TM
SPIS TREŒCI Strona Numer 11 13 17 Wprowadzenie Wykaz skrótów Rozdzia³ I. System ubezpieczeñ spo³ecznych 22 1. Podstawowe pojêcia... 1 23 2. Zasady ogólne... 21 25 3. Zasady podlegania ubezpieczeniom spo³ecznym... 26 105 4. Zbieg tytu³ów do ubezpieczeñ emerytalnego i rentowych... 200 117 5. Dobrowolne ubezpieczenia spo³eczne... 215 122 6. Zasady ustalania sk³adek na ubezpieczenia spo³eczne... 220 153 7. Sk³adka na Fundusz Emerytur Pomostowych... 254 2 161 8. Ulgi w sp³acie nale noœci z tytu³u sk³adek... 255 174 9. Zasady zg³aszania danych do Zak³adu Ubezpieczeñ Spo³ecznych... 267 205 10. Zasady rozliczania sk³adek na ubezpieczenia spo³eczne... 294 229 11. Konto ubezpieczonego i konto p³atnika sk³adek... 313 234 12. Dokumenty ubezpieczeniowe... 316 242 13. S¹dowa kontrola decyzji Zak³adu Ubezpieczeñ Spo³ecznych... 328 247 14. Kontrola wykonywania obowi¹zków z zakresu ubezpieczeñ spo³ecznych... 338 250 15. Sankcje za uchybienie obowi¹zkom z zakresu ubezpieczeñ spo³ecznych... 345 253 16. Zwrot nienale nie pobranych œwiadczeñ... 350 255 17. Wi¹ ¹ce interpretacje Zak³adu Ubezpieczeñ Spo³ecznych... 350 1 259 18. Ubezpieczenie zdrowotne... 351 288 19. Sk³adka na Fundusz Pracy... 373 294 20. Sk³adka na Fundusz Gwarantowanych Œwiadczeñ Pracowniczych... 379 299 Rozdzia³ II. Œwiadczenia z ubezpieczenia chorobowego w razie choroby i macierzyñstwa 301 1. Zagadnienia ogólne... 385 309 2. Zasi³ek chorobowy... 400 348 3. Œwiadczenie rehabilitacyjne... 452 356 4. Zasi³ek wyrównawczy... 459 358 5. Zasi³ek macierzyñski... 463 380 6. Zasi³ek opiekuñczy... 494 387 7. Podstawa wymiaru zasi³ków dla pracowników... 510 443 8. Podstawa wymiaru œwiadczeñ dla ubezpieczonych niebêd¹cych pracownikami... 563 www.meritum.pl 5
SPIS TREŒCI Strona Numer 449 Rozdzia³ III. Œwiadczenia w razie choroby z ubezpieczenia wypadkowego 450 1. Podmioty uprawnione do œwiadczeñ z ubezpieczenia wypadkowego oraz zakres œwiadczeñ... 569 451 2. Definicja wypadku przy pracy i choroby zawodowej... 572 460 3. Zasady ustalania prawa do œwiadczeñ... 581 469 4. Wysokoœæ œwiadczeñ oraz dokumentacja... 591 472 5. Podstawa wymiaru œwiadczeñ... 594 477 Rozdzia³ IV. Zasady wyp³aty œwiadczeñ 478 1. Podmioty zobowi¹zane do wyp³aty œwiadczeñ... 599 479 2. Terminy wyp³aty œwiadczeñ... 603 484 3. Œwiadczenia pobrane nienale nie oraz wyp³acone bezpodstawnie... 605 492 4. Potr¹cenia... 610 494 5. Tryb odwo³awczy... 614 497 6. Przedawnienie roszczeñ... 615 498 7. Finansowanie wyp³acanych œwiadczeñ... 616 503 Rozdzia³ V. Œwiadczenia rodzinne z bud etu pañstwa 505 1. Zagadnienia ogólne... 618 521 2. Zagadnienia szczegó³owe dotycz¹ce zasi³ku rodzinnego i dodatków do zasi³ku rodzinnego... 669 533 3. Zagadnienia szczegó³owe dotycz¹ce œwiadczeñ opiekuñczych (zasi³ek pielêgnacyjny oraz œwiadczenie pielêgnacyjne)... 690 536 4. Pozosta³e œwiadczenia zwi¹zane z urodzeniem dziecka... 695 539 5. Postêpowanie w sprawie przyznawania i wyp³acania œwiadczeñ rodzinnych... 701 553 6. Wzory dokumentów... 735 581 Rozdzia³ VI. Koordynacja systemów zabezpieczenia spo³ecznego pañstw cz³onkowskich UE/EOG 583 1. Zagadnienia ogólne... 741 586 2. Zasady ustalania w³aœciwego ustawodawstwa... 743 604 3. Praca najemna w wiêcej ni jednym pañstwie cz³onkowskim... 768 605 4. Dzia³alnoœæ na w³asny rachunek w wiêcej ni jednym pañstwie cz³onkowskim... 771 606 5. Elementy s³u ¹ce ustaleniu miejsca zamieszkania... 772 607 6. Dzia³alnoœæ na w³asny rachunek i praca najemna w kilku pañstwach cz³onkowskich... 773 607 7. Personel kontraktowy Wspólnot Europejskich... 774 608 8. Artyku³ 16 rozporz¹dzenia 883/2004 wyj¹tkiem od postanowieñ zawartych w art. 11 15... 776 610 9. Osoby zatrudnione przez podmioty zagraniczne z pañstw cz³onkowskich UE/EOG... 778 611 10. Przejêcie obowi¹zków p³atnika sk³adek przez pracownika... 781 613 11. Zasady wype³niania formularza A1... 784 621 Rozdzia³ VII. Prawo do emerytur ustalanych na dotychczasowych zasadach 623 1. Wprowadzenie... 794 623 2. Prawo do emerytury dla ubezpieczonych urodzonych przed dniem 1 stycznia 1949 r.... 795 6 co kwarta³ aktualizacja na
SPIS TREŒCI Strona Numer 673 3. Prawo do emerytury przewidzianej w art. 46 i 50 u.e.r. oraz art. 88 ustawy Karta Nauczyciela dla ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r. a przed dniem 1 stycznia 1969 r... 850 691 Rozdzia³ VIII. Renty z FUS 692 1. Renta z tytu³u niezdolnoœci do pracy... 868 716 2. Renta rodzinna... 892 741 Rozdzia³ IX. Obliczanie wysokoœci emerytur ustalanych na dotychczasowych zasadach oraz rent 743 1. Czynniki kszta³tuj¹ce prawo i wysokoœæ emerytur przyznawanych na dotychczasowych zasadach oraz rent z tytu³u niezdolnoœci do pracy... 919 832 2. Ustalanie wysokoœci emerytury obliczanej na dotychczasowych zasadach oraz renty z tytu³u niezdolnoœci do pracy... 1045 883 3. Zawieszenie prawa do œwiadczeñ lub zmniejszanie ich wysokoœci w zwi¹zku z osi¹ganiem przychodów... 1101 921 Rozdzia³ X. Przyznawanie i wyp³ata emerytur i rent 922 1. Powstanie i ustanie prawa do emerytury i renty... 1150 925 2. Wyp³ata œwiadczeñ... 1154 930 3. Decyzje organów rentowych... 1163 934 4. Nienale nie pobrane œwiadczenia... 1169 949 5. Niezrealizowane œwiadczenia... 1179 954 6. Postêpowanie odwo³awcze... 1184 957 Rozdzia³ XI. Postêpowanie w sprawach o emeryturê ustalan¹ na dotychczasowych zasadach i rentê 959 1. W³aœciwoœæ organów rentowych... 1189 962 2. Dzia³anie na wniosek i z urzêdu... 1192 962 3. Wniosek o emeryturê lub rentê... 1193 966 4. Sposób wype³niania wniosków... 1203 993 5. Dokumenty przedk³adane wraz z wnioskiem o œwiadczenie... 1219 1003 6. Œrodki dowodowe... 1228 1013 7. Dokumentowanie przychodów do ustalenia podstawy wymiaru œwiadczeñ...1263 1029 Rozdzia³ XII. Nowe emerytury oraz ich wysokoœæ 1030 1. Emerytura dla urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r.... 1277 1040 2. Wysokoœæ nowej emerytury... 1280 1069 Rozdzia³ XIII. Emerytury kapita³owe 1070 1. Okresowa emerytura kapita³owa... 1295 1073 2. Wysokoœæ okresowej emerytury kapita³owej... 1297 1078 3. Postêpowanie o okresow¹ emeryturê kapita³ow¹... 1300 1081 4. Wyp³ata okresowej emerytury kapita³owej... 1301 1085 5. Do ywotnia emerytura kapita³owa... 1303 www.meritum.pl 7
SPIS TREŒCI Strona Numer 1089 Rozdzia³ XIV. Emerytury pomostowe 1091 1. Warunki wymagane do nabycia prawa do emerytury pomostowej... 1306 1107 2. Szczególne warunki ustalania uprawnieñ do emerytury pomostowej... 1325 1118 3. Wysokoœæ emerytury pomostowej... 1341 1120 4. Powstanie prawa do emerytury pomostowej... 1345 1121 5. Postêpowanie w sprawie emerytury pomostowej i zasady jej wyp³aty... 1346 1127 6. Ustanie prawa do emerytury pomostowej... 1349 1127 7. Zawieszenie prawa do emerytury pomostowej lub zmniejszenie jej wysokoœci w zwi¹zku z osi¹ganiem przychodu... 1350 1129 Rozdzia³ XV. Œwiadczenia z ubezpieczenia wypadkowego 1131 1. Zakres podmiotowy ustawy wypadkowej... 1360 1133 2. Zakres przedmiotowy ustawy wypadkowej... 1364 1133 3. Rodzaje wypadków... 1365 1138 4. Elementy definicji wypadków... 1371 1146 5. Choroba zawodowa... 1379 1151 6. Wy³¹czenie prawa do œwiadczeñ... 1382 1157 7. Jednorazowe odszkodowanie... 1392 1163 8. Renta z tytu³u niezdolnoœci do pracy... 1401 1179 9. Renta szkoleniowa... 1408 1180 10. Renta rodzinna...1409 1183 11. Obowi¹zki p³atnika sk³adek... 1410 1197 12. Przypadki, w których stosuje siê przepisy ustawy z dnia 12 czerwca 1975 r. i wczeœniejsze... 1431 1202 13. Postêpowanie w sprawach œwiadczeñ... 1440 1207 Rozdzia³ XVI. Œwiadczenia i zasi³ki przedemerytalne 1209 1. Œwiadczenia przedemerytalne przyznawane na zasadach i w wysokoœci okreœlonych w ustawie o zatrudnieniu i przeciwdzia³aniu bezrobociu... 1443 1209 2. Zasi³ek przedemerytalny przyznawany na zasadach okreœlonych w ustawie o zatrudnieniu i przeciwdzia³aniu bezrobociu... 1444 1210 3. Przejêcie wyp³aty œwiadczeñ i zasi³ków przedemerytalnych przez ZUS... 1445 1211 4. Warunki wymagane do przyznania œwiadczenia przedemerytalnego na podstawie ustawy o œwiadczeniach przedemerytalnych... 1446 1225 5. Wysokoœæ œwiadczeñ i zasi³ków przedemerytalnych... 1483 1226 6. Ustanie prawa do œwiadczenia i zasi³ku przedemerytalnego, zawieszenie prawa do tego œwiadczenia oraz zbieg prawa do œwiadczenia z rent¹ rodzinn¹...1487 1230 7. Zbieg prawa do œwiadczenia i zasi³ku przedemerytalnego z prawem do renty rodzinnej...1498 1230 8. Zasady wstrzymywania wyp³aty œwiadczenia i zasi³ku przedemerytalnego wynikaj¹ce z ustawy o emeryturach i rentach z FUS... 1499 1231 9. Zawieszenie lub zmniejszenie wysokoœci œwiadczeñ (zasi³ków) przedemerytalnych... 1500 1243 10. Postêpowanie o œwiadczenie przedemerytalne... 1523 1255 Rozdzia³ XVII. Nauczycielskie œwiadczenia kompensacyjne 1256 1. Wprowadzenie...1535 1256 2. Warunki wymagane do nabycia prawa do nauczycielskiego œwiadczenia kompensacyjnego... 1538 1260 3. Wysokoœæ nauczycielskiego œwiadczenia kompensacyjnego... 1545 1260 4. Powstanie, ustanie oraz zawieszenie prawa do nauczycielskiego œwiadczenia kompensacyjnego... 1549 8 co kwarta³ aktualizacja na
SPIS TREŒCI Strona Numer 1263 5. Postêpowanie w sprawach o nauczycielskie œwiadczenia kompensacyjne i wyp³ata tych œwiadczeñ... 1553 1265 Indeks rzeczowy
WPROWADZENIE Publikacja stanowi próbê ca³oœciowego przedstawienia obecnie obowi¹zuj¹cego systemu ubezpieczeñ spo³ecznych budowanego od pocz¹tku 1999 r., którego zr¹b pozostaje stabilny, mimo e podlega on bie ¹cej modernizacji. Do koñca 1998 r. system ten by³ w du ej mierze oparty na tzw. zabezpieczeniu spo³ecznym, natomiast obecnie jest to system ubezpieczeniowy, polegaj¹cy mówi¹c w uproszczeniu na powi¹zaniu sk³adek ubezpieczeniowych z nale nym œwiadczeniem. W ustawie z dnia 13 paÿdziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeñ spo³ecznych, wyodrêbnione zosta³y cztery ryzyka ubezpieczeniowe: emerytalne, rentowe, chorobowe oraz wypadkowe i ka de z nich ma na celu ochronê ubezpieczonego. Ochrona nastêpuje na podstawie odrêbnej sk³adki ubezpieczeniowej, gromadzonej w odrêbnych funduszach wydzielonych w ramach Funduszu Ubezpieczeñ Spo³ecznych. Dla wiêkszoœci osób aktywnych zawodowo ubezpieczenia spo³eczne maj¹ charakter obowi¹zkowy, a podleganie im jest zasadniczym warunkiem nabycia prawa do œwiadczeñ wchodz¹cych w ich zakres. W opracowaniu przedstawiono ca³oœciowo problematykê nowego systemu i uregulowanych w nim œwiadczeñ, maj¹c na uwadze g³ównie wzglêdy praktyczne, poradnikowe. Nie jest to wiêc komentarz do ubezpieczeñ spo³ecznych, ale swego rodzaju poradnik przedstawiaj¹cy g³ówne za³o enia systemu ubezpieczeñ spo³ecznych i œwiadczeñ ubezpieczeniowych, uzupe³niony o uwagi dotycz¹ce koordynacji systemów zabezpieczenia spo³ecznego pañstw cz³onkowskich Unii Europejskiej. Wiele miejsca poœwiêcono zagadnieniom zwi¹zanym z udzielaniem pomocy socjalnej rodzinie, w tym systemowi œwiadczeñ rodzinnych zasadom przyznawania i wyp³aty zasi³ków rodzinnych oraz dodatków pieniê nych do niego. Niew¹tpliw¹ zalet¹ publikacji jest wyczerpuj¹ce ujêcie tematu obejmuje ona w³aœciwie ca³oœæ zagadnieñ zwi¹zanych z ubezpieczeniami spo³ecznymi, od zasad objêcia ubezpieczeniem spo³ecznym, kwestii tzw. osk³adkowania, po œwiadczenia z ubezpieczenia spo³ecznego. Warto przy tym zauwa yæ, e prezentowana praca stanowi swego rodzaju drug¹ ubezpieczeniow¹ czêœæ obecnego na rynku Meritum Prawo Pracy. Korzystanie z publikacji oraz szybkie odnajdywanie potrzebnych informacji jest mo liwe dziêki zastosowanym rozwi¹zaniom, takim jak: uk³ad treœci podzielony na zwiêz³e fragmenty, zamieszczane na marginesach numery, które wskazuj¹ na wa ne pojêcie wraz z jego objaœnieniem, system wewnêtrznych odes³añ w tekœcie, zapewniaj¹cy odszukanie interesuj¹cego zagadnienia, które pojawi³o siê ju w innym miejscu publikacji, dziêki temu unikniêto równie zbêdnych powtórzeñ, liczne, wyraÿnie wyodrêbnione przyk³ady, uwypuklenie najistotniejszych kwestii przez zaznaczenie ramk¹ i has³em Wa ne, zamieszczone wzory dokumentów ubezpieczeniowych wraz ze wskazaniem sposobu ich prawid³owego wype³niania, www.meritum.pl 11
wykazy, schematy i tablice, czytelne podsumowanie omawianego tematu przez podanie zastosowanej podstawy prawnej, reprezentatywnego orzecznictwa, a tak e stanowiska Zak³adu Ubezpieczeñ Spo³ecznych w danej sprawie, szczegó³owy i wyczerpuj¹cy indeks rzeczowy z odniesieniami do numerów brzegowych w tekœcie, przyjazna dla Czytelnika szata graficzna. Autorami s¹ praktycy, pracownicy Zak³adu Ubezpieczeñ Spo³ecznych, którzy na co dzieñ paraj¹ siê t¹ problematyk¹. Poza omówieniami, w opracowaniu przedstawiono orzecznictwo s¹dowe, dotycz¹ce poruszanych kwestii oraz przyk³ady przybli aj¹ce prezentowane zagadnienia. Meritum Ubezpieczenia Spo³eczne jest publikacj¹ otwart¹, która bêdzie na bie ¹co aktualizowana. Umo liwia to nowoczesna formu³a opracowania przewiduj¹ca kwartalne aktualizacje w formie elektronicznej przez ca³y rok. W materia³ach aktualizacyjnych znajd¹ siê elementy formu³y dzie³a podstawowego, co u³atwi ich praktyczne wykorzystywanie (m.in. system numerów na marginesach, wewnêtrzne odes³ania w tekœcie, umo liwiaj¹ce szybkie dotarcie do interesuj¹cego zagadnienia itp.). Warszawa, styczeñ 2012 r. WPROWADZENIE SSN Jerzy KuŸniar
WYKAZ SKRÓTÓW 1. ród³a prawa k.c. ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 z póÿn. zm.) k.k. ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553 z póÿn. zm.) k.p. ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (tekst jedn. Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94 z póÿn. zm.) k.p.a. ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postêpowania administracyjnego (tekst jedn. Dz. U. z 2000 r. Nr 98, poz. 1071 z póÿn. zm.) k.p.c. ustawa z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postêpowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296 z póÿn. zm.) k.r.o. ustawa z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuñczy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z póÿn. zm.) u.e.r. ustawa z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeñ Spo³ecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 z póÿn. zm.) u.o.dz. ustawa z dnia 4 lutego 2011 r. o opiece nad dzieæmi do lat 3 (Dz. U. Nr 45, poz. 235 z póÿn. zm.) u.o.r.p.n.p. ustawa z dnia 13 lipca 2006 r. o ochronie roszczeñ pracowniczych w razie niewyp³acalnoœci pracodawcy (Dz. U. Nr 158, poz. 1121 z póÿn. zm.) u.p.d.o.f. ustawa z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn. Dz. U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307 z póÿn. zm.) u.p.w.p. ustawa z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo w³asnoœci przemys³owej (tekst jedn. Dz. U. z 2003 r. Nr 119, poz. 1117 z póÿn. zm.) u.p.z.i.r.p. ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy (tekst jedn. Dz. U. z 2008 r. Nr 69, poz. 415 z póÿn. zm.) u.s.u.s. ustawa z dnia 13 paÿdziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeñ spo³ecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585 z póÿn. zm.). u.s.d.g. ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dzia³alnoœci gospodarczej (tekst jedn. Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 z póÿn. zm.) u.s.z. ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o s³u bie zastêpczej (Dz. U. Nr 223, poz. 2217 z póÿn. zm.) u.œ.p.ch.m. ustawa z dnia 25 czerwca 1999 r. o œwiadczeniach pieniê nych z ubezpieczenia spo³ecznego w razie choroby i macierzyñstwa (tekst jedn. Dz. U. z 2010 r. Nr 77, poz. 512 z póÿn. zm.) u.œ.r. ustawa z dnia 28 listopada 2003 r. o œwiadczeniach rodzinnych (tekst jedn. Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992 z póÿn. zm.) u.u.s.r. ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu spo³ecznym rolników (tekst jedn. Dz. U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291 z póÿn. zm.) u.w.p.ch.z. ustawa z dnia 30 paÿdziernika 2002 r. o ubezpieczeniu spo³ecznym z tytu- ³u wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322 z póÿn. zm.) 2. Organy orzekaj¹ce NSA Naczelny S¹d Apelacyjny s.apel. s¹d apelacyjny SN S¹d Najwy szy www.meritum.pl 13
WYKAZ SKRÓTÓW TK ETS WYKAZ SKRÓTÓW Trybuna³ Konstytucyjny Trybuna³ Sprawiedliwoœci Wspólnot Europejskich 3. Publikatory Dz. U. Dz. Urz. UE M.P. Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej. Dziennik Urzêdowy Unii Europejskiej Monitor Polski Dziennik Urzêdowy Rzeczypospolitej Polskiej 4. Inne ABW Agencja Bezpieczeñstwa Wewnêtrznego art. artyku³ AW Agencja Wywiadu BOR Biuro Ochrony Rz¹du CBA Centralne Biuro Antykorupcyjne CEIDG Centralna Ewidencja i Informacja o Dzia³alnoœci Gospodarczej cyt. cytat, cytowana (e, y) cz. czêœæ ds. do spraw EOG Europejski Obszar Gospodarczy FUS Fundusz Ubezpieczeñ Spo³ecznych GUS G³ówny Urz¹d Statystyczny KRUS Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Spo³ecznego KSAP Krajowa Szko³a Administracji Publicznej KSI ZUS Kompleksowy System Informatyczny Zak³adu Ubezpieczeñ Spo³ecznych lit. litera m.in. miêdzy innymi MGPiPS Ministerstwo Gospodarki Pracy i Polityki Spo³ecznej MPiPS Ministerstwo Pracy i Polityki Spo³ecznej MPS Ministerstwo Polityki Spo³ecznej MZ Ministerstwo Zdrowia NFZ Narodowy Fundusz Zdrowia niepubl. niepublikowany np. na przyk³ad OFE otwarty fundusz emerytalny PE Parlament Europejski PFRON Pañstwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepe³nosprawnych pkt punkt PIP Pañstwowa Inspekcja Pracy por. porównaj post. postanowienie PSP Pañstwowa Stra Po arna 14 co kwarta³ aktualizacja na
WYKAZ SKRÓTÓW WYKAZ SKRÓTÓW rozp. rozporz¹dzenie s strona (y) tj. to jest tzn. to znaczy tzw. tak zwana (e, y) SA S¹d Apelacyjny SC S³u ba Celna SG Stra Graniczna SKW S³u ba Kontrwywiadu Wojskowego SW S³u ba Wiêzienna SWW S³u ba Wywiadu Wojskowego uchw. uchwa³a UE Unia Europejska ust. ustêp uw. uwaga (i) wyd. wydanie wyr. wyrok w zw. w zwi¹zku zarz. zarz¹dzenie zd. zdanie zm. zmiana (y) zob. zobacz z póÿn. zm. z póÿniejszymi zmianami ZUS Zak³ad Ubezpieczeñ Spo³ecznych
ROZDZIA I System ubezpieczeñ spo³ecznych Piotr Kostrzewa SPIS TREŒCI 1. Podstawowe pojêcia... 1 2. Zasady ogólne... 21 3. Zasady podlegania ubezpieczeniom spo³ecznym... 26 A. Pracownik... 26 ubezpieczeñ spo³ecznych... 29 ubezpieczeñ spo³ecznych... 30 c. Podstawa wymiaru sk³adek... 31 Przychody ze stosunku pracy wolne od sk³adek na ubezpieczenia spo³eczne... 34 d. P³atnik sk³adek... 89 B. Osoba wykonuj¹ca pracê nak³adcz¹... 90 ubezpieczeñ spo³ecznych... 91 ubezpieczeñ spo³ecznych... 92 c. Podstawa wymiaru sk³adek... 93 d. P³atnik sk³adek... 95 C. Cz³onek spó³dzielni... 96 ubezpieczeñ spo³ecznych... 97 ubezpieczeñ spo³ecznych... 98 c. Podstawa wymiaru sk³adek... 99 d. P³atnik sk³adek... 100 D. Zleceniobiorca... 101 ubezpieczeñ spo³ecznych... 110 ubezpieczeñ spo³ecznych... 111 c. Podstawa wymiaru sk³adek... 112 d. P³atnik sk³adek... 113 E. Osoba prowadz¹ca pozarolnicz¹ dzia³alnoœæ... 114 ubezpieczeñ spo³ecznych... 117 ubezpieczeñ spo³ecznych... 118 c. Podstawa wymiaru sk³adek... 122 d. P³atnik sk³adek... 127 F. Osoba wspó³pracuj¹ca... 128 ubezpieczeñ spo³ecznych... 129 ubezpieczeñ spo³ecznych... 130 c. Podstawa wymiaru sk³adek... 131 d. P³atnik sk³adek... 133 G. Pose³, senator... 134 ubezpieczeñ spo³ecznych... 135 ubezpieczeñ spo³ecznych... 136 c. Podstawa wymiaru sk³adek... 137 d. P³atnik sk³adek... 138 H. Stypendysta sportowy... 139 ubezpieczeñ spo³ecznych... 140 ubezpieczeñ spo³ecznych... 141 c. Podstawa wymiaru sk³adek... 142 d. P³atnik sk³adek... 143 I. Bezrobotny... 144 ubezpieczeñ spo³ecznych... 145 ubezpieczeñ spo³ecznych... 146 c. Podstawa wymiaru sk³adek... 147 d. P³atnik sk³adek... 148 J. Osoba pobieraj¹ca stypendium... 149 ubezpieczeñ spo³ecznych... 150 ubezpieczeñ spo³ecznych... 151 c. Podstawa wymiaru sk³adek... 152
SYSTEM UBEZPIECZEÑ SPO ECZNYCH SPIS TREŒCI d. P³atnik sk³adek... 153 K. Duchowni... 154 ubezpieczeñ spo³ecznych... 155 ubezpieczeñ spo³ecznych... 156 c. Podstawa wymiaru sk³adek... 157 d. P³atnik sk³adek... 158 L. o³nierz niezawodowy... 159 ubezpieczeñ spo³ecznych... 161 ubezpieczeñ spo³ecznych... 162 c. Podstawa wymiaru sk³adek... 163 d. P³atnik sk³adek... 164. Osoba odbywaj¹ca s³u bê zastêpcz¹... 165 ubezpieczeñ spo³ecznych... 166 ubezpieczeñ spo³ecznych... 167 c. Podstawa wymiaru sk³adek... 168 d. P³atnik sk³adek... 169 M. Funkcjonariusz S³u by Celnej... 170 ubezpieczeñ spo³ecznych... 171 ubezpieczeñ spo³ecznych... 172 c. Podstawa wymiaru sk³adek... 173 d. P³atnik sk³adek... 174 N. Osoba przebywaj¹ca na urlopie wychowawczym lub pobieraj¹ca zasi³ek macierzyñski... 175 ubezpieczeñ spo³ecznych... 178 ubezpieczeñ spo³ecznych... 179 c. Podstawa wymiaru sk³adek... 180 d. P³atnik sk³adek... 181 O. Osoba pobieraj¹ca œwiadczenie socjalne, zasi³ek socjalny... 182 ubezpieczeñ spo³ecznych... 183 ubezpieczeñ spo³ecznych... 184 c. Podstawa wymiaru sk³adek... 185 d. P³atnik sk³adek... 186 P. Osoba pobieraj¹ca œwiadczenie szkoleniowe... 187 ubezpieczeñ spo³ecznych... 188 ubezpieczeñ spo³ecznych... 189 c. Podstawa wymiaru sk³adek... 190 d. P³atnik sk³adek... 191 R. Osoba pobieraj¹ca œwiadczenie pielêgnacyjne... 192 a. Zakres przedmiotowy ubezpieczeñ spo³ecznych... 193 ubezpieczeñ spo³ecznych... 194 c. Podstawa wymiaru sk³adek... 195 d. P³atnik sk³adek... 196 S. Osoba wykonuj¹ca pracê na podstawie umowy o dzie³o... 197 T. Cz³onek zarz¹du i cz³onek rady nadzorczej... 198 U. Niania...199 1 a. Zakres przedmiotowy ubezpieczeñ spo³ecznych... 199 2 ubezpieczeñ spo³ecznych... 199 3 c. Podstawa wymiaru sk³adek... 199 4 d. P³atnik sk³adek... 199 5 4. Zbieg tytu³ów do ubezpieczeñ emerytalnego i rentowych... 200 A. Pracownik wykonuj¹cy umowy cywilnoprawne lub umowê o pracê nak³adcz¹... 201 B. Pracownik prowadz¹cy pozarolnicz¹ dzia³alnoœæ... 202 C. Pracownik maj¹cy ustalone prawo do emerytury lub renty... 203 D. Osoba prowadz¹ca pozarolnicz¹ dzia³alnoœæ, wykonuj¹ca umowy cywilnoprawne... 204 E. Osoba prowadz¹ca pozarolnicz¹ dzia³alnoœæ, wykonuj¹ca umowê o pracê nak³adcz¹... 205 F. Osoba prowadz¹ca pozarolnicz¹ dzia³alnoœæ, maj¹ca ustalone prawo do emerytury lub renty... 206 G. Zleceniobiorca wykonuj¹cy dwie lub wiêcej umów cywilnoprawnych... 207 H. Zleceniobiorca wykonuj¹cy umowê o pracê nak³adcz¹... 208 18 co kwarta³ aktualizacja na
SPIS TREŒCI I. Zleceniobiorca maj¹cy ustalone prawo do emerytury lub renty... 209 J. Zbieg ubezpieczeñ spo³ecznych i ubezpieczenia spo³ecznego rolników... 211 K. Zbieg ubezpieczeñ spo³ecznych i systemu zaopatrzenia emerytalnego... 214 5. Dobrowolne ubezpieczenia spo³eczne... 215 A. Dobrowolne ubezpieczenia emerytalne i rentowe... 216 B. Dobrowolne ubezpieczenie chorobowe... 218 C. Ramy czasowe dobrowolnych ubezpieczeñ spo³ecznych... 219 6. Zasady ustalania sk³adek na ubezpieczenia spo³eczne... 220 A. Wysokoœæ sk³adek na ubezpieczenia spo³eczne... 221 a. Zasady ró nicowania stopy procentowej sk³adki na ubezpieczenie wypadkowe... 222 Liczba ubezpieczonych... 224 Rejestr REGON... 225 P³atnicy sk³adek zg³aszaj¹cy do ubezpieczenia wypadkowego nie wiêcej ni 9 ubezpieczonych lub niepodlegaj¹cy wpisowi do rejestru REGON... 226 P³atnicy sk³adek zg³aszaj¹cy do ubezpieczenia wypadkowego co najmniej 10 ubezpieczonych, podlegaj¹cy wpisowi do rejestru REGON... 227 Wyliczenie przez ZUS stopy procentowej sk³adki na ubezpieczenie wypadkowe. 229 Informacja ZUS IWA... 230 b. Sk³adka do otwartego funduszu emerytalnego... 232 B. Zasady finansowania sk³adek na ubezpieczenia spo³eczne... 233 a. Refundacja sk³adek na ubezpieczenia spo³eczne osób niepe³nosprawnych... 236 C. P³atnik sk³adek na ubezpieczenia spo³eczne... 239 a. Wynagrodzenie p³atnika sk³adek... 241 D. Ustalanie wartoœci pieniê nej œwiadczeñ w naturze stanowi¹cych podstawê wymiaru sk³adek... 242 E. Przeliczanie przychodów osi¹ganych w walutach obcych stanowi¹cych podstawê wymiaru sk³adek... 243 F. Roczna podstawa wymiaru sk³adek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe... 244 G. Odsetki za zw³okê... 248 H. Nienale nie op³acone sk³adki na ubezpieczenia spo³eczne... 249 I. Przedawnienie nale noœci z tytu³u sk³adek... 251 J. Odpowiedzialnoœæ osób trzecich za zaleg³oœci sk³adkowe... 254 1 7. Sk³adka na Fundusz Emerytur Pomostowych... 254 2 A. Ubezpieczeni, za których op³aca siê sk³adkê na FEP... 254 2 B. Podstawa wymiaru sk³adki na FEP... 254 3 C. Tryb op³acania i rozliczania sk³adki na FEP... 254 4 D. Zg³oszenie i korekta danych o pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze... 254 5 E. Sankcje z tytu³u nieop³acenia sk³adek na FEP... 254 6 8. Ulgi w sp³acie nale noœci z tytu³u sk³adek... 255 A. Umorzenie nale noœci z tytu³u sk³adek... 256 B. Odroczenie terminu p³atnoœci... 261 C. Roz³o enie na raty nale noœci z tytu³u sk³adek... 264 9. Zasady zg³aszania danych do ZUS... 267 A. Zg³oszenie i wyrejestrowanie p³atnika sk³adek... 268 B. Zg³oszenie i wyrejestrowanie ubezpieczonego... 272 www.meritum.pl 19
SYSTEM UBEZPIECZEÑ SPO ECZNYCH SPIS TREŒCI C. Zasady korygowania dokumentów zg³oszeniowych... 275 a. Korekta dokumentu zg³oszenia p³atnika sk³adek ZUS ZFA/ZUS ZPA... 276 Korekta danych organizacyjnych... 277 Korekta danych identyfikacyjnych p³atnika sk³adek... 278 Korekta danych ewidencyjnych i adresowych p³atnika sk³adek... 280 b. Korekta adresu prowadzenia dzia³alnoœci gospodarczej wykazanego w dokumencie ZUS ZAA... 281 c. Korekta numeru rachunku bankowego wykazanego w dokumencie ZUS ZBA... 282 d. Korekta danych wykazanych w dokumencie ZUS ZWPA... 283 D. Korekta dokumentu zg³oszenia do ubezpieczeñ ZUS ZUA/ZUS ZZA. 284 a. Korekta danych organizacyjnych... 285 b. Korekta danych identyfikacyjnych p³atnika sk³adek... 286 c. Korekta danych identyfikacyjnych ubezpieczonego... 287 d. Korekta danych ewidencyjnych i adresowych ubezpieczonego... 289 e. Korekta kodu tytu³u ubezpieczenia... 290 E. Korekta danych wykazanych w dokumencie ZUS ZCNA... 291 F. Korekta danych wykazanych w dokumencie ZUS ZIUA... 292 G. Korekta danych wykazanych w dokumencie ZUS ZWUA... 293 H. Korekta danych wykazanych w dokumencie ZUS ZSWA... 293 1 10. Zasady rozliczania sk³adek na ubezpieczenia spo³eczne... 294 A. Dokumenty rozliczeniowe... 295 a. Deklaracja rozliczeniowa ZUS DRA... 296 b. Imienny raport miesiêczny ZUS RCA... 298 c. Raport imienny o nale nych sk³adkach na ubezpieczenie zdrowotne ZUS RZA... 300 d. Raport imienny o wyp³aconych œwiadczeniach i przerwach w op³acaniu sk³adek ZUS RSA... 302 B. Zasady ogólne korygowania dokumentów rozliczeniowych... 304 a. Zasady korygowania imiennych raportów miesiêcznych... 306 C. Przechowywanie dokumentów ubezpieczeniowych i bankowych dokumentów p³atniczych... 308 D. Raport miesiêczny dla osoby ubezpieczonej ZUS RMUA... 309 E. Terminy op³acania sk³adek i sk³adania dokumentów rozliczeniowych... 310 F. Forma op³acania sk³adek na ubezpieczenia spo³eczne... 311 11. Konto ubezpieczonego i konto p³atnika sk³adek... 313 A. Udostêpnianie danych z konta ubezpieczonego i konta p³atnika sk³adek... 315 B. Informacje o stanie konta ubezpieczonego w ZUS... 315 1 12. Dokumenty ubezpieczeniowe... 316 A. Wykazywanie kodów w dokumentach ubezpieczeniowych... 318 B. Tryb i forma przekazywania dokumentów ubezpieczeniowych. 319 C. Przechowywanie dokumentów ubezpieczeniowych i bankowych dokumentów p³atniczych... 320 D. Wykazywanie identyfikatorów numerycznych w dokumentach ubezpieczeniowych... 321 E. Wykazywanie danych identyfikacyjnych p³atnika sk³adek... 322 F. Program do przekazywania dokumentów ubezpieczeniowych w formie dokumentu elektronicznego... 327 G. Bezpieczny podpis elektroniczny.. 327 1 H. Elektroniczny Urz¹d Podawczy... 327 2 13. S¹dowa kontrola decyzji Zak³adu Ubezpieczeñ Spo³ecznych... 328 A. Postêpowanie przed Zak³adem Ubezpieczeñ Spo³ecznych... 329 20 co kwarta³ aktualizacja na
SPIS TREŒCI B. Postêpowanie odrêbne w sprawach z zakresu ubezpieczeñ spo³ecznych... 330 14. Kontrola wykonywania obowi¹zków z zakresu ubezpieczeñ spo³ecznych... 338 A. Zakres przedmiotowy kontroli... 339 B. Zasady przeprowadzania czynnoœci kontrolnych... 340 C. Prawa i obowi¹zki p³atnika sk³adek w trakcie kontroli... 343 15. Sankcje za uchybienie obowi¹zkom z zakresu ubezpieczeñ spo³ecznych... 345 A. Odpowiedzialnoœæ administracyjna... 346 B. Odpowiedzialnoœæ karna... 347 16. Zwrot nienale nie pobranych œwiadczeñ... 350 17.Wi¹ ¹ce interpretacje ZUS... 350 1 A. Zakres podmiotowy i przedmiotowy wniosku o wi¹ ¹c¹ interpretacjê. 350 2 B. Wymogi formalne wniosku o wi¹ ¹c¹ interpretacjê... 350 3 C. Op³ata od wniosku o wi¹ ¹c¹ interpretacjê... 350 4 D. Forma wi¹ ¹cej interpretacji... 350 5 E. Skutki prawne wi¹ ¹cej interpretacji... 350 6 F. Wi¹ ¹ce interpretacje NFZ... 350 7 18.Ubezpieczenie zdrowotne... 351 A. Zasady podlegania ubezpieczeniu zdrowotnemu... 352 B. Obowi¹zkowe ubezpieczenie zdrowotne... 353 C. Zbieg tytu³ów do obowi¹zkowego ubezpieczenia zdrowotnego... 354 a. Dwa lub wiêcej rodzajów pozarolniczej dzia³alnoœci... 355 b. Osoba prowadz¹ca pozarolnicz¹ dzia³alnoœæ, zaliczona do znacznego lub umiarkowanego stopnia niepe³nosprawnoœci... 356 D. Dobrowolne ubezpieczenie zdrowotne... 357 E. Cz³onek rodziny osoby ubezpieczonej... 361 F. Wysokoœæ sk³adki... 363 G. Podstawa wymiaru sk³adek... 364 H. Zasady finansowania sk³adek na ubezpieczenie zdrowotne... 366 I. Zasady zg³aszania do ubezpieczenia zdrowotnego... 368 J. P³atnik sk³adek... 370 K. Zasady rozliczania i op³acania sk³adek... 372 19. Sk³adka na Fundusz Pracy... 373 A. Zakres podmiotowy i przedmiotowy obowi¹zku op³acania sk³adek na Fundusz Pracy... 374 B. Wysokoœæ i podstawa wymiaru sk³adki na Fundusz Pracy... 377 C. Zasady op³acania sk³adek na Fundusz Pracy... 378 20. Sk³adka na Fundusz Gwarantowanych Œwiadczeñ Pracowniczych... 379 A. Zakres podmiotowy i przedmiotowy obowi¹zku op³acania sk³adek na Fundusz Gwarantowanych Œwiadczeñ Pracowniczych... 380 B. Wysokoœæ i podstawa wymiaru sk³adki na Fundusz Gwarantowanych Œwiadczeñ Pracowniczych... 383 C. Zasady op³acania sk³adek na Fundusz Gwarantowanych Œwiadczeñ Pracowniczych... 384
YSTEM UBEZPIECZEÑ SPO ECZNYCH. PODSTAWOWE POJÊCIA 1 12 SYSTEM UBEZPIECZEÑ SPO ECZNYCH 1. Podstawowe pojêcia 1 artysta osoba wykonuj¹ca zarobkowo dzia³alnoœæ artystyczn¹ w dziedzinie sztuki aktorskiej i estradowej, re yserii teatralnej i estradowej, sztuki tanecznej i cyrkowej oraz w dziedzinie dyrygentury, wokalistyki, instrumentalistyki, kostiumografii, scenografii, a tak e w dziedzinie produkcji audiowizualnej re yserów, scenarzystów, operatorów obrazu i dÿwiêku, monta ystów i kaskaderów; 2 cha³upnik osoba zatrudniona na podstawie umowy o pracê nak³adcz¹; 3 cz³onek spó³dzielni cz³onek rolniczej spó³dzielni produkcyjnej, innej spó³dzielni zajmuj¹cej siê produkcj¹ roln¹ oraz spó³dzielni kó³ek rolniczych zajmuj¹cej siê produkcj¹ roln¹, który wykonuje pracê na rzecz spó³dzielni na innej podstawie ni stosunek pracy lub wytwarza na jej rzecz produkty rolne w prowadzonym przez siebie gospodarstwie; 4 konto ubezpieczonego konto, na którym ewidencjonowane s¹ sk³adki oraz informacje dotycz¹ce przebiegu ubezpieczeñ spo³ecznych danego ubezpieczonego; 5 konto p³atnika sk³adek konto, na którym ewidencjonowana jest kwota zobowi¹zañ z tytu³u sk³adek oraz innych sk³adek danego p³atnika zbieranych przez Zak³ad, kwoty zap³aconych sk³adek, stan rozliczeñ oraz inne informacje dotycz¹ce p³atnika sk³adek; 6 minimalne wynagrodzenie wynagrodzenie, o którym mowa w ustawie z dnia 10 paÿdziernika 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracê (Dz. U. Nr 200, poz. 1679 z póÿn. zm.); 7 najni sze wynagrodzenie wynagrodzenie, o którym mowa w art. 25 ustawy z dnia 10 paÿdziernika 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracê; 8 osoba duchowna duchowny oraz cz³onek zakonu mêskiego lub eñskiego Koœcio³a Katolickiego, innych koœcio³ów i zwi¹zków wyznaniowych, z wyj¹tkiem alumna seminarium duchownego, nowicjusza, postulanta i juniorysty, który nie ukoñczy³ 25. roku ycia; 9 osoba wspó³pracuj¹ca z osobami prowadz¹cymi pozarolnicz¹ dzia³alnoœæ lub zleceniobiorcami ma³ onka/ma³ onek, dzieci w³asne, dzieci drugiego ma³ onka i dzieci przysposobione, rodzice, macocha i ojczym oraz osoby przysposabiaj¹ce, je eli pozostaj¹ z nimi we wspólnym gospodarstwie domowym i wspó³pracuj¹ przy prowadzeniu tej dzia³alnoœci lub wykonywaniu umowy agencyjnej, lub umowy zlecenia; nie dotyczy to osób, z którymi zosta³a zawarta umowa o pracê w celu przygotowania zawodowego; 10 osoba w stosunku s³u by o³nierz zawodowy lub funkcjonariusz Policji, Agencji Bezpieczeñstwa Wewnêtrznego, Agencji Wywiadu, Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Stra y Granicznej, Pañstwowej Stra y Po arnej, S³u by Wiêziennej, S³u by Celnej, S³u by Kontrwywiadu Wojskowego, S³u by Wywiadu Wojskowego, Biura Ochrony Rz¹du; 11 p³atnik sk³adek osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna nieposiadaj¹ca osobowoœci prawnej zobowi¹zana do rozliczania i op³acania sk³adek; 12 preferencyjna podstawa wymiaru sk³adek podstawa wymiaru sk³adek na ubezpieczenie spo³eczne, o której mowa w art. 18a ust. 1 u.s.u.s.; 22 co kwarta³ aktualizacja na
2. ZASADY OGÓLNE 13 22 pozarolnicza dzia³alnoœæ pozarolnicza dzia³alnoœæ gospodarcza prowadzona na podstawie ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie dzia³alnoœci gospodarczej (tekst jedn. Dz. U. z 2010 r. Nr 220, poz. 1447 z póÿn. zm.) lub innych przepisów szczególnych, dzia³alnoœæ twórcza i artystyczna, dzia³alnoœæ w zakresie wolnego zawodu, dzia³alnoœæ wspólnika jednoosobowej spó³ki z o.o. oraz wspólników spó³ki jawnej, komandytowej lub partnerskiej, osoba prowadz¹ca niepubliczn¹ szko³ê, placówkê lub ich zespó³ na podstawie przepisów o systemie oœwiaty; przepisy o podatku dochodowym od osób fizycznych przepisy ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2010 r. Nr 51, poz. 307 z póÿn. zm.); przychód przychody w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych z tytu³u: zatrudnienia w ramach stosunku pracy, pracy nak³adczej, s³u by, wykonywania mandatu pos³a lub senatora, wykonywania pracy w czasie odbywania kary pozbawienia wolnoœci lub tymczasowego aresztowania, pobierania zasi³ku dla bezrobotnych i stypendium, wyp³acanych bezrobotnym oraz stypendium sportowego, a tak e z tytu³u prowadzenia pozarolniczej dzia³alnoœci oraz umowy agencyjnej lub umowy zlecenia, jak równie z tytu³u wspó³pracy przy tej dzia³alnoœci lub wspó³pracy przy wykonywaniu umowy; przychód z tytu³u cz³onkostwa w rolniczej spó³dzielni produkcyjnej lub spó³dzielni kó³ek rolniczych przychody z tytu³u pracy w spó³dzielni i z tytu³u wytwarzania na jej rzecz produktów rolnych; stypendysta sportowy osoba pobieraj¹ca stypendium sportowe, z wyj¹tkiem osób ucz¹cych siê lub studiuj¹cych, jeœli nie podlega ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym z innego tytu³u; twórca osoba, która tworzy dzie³a w zakresie architektury, architektury wnêtrz, architektury krajobrazu, urbanistyki, literatury piêknej, sztuk plastycznych, muzyki, fotografiki, twórczoœci audiowizualnej, choreografii i lutnictwa artystycznego oraz sztuki ludowej bêd¹ce przedmiotem prawa autorskiego; ubezpieczony osoba podlegaj¹ca ubezpieczeniom spo³ecznym w pe³nym b¹dÿ ograniczonym zakresie; zleceniobiorca osoba wykonuj¹ca pracê na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia albo innej umowy o œwiadczenie us³ug, do której zgodnie z kodeksem cywilnym stosuje siê przepisy dotycz¹ce zlecenia. 13 14 15 16 17 18 19 20 2. Zasady ogólne Do koñca 1998 r. mieliœmy do czynienia z jednym ubezpieczeniem spo³ecznym. Reforma systemu zabezpieczenia spo³ecznego, która wesz³a w ycie z pocz¹tkiem 1999 r., doprowadzi³a do wyodrêbnienia, w zale noœci od ryzyka ubezpieczeniowego, przed którym chroni: ubezpieczenia emerytalnego, ubezpieczeñ rentowych, ubezpieczenia chorobowego oraz ubezpieczenia wypadkowego. Ka de z tych ubezpieczeñ spo³ecznych ma na celu ochronê ubezpieczonego przed okreœlonym ryzykiem. Ubezpieczenie emerytalne chroni przed ryzykiem staroœci, z którym wi¹ e siê zakoñczenie dzia³alnoœci zarobkowej. Z tego ubezpieczenia wyp³acana jest emerytura. Natomiast 21 22 www.meritum.pl 23
23 25 SYSTEM UBEZPIECZEÑ SPO ECZNYCH ubezpieczenia rentowe maj¹ na celu zabezpieczenie ubezpieczonego przez takimi ryzykami jak trwa³a niezdolnoœæ do pracy czy te utrata ywiciela. Z tytu³u ubezpieczenia rentowego przys³uguj¹ ubezpieczonemu takie œwiadczenia jak renta z tytu³u niezdolnoœci do pracy czy te renta rodzinna. 23 Rol¹ ubezpieczenia chorobowego jest ochrona ubezpieczonego na wypadek czasowej niezdolnoœci do pracy spowodowanej chorob¹, macierzyñstwem b¹dÿ koniecznoœci¹ sprawowania opieki nad ma³ym dzieckiem. W zakres tego ubezpieczenia wchodzi zasi³ek chorobowy, macierzyñski, opiekuñczy oraz œwiadczenie rehabilitacyjne. Z kolei ubezpieczenie wypadkowe zabezpiecza ubezpieczonego przed niezdolnoœci¹ do pracy bêd¹c¹ wynikiem wypadku przy pracy czy te choroby zawodowej. 24 Dla wiêkszoœci osób aktywnych zawodowo ww. ubezpieczenia spo³eczne maj¹ charakter obowi¹zkowy. Podleganie tym ubezpieczeniom jest bowiem zasadniczym warunkiem nabycia prawa do œwiadczeñ wchodz¹cych w ich zakres. Z faktem podlegania tym ubezpieczeniom wi¹ e siê z kolei obowi¹zek uiszczania stosownych sk³adek. Zdecydowana wiêkszoœæ ubezpieczonych objêta jest powszechnym systemem ubezpieczeñ spo³ecznych, do którego realizacji w pierwszym rzêdzie powo³any jest ZUS. Zasady podlegania ubezpieczeniom spo³ecznym, rozliczania i op³acania sk³adek, zg³aszania do ubezpieczeñ i szereg innych wi¹ ¹cych siê z tym kwestii reguluje ustawa z dnia 13 paÿdziernika 1998 r. o systemie ubezpieczeñ spo³ecznych (tekst jedn. Dz. U. z 2009 r. Nr 205, poz. 1585), zwana dalej u.s.u.s. 25 Fundamentaln¹ zasad¹, na jakiej opiera siê system ubezpieczeñ spo³ecznych regulowany przepisami u.s.u.s., jest zasada równego traktowania wszystkich ubezpieczonych bez wzglêdu na p³eæ, rasê, pochodzenie etniczne, narodowoœæ, stan cywilny i stan rodzinny. Zasada równego traktowana dotyczy w szczególnoœci takich kwestii, jak: 1) warunki objêcia systemem ubezpieczeñ spo³ecznych, 2) obowi¹zek op³acania i obliczania wysokoœci sk³adek na ubezpieczenia spo³eczne, 3) obliczanie wysokoœci œwiadczeñ, 4) okres wyp³aty œwiadczeñ i zachowanie prawa do œwiadczeñ. Co wa ne, ubezpieczonemu, który uwa a, e z uwagi na swoj¹ p³eæ, stan cywilny czy stan rodzinny jest w zakresie ubezpieczeñ spo³ecznych dyskryminowany, czyli w stosunku do niego jest naruszona zasada równego traktowania, ma prawo dochodziæ roszczeñ z tytu³u ubezpieczeñ przed s¹dem. W orzecznictwie dotycz¹cym powy szych zagadnieñ przyjêto m.in., e równe traktowanie ubezpieczonych nie oznacza jednakowoœci stosunków ubezpieczenia spo³ecznego wszystkich ubezpieczonych i ka dego z nich. Zasady nabywania prawa do œwiadczeñ przez ubezpieczonych bêd¹cych pracownikami mog¹ byæ ukszta³towane inaczej ni ubezpieczonych z innych tytu³ów, w tym z tytu³u zatrudnienia na podstawie umowy o pracê nak³adcz¹ (por. postanow. SN z dnia 8 lutego 2006 r., III UZP 3/05). Uznano w nim ponadto, e z art. 2a u.s.u.s. nie mo na wywieœæ zakazu wprowadzenia zró nicowanych systemów ubezpieczenia (zabezpieczenia) spo³ecznego dla pracowników i dla osób prowadz¹cych dzia³alnoœæ gospodarcz¹ (tak w wyr. SN z dnia 22 stycznia 2002 r., II UKN 58/01). Podstawa prawna: art. 1 2a u.s.u.s. Orzecznictwo: wyr. SN z 28 stycznia 2010 r., II UK 199/09 ( W sprawach wskazanych w art. 2a ust. 2 ustawy z 1998 r. o systemie ubezpieczeñ spo³ecznych, a wiêc w sprawach dotycz¹cych w szczególnoœci warunków objêcia systemem ubezpieczeñ spo³ecznych, obowi¹zku op³acania i obliczania wysokoœci sk³adek, obliczania wysokoœci œwiadczeñ, a tak e okresu wyp³aty œwiad- 24 co kwarta³ aktualizacja na