ALKOHOL - CZY JESTEŚ OD NIEGO WOLNY?

ALKOHOL - CZY JESTEŚ OD NIEGO WOLNY? Od niepamiętnych lat i codziennie Napoje zawierające alkohol towarzyszą nam prawie od początku naszego istnienia. Były obecne gdy powstała nasza cywilizacja już człowiek ery neolitycznej używał napojów alkoholowych przy okazji obrzędów rytualnych, a w najstarszych zapisach historycznych można znaleźć wiele informacji o warzeniu i piciu piwa 5000 lat temu w Mezopotamii. Pojawiają się obok nas już w pierwszych dniach naszego życia ponieważ świętowanie naszych narodzin odbywa się wśród toastów i brzęku kieliszków. Gdy skończymy nasze życie prawdopodobnie alkohol będzie spożywany dla uczczenia naszej pamięci przez bliskie nam osoby przy okazji stypy. A między tymi dwoma momentami będzie tysiące sytuacji, w których kufle piwa, lampki wina lub kieliszki wódki wywołują nastroje, wzruszenia, poczucie lekkości, rozluźnienie ekscytacji, uśmierzenie cierpień, rozweselenie rozczarowania, irytacje, gniew, ból, rozpacz, wstręt, lęk. Są wśród tych sytuacji noworoczne toasty, nastrojowe randki, parapetowe przyjęcia w nowym mieszkaniu, oblewanie awansu, wspólne śpiewy przy imieninowym stole, nocne męskie rozmowy, celebrowanie poważnych uroczystości i świąt, są przyjęcia dyplomatyczne czy wodowanie nowych statków. Ale są również domowe noce pełne grozy i płaczu dzieci, rozpacz zdradzonych i bitych żon, śmiertelne wypadki samochodowe, poranny kac i delirium pełne lęku i halucynacji, samobójstwa i wątroby nie do uratowania. Jest więc oczywiste, że ten rodzaj płynów pełni szczególną rolę w naszym życiu i wywiera istotny wpływ na wielu ludzi. Dlatego warto poznać tajemnice działania substancji, która nadaje tym płynom moc decydującą o ich potężnym działaniu, a także uzyskać wiedzę, jak radzić sobie z problemami pojawiającymi się, gdy ta substancja staje się zbyt ważna dla człowieka. 1

Co to jest ETOH? Etoh Piwo, wino, likiery, koniaki i wódki mimo różnic w smaku, zapachu i wyglądzie, zawierają tą samą substancję chemiczną o szczególnych właściwościach. Jej skład chemiczny to C2H5OH. Ta substancja chemiczna posiada wyjątkową moc - w bardzo krótkim czasie po zażyciu może zmienić stan psychiczny człowieka. W swej czystej postaci jest to bezbarwny płyn o ostrym i piekącym zapachu, który dość szybko się utlenia i może zapłonąć błękitnym ogniem. Największe stężenie ETOH występuje w spirytusie, zawierającym 95% alkoholu etylowego. ETOH stanowi ok. 5% zawartości każdego kufla piwa, 12% zawartości każdej lampki wina i 40% każdego kieliszka wódki. Oznacza to, że gdy wypijasz małe piwo (250g), lampkę wina (100g) czy mały kieliszek wódki (25g), to za każdym razem zażywasz tę samą ilość alkoholu etylowego - 10g ETOH. Proces powstawania ETOH powstaje dzięki dwóm procesom - fermentacji i destylacji. Piwo otrzymuje się przez fermentację wywaru z odpowiednio przygotowanego słodu jęczmiennego czyli kiełkujących ziaren zboża, a następnie uzupełnionego dodatkiem substancji smakowej produkowanej z chmielu. Wina powstają z fermentacji owoców i jagód dokonującej się dzięki komórkom drożdżowym. W procesie destylacji, po skropleniu par wydzielanych przez sfermentowane zaciery, uzyskuje się znaczne zagęszczenie alkoholu. Wódki powstają gdy rozcieńczymy wodą spirytus pochodzący z destylacji zacierów żytniowych lub ziemniaczanych. Winiaki i koniaki to destylaty z wina. Co to jest porcja standardowa? Stężenie alkoholu 1 PORCJA STANDARDOWA = 10g czystego alkoholu etylowego KUFEL PIWA 200 ml o mocy 5% LAMPKA WINA 100 ml o mocy 10% KIELISZEK WÓDKI 25 ml o mocy 40% 2

Wpływ na organizm Stężenie alkoholu we krwi zależy od: ilości i rodzaju konsumowanych napojów alkoholowych, innych czynników takich jak: waga, płeć, budowa ciała osoby spożywającej alkohol, czasu konsumpcji. ETOH jest eliminowany z organizmu głównie poprzez spalanie w komórkach wątroby. Szybkość tej eliminacji jest w zasadzie stałą i wynosi 10-12g/h u mężczyzn i 8-10 g/h u kobiet. Jest to dość wolny proces, który nie ulega przyspieszeniu, a wtedy gdy człowiek dalej pije ulega spowolnieniu. Symulacja alkotestu - przebadaj się sam. Szacunkowe stężenie alkoholu we krwi, w promilach, po 1 godzinie, u mężczyzny: Ilość porcji 60 65 70 75 80 85 90 95 100 105 110 1 porcja 0,24 0,22 0,20 0,19 0,18 0,17 0,16 0,15 0,14 0,13 0,13 2 porcje 0,47 0,44 0,41 0,38 0,36 0,34 0,32 0,30 0,28 0,27 0,26 3 porcje 0,71 0,66 0,61 0,57 0,53 0,50 0,48 0,45 0,42 0,41 0,39 4 porcje 0,95 0,88 0,82 0,76 0,71 0,67 0,63 0,60 0,57 0,54 0,52 5 porcji 1,19 1,10 1,02 0,95 0,89 0,84 0,79 0,75 0,71 0,68 0,65 6 porcji 1,43 1,32 1,22 1,14 1,07 1,01 0,95 0,90 0,86 0,82 0,78 8 porcji 1,90 1,76 1,63 1,52 1,43 1,34 1,27 1,20 1,14 1,09 1,04 10 porcji 2,38 2,20 2,04 1,90 1,78 1,68 1,59 1,50 1,43 1,36 1,30 Szacunkowe stężenie alkoholu we krwi, w promilach, po 1 godzinie, u kobiety: Ilość porcji 45 50 55 60 65 70 75 80 1 porcja 0,37 0,33 0,30 0,27 0,26 0,23 0,22 0,20 2 porcje 0,74 0,66 0,60 0,55 0,51 0,48 0,44 0,41 3 porcje 1,11 1,00 0,91 0,83 0,77 0,71 0,66 0,62 4 porcje 1,48 1,33 1,21 1,11 1,02 0,95 0,88 0,83 5 porcji 1,85 1,66 1,51 1,39 1,28 1,19 1,11 1,04 6 porcji 2,22 2,00 1,88 1,66 1,53 1,43 1,33 1,25 8 porcji 2,96 2,66 2,42 2,22 2,05 1,90 1,77 1,66 10 porcji 3,70 3,33 3,03 2,78 2,56 2,38 2,22 2,08 3

Fakty i mity MITY Ci, którzy mają mocną głowę mogą pić spokojnie Piwo i wino to nie jest prawdziwy alkohol Kierowca może się trochę napić Problemy alkoholowe dotyczą marginesu społecznego Alkohol może być dobrym lekarstwem na dolegliwości Alkohol rozgrzewa Alkoholicy piją codziennie Alkoholicy upijają się za każdym razem kiedy piją Porządne kobiety nie zostają alkoholiczkami Słabe alkohole tj. piwo czy wino nie uzależniają Alkoholikom brak silnej woli by mogli przestać pić AA Anonimowi Alkoholicy FAKTY Mogą wypić więcej, z większymi szkodami zdrowia i psychiki, zwiększa to ryzyko uzależnienia W USA ok. 50% uzależnionych to piwosze Zwolnienie reakcji, upośledzenie kontroli jazdy, brawura Zaledwie 3-5% uzależnionych to tzw. margines, reszta dotyczy wszystkich warstw, grup zawodowych itp. Stosowany w chorobie wieńcowej nie rozszerza naczyń krwionośnych, natomiast subiektywna poprawa jest wynikiem znieczulającego i uspokajającego działania alkoholu. Większe dawki powodują zwężenie naczyń krwionośnych i niedotlenienie mięśnia sercowego. Alkohol nie usuwa przyczyn złego samopoczucia, daje złudzenie poprawy. Alkohol powoduje rozszerzanie naczyń krwionośnych skóry - zatem przyspiesza utratę ciepła. Tylko niektórzy, częściej picie przerywane jest okresami wymuszonej abstynencji Upośledzona zdolność kontroli picia, możliwe próby kontroli picia przez krótki okres czasu 40% członków AA w USA to kobiety W USA 50% w AA to piwosze Alkoholizm nie jest sprawą woli, ale bio-psycho-społeczną chorobą, posiadającą określone objawy i mechanizmy 4

Statystyka Najwięcej wypadków powodowanych przez nietrzeźwych kierowców ma miejsce w piątki, soboty i niedziele a ich "szczyt" przypada na godz. 18.00-21.00. co 4 kierujący samochodem osobowym zabity w wypadku drogowym był w stanie nietrzeźwym! ponad 40% pieszych zabitych w wypadkach drogowych znajdowało się w stanie nietrzeźwym, prawie 40% wszystkich wypadków śmiertelnych na motocyklu ma związek z alkoholem, 47% przestępstw jest dokonywana pod wpływem alkoholu wśród dorosłych, 20% wśród młodzieży, ok. 30% nieletnich trafiających do zakładów poprawczych i schronisk jest zagrożonych uzależnieniem, 30% odbywających karę pozbawienia wolności to alkoholicy, wśród recydywy odsetek ten jest znacznie wyższy, 70% sytuacji przemocy domowej dotyczy sprawców będących pod wpływem alkoholu. Powyższy wykres przedstawia spożycie 100% ETOH w litrach na przekroju ostatniego dziesięciolecia 5

Koszty związane z piciem i nadużywaniem alkoholu szacuje się na 25 mld zł w krajach EWG straty te szacowane są na 3-4% globalnego produktu narodowego. Wpływy fiskalne z rynku alkoholowego w 1997 roku wynosiły około 6,4 mld zł. Nielegalny import, produkcja, sprzedaż napojów alkoholowych (25% legalnego obrotu). Sprzedaż alkoholu nieletnim (85% placówek narusza to prawo). 6

Uzależnienie od alkoholu Uzależnienie od alkoholu, czyli alkoholizm, jest chorobą, która zaczyna się i rozwija podstępnie, bez świadomości zainteresowanej osoby. Polega na niekontrolowanym piciu napojów alkoholowych i może doprowadzić do przedwczesnej śmierci. Objawy tej choroby to przede wszystkim takie zjawiska, jak: zmiana tolerancji na alkohol. Podwyższenie tolerancji ujawnia się, gdy wypicie tej samej ilości co kiedyś powoduje słabsze niż poprzednio efekty żeby uzyskać ten sam efekt co poprzednio trzeba wypijać więcej niż kiedyś. Obniżenie tolerancji ujawnia się, gdy przy dawkach alkoholu mniejszych niż poprzednio pojawiają się podobne efekty nietrzeźwości objawy abstynenckie. Gdy człowiek przerywa dłuższe picie lub zmniejsza ilość wypijanego alkoholu pojawiają się bardzo przykre objawy niepokój i drażliwość, dreszcze i drżenie kończyn, skurcze mięśniowe, poty, nudności, a nawet zaburzenia świadomości i majaczenia. Osoba uzależniona stara się szybko usunąć te cierpienia przy pomocy alkoholu. koncentracja życia wokół picia. Obecność alkoholu w życiu codziennym staje się czymś bardzo ważnym, dużo uwagi i zabiegów jest skoncentrowanych wokół okazji do wypicia i dostępności alkoholu. utrata kontroli nad piciem. Po wypiciu pierwszej porcji alkoholu ujawnia się niemożność skutecznego decydowania o ilości wypijanego alkoholu i o momencie przerwania picia. zaburzenia pamięci i świadomości. Po wypiciu pojawiają się "luki pamięciowe", całe fragmenty wydarzeń znikają z pamięci, mimo próby obrony pozorów rozumności i ciągłości postępowania coraz więcej rzeczy dzieje się poza świadomością osoby uzależnionej. nawroty picia po próbach utrzymywania okresowej abstynencji. Od czasu do czasu człowiek dostrzega, że picie wymyka się spod jego kontroli i próbuje udowodnić sobie lub innym, że potrafi nad tym zapanować, jednak próby te przynoszą niepowodzenie. 7

Współuzależnienie Zespół cierpień i zaburzeń członków rodziny alkoholowej określa się pojęciem współuzależnienia. Obejmuje on: uporczywą koncentrację myśli i działań zorientowanych na alkoholika i jego picie, zgodę na coraz większe, niedopuszczalne przedtem koszty, jakie ponosi rodzina za sprawą picia, zaburzenia życia uczuciowego w postaci gwałtownych zmian nastroju, zamętu uczuciowego, doprowadzającego do sięgania po środki chemiczne zmieniające nastrój, w tym alkohol, zaburzenia psychosomatyczne i nerwice, pustka duchowa na nerwowej koncentracji na szczegółach życia codziennego, nieświadome wspomaganie choroby alkoholowej przez zwolnienie alkoholika z odpowiedzialności za skutki jego picia. Współuzależnienie jest ceną, którą płacą bliscy alkoholika za życie w sytuacji uporczywego stresu psychologicznego. 8

Dzieci w rodzinie alkoholika Dzieci, które wychowują się w rodzinach, w których ktoś nadużywa napojów alkoholowych, żyją z poczuciem zagrożenia, cierpią i uczą się szczególnych sposobów postępowania, które im utrudniają życie. Są często ofiarami przemocy psychicznej i fizycznej, a nieraz stają się ofiarami nadużyć seksualnych. W Polsce takich dzieci jest ponad 2 mln. Wiele dzieci stara się utrzymywać w tajemnicy picie rodziców, wstydzą się, mają poczucie, że są gorsze, ale starają się chronić dobre imię rodziny, boją się i mają zaburzenia emocjonalne związane z lękiem. Ukrywają i tłumią swoje uczucia, czują się osamotnione, próbują za wszelką cenę poradzić sobie ze swoją rozpaczą i bezradnością, częściej zapadają na różne choroby, bo ich odporność jest wyczerpywana przez nieustanny stres. Wcześnie uczą się, że nie mogą polegać na swoim rodzicu i przestają ufać innym ludziom, otaczający świat wydaje im się drogi i obcy. Niektóre dzieci biorą na siebie nadmierną odpowiedzialność za problemy rodzinne i przejmują obowiązki dorosłych, bardzo starają się naprawiać swoje błędy i zaniedbania, swoim zachowaniem chcą zadowolić innych. Nie potrafią się bawić. Niektóre dzieci starają się przystosować za wszelką cenę do nienormalnego i zagrażającego środowiska rodzinnego, wchłaniają w siebie destrukcję i chaos. Inne dzieci źle się zachowują i pragną w ten sposób zwrócić uwagę na siebie; mają złe stopnie, piją alkohol i zażywają narkotyki, popełniają drobne wykroczenia. Niektóre dzieci, mimo swego cierpienia starają się być opiekuńcze i przyjazne dla innych, są gotowe do poświęcenia się, wkładają wiele wysiłku w pomaganie tym, którzy cierpią i są zagubieni. 9

Wzorce funkcjonowania Pięć obronnych wzorców funkcjonowania (ról) dzieci z rodzin dysfunkcyjnych, w tym alkoholowych, (które utrwalają się i mają również wpływ na ich dorosłe funkcjonowanie): bohater rodzinny Jest to najczęściej najstarsze dziecko osoba pełna wyrzeczeń i poświęceń dla rodziny. Rezygnuje z własnych celów, by godzić rodziców, opiekować się rodzeństwem, brać na siebie rozliczne obciążenia, poświęcać się dla innych. Ma małą świadomość własnych potrzeb, nie potrafi dbać o swoje zdrowie. Nie odbiera sygnałów choroby i zmęczenia. wspomagacz Przyjmuje postawę opiekuńczą wobec alkoholika. Chroni go przed przykrymi skutkami picia, usprawiedliwia, usiłuje kontrolować. Gdy dorośnie zostanie mężem lub żoną osoby uzależnionej. maskotka czyli błazen Przymilne, wdzięczące się, błaznujące dziecko tzw. odgromnik rodzinnych napięć. Robi to po to, aby rozładować napięcie, zażegnać konflikty, awantury. Dramat tych dzieci polega na tym, że nikt nie traktuje ich serio, że zatracają granicę między tym co jest żartem, a tym co jest serio. Dziecko takie robi dobrą minę do złej gry. Izoluje się od smutku i od cierpienia. wyrzutek czyli kozioł ofiarny Jest to dziecko obwiniane za konflikty w rodzinie, reagujące buntem i zachowaniami prowadzącymi w stronę marginesu społecznego. Zły uczeń, wagarowicz, poszukuje aprobaty i oparcia w grupach rówieśniczych. Dziecko to jest oschłe i odcięte od uczuć. Wcześnie sięga po alkohol i inne środki psychoaktywne. zagubione dziecko (aniołek) Dziecko wycofane w świat własnych fantazji, lektur, marzeń, w swój kącik, w którym go w ogóle nie widać. Często jest to najmłodsze dziecko. Dzieci te nie sprawiają problemów. Cena, jaką za to płacą to upośledzenie umiejętności kontaktu i współżycia z innymi ludźmi, odruch ucieczki w sytuacjach trudnych, gotowość udawania, że czegoś nie ma, co jest. W dorosłym życiu znieczulają się lekami, alkoholem, narkotykami. Jedno dziecko może pełnić różne role. W kolejnych fazach może przejmować kolejne, różne wzory obronnego funkcjonowania w rodzinie alkoholowej. 10

Jak pomóc dziecku Ważne jest aby dzieci: uczyły się rozumieć, że ich rodzic jest osobą chorą, że dziecko nie jest zdolne do wyleczenia go z tej choroby i nie jest za nią odpowiedzialne uczyły się pozytywnego stosunku do samego siebie, zadbania o siebie, umiejętności odpoczywania i zabawy, zaczęły wyrażać swoje uczucia i potrzeby, umiały prosić o pomoc i przyjmować ją od innych, dzieliły się z innymi swymi problemami i uczyły się zaufania. Możemy też pomóc im poprzez: zwiększenie skuteczności interwencji prawno-administracyjnych wobec przemocy i innych zaburzeń funkcjonowania rodziny powodowanych przez picie alkoholu, zwiększenie dostępności i skuteczności profesjonalnej pomocy psychologicznej i społecznej dla członków tych rodzin, wspieranie stowarzyszeń obrony i samoobrony społecznej przed przemocą. 11

Czy to nauka Czego uczą się dzieci w rodzinach alkoholowych: 1. Nie ufać, nie opierać się na dorosłych (wobec niespełnionych obietnic, niezrealizowanych planów i niekonsekwencji dorosłych, a także ich widocznego zagubienia). 2. Nie mówić (z powodu wstydu, norm: z domu nie wynosi się brudów ), co prowadzi do izolacji, zamknięcia i samotności. 3. Nie odczuwać (zamrożenie uczuć, aby nie cierpieć lun rozregulowanie uczuciowe - huśtawka nastrojów). 12

Czy moje dziecko pije Wprawdzie niektóre z opisanych poniżej objawów mogą być naturalne dla normalnego procesu dojrzewania, należy zwrócić szczególną uwagę na dziecko, gdy kilka tych zjawisk występuje równocześnie wyraźny spadek zainteresowania zajęciami, które poprzednio były dla dziecka atrakcyjne, zwiększenie poziomu frustracji, stresu i rozdrażnienia, problemy w szkole z nauką i zachowaniem, izolowanie się od kontaktów rodzinnych i skrywanie szczegółów dotyczących życia poza domem, częste zmiany nastroju, zaniedbywanie wyglądu, zwiększenie potrzeb finansowych i ukrywanie sposobu wydawania kieszonkowego, znikanie drobnych sum pieniędzy z domu lub nieoddawanie reszty z zakupów zlecanych przez rodziców, nawiązywanie podejrzanych znajomości, reagowanie rozdrażnieniem na próby pozyskania przez rodziców informacji o tych kontaktach. Tego typu sygnały ostrzegawcze mogą wskazywać nie tylko na picie alkoholu, ale także na zażywanie narkotyków. 13

Kierowco nie ryzykuj Picie alkoholu uniemożliwia kierowcy bezpieczną jazdę samochodem. zmniejsza szybkość reakcji ogranicza pole widzenia Normalne pole widzenia kierowcy obejmuje kąt180 stopni. Wpływ alkoholu sprawia, że ten kąt zmniejsza się jak składany wachlarz, aż dochodzi do widzenia jakby w tunelu. Możesz nie dostrzec pojazdu nadjeżdżającego z bocznej drogi. powoduje błędną ocenę odległości i szybkości powoduje pogorszenie wzroku pogarsza koordynację ruchów powoduje obniżenie koncentracji 14

Alkohol we krwi - skutki i objawy Podane objawy mogą się nieco różnić w zależności od wagi ciała: 0,3-0,5 (promila) - upośledzenie koordynacji wzrokowo-ruchowej, zaburzenia równowagi, euforia 0,5-0,7 (promila) - zaburzenia sprawności ruchowej, pobudliwość, gadatliwość, obniżenie samokontroli, błędna ocena własnych możliwości 0,7-2,0 (promila) - zaburzenia równowagi, spadek sprawności intelektualnej, opóźnienie czasu reakcji, wyraźna drażliwość, wzrost ciśnienia krwi 2,0-3,0 (promila) - zaburzenia mowy, przewracanie się wzmożona senność, obniżenie zdolności do kontroli własnych zachowań 3,0-4,0 (promila) - spadek ciśnienia krwi, obniżenie temperatury ciała, zanik odruchów fizjologicznych 15

Mity alkoholowe dla kierowcy NIE MAM DALEKO... Jazda nawet na krótkich dystansach czy bocznymi drogami nie jest nigdy bezpieczna, gdy prowadzisz po pijanemu. POTRZEBUJĘ TYLKO TROCHĘ ŚWIEŻEGO POWIETRZA... Ani świeże powietrze, ani zimny prysznic nie przyspieszą procesu trzeźwienia. WYTRZEŹWIEJĘ, GDY NAPIJĘ SIĘ CZEGOŚ LUB COŚ ZJEM... Ani kawa, ani zjedzenie czegoś nie usunie alkoholu z Twego organizmu. POJADĘ BARDZO WOLNO I OSTROŻNIE... Alkohol zakłóca poczucie szybkości i odległości. Czasami jazda zbyt wolna może być tak samo niebezpieczna jak ta zbyt szybka 16

Pomoc Uzależnienie od alkoholu, czyli alkoholizm jest chroniczną, postępującą i potencjalnie śmiertelną chorobą. Może jednak być powstrzymywana, jeżeli osoba uzależniona podejmie systematyczną terapię w placówce odwykowej. Cenną pomoc można również znaleźć w środowiskach wzajemnej pomocy, takich jak AA lub Klub Abstynenta. Niestety mechanizm tej choroby powoduje, że zdecydowana większość uzależnionych osób nie chce się leczyć. Tylko presja cierpienia i zagrożenia lub zewnętrznych okoliczności może, choć z trudem, torować alkoholikowi drogę do ocalenia. Alkoholizm uszkadza cztery podstawowe sfery życia: fizyczną, psychiczną, społeczną i duchową, zatem w procesie terapii pacjenci muszą pracować nad czterema głównymi zadaniami: uzdrawianie organizmu Konieczne jest nie tylko odtrucie organizmu, ale także leczenie różnego rodzaju schorzeń spowodowanych chronicznym zatruciem, niedożywieniem, deficytem witamin i innych substancji potrzebnych do zdrowia i niszczonych przez ETOH. zmiany psychologiczne Osoby uzależnione uczą się rozumienia siebie, swojego życia i swojej choroby, porządkują swoje życie uczuciowe i uczą się konstruktywnych sposobów zaspokajania swych potrzeb, uczą się pozytywnego stosunku do samego siebie oraz umiejętności potrzebnych do trzeźwego życia. naprawa kontaktów z innymi ludźmi Pacjenci przygotowują się do odbudowy swych związków z bliskimi osobami, niszczonych przez poprzednie lata oraz wywiązywania się z zaniedbywanych zadań społecznych i zawodowych. przemiana duchowa Trzeźwiejący alkoholicy odkrywają podstawowe wartości, które poprzednio lekceważyli i niszczyli, starają się znajdować w swoim życiu miejsce na realizację tych wartości, odkrywają i akceptują obecność Siły Wyższej w swoim życiu. W zdecydowanej większości przypadków, bez fachowej pomocy osoba uzależniona nie potrafi się uratować. Nie oznacza jednak, że powinna być zwolniona od odpowiedzialności za swoje postępowanie. Jeżeli ktoś po pijanemu narusza prawo, zasady moralne, krzywdzi innych i powoduje straty materialne, powinien za to ponosić odpowiedzialność, tak jak wszyscy ludzie. 17