mycoplasma hyopneumoniae (Ingelvac CircoFLEX razem z Ingel vac MycoFLEXem). Reasumując, lekarze weterynarii dysponują aktualnie dużym arsenałem szczepionek przeciwko większości powszechnie występujących chorób zakaźnych świń. Warto zdawać sobie sprawę, że wszystkie biopreparaty muszą być nieszkodliwe dla zwierząt, zróżnicowana natomiast jest ich wartość ochronna; dlatego szczegółowa znajomość składu poszczególnych szczepionek jest niezbędna dla ich właściwego wyboru. Piśmiennictwo 1. Ellis W.A., Montgomery J.M., McParland P.J.: An experimental study with a Leptospira interrogans serovar bratislava vaccine. Vet. Rec., 1989, 125, 319-321. 2. Kennedy K.K., Norris S.J., Beckenhauer W.H.: Vaccination of cattle and sheep with combined Clostridium perfringens type C and type D toxoid. Am. J. Vet. Res., 1977, 38, 1515-1518. 3. Markowska-Daniel I., Kowalczyk A.: Możliwości i ograniczenia profilaktyki swoistej grypy świń. Med. Weter., 2007, 63, 891-895. 4. Markowska-Daniel I., Pomorska-Mól M.: Shifts in immunoglobulins levels in the porcine mammary secretions during whole lactation period. Bull. Vet. Inst. Pulawy, 2010, 54, 345-349. 5. Markowska-Daniel I., Pomorska-Mól M., Pejsak Z.: The influence of age and maternal antibodies on the postvaccinal response against swine influenza viruses in pigs. Vet. Immunol. Immunopathol., 2011, 142, 81-86. 6. Markowska-Daniel I., Pomorska-Mól M., Porowski M.: Profilaktyka swoista grypy świń za i przeciw. Monografia Choroby Świń Magazyn Wet., supl. 2012, 626-630. 7. Moon H.W., Bunn T.O.: Vaccines for preventing enterotoxigenic Escherichia coli infections in farm animals. Vaccine, 1993, 11, 213-220. 8. Nielsen R.: Haemophilus pleuropneumoniae serotypes cross protection experiments. Nord Vet. Med., 1984, 36, 221-234. 9. Nielsen R.: Haemophilus pleuropneumoniae (Actinobacillus pleuropneumoniae). Serotypes 8, 3 and 6. Serological response and cross immunity in pigs. Nord Vet. Med., 1985, 37, 217-227. 10. Sibila M., Bernal R., Torrents D.: Effect of sow vaccination against Mycoplasma hyopneumoniae on sow and piglet colonization and seroconversion, and pig lung lesions at slaughter. Vet. Microbiol., 2008, 127, 165-170. 11. Thacker E.L., Thacker B.J.: Effect of vaccination on the potentiation of porcine reproductive and respiratory syndrome virus (PRRSV)-induced pneumonia by Mycoplasma hyopneumoniae. Vaccine, 2000, 18,1244-1252. 12. Truszczyński M., Pejsak Z.: Szczepionki nowej generacji. Med. Weter., 2006, 62, 855-859.