PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTAŁCENIA W ZAWODZIE OPERATOR OBRABIAREK SKRAWAJCYCH (37 02)

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTAŁCENIA W ZAWODZIE OPERATOR OBRABIAREK SKRAWAJCYCH (37 02) Obecnie: 722 [02] Akceptuj: Zatwierdzam: Minister Gospodarki Minister Edukacji Narodowej

SPIS TRECI I. ZAŁOENIA PROGRAMOWO-ORGANIZACYJNE KSZTAŁCENIA W ZAWODZIE OPERATOR OBRABIAREK SKRAWAJCYCH (37 02) 3 str. 1. Opis kwalifikacji absolwenta 3 1.1 Umiejtnoci zawodowe, stanowice kwalifikacje w zawodzie 3 1.2. Wymagania psychofizyczne właciwe dla zawodu 4 1.3. Przeciwwskazania zdrowotne 4 2. Specyficzne wymagania zawodu 6 3. Warunki techniczne 7 4. Warunki kadrowe 9 5. Kształcenie w rónych typach szkół i formach organizacyjnych 9 6. Powizanie kształcenia zawodowego z kształceniem ogólnym 10 7. Ogólne zalecenia dotyczce oceniania 11 II. PODZIAŁ GODZIN NA BLOKI PROGRAMOWE 13 III. PODSTAWY PROGRAMOWE KSZTAŁCENIA W BLOKACH PROGRAMOWYCH 14 Techniczne podstawy zawodu 14 Odwzorowanie i zapis konstrukcji z elementami maszynoznawstwa 17 Technologia obróbki skrawaniem 20 Przedsibiorczo, organizacja i bezpieczestwo pracy. 24 2

I. ZAŁOENIA PROGRAMOWO - ORGANIZACYJNE KSZTAŁCENIA 1. OPIS KWALIFIKACJI ABSOLWENTA 1.1. Umiejtnoci zawodowe, stanowice kwalifikacje w zawodzie W wyniku procesu kształcenia w zawodzie operator obrabiarek skrawajcych, absolwent powinien umie: posługiwa si dokumentacj technologiczn oraz instrukcjami obsługi maszyn i urzdze, a take poradnikami, normami i literatur fachow, wykonywa szkice prostych czci maszyn, okrela kolejno operacji i zabiegów typowych procesów technologicznych obróbki skrawaniem, dobiera narzdzia skrawajce do wykonywania okrelonych operacji technologicznych na tokarkach, frezarkach, wiertarkach, szlifierkach i wytaczarkach, wykonywa podstawowe obliczenia warsztatowe niezbdne w pracy operatora obrabiarek skrawajcych, dobiera właciwe wartoci parametrów skrawania na tokarkach, frezarkach, wiertarkach, szlifierkach i wytaczarkach, dobiera oprzyrzdowanie technologiczne obrabiarek skrawajcych, uzbraja i ustawia obrabiarki skrawajce, rozrónia materiały eksploatacyjne i zna zakres ich stosowania, toczy, frezowa, wierci, szlifowa, wytacza w zakresie podstawowych operacji obróbki skrawaniem, oszczdza materiały, energi, surowce i narzdzia, wykorzystywa technik komputerow w praktyce warsztatowej, posługiwa si programami obróbki przedmiotów na obrabiarkach sterowanych numerycznie (CNC), uzbraja i ustawia obrabiarki sterowane numerycznie (CNC) oraz nadzorowa ich prac, wykonywa podstawowe operacje obróbki rcznej, okrela stan narzdzi skrawajcych, rozpozna podstawowe błdy obróbki i zapobiega ich powstawaniu, dobiera niezbdne narzdzia i przyrzdy pomiarowo - kontrolne oraz wykonywa pomiary kontroli midzyoperacyjnej i kocowej, 3

wykonywa biec konserwacj obrabiarek skrawajcych, oprzyrzdowania i narzdzi skrawajcych, wykonywa biec konserwacj narzdzi pomiarowych i przyrzdów pomiarowo - kontrolnych, wykonywa rozliczenia kosztów wyrobów i usług, posługiwa si ze zrozumieniem podstawowymi pojciami ekonomicznymi, właciwie prezentowa swoje kwalifikacje podczas poszukiwania pracy, adaptowa si zawodowo w warunkach gospodarki rynkowej, podj, w razie potrzeby, własn działalno gospodarcz, przestrzega wiadomie przepisy bezpieczestwa, higieny i prawa pracy, przepisy przeciwpoarowe i ochrony rodowiska naturalnego, popiera i upowszechnia zdrowy styl ycia, udziela pomocy przedlekarskiej w razie wypadku przy pracy. W kocowej fazie cyklu kształcenia przewiduje si kształcenie specjalistyczne tokarza, frezera, szlifierza, operatora obrabiarek sterowanych numerycznie (CNC). 1.2. Wymagania psychofizyczne właciwe dla zawodu Zainteresowania techniczne. Wysoki poziom spostrzegawczoci. Zdolno koncentracji uwagi. Zrównowaenie. Wyobrania przestrzenna. Zamiłowanie do dokładnej pracy. Koordynacja zmysłowo - ruchowa. 1.3. Przeciwwskazania zdrowotne Zaburzenia psychiczne. Zaburzenia równowagi i wiadomoci. Wady wzroku nie poddajce si korekcji (wzrokowa kontrola pracy). Brak widzenia obuocznego (obsługa maszyn w ruchu) Uszkodzenia narzdu słuchu uniemoliwiajce kontrol słuchow pracy maszyn (hałas). 4

Zmiany anatomiczne i czynnociowe ograniczajce sprawno rk i palców, nieprawidłowe odczuwanie dotyku. Choroby skóry rk (chłodziwa i smary). ylaki koczyn dolnych (długotrwała pozycja stojca). O przydatnoci do zawodu decyduje uprawniony lekarz. 5

2. SPECYFICZNE WYMAGANIA ZAWODU Współczenie obserwuje si szybki postp techniczny w zakresie mechanizacji i automatyzacji procesów produkcyjnych. Przejawia on si wprowadzaniem nowoczesnej organizacji i technologii wytwarzania, co powoduje konieczno kształcenia kadr o wysokich kwalifikacjach zawodowych, przygotowanych do obsługi obrabiarek wykonujcych złoone operacje z zakresu rónych rodzajów obróbki skrawaniem i zwikszajcym si stopniu automatyzacji, wynikajcym midzy innymi z zastosowania komputerów do sterowania maszynami. Jednoczenie zrónicowany postp techniczny w zakładach pracy bdzie powodem koniecznoci obsługiwania zarówno konwencjonalnych obrabiarek skrawajcych, jak równie obrabiarek sterowanych numerycznie. W zwizku z powyszym, operator obrabiarek skrawajcych powinien posiada uniwersalne kwalifikacje zawodowe, umoliwiajce prac na stanowiskach roboczych o zrónicowanym stopniu automatyzacji. Współczenie poszukiwani specjalici winni posiada szeroki zasób kwalifikacji, które umoliwi szybkie przystosowanie si do obsługi coraz nowoczeniejszych maszyn w ramach swojego obszaru zawodowego. Dlatego operator obrabiarek skrawajcych jest zawodem szerokoprofilowym, łczcym w sobie umiejtnoci właciwe dla tokarza, frezera, szlifierza oraz operatora centrów obróbkowych. Operator obrabiarek skrawajcych obsługuje i nadzoruje uniwersalne, półautomatyczne i automatyczne obrabiarki skrawajce, takie jak: tokarki, frezarki, wytaczarki, szlifierki w tym obrabiarki sterowane numerycznie. Jego zadania obejmuj: przygotowanie stanowiska pracy (zaznajamianie si z dokumenacj techniczn, przygotowanie narzdzi), ustawianie parametrów i nadzorowanie pracy obrabiarek skrawajcych, mocowanie obrabianych przedmiotów, uruchamianie, realizacj obróbki i zatrzymywanie obrabiarek skrawajcych, wykrywanie nieprawidłowoci w pracy obrabiarek i powiadamianie odpowiednich słub konserwatorsko-remontowych, obsługiwanie przyrzdów i narzdzi pomiarowych do sprawdzania jakoci wykonanej obróbki, utrzymywanie stanowiska pracy z uwzgldnieniem zasad racjonalnej organizacji pracy, przepisów bezpieczestwa i higieny pracy, przeciw poarowych i ochrony rodowiska naturalnego. 6

Ze wzgldu na szeroki zakres prac i rónorodno docelowych stanowisk pracy operatora obrabiarek skrawajcych, w ostatnim okresie kształcenia przewiduje si specjalizacje: tokarz, frezer, szlifierz, operator obrabiarek sterowanych numerycznie (CNC). Treci zaj specjalizacyjnych powinna ustala szkolna komisja przedmiotów zawodowych w uzgodnieniu z przedstawicielami pracodawców danego regionu. W podstawie programowej wyodrbniono cztery bloki obejmujce wiedz i umiejtnoci niezbdne do rozpoczcia pracy w zawodzie. 1. Techniczne podstawy zawodu. 2. Odwzorowanie i zapis konstrukcji z elementami maszynoznawstwa. 3. Technologia obróbki skrawaniem. 4. Przedsibiorczo, organizacja i bezpieczestwo pracy. 3. WARUNKI TECHNICZNE O efektywnoci kształcenia w szkole decyduje w duym stopniu prawidłowa organizacja procesu dydaktyczno-wychowawczego, wyposaenie w odpowiednie rodki dydaktyczne i urzdzenia techniczne, a take stosowanie metod nauczania rozwijajcych u uczniów samodzielno mylenia i działania. W szkole kształccej operatora obrabiarek skrawajcych niezbdne s pracownie: Rysunku technicznego, wyposaona w 12-15 stanowisk do samodzielnego wykonywania rysunków technicznych przez uczniów. Ponadto pracownia powinna by wyposaona w zestaw plansz, przeroczy, filmów, podrczników, norm i modeli do ilustrowania treci z rysunku technicznego maszynowego. W pracowni równie powinien by zestaw rodków audiowizualnych (telewizor, magnetowid, grafoskop, rzutnik do przezroczy), oraz stanowisko komputerowe (komputer, drukarka i ploter) do prac z typowymi programami CAD. Informatyki, wyposaona w 12-15 stanowisk komputerowych z nastpujcymi zainstalowanymi programami: edytor tekstów, baza danych, arkusz kalkulacyjny, oraz prosty program graficzny. Ponadto w pracowni powinny znajdowa si minimum 3 róne typy drukarek oraz mały ploter. Technologii, wyposaona w sprzt audiowizualny (grafoskop, rzutnik do przezroczy, telewizor i magnetowid) z zestawem odpowiednich materiałów dydaktycznych, zestaw narzdzi pomiarowych, zestaw narzdzi do obróbki rcznej, modele mechanizmów i zespołów obrabiarek, mikroskop metalograficzny sprzony z monitorem, mał tokark i frezark z kompletem uchwytów i narzdzi skrawajcych. Ponadto w pracowni 7

powinny znajdowa si tablice pogldowe dotyczce schematów kinematycznych obrabiarek, geometrii narzdzi skrawajcych, instrukcje bezpieczestwa i higieny pracy, druki dokumentacji technicznej, zestaw odpowiednich norm. Programowania i obsługi obrabiarek sterowanych numerycznie, wyposaona w 12-15 stanowisk komputerowych z pulpitami do symulacji pracy obrabiarek sterowanych w systemie CNC, oprogramowanie CAD-CAM, oraz odpowiednie oprogramowanie symulujce prac obrabiarki CNC (np. EMCO, MTS lub podobne). Ponadto w pracowni powinny by zainstalowane tokarka i frezarka sterowana CNC, do sprawdzania wyników prac wykonywanych przez uczniów w ramach wicze i projektów oraz nauki podstaw obsługi obrabiarek sterowanych CNC. Maszynoznawstwa z elementami automatyki, wyposaona w sprzt audiowizualny (grafoskop, rzutnik do przezroczy, telewizor i magnetowid) z zestawem odpowiednich materiałów dydaktycznych, zestawy (minimum 6) do montau układów automatyki (pneumatyki, elektropneumatyki, hydrauliki), modele przekładni zbatych, cignowych, sprzgieł, hamulców, urzdze dwigowych, urzdze chwytajcych zestawy połcze rozłcznych i nierozłcznych, zestaw odpowiednich norm oraz instrukcji bezpieczestwa i higieny pracy. Warsztaty szkolne, powinny posiada pracownie obróbki rcznej, tokarek i frezarek uniwersalnych (w iloci umoliwiajcej samodzielne wykonywanie zada przez uczniów), szlifierek rónego przeznaczenia oraz dział obrabiarek sterowanych numerycznie (CNC). Ponadto w warsztatach powinny by dostpne dla uczniów stanowiska do gicia, przecinania, spawania, zgrzewania materiałów oraz obróbki cieplnej i cieplnochemicznej. Niezbdna jest równie nowoczenie wyposaona pracownia kontroli technicznej. Warsztaty szkolne powinny spełnia przede wszystkim funkcj dydaktyczn. Uczniowie w ramach zaj praktycznych powinni opanowa pełny zakres umiejtnoci zwizanych z podstawowymi operacjami w zakresie obróbki skrawaniem. Proces kształcenia powinien polega na uporzdkowanym systematycznym wykonywaniu prac, których wynikiem s zdobyte umiejtnoci zawodowe, a jednoczenie powstaje okrelony wyrób. Istotn rol w przygotowaniu zawodowym operatora obrabiarek skrawajcych odgrywa praktyczna nauka zawodu. Moe ona by realizowana w warsztatach szkolnych, pracowniach specjalistycznych, wydzielonych stanowiskach szkoleniowych w zakładach pracy lub centrach kształcenia praktycznego. 8

Kształcenie praktyczne w zakresie programowania i obsługi obrabiarek sterowanych w systemie CNC naley prowadzi w specjalistycznych pracowniach wyposaonych w sprzt komputerowy dostosowany do programów CAD-CAM, oraz obrabiarki sterowane numerycznie (CNC). Jeeli szkoła nie posiada wymienionego sprztu, ta cz zaj powinna by realizowana w najbliszym Centrum Kształcenia Praktycznego posiadajcym wymieniony sprzt, lub na wydzielonych stanowiskach w zakładach pracy. 4. WARUNKI KADROWE W szkole uruchamiajcej kształcenie operatorów obrabiarek skrawajcych powinni by zatrudnieni nauczyciele przedmiotów zawodowych z wykształceniem wyszym o specjalnociach: obróbka skrawaniem, budowa maszyn, automatyka, informatyka, lub pokrewnych oraz powinni posiada przygotowanie pedagogiczne, zgodnie z Rozporzdzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 10.10.1991 r. w sprawie szczegółowych kwalifikacji wymaganych od nauczycieli oraz okrelenia szkół i wypadków, w których mona zatrudnia nauczycieli nie majcych wyszego wykształcenia - Dz. U. Nr 98 poz. 433 oraz z 1994r. Nr 5, poz. 19 i Nr 109, poz. 521. Wskazane jest, aby nauczyciele przedmiotów zawodowych i praktycznej nauki zawodu posiadali dowiadczenie z pracy w przemyle. Dysponuj oni wtedy dobr znajomoci rozwiza technologicznych, zarówno w zakresie zagadnie teoretycznych jak równie praktycznych. Nauczyciele powinni posiada umiejtno obsługi komputera, oraz potrafi posługiwa si programami wspomagajcymi przygotowanie projektowo-technologiczne i realizacj zaprojektowanego programu obróbki skrawaniem (CAD - CAM, OSN). Naley dy do stosowania przez nauczycieli aktywnych metod nauczania, opartych na integracji zagadnie teoretycznych oraz praktycznych np. metody projektów, metody tekstu przewodniego. Ponadto oczekuje si, aby nauczyciele byli nastawieni na innowacje, potrafili dostosowywa treci kształcenia do wymaga zmieniajcego si lokalnego rynku zatrudnienia. 5. KSZTAŁCENIE W RÓNYCH TYPACH SZKÓŁ I FORMACH ORGANIZACYJNYCH 9

Klasyfikacja Zawodów Szkolnictwa Zawodowego z 1993 roku przewiduje kształcenie młodziey i dorosłych w zawodzie operator obrabiarek skrawajcych w nastpujcych typach szkół: szkoła zasadnicza na podbudowie programowej szkoły podstawowej, liceum zawodowe na podbudowie programowej szkoły podstawowej. Zadaniem praktyki zawodowej w liceum zawodowym przygotowujcym do zawodu operator obrabiarek skrawajcych jest uzupełnienie umiejtnoci zdobytych na zajciach praktycznych, których wymiar w liceum zawodowym jest mniejszy ni w szkole zasadniczej. W szczególnoci zadaniem praktyki zawodowej jest: zaznajomienie uczniów z organizacj i formami pracy oraz praktyczne zblienie ucznia do zagadnie technicznych, społeczno - gospodarczych i ekonomicznych zakładu przemysłowego, poznanie zasad dyscypliny formalnej i technologicznej oraz zalenoci słubowych, doskonalenie umiejtnoci praktycznych w procesie produkcyjnym, zapoznanie uczniów z nowoczesnymi obrabiarkami, ze szczególnym uwzgldnieniem obrabiarek sterowanych numerycznie, ich obsług i programowaniem, kształcenie umiejtnoci wykonywania operacji maszynowej obróbki skrawaniem i uytkowania obrabiarek i centrów obróbczych sterowanych w numerycznie (CNC), zapoznanie z dokumentacj techniczn i jej obiegiem w oddziałach produkcyjnych, rozbudzanie zawodowych zainteresowa ucznia. Dopuszcza si realizacj czci praktyki zawodowej w Centrum Kształcenia Praktycznego, zwłaszcza w zakresie zagadnie zwizanych z nowymi technologiami (np. programowanie i obsługa obrabiarek sterowanych numerycznie (CNC). Realizacj procesu dydaktycznego w szkołach dla dorosłych naley zrónicowa w stosunku do kształcenia w szkołach dla młodziey - ze wzgldu na ograniczony wymiar godzin w cyklu kształcenia (zwłaszcza w formie zaocznej). Na zajciach lekcyjnych naley realizowa przede wszystkim zagadnienia trudne do opanowania w ramach samokształcenia i wymagajce korzystania ze rodków dydaktycznych bdcych na wyposaeniu szkoły. 6. POWIZANIE KSZTAŁCENIA ZAWODOWEGO Z KSZTAŁCENIEM OGÓLNYM Wymagania programowe dla przedmiotów ogólnokształccych s takie same we wszystkich szkołach zasadniczych i jednakowe we wszystkich liceach zawodowych. Jednak 10

realizacja treci przedmiotów ogólnokształccych powinna by powizana z zawodem operator obrabiarek skrawajcych. Zapewnienie korelacji treciowej midzy blokami ogólnokształccymi a blokami zawodowymi powinno wyeliminowa do powszechn tendencj do organizowania procesu nauczania-uczenia si matematyki, fizyki, jzyka polskiego i innych przedmiotów ogólnokształccych w oderwaniu od przedmiotów zawodowych w danym typie szkoły. Ze wzgldu na konieczno obsługiwania komputerowych systemów sterowania obrabiarkami skrawajcymi oraz uytkowanie programów CAD przez operatora obróbki skrawaniem, zaleca si wprowadzenie jzyka angielskiego jako jzyka obcego. Oprócz korelacji treciowej naley zwróci uwag na due znaczenie korelacji czasowej. Cele kształcenia bloku programowego "Techniczne podstawy zawodu" powinny by realizowane w pierwszym okresie nauczania; ułatwi to ewentualn zmian przez ucznia kierunku kształcenia (w ramach tego samego obszaru zawodowego) w pocztkowym okresie nauki. Ponadto zakładane cele kształcenia powinny by osigane poprzez organizacj pracy w grupach uczniowskich, zarówno na przedmiotach ogólnokształccych jak równie zawodowych. Cele kształcenia z zakresu przedsibiorczoci i umiejtnoci zawodowych s równie osigane podczas zaj praktycznych, zaj specjalizujcych oraz praktyk (liceum zawodowe). Wan form organizacyjn s wycieczki przedmiotowe oraz zajcia prowadzone metodami warsztatowymi, ukierunkowane na integracj zespołów uczniowskich. Ich zadaniem powinna by, oprócz poznania nowych technologii wprowadzanych w przemyle oraz rozpoznawania rzeczywistych warunków pracy, integracja zespołu, a zwłaszcza wzajemne poznanie, zrozumienie siebie i innych, pomoc sobie i innym. Równie podczas zaj praktycznych, powinny by ukształtowane umiejtnoci porozumiewania si poprzez prawidłowe formułowanie i przekazywanie informacji oraz prawidłowy odbiór informacji. 7. OGÓLNE ZALECENIA DOTYCZCE OCENIANIA Bieca kontrola osigni uczniów pozwala na ocen stopnia realizacji celów kształcenia na danym etapie procesu nauczania - uczenia si. Usystematyzuje wiedz dotychczas przyswojon i utrwala nabyte ju umiejtnoci. Ponadto umoliwia nauczycielowi podjcie decyzji, czy stopie opanowania umiejtnoci czstkowych jest wystarczajcy dla rozpoczcia realizacji działów programowych kształtujcych umiejtnoci złoone. Przedmiotem oceny osigni uczniów jest na ogół stopie przyswojenia okrelonego zasobu 11

wiedzy lub zadanie polegajce na wykonaniu wyrobu lub usługi przy wykorzystaniu zadanych (dostpnych) metod i rodków. Podstawowe kryteria oceny nabytych przez uczniów umiejtnoci mona sformułowa w postaci listy pyta - czy ucze potrafi?: wykorzysta wiedz teoretyczn w działaniach praktycznych poprzez właciwe okrelenie obszaru wystpowania rozmaitych zjawisk, stosowalnoci poszczególnych praw i metod, samodzielnie dochodzi do właciwych wniosków na podstawie posiadanego zasobu wiedzy, własnych obserwacji i przeprowadzonych dowiadcze, kojarzy pokrewne treci kształcenia pochodzce z rónych działów programowych, w tym z przedmiotów ogólnokształccych, poprawnie prezentowa swoj wiedz i własnymi słowami opisywa zjawiska i definiowa pojcia zamiast dosłownego przytaczania wypowiedzi nauczyciela lub cytowania fragmentów podrcznika, wykazywa własn inicjatyw w wykonaniu zadania bdcego przedmiotem oceny, uogólnia zagadnienia wyuczone na konkretnych przykładach. Dokonanie oceny osigni uczniów, zgodnie z podanymi wyej kryteriami, jest moliwe poprzez zastosowanie rónych sposobów kontroli: prac pisemnych, pyta ustnych, testów, zada praktycznych oraz obserwacji podczas pracy. Aby ocena sformułowana w wyniku kontroli była miarodajna, pytania (zadania) sprawdzajce powinny by w znacznym stopniu upodobnione do zada wystpujcych w przyszłej pracy zawodowej. II. PODZIAŁ GODZIN NA BLOKI PROGRAMOWE Lp. Nazwa bloku programowego Minimalna liczba godzin w cyklu kształcenia w % * 12

1 Techniczne podstawy zawodu 7 2 Odwzorowanie i zapis konstrukcji z elementami maszynoznawstwa 11 3 Technologia obróbki skrawaniem 57 4 Przedsibiorczo, organizacja i bezpieczestwo pracy 5 Razem 80 ** *) Podział na bloki programowe dotyczy zarówno kształcenia młodziey jak i dorosłych (w formie stacjonarnej i zaocznej) **) Pozostałe 20% do dyspozycji autorów programów na dostosowanie kształcenia do potrzeb lokalnego rynku pracy (w tym specjalizacj). 13

III. PODSTAWY PROGRAMOWE KSZTAŁCENIA W BLOKACH PROGRAMOWYCH TECHNICZNE PODSTAWY ZAWODU 1. Cele kształcenia Ucze w wyniku kształcenia powinien umie: rozpoznawa i scharakteryzowa właciwoci fizyczne, chemiczne, mechaniczne i technologiczne materiałów konstrukcyjnych stosowanych w budowie maszyn, dobiera na podstawie tablic i poradników: materiały konstrukcyjne i odpowiadajce im parametry wytrzymałociowe, materiały narzdziowe, narzdzia do obróbki rcznej, wiercenia, powiercania i rozwiercania, naddatki obróbcze, parametry skrawania, ciecze smarujco - chłodzce, materiały do konserwacji maszyn i narzdzi pomiarowych, oblicza: prac, moc, moment obrotowy, prdko obrotow i sprawno, wykonywa podstawowe obliczenia wytrzymałociowe w zakresie rozcigania, ciskania, zginania i skrcania, oblicza tolerancje, wymiary graniczne, odchyłki, luzy i wciski, wyjania procesy obróbki cieplnej, cieplnochemicznej i plastycznej, wyjania proces obróbki skrawaniem, wyjania procesy tarcia, technicznego zuywania si czci maszyn, korozji metali oraz przeciwdziałania tym zjawiskom, wykonywa podstawowe połczenia rozłczne i nierozłczne czci maszyn, mierzy wielkoci geometryczne przy pomocy narzdzi pomiarowych z noniuszem, narzdzi mikrometrycznych i czujnikowych oraz narzdzi z odczytem cyfrowym, posługiwa si sprawdzianami, wykonywa nastpujce operacje w zakresie podstawowym: trasowanie, przecinanie, gicie i prostowanie, piłowanie, wiercenie, pogłbianie, rozwiercanie, gwintowanie, skrobanie, docieranie i polerowanie, obsługiwa narzdzia rczne z napdem elektrycznym i pneumatycznym, konserwowa narzdzia pomiarowe, narzdzia skrawajce oraz narzdzia rczne z napdem elektrycznym. 14

2. Treci kształcenia (działy programowe) Materiały konstrukcyjne i technologiczne stosowane w budowie maszyn i ich właciwoci. Podstawy mechaniki: siła, tarcie, moment siły, siły bezwładnoci, drgania mechaniczne, energia, praca, moc, sprawno. Podstawy wytrzymałoci materiałów: twardo, obcienia, odkształcenia, naprenia, prawo Hooke'a. Zasady oblicze wytrzymałociowych: rozciganie, ciskanie, zginanie, wyboczenie, cinanie, skrcanie, naprenia dopuszczalne. Metody wytwarzania elementów maszyn i urzdze. Odlewnictwo. Obróbka plastyczna. Spawalnictwo. Przetwórstwo tworzyw sztucznych. Tolerancje, pasowania i chropowato powierzchni. Pomiary warsztatowe. Podstawy procesu skrawania - obróbka rczna: trasowanie, przecinanie, gicie, prostowanie, piłowanie, skrobanie. Rodzaje obróbki skrawaniem: wiercenie, rozwiercanie, pogłbianie, gwintowanie, wytaczanie, toczenie, frezowanie, szlifowanie, struganie, dłutowanie, przeciganie, przepychanie, docieranie, polerowanie. Podstawy obróbki cieplnej i cieplnochemicznej metali. Korozja metali i powłoki ochronne. Połczenia nierozłczne, rozłczne. Fizyko-chemiczne podstawy eksploatacji maszyn i urzdze. 3. Zalecenia dotyczce oceniania Cele kształcenia bloku "Techniczne podstawy zawodu", powinny by osignite w pierwszym okresie nauki w szkole zasadniczej i liceum zawodowym. Obejmuj one zarówno wiedz, jak równie umiejtnoci praktyczne z zakresu obróbki rcznej i obróbki skrawaniem na poziomie elementarnym. Sprawdzenie osigni uczniów w zakresie planowanych celów kształcenia tego bloku powinno obejmowa wiedz teoretyczn i umiejtnoci praktyczne. Ocena osigni wymaga zastosowania rónorodnych form sprawdzania wiedzy i umiejtnoci, takich jak odpytywanie ustne, rozwizywanie przez uczniów testów oraz ocen prac wykonywanych podczas zaj praktycznych. Ponadto uczniowie powinni w ramach zaj praktycznych wykona w małych grupach (2-3 osoby) projekt, obejmujcy wiedz i umiejtnoci z zakresu tego bloku. Projekt powinien 15

by prezentowany i oceniany zgodnie z wczeniej ustalonymi kryteriami. Podstawowe kryteria słuce do oceny poziomu opanowania umiejtnoci praktycznych powinny obejmowa: organizacj pracy, umiejtno wykonania pracy, jako wykonanej pracy, rzetelno, dokładno, przestrzeganie przepisów bezpieczestwa i higieny pracy oraz przeciwpoarowych. 16

ODWZOROWANIE I ZAPIS KONSTRUKCJI Z ELEMENTAMI MASZYNOZNAWSTWA 1. Cele kształcenia Ucze w wyniku kształcenia powinien umie: czyta rysunki wykonawcze i złoeniowe z uwzgldnieniem: uproszcze rysunkowych, wymiarowania, oznaczenia chropowatoci, falistoci powierzchni, tolerancji wymiarów, tolerancji kształtu i połoenia, rodzajów obróbki powierzchni, czyta schematy mechaniczne i elektryczne, czyta dokumentacj technologiczn procesów obróbkowych: karty technologiczne, instrukcje obróbki i instrukcje uzbrojenia obrabiarki, posługiwa si katalogami norm technicznych, poradnikami technicznymi oraz literatur fachow, szkicowa zewntrzne i wewntrzne kształty przedmiotu w rzutach prostoktnych (wykonywa przekroje, półprzekroje, wyrwania), szkicowa elementy maszyn w rzucie aksonometrycznym, omówi i naszkicowa w uproszczeniu sposoby łczenia elementów maszyn oraz zespołów, szkicowa w uproszczeniu typowe czci maszyn, opisywa na szkicu, zgodnie z obowizujc symbolik, rodzaj materiału, chropowato powierzchni, falisto powierzchni, pasowania, tolerancj wymiarów i kształtu przedmiotu, wymiarowa zgodnie z obowizujcymi zasadami, rozrónia na szkicu umowne oznaczenia dotyczce sposobu ustalenia i zamocowania przedmiotu, posługiwa si komputerem w podstawowym zakresie, posługujc si programami CAD wykonywa rysunki czci maszyn o małym stopniu złoonoci, wywoływa pliki zawierajce odpowiednie rysunki, oblicza pola figur płaskich, pola powierzchni i objtoci brył, itp., posługujc si programem CAM generowa program obróbki konturu przedmiotu o małym stopniu złoonoci, 17

rozrónia rodzaje łoysk, sprzgieł i hamulców, przekładnie mechaniczne i mechanizmy w obrabiarkach i urzdzeniach, rozrónia elementy napdów hydraulicznych, pneumatycznych, elektrycznych i omówi ich przeznaczenie, rozrónia i omówi przeznaczenie maszyn i urzdze transportu wewntrzzakładowego, dobiera z katalogu łoyska toczne na podstawie oznacze, oblicza przełoenie przekładni: ciernych, pasowych, łacuchowych i zbatych, analizowa i organizowa miejsce i proces pracy pod wzgldem wymaga bezpieczestwa i higieny pracy oraz ergonomii. 2. Treci kształcenia (działy programowe) Zasady tworzenia i rodzaje rysunków technicznych maszynowych. Szkicowanie. Zasady rzutowania prostoktnego i aksonometrycznego. Zasady odwzorowywania rysunkowego kształtów wewntrznych czci maszyn. Zasady wymiarowania. Uproszczenia rysunkowe stosowane w rysunkach czci maszyn, schematy mechaniczne, elektryczne, hydrauliczne i pneumatyczne. Rysunki wykonawcze i złoeniowe, operacyjne i zabiegowe. Oznaczanie tolerancji wymiarów, tolerancji kształtów i połoenia, pasowa, chropowatoci i falistoci powierzchni. Podstawy obsługi komputera. Wykonywanie rysunków czci maszyn przy pomocy programów CAD, archiwizacja rysunków. Elementy spryste. Osie, wały i łoyskowanie. Sprzgła i hamulce. Przekładnie cignowe i przekładnie zbate. Maszyny i urzdzenia transportu wewntrzzakładowego. 18

3. Zalecenia dotyczce oceniania Blok "Odwzorowanie i zapis konstrukcji z elementami maszynoznawstwa" obejmuje umiejtnoci czytania dokumentacji technicznej i sporzdzania rysunków czci maszyn. Do badania osigni uczniów w zakresie wymienionych celów najlepiej posłu standardowe testy. Ponadto uczniowie powinni wykaza si umiejtnoci czytania i interpretowania dokumentacji technicznej. Umiejtno t naley sprawdza odpytujc uczniów podczas kadych zaj formułujc pytania o charakterze problemowym. Ponadto ocenie podlega bd wytwory pracy uczniów w postaci wykonywanych szkiców, oraz rysunków sporzdzonych przy uyciu programów CAD-CAM. 19

TECHNOLOGIA OBRÓBKI SKRAWANIEM 1. Cele kształcenia Ucze w wyniku kształcenia powinien umie: charakteryzowa proces produkcyjny i technologiczny, dokonywa podziału kolejnoci obróbki przedmiotu na: obróbk zgrubna, kształtujc, wykaczajc, ustala kolejno operacji i zabiegów procesu technologicznego obróbki: wałka, tulei, tarczy, korpusu, dobra nó tokarski o odpowiedniej geometrii i wartoci parametrów skrawania do toczenia wzdłunego, poprzecznego, przecinania, wytaczania i obróbki gwintów, dobra rodzaj freza i wartoci parametrów skrawania w zalenoci od kształtu powierzchni frezowanej, typu frezarki i uchwytu narzdziowego, dobra kształt i materiał ciernicy oraz wartoci parametrów skrawania w zalenoci od szlifowanego przedmiotu oraz typu szlifierki, dobra rodzaj wiertła i wartoci parametrów skrawania z zalenoci od głbokoci wierconego otworu oraz materiału obrabianego, dobra z poradników i nomogramów wartoci parametrów skrawania przy toczeniu, frezowaniu i szlifowaniu w zalenoci od mocy obrabiarki oraz dokładnoci obróbki, rozpoznawa i opisywa budow, zasad działania napdów oraz sterowania obrabiarek skrawajcych, wyjani budow i zasad działania mechanizmów obrabiarek skrawajcych, wyjani budow i zasad działania: tokarek, frezarek, wiertarek, szlifierek, wytaczarek, strugarek, dłutownic, przecigarek i obrabiarek do uzbie, dobra wyposaenie tokarek, frezarek, szlifierek w zalenoci od rodzaju wykonywanych prac i rodzaju produkcji, uzbraja i ustawia obrabiarki skrawajce, włczy i wyłczy tokark, wiertark, frezark, szlifierk i wytaczark, ustawi szybko ruchów pomocniczych, prdko obrotow oraz kierunek obrotów wrzeciona, włczy i wyłczy chłodzenie, ustawi natenie przepływu cieczy chłodzco - smarujcej, 20

pozycjonowa układ narzdzie - przedmiot z dokładnoci moliw do osignicia w danej obrabiarce, mocowa i ustawia narzdzia, ustala i mocowa przedmioty obrabiane w uchwytach obróbkowych, wyway ciernic tarczow, toczy, wytacza, frezowa, wierci i szlifowa w zakresie podstawowych operacji, dokonywa podziału zwykłego i sprzonego na podzielnicy, rozpoznawa informacje zawarte w programie sterujcym, poprawno struktury programu głównego i podprogramów obróbki czci na obrabiark sterowan numerycznie (CNC), rozpoznawa i interpretowa zgodno z dokumentacj oznacze narzdzi, parametrów skrawania, przesunicia punktu zerowego przedmiotu w programie obróbki czci na obrabiarce sterowanej numerycznie (CNC), wprowadza w układzie sterowania numerycznego obrabiarki niezbdne korekty, majce wpływ na właciw realizacj programu obróbkowego, w celu wykonania czci zgodnie z warunkami rysunku konstrukcyjnego, wykona zaprogramowany przedmiot na frezarce i tokarce sterowanej w systemie CNC, okreli przyczyny nieprawidłowego zuywania si ostrzy narzdzi skrawajcych, okreli wpływ warunków skrawania na chropowato obrabianej powierzchni, okreli wymiary oraz błdy kształtu obrabianego przedmiotu, posługujc si odpowiednimi narzdziami oraz wskaza przyczyn ich powstawania, okreli za pomoc sprawdzianów poprawno wykonania czci maszyn, utrzymywa w odpowiednim stanie czystoci i konserwowa obrabiarki skrawajce, oprzyrzdowanie i narzdzia skrawajce, dostrzega zagroenia i zapobiega wypadkom przy pracy, stosowa rodki zapobiegajce wypadkom i chorobom zwizanym z czynnikami rodowiska pracy. 2. Treci kształcenia (działy programowe) Proces produkcyjny, technologiczny, dokumentacja technologiczna. Podstawy teorii skrawania. Klasyfikacja oraz cechy techniczno - uytkowe obrabiarek. Uchwyty obróbkowe. Podzielnice. 21

Mechanizmy obrabiarek. Napdy obrabiarek. Sterowanie obrabiarek. Tokarki, rodzaje, budowa oraz typowe prace wykonywane na tokarkach. Frezarki, rodzaje, budowa oraz typowe prace wykonywane na frezarkach. Szlifierki, rodzaje, budowa oraz typowe prace wykonywane na szlifierkach. Obrabiarki do uzbie kół walcowych, kół stokowych. Obrabiarki erozyjne rodzaje, budowa i zastosowanie. Obrabiarki sterowane numerycznie, rodzaje, budowa, systemy sterowania. Programowanie i obsługa obrabiarek sterowanych numerycznie (CNC). Strugarki, dłutownice, przecigarki, przecinarki. Obrabiarki zespołowe, specjalizowane i specjalne. Linie obrabiarek, elastyczne systemy obróbkowe. Obrabiarki zautomatyzowane. Technologia obróbki wałków, tulei, tarcz, korpusów. Technologia obróbki gwintów. Technologia obróbki kół zbatych. Zasady eksploatacji obrabiarek skrawajcych. Zagroenia zwizane z czynnikami rodowiska pracy. Metody zapobiegania szkodliwemu wpływowi czynników rodowiska pracy na zdrowie pracowników. 3. Zalecenia dotyczce oceniania Ocenianie uczniów w zakresie bloku Technologia obróbki skrawaniem, ze wzgldu na kluczow tematyk zawart w tym bloku, powinno by prowadzone starannie. Ocenie powinny podlega: technologia obróbki typowych czci maszyn zaproponowana przez ucznia, posługiwanie si narzdziami, przyrzdami, jako i estetyka wykonanych czci maszyn, organizacja pracy, czas wykonania, przestrzeganie zasad bezpieczestwa i higieny pracy, wykorzystanie wiadomoci teoretycznych, samodzielno. Uczniowie powinni rozwizywa indywidualnie zadania kontrolne zarówno teoretyczne jak i praktyczne Podczas rozwizywania zada praktycznych uczniowie mog korzysta z tablic, katalogów i nomogramów. Ponadto ocenie powinny podlega wypowiedzi ustne ucznia. Zaleca si 22

sprawdzanie wiedzy uczniów przy pomocy testów. Stopie opanowania umiejtnoci powinien by diagnozowany przez analiz prac praktycznych wykonywanych przez uczniów w poszczególnych działach warsztatów i pracowni. PRZEDSIBIORCZO, ORGANIZACJA I BEZPIECZE STWO PRACY 1. Cele kształcenia Ucze w wyniku kształcenia powinien umie: posługiwa si podstawowymi pojciami ekonomicznymi, zinterpretowa i objania typowe mechanizmy rynkowe, skorzysta ze ródeł wiedzy ekonomicznej i prawnej, zrobi kalkulacj kosztów pracy i materiałów, podejmowa działania zwizane z poszukiwaniem pracy, okreli prawa i obowizki pracownika przy zawieraniu umowy o prac, obliczy podatek dochodowy oraz wypełni deklaracj podatkowa, załatwi formalnoci zwizane z podjciem działalnoci gospodarczej, przestrzega wiadomie przepisy bezpieczestwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoarowej w miejscu pracy, przewidywa i dostrzega zagroenia wystpujce w rodowisku pracy, opisa zwizek midzy konstrukcj i metodami eksploatacji maszyn i urzdze, a bezpieczestwem pracy, ocenia przyczyny zmczenia fizycznego i psychicznego w czasie pracy, ocenia wpływ czynników fizycznych, chemicznych i biologicznych na zdrowie człowieka w rodowisku pracy, stosowa odpowiednie proporcje czasu pracy i wypoczynku, stosowa zasady zdrowego stylu ycia, wyjani zasady zachowania si w razie wypadku przy pracy, poaru i w innych sytuacjach zagroenia, scharakteryzowa zagroenia zwizane z transportem wewntrz zakładowym oraz zasady unikania tych zagroe, udziela pomocy przedmedycznej, przestrzega zasad ochrony rodowiska naturalnego. 23

2. Treci kształcenia (działy programowe) Wprowadzenie w zagadnienia rodowiska pracy i gospodarki. Podmiot gospodarczy i jego pracownicy. Podejmowanie działalnoci gospodarczej. Prawo pracy. Ergonomia i higiena pracy. Podstawy fizjologii, psychologii pracy, zasad zdrowego stylu ycia. Zasady bezpiecznej pracy. Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach. Ochrona rodowiska naturalnego. 3. Zalecenia dotyczce oceniania Głównym celem kształcenia w bloku Przedsibiorczo, organizacja i bezpieczestwo pracy jest przygotowanie uczniów do wiadomego wyboru przyszłej drogi zawodowej, podejmowania działalnoci gospodarczej, bezpiecznego wykonywania pracy oraz podejmowania działa zabezpieczajcych rodowisko naturalne przed zanieczyszczeniem. Podczas realizacji zagadnie tego bloku naley połoy nacisk na znajomo i rozumienie zasad funkcjonowania gospodarki rynkowej, poszukiwania pracy i pomysłu na własn firm oraz zapewnienia bezpieczestwa w rodowisku pracy. Proponuje si nastpujce sposoby oceniania: testy ze znajomoci Kodeksu Pracy, autoprezentacja ucznia przed ewentualnym przyszłym pracodawc, wypełnienie wybranych dokumentów, projekt z zakresu ochrony rodowiska naturalnego dotyczcy najbliszego regionu, odpowiedzi ustne z zakresu zasad bezpiecznej pracy, ergonomii, podstaw fizjologii, psychologii pracy oraz higieny. 24