OSP Odkryj Swoją Przyszłość System do wybierania kierunku studiów oraz pracy zawodowej Jan Burkot Krzysztof Staroń Wersja 1.0, 3.06.2011
Spis treści: 1 Opis przeznaczenia systemu... 3 2 Wiedza systemu... 3 2.1 Lista predyspozycji osoby... 3 2.2 Lista kierunków studiów... 4 2.3 Lista prac zawodowych, stanowisk... 4 2.4 Lista różnych cech i aspektów pracy... 4 3 Definicja sieci... 5 4 Przykłady działania, wnioskowania systemu... 7 4.1 Przykład 1 typowy gracz... 7 4.2 Przykład 2 typowy artysta... 10 4.3 Przykład 3 osoba dobrze zorganizowana... 13 4.4 Przykład 4 student budownictwa... 16 4.5 Przykład 5 student marketingu... 17 5 Opis narzędzia - GeNIe... 19 6 Źródła wiedzy... 19
1 Opis przeznaczenia systemu Stworzony system ekspertowy OSP przeznaczony jest przede wszystkim dla osób stojących przed wyborem kierunku studiów lub przed wyborem pracy zawodowej mogą to być zarówno licealiści jak i studenci. Na wybór kierunku studiów wpływ mają takie czynniki jak zainteresowania, umiejętności, nawyki, osobowość danej osoby czy oczekiwania wobec przyszłej pracy. Wybór odpowiedniego kierunku studiów może być kluczowym wyborem dla przyszłego życia zawodowego młodego człowieka. System może być również używany przez studentów, którzy wybór kierunku studiów mają już za sobą, natomiast stoją przed wyborem pracy zawodowej na podstawie kierunku studiów oraz oczekiwań osoby, system pomaga w wyborze odpowiedniego stanowiska pracy. 2 Wiedza systemu Nasza sieć Bayesa został stworzona na podstawie projektu w Bayexie (wybór kierunku studiów). Jednak aby przedstawić związki przyczynowo skutkowe, które są charakterystyczne dla sieci Bayesa konieczne było wprowadzenie kilku zmian w stosunku do wiedzy wykorzystywanej w Bayexie: Bayex Dwie warstwy: predyspozycje osoby (symptomy) kierunki studiów (hipotezy) Rozbudowane symptomy i hipotezy. Bayes Cztery warstwy: predyspozycje osoby kierunki studiów praca zawodowa, stanowisko różne cechy i aspekty pracy, stanowiska Aby sieć Bayesa była czytelna i przejrzysta, zbiór predyspozycji osoby oraz zbiór kierunków studiów został ograniczony wybrane zostały według nas ciekawsze przypadki. 2.1 Lista predyspozycji osoby Nazwa zdolności techniczne twórczość umiejętności kierownicze zdolności werbalne zdolności liczbowe praca z ludźmi Opis zainteresowanie nowoczesnymi technologiami, logiczne myślenie, dokładność i dociekliwość twórcze myślenie artystyczne, wysokie poczucie estetyki, ponadprzeciętna wyobraźnia, wrażliwość na świat zdolność rozwiązywania konfliktów, sprawiedliwe ocenianie, przekonywanie innych do swoich racji potrafiący się wysłowić, lubiący występy przed publicznością zainteresowanie matematyką, statystyką lubiący pracę z ludźmi, łatwo nawiązujący rozmowy, otwarty na ludzi i ich problemy
2.2 Lista kierunków studiów Z projektu Bayex wybrane zostały 4 typy kierunków studiów (wybrane w taki sposób, aby sieć Bayesa dawała ciekawe odpowiedzi), do których dodane zostały po dwa konkretne kierunki studiów oraz pole żaden, dzięki któremu system może podpowiedzieć użytkownikowi aby unikał tego typu kierunku studiów lub aby użytkownik mógł wskazać, że nie jest zainteresowany studiami danego typu. Typ kierunku studiów techniczne społeczne artystyczne ekonomiczne Konkretne kierunki studiów informatyka budownictwo żaden politologia psychologia żaden aktorstwo malarstwo żaden finanse marketing żaden 2.3 Lista prac zawodowych, stanowisk Prace zawodowe i stanowiska zostały wybrane na podstawie wspomnianych kierunków studiów jako różne możliwości dla absolwentów. Prace zawodowe, stanowiska praca inżynierska polityka branża rozrywkowa stanowisko kierownicze marketing finanse Przykładowe zawody inżynier budowlany, mechanik, informatyk, elektronik, elektryk, geodeta, architekt polityk, politolog, radny, dziennikarz piosenkarz, aktor, malarz, zawody związane ze sportem kierownik banku, kierownik budowy, kierownik zespołu, kierownik projektu sprzedawca, agent ubezpieczeniowy, agent reklamowy pracownik banku, ekonomista 2.4 Lista różnych cech i aspektów pracy Cecha, aspekt status społeczny zarobki Możliwe wartości wysoki, niski wysokie, średnie, niskie
kontakt z ludźmi kariera zawodowa częsty, rzadki, brak stabilna, niestabilna 3 Definicja sieci Poniżej znajduje się stworzona sieć Bayesa. Tabele z prawdopodobieństwami można oglądnąć w programie GeNIe wczytując załączony plik ze strukturą sieci. Prawdopodobieństwa zostały opracowane na bazie różnych artykułów o kierunkach studiów, wymaganych predyspozycjach kandydatów oraz możliwych zawodach dla absolwentów (linki w źródłach).
Sieć Bayesa
4 Przykłady działania, wnioskowania systemu Aby przetestować stworzony system, przeprowadziliśmy kilkanaście testów: testy wykonane samodzielnie wczuwając się w jakiś typ osoby oraz testy wykonane przez znajomych. Poniżej zamieszczone zostało kilka przykładów działania systemu. Trzy testy zostały opisane szczegółowo oraz dla dwóch testów zamieszczone zostały wyniki z krótkim opisem. 4.1 Przykład 1 typowy gracz Rozważmy osobę, która spędza sporo czasu przy komputerze, w wolnych chwilach gra na komputerze oraz przegląda Internet. Mało czasu poświęca na sport czy spotkania z przyjaciółmi. W szkole nie ma problemów z przedmiotami ścisłymi typu matematyka czy fizyka, jednak ma pewne problemy z przedmiotami humanistycznymi. Osoba lubi majsterkować ze sprzętem. Otrzymany wynik z Bayexa
Otrzymany wynik z sieci Bayesa
Węzły wypełnione przez użytkownika (kolor zielony na diagramie): Węzeł Odpowiedź Komentarz zdolności techniczne tak Typowy gracz jest zainteresowany nowinkami technologicznymi, zdobywa różnego rodzaju gadżety i potrafi je obsługiwać. Dodatkowo, gry uczą logicznego myślenia. twórczość nie Brak poczucia estetyki i twórczego myślenia. zdolności nie Mogą być problemy z wysłowieniem się poza wirtualnym światem, dosyć ograniczone słownictwo. werbalne zdolności tak Zamiłowanie do matematyki, fizyki. liczbowe praca z ludźmi nie Trudności w poznawaniu nowych ludzi. Rzadkie spotkania z przyjaciółmi wskazują na zamkniętość osoby. polityka nie Brak zainteresowania bieżącymi wydarzeniami społecznymi i gospodarczymi. status społeczny wysoki Oczekiwanie wysokiego statusu społecznego. zarobki wysokie Oczekiwanie wysokich zarobków. kontakt z ludźmi brak Oczekiwanie braku częstego kontaktu z ludźmi w pracy praca indywidualna. Otrzymane wyniki (kolor fioletowy na diagramie): o Warstwa kierunki studiów: Kierunki techniczne: otrzymały najwyższy wynik (pole żaden uzyskało tylko 5%). Osoba nie mająca problemów z przedmiotami ścisłymi ma predyspozycje do kierunków technicznych. W ramach tego typu kierunków widać niewielką przewagę kierunku informatyka (50%) nad kierunkiem budownictwo (45%). Kierunki ekonomiczne: również przystępny wynik (pole żaden uzyskało 33%). Brak problemów z matematyką osoby, wpłynął na dosyć wysoki wynik dla kierunku finanse (48%) oraz niższy dla kierunku marketing (20%). Sumowanie się wyników do 101% jest spowodowane zapewne błędem programu GeNIe. Kierunki społeczne i artystyczne: otrzymano 100% i 96% dla pola żaden. Osoba, która rzadko spotyka się z przyjaciółmi, czy ma problemy z przedmiotami humanistycznymi powinna unikać tych kierunków. o Warstwa praca zawodowa, stanowisko: Praca inżynierska: Wysoki wynik dla kierunków technicznych w poprzedniej warstwie wpłynął na dosyć wysoki wynik dla zawodów, które wymagają tytułu inżyniera (85%). Branża rozrywkowa: Niski wynik spowodowany unikaniem kontaktów z ludźmi przez typowego gracza.
Stanowisko kierownicze: Dosyć wysoki wynik (80%) wynika z predyspozycji osoby do kierunków technicznych oraz ekonomicznych. Marketing: Tutaj również unikanie kontaktów z ludźmi zaniżyło wynik (11%), mimo dosyć dobrych wyników kierunków ekonomicznych. Finanse: Dosyć wysoki wynik (63%) spowodowany zdolnościami technicznymi oraz liczbowymi typowego gracza. o Warstwa różne cechy i aspekty pracy: Kariera zawodowa: Dobre wyniki dla pracy jako inżynier oraz w finansach w poprzedniej warstwie, spowodowały wysoki wynik dla stabilności kariery zawodowej typowego gracza (87%). Wnioski: Otrzymane wyniki są zgodne z oczekiwaniami. Osoba nie mająca problemów z przedmiotami ścisłymi, ma predyspozycje do kierunków technicznych czy ekonomicznych taki wynik otrzymaliśmy w obu systemach: Bayex oraz w sieci Bayesa. Dodatkowo, sieć Bayesa przewiduje pracę jako inżynier lub w finansach oraz stabilną karierę zawodową dla typowego gracza. 4.2 Przykład 2 typowy artysta Rozważmy osobę, która posiada wysokie poczucie estetyki, zdolności plastyczne oraz lubi występować publicznie. W szkole lubi być w centrum uwagi, ma mnóstwo pomysłów co zrobić z każdą wolną chwilą. Otrzymany wynik z Bayexa
Otrzymany wynik z sieci Bayesa
Węzły wypełnione przez użytkownika (kolor zielony na diagramie): Węzeł Odpowiedź Komentarz zdolności techniczne nie Typowy artysta nie jest zainteresowany nowinkami technologicznymi, sprzętem czy jak działają różnego rodzaju urządzenia. twórczość tak Artysta posiada wysokie poczucie estetyki i potrafi twórczo myśleć. zdolności tak Brak problemów z wysławianiem się, bardzo bogate słownictwo. werbalne zdolności nie Brak zainteresowania przedmiotami ścisłymi. liczbowe praca z ludźmi tak Brak problemów w poznawaniu nowych ludzi. Osoba towarzyska, często spotykająca się z przyjaciółmi. praca inżynierska nie Brak zainteresowania pracą, która wymaga skończenia ciężkich studiów. finanse nie Brak zainteresowania całodniową pracą przy biurku. kontakt z ludźmi częsty Oczekiwanie częstego kontaktu z ludźmi w pracy. Otrzymane wyniki (kolor fioletowy na diagramie): o Warstwa kierunki studiów: Kierunki artystyczne i społeczne: otrzymały najwyższy wynik (pole żaden uzyskało tylko 4% w obu przypadkach). Dodatkowo, w ramach wspomnianych typów kierunków, najwyższe wyniki osiągnęło aktorstwo (86%) oraz politologia (67%). Wysoki wynik tych kierunków wynika ze zdolności werbalnych oraz umiejętności twórczego myślenia typowego artysty. Kierunki techniczne i ekonomiczne: Bardzo niski wynik (odpowiednio 99% i 100% dla pola żaden) spowodowany brakiem zainteresowania nowinkami technologicznymi, przedmiotami ścisłymi oraz pracą jako inżynier czy w finansach. o Warstwa praca zawodowa, stanowisko: Branża rozrywkowa i polityka: Wysoki wynik (odpowiednio 92% i 62%) spowodowany zdolnościami werbalnymi oraz oczekiwaniem częstego kontaktu z ludźmi w pracy przez typowego artystę. Marketing: Niski wynik (24%) spowodowanym brakiem zainteresowania matematyką, statystyką. Stanowisko kierownicze: Brak predyspozycji typowego artysty do kierunku technicznego czy ekonomicznego, spowodował bardzo niski wynik stanowiska kierowniczego (0%). o Warstwa różne cechy i aspekty pracy:
Status społeczny i zarobki: Zarówno dla statusu społecznego jak i dla zarobków nie dostaliśmy jednoznacznego wyniku (równomiernie rozłożone wyniki). Spowodowane jest to faktem, iż stanowiska pracy z poprzedniej warstwy, które otrzymały wysokie wyniki (branża rozrywkowa, polityka) nie determinizują tych dwóch cech (aspektów). Kariera zawodowa: Otrzymany wynik dla stabilności kariery zawodowej (30%) jest zgodny z oczekiwaniami. Branża rozrywkowa czy polityka charakteryzuje się raczej niestabilną karierą zawodową (częste zmiany pracy). Wnioski: Otrzymane wyniki są zgodne z oczekiwaniami. Osoba towarzyska, lubiąca występować publicznie, z wysokim poczuciem estetyki ma predyspozycje do kierunków artystycznych i społecznych taki wynik otrzymaliśmy w obu systemach: Bayex oraz w sieci Bayesa. Dodatkowo, sieć Bayesa przewiduje pracę w branży rozrywkowej lub w polityce, a także niestabilną karierę zawodową dla typowego artysty. 4.3 Przykład 3 osoba dobrze zorganizowana W systemie Bayex poza przykładami dla gracza i artysty podane były przykłady wnioskowania dla prawnika i sportowca. Ze względu na konieczność ograniczenia liczby węzłów w sieci Bayesa, usunięte zostały kierunki studiów i symptomy związane z tymi osobami. Dlatego pokazany zostanie inny przykład wnioskowania, dla osoby dobrze zorganizowanej, która nie była analizowana w systemie Bayex. Rozważmy więc osobę, która jest dobrze zorganizowana, systematyczna. Wszystko ma ułożone i zaplanowane. Jest pracowita i sumienna.
Otrzymany wynik z sieci Bayesa
Węzły wypełnione przez użytkownika (kolor zielony na diagramie): Węzeł Odpowiedź Komentarz zdolności techniczne tak Osoba pracowita i zorganizowana raczej charakteryzuje się zdolnościami technicznymi. twórczość nie Brak poczucia estetyki i twórczego myślenia. umiejętności kierownicze tak Osoba zorganizowana, która ma wszystko zaplanowane, cechuje się zdolnościami kierowniczymi. zdolności werbalne nie Raczej proste słownictwo. zdolności liczbowe tak Osoba systematyczna i pracowita - nie ma problemów z przedmiotami ścisłymi praca z ludźmi nie Preferowanie pracy indywidualnej. kariera zawodowa stabilna Oczekiwanie stabilnej kariery zawodowej, przewidywalna praca. kontakt z ludźmi rzadki Oczekiwanie niezbyt częstego kontaktu z ludźmi. Otrzymane wyniki (kolor fioletowy na diagramie): o Warstwa kierunki studiów: Kierunki techniczne i ekonomiczne: otrzymały najwyższy wynik (pole żaden uzyskało odpowiednio 1% i 2%). Dodatkowo, w ramach wspomnianych typów kierunków, najwyższe wyniki osiągnęło budownictwo (66% - zorganizowanie, planowanie jest tutaj dosyć ważne) oraz finanse (61% - zdolności liczbowe, systematyczność). Wysoki wynik tych kierunków wynika ze zdolności technicznych, liczbowych oraz kierowniczych osobowy zorganizowanej. Kierunki artystyczne i społeczne: Bardzo niski wynik (odpowiednio 85% i 100% dla pola żaden) spowodowany brakiem zdolności werbalnych i twórczych. o Warstwa praca zawodowa, stanowisko: Stanowisko kierownicze, praca inżynierska, finanse: Wysoki wynik (odpowiednio 93%, 91% i 91%) spowodowany wysokimi wynikami kierunków technicznych i ekonomicznych w poprzedniej warstwie. Marketing: Trochę niższy wynik (76%) ze względu na brak predyspozycji do pracy z ludźmi. Polityka i branża rozrywkowa: osoba zorganizowana, raczej powinna unikać zawodów w tych branżach, ponieważ ciężko w nich coś zaplanować. o Warstwa różne cechy i aspekty pracy: Status społeczny i zarobki: Zarówno dla statusu społecznego jak i dla zarobków dostaliśmy wysokie wyniki głównie dlatego, że osoba zorganizowana i pracowita ma predyspozycje do stanowiska kierowniczego.
Wnioski: Otrzymane wyniki są zgodne z oczekiwaniami. Osoba zorganizowana, pracowita i systematyczna ma predyspozycje do technicznych i ekonomicznych kierunków. Dodatkowo, sieć Bayesa przewiduje pracę w branży na stanowisku kierowniczym, jako inżynier lub w finansach, a także wysoki status społeczny i wysokie zarobki. 4.4 Przykład 4 student budownictwa Stworzona sieć Bayesa może również pomóc studentom wybrać odpowiednią pracę w zależności od studiowanego kierunku studiów oraz ich oczekiwań wobec przyszłej pracy. Rozważmy studenta uczelni technicznej, który skończył kierunek budownictwo. Wyniki znajdują się na następnej stronie. Wnioski: Otrzymany wynik jest zgodny z oczekiwaniami. System sugeruje pracę jako inżynier (95%) lub na stanowisku kierowniczym (70%). Z zaproponowanymi pracami związany jest wysoki status społeczny (90%), stabilna kariera zawodowa (82%) oraz wysokie zarobki (73%).
Otrzymany wynik z sieci Bayesa 4.5 Przykład 5 student marketingu Tak jak w poprzednim przykładzie rozważmy studenta. Tym razem będzie to student uczelni ekonomicznej kierunek marketing, który oczekuje częstych kontaktów z ludźmi w pracy.
Otrzymany wynik jest zgodny z oczekiwaniami. System sugeruje pracę w marketingu (89%), w finansach (80%) lub na stanowisku kierowniczym (60%). Z zaproponowanymi pracami związany jest wysoki status społeczny (72%) i stabilna kariera zawodowa (70%). Otrzymany wynik z sieci Bayesa
5 Opis narzędzia - GeNIe GeNIe (http://genie.sis.pitt.edu/) jest to narzędzie pozwalające na graficzną budowę i analizę sieci Bayesa. Napisane jest w C++. Zależności przedstawiane na grafie są modelowane przez przedstawione liczbowo prawdopodobieństwo wyrażające siłę, z jaką oddziałują na siebie zmienne. Prawdopodobieństwo jest kodowane w tabelach dołączonych do każdego węzła. Uwagi i problemy z narzędziem: Brak funkcjonalności cofnij/ponów; Brak możliwości zapisania wyników przykładowego wnioskowania; Brak możliwości zapisania graficznego wyglądu stworzonej sieci; Otrzymane wyniki czasami sumują się do 101%. 6 Źródła wiedzy http://www.studia.net/ - główne źródło naszej wiedzy. Na stronie znajduje się dokładny opis poszczególnych kierunków studiów wraz z oczekiwanymi cechami wobec kandydatów oraz przykładowymi zawodami absolwentów. http://kierunkistudiow.pl jak wyżej, bardzo dobry opis kierunków studiów wraz z predyspozycjami wymaganymi od kandydatów.