AGENCI UBEZPIECZENIOWI

URZĄD KOMISJI NADZORU UBEZPIECZEŃ I FUNDUSZY EMERYTALNYCH AGENCI UBEZPIECZENIOWI Sprawozdanie za lata 1996-22 DEPARTAMENT POŚREDNICTWA I AKWIZYCJI Warszawa, 23

SPIS TREŚCI 1. Agenci ubezpieczeniowi... 3 2. Osoby wykonujące czynności agenta ubezpieczeniowego... 7 3. Odmowy wydania zezwoleń na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego... 15 4. Cofnięcia zezwoleń na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego... 15 5. Dystrybucja ubezpieczeń przez agentów ubezpieczeniowych... 17 6. Wykaz aktów prawnych... 18 7. Spis tabel... 2 8. Spis wykresów... 21 2

1. Agenci ubezpieczeniowi Zakłady ubezpieczeń, na podstawie art. 37 d ustawy z dnia 28 lipca 199 r. o działalności ubezpieczeniowej (Tekst jednolity Dz. U. 1996 Nr 11 poz. 62 z późn. zm.), mogą korzystać z usług pośrednictwa ubezpieczeniowego 1. Pośrednictwo ubezpieczeniowe polega na wykonywaniu czynności faktycznych lub prawnych związanych z zawarciem umów ubezpieczenia lub reasekuracji i może być wyłącznie wykonywane przez agentów ubezpieczeniowych lub brokerów ubezpieczeniowych, a w zakresie reasekuracji przez brokerów reasekuracyjnych. Agentem ubezpieczeniowym jest przedsiębiorca, w rozumieniu art. 2 ust 2 ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej (Dz. U. 1999 Nr 11 poz. 1178 z późn. zm.), upoważniony przez zakład ubezpieczeń do stałego zawierania umów ubezpieczenia w imieniu i na rzecz tego zakładu ubezpieczeń lub pośredniczenia przy zawieraniu umów 2. W chwili obecnej agentem ubezpieczeniowym może być zatem osoba fizyczna będąca przedsiębiorcą, osoba prawna lub nie mająca osobowości prawnej spółka prawa handlowego tj. spółka jawna, spółka komandytowa, spółka komandytowo akcyjna. Powyższe uregulowanie wyłączyło natomiast z grona agentów ubezpieczeniowych spółki cywilne, które przed dniem wejścia w życie ustawy - Prawo działalności gospodarczej mogły podpisywać umowy agencyjne z zakładami ubezpieczeń. Należy podkreślić iż agenci ubezpieczeniowi działają na podstawie podpisanych z zakładami ubezpieczeń umów agencyjnych regulowanych przepisami Kodeksu cywilnego. 3 Organ nadzoru posiada dane dotyczące liczby zawartych od 1997 r. umów agencyjnych. Łączna liczba podpisanych w 1997 roku umów agencyjnych wyniosła 3.376. Liczba powyższych umów stale rosła, aż do 21 r., kiedy to nastąpił jej spadek z 84.155 do 79.17. Tendencja malejąca została zachowana w 22 r., kiedy to łączna liczba zawartych umów agencyjnych wyniosła 71.324 (liczba zawartych umów agencyjnych w poszczególnych latach została przedstawiona na wykresie nr 1). Należy zaznaczyć, iż dane te dotyczą liczby umów agencyjnych podpisanych przez poszczególne zakłady ubezpieczeń, a nie agentów ubezpieczeniowych, gdyż niektórzy agenci ubezpieczeniowi, 1 Rozdział 3a, w którym są zawarte uregulowania dotyczące pośrednictwa ubezpieczeniowego, został dodany do ustawy o działalności ubezpieczeniowej przez ustawę z dnia 8 czerwca 1995 r. o zmianie ustawy o działalności ubezpieczeniowej, o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej - Kodeks handlowy oraz o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. (Dz. U. 1995 Nr 96 poz.. 478). 2 Należy zauważyć, iż pierwotnie agentem ubezpieczeniowym była osoba fizyczna, osoba prawna lub podmiot gospodarczy nie mający osobowości prawnej, upoważniony przez zakład ubezpieczeń do stałego zawierania umów ubezpieczenia w imieniu i na rzecz tego zakładu lub pośredniczenia przy zawieraniu umów. Redakcja tego zapisu została zmieniona, na podstawie ustawy z dnia 2 sierpnia 1997 r. wprowadzającej ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. 1997 Nr 121 poz. 77) - określenie podmiot gospodarczy zastąpiono określeniem przedsiębiorca. Ostateczne brzmienie temu artykułowi zostało nadane ustawą z dnia 15 marca 21 r. o zmianie ustawy o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U 21 Nr 37 poz. 424). 3 Tytuł XXIII ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 Nr 16 poz. 93 z późn. zm.) 3

tzw. multiagenci, mogą mieć podpisane umowy agencyjne z więcej niż jednym zakładem ubezpieczeń. Tabela 1. Liczba zawartych umów agencyjnych Wyszczególnienie 1997 r. 1998 r. 1999 r. 2 r. 21 r. 22 r. ZU Dział I 12.961 32.37 38.64 42.15 34.937 28.114 ZU Dział II 17.415 3.174 37.786 42.14 44.17 43.21 Razem 3.376 62.211 76.39 84.155 79.17 71.324 Wykres 1. Liczba zawartych umów agencyjnych Liczba 9 8 7 6 5 4 3 2 1 12961 17415 3376 3237 3174 62211 3864 37786 7639 4215 4214 84155 34937 4417 7917 28114 4321 1997 1998 1999 2 21 22 ZU Dział I ZU Dział II Ogółem 71324 Należy zauważyć, iż w latach 1997-2 liczba umów agencyjnych podpisanych przez zakłady ubezpieczeń na życie oraz zakłady ubezpieczeń była zbliżona. Znaczne różnice w ilości zawartych umów między obydwoma działami ubezpieczeń zaznaczyły się dopiero w 21 r., w którym to zakłady ubezpieczeń działu II zawarły o około 1 tys. umów agencyjnych więcej niż zakłady ubezpieczeń działu I. Przyczyną powyższego stanu był znaczny spadek liczby agentów ubezpieczeniowych w poszczególnych zakładach ubezpieczeń na życie z 42.15 w 2 r. do 34.937 w roku 21 (spadek o 17%) przy jednoczesnym wzroście liczby agentów ubezpieczeniowych współpracujących z zakładami ubezpieczeń działu II z 42.14 w 2 r. do 44.17 w 21 r. (wzrost o 5%). W 22 r. nastąpił dalszy znaczny spadek liczby umów agencyjnych zawartych przez zakłady ubezpieczeń działu I z 34.937 do 28.114 (spadek o 2%), natomiast po raz pierwszy nastąpił spadek liczby umów agencyjnych zawartych przez zakłady ubezpieczeń działu II z 44.17 do 43.21 (spadek o około 2%). Na koniec 22 r. zakłady ubezpieczeń działu II miały zawartych o 15. umów agencyjnych więcej niż zakłady ubezpieczeń działu I. 4

Tabela 2. Zmiana liczby zawartych umów w stosunku do roku poprzedniego wyrażona w procentach (rok poprzedni = 1%) Wyszczególnienie 1998 r. 1999 r. 2 r. 21 r. 22 r. ZU Dział I 147 2 9-17 -2 ZU Dział II 73 25 12 5-2 Razem 15 23 1-6 -1 Wykres 2. Zmiana procentowa liczby zawartych umów (rok poprzedni = 1%) 175 15 125 1 % 75 5 25-25 1997 1998 1999 2 21 22 ZU Dział I ZU Dział II Razem Omawiając strukturę zawartych umów agencyjnych należy podkreślić, iż zdecydowana ich większość, zarówno w przypadku zakładów ubezpieczeń na życie jak i zakładów ubezpieczeń działu II, została zawarta z przedsiębiorcami będącymi osobami fizycznymi. Zakłady ubezpieczeń działu II zawarły jednak więcej umów agencyjnych z innymi przedsiębiorcami niż osoby fizyczne. Przykładowo w 21 r. zakłady ubezpieczeń działu I zawarły 1.575 umów agencyjnych z przedsiębiorcami nie będącymi osobami fizycznym, natomiast zakłady ubezpieczeń działu II 9.19. Podobnie było w 22 r. - zakłady ubezpieczeń działu I zawarły 1.913 umów agencyjnych, natomiast zakłady ubezpieczeń działu II 8.687. Należy jednak zauważyć, iż w przypadku zakładów ubezpieczeń działu II wzięto również pod uwagę umowy zawarte z przedsiębiorcami prowadzącymi działalność na podstawie wydawanego przez organ nadzoru zwolnienia od obowiązku wykonywania działalności agencyjnej przy pomocy osób fizycznych posiadających zezwolenie na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego 4. Umów z tymi podmiotami nie mogą natomiast podpisywać zakłady ubezpieczeń na życie 5. Liczba umów agencyjnych zawartych z podmiotami zwolnionymi zmniejszyła się z 2.682 w roku 4 Działalność ta jest prowadzona zgodnie z art. 37 e ust 5 ustawy o działalności ubezpieczeniowej. 5 Zgodnie z 16 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 21 marca 21 r. w sprawie szkolenia i egzaminu dla ubiegających się o zezwolenie na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego oraz zwolnienia od obowiązku wykonywania działalności agencyjnej przy pomocy osób fizycznych posiadających zezwolenie (Dz. U 21, Nr 26, poz. 289) powyższego zwolnienia nie mogą uzyskać przedsiębiorcy prowadzący działalność agencyjną na rzecz zakładów ubezpieczeń na życie 5

2 do 2.214 w 21 r., natomiast w 22 r. ponownie wzrosła do 2.896. Tabela 3. Liczba umów agencyjnych zawartych przez zakłady ubezpieczeń działu II Wyszczególnienie 1997 r. 1998 r. 1999 r. 2 r. 21 r. 22 r. Osoby fizyczne 12.9 2.648 28.885 33.3 35.57 34.523 Osoby prawne 733 2.934 2.285 3.149 2.929 2.982 Podmioty bez osobowości prawnej 2.34 4.39 4.484 3.279 3.97 2.89 Przedsiębiorcy "zwolnieni" 1.748 2.22 2.132 2.682 2.214 2.896 Wykres 3. Umowy agencyjne podpisane przez zakłady ubezpieczeń działu II 4 35 3 Liczba 25 2 15 1 5 1997 r. 1998 r. 1999 r. 2 r. 21 r. 22 r. Osoby fizyczne Osoby prawne Podmioty bez osobowości prawnej Zwolnieni Tabela 4. Liczba umów agencyjnych zawartych przez zakłady ubezpieczeń działu I. Wyszczególnienie 1997 r. 1998 r. 1999 r. 2 r. 21 r. 22 r. Osoby fizyczne 12.654 3.968 37.337 4.28 33.362 26.21 Osoby prawne 115 5 1.57 1.481 1.324 1.727 Podmioty bez osobowości prawnej 192 569 21 326 251 186 Wykres 4. Umowy agencyjne podpisane przez zakłady ubezpieczeń działu I Liczba 45 4 35 3 25 2 15 1 5 1997 r. 1998 r. 1999 r. 2 r. 21 r. 22 r. Osoby fizyczne Osoby prawne Podmioty bez osobowości prawnej 6

W roku 1997 łączna liczba umów agencyjnych zawartych przez pięć największych zakładów ubezpieczeń pod względem liczby zawartych umów agencyjnych wyniosła 18.71, co stanowiło 62% ogółu zawartych umów agencyjnych przez wszystkie zakłady ubezpieczeń. Rok później zmieniła się kolejność pierwszych pięciu zakładów ubezpieczeń, zmniejszyła się liczba zawartych umów przez ww. zakłady i wyniosła 3.919 umów agencyjnych, co stanowiło około 5 % wszystkich zawartych umów agencyjnych. W roku 1999 r. te same zakłady, co w 1998 r., znalazły się w pierwszej piątce nie uległa zmianie. W omawianym okresie zawarto 35.44 umów, co stanowiło 46% wszystkich umów agencyjnych. W roku 2 udział ww. zakładów spadł o 12 pkt. proc. w porównaniu z rokiem 1999. w omawianym okresie pięć największych zakładów ubezpieczeń pod względem liczby zawartych umów agencyjnych zawarło 38% wszystkich umów, czyli 32.16. Wśród pierwszych pięciu zakładów ubezpieczeń, które zawarły największą ilość umów agencyjnych w 21 r. nastąpiły zmiany. Łączna liczba podpisanych umów przez ww. zakłady wyniosła 28.146, co stanowi tylko 35% ogółu zawartych umów agencyjnych. W 22 r. łączna liczba podpisanych umów przez ww. zakłady wyniosła 26.553, co stanowiło 37% ogółu zawartych umów agencyjnych. Powyższe dane wskazują, iż nastąpił znaczny podział rynku agentów ubezpieczeniowych pomiędzy różne zakłady ubezpieczeń. O ile w 1997 r. większość agentów związana była umowami agencyjnymi (62%) z pięcioma zakładami ubezpieczeń, to w 22 roku coraz więcej zakładów ubezpieczeń posiadało rozbudowaną sieć sprzedaży przez agentów ubezpieczeniowych (pięć pierwszych zakładów ubezpieczeń obejmowało tylko 37% umów). Spadek ilości zawartych umów przez pierwszych pięć zakładów ubezpieczeń utrzymywał się do 21 roku, natomiast w 22 roku (w porównaniu do roku 21) nastąpił 2-procentowy wzrost ilości podpisanych umów przez pięć pierwszych zakładów ubezpieczeń w odniesieniu do całości podpisanych umów agencyjnych. 2. Osoby wykonujące czynności agenta ubezpieczeniowego Zgodnie z art. 37 e ust. 2 ww. ustawy o działalności ubezpieczeniowej, działalność agencyjna może być wykonywana wyłącznie przy pomocy osób fizycznych posiadających zezwolenie na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego. Przedmiotowe zezwolenie zgodnie z art. 37 e ust. 3 organ nadzoru wydaje na wniosek zakładu ubezpieczeń lub zainteresowanego, jeżeli osoba fizyczna: ma miejsce zamieszkania na terytorium Polski, nie była prawomocnie skazana za przestępstwo umyślne przeciwko mieniu, dokumentom lub przestępstwo karno skarbowe, ukończyła zorganizowane przez zakład ubezpieczeń szkolenie zakończone egzaminem oraz ma pełną zdolność do 7

czynności prawnych. Organ nadzoru do końca 22 r. wydał ponad 332 tys. zezwoleń, z czego na wniosek zakładów ubezpieczeń na życie 193.496, zakładów ubezpieczeń działu II 6.327 oraz na wniosek osób fizycznych 78.71. W tym miejscu należy podkreślić, iż dane dotyczące wniosków indywidualnych (przede wszystkim złożonych w latach 1996, 1997 i 1998) są nieścisłe, bowiem w okresie tym zakłady ubezpieczeń często przekazywały do organu nadzoru wnioski dużych grup osób ubiegających się o wydanie zezwolenia, jednakże wnioskodawcami były osoby fizyczne, a nie zakłady ubezpieczeń 6. Ponadto organ nadzoru nie posiadał odpowiedniej bazy danych umożliwiającej podział, w trakcie wprowadzania do niej danych, na wnioski indywidualne i wnioski zakładów ubezpieczeń 7. czego na wniosek zakładów ubezpieczeń na życie 193.496, zakładów ubezpieczeń działu II 6.327 oraz na wniosek osób fizycznych 78.71. W tym miejscu należy podkreślić, iż dane dotyczące wniosków indywidualnych (przede wszystkim złożonych w latach 1996, 1997 i 1998) są nieścisłe, bowiem w okresie tym zakłady ubezpieczeń często przekazywały do organu nadzoru wnioski dużych grup osób ubiegających się o wydanie zezwolenia, jednakże wnioskodawcami były osoby fizyczne, a nie zakłady ubezpieczeń 8. Ponadto organ nadzoru nie posiadał odpowiedniej bazy danych umożliwiającej podział, w trakcie wprowadzania do niej danych, na wnioski indywidualne i wnioski zakładów ubezpieczeń 9. Wykres 5. Łączna liczba złożonych wniosków w latach 1996 22 332524 4 193496 Liczba 3 2 1 6327 7871 ZU Dział I ZU Dział II Wnioski indywidualne Ogółem 6 Organ nadzoru w 1998 r. zwracał się z prośba do zakładów o zmianę procedur występowania z wnioskiem o wydanie zezwolenia, a następnie opracował standardowe wzory wniosków oraz innych dokumentów składanych w celu ubiegania się o wydanie zezwolenia, które przesłał do wszystkich zakładów ubezpieczeń w dniu 16 listopada 1998 r. 7 Obecna baza danych Agenci zezwolenia została oddana do użytku w 1998 r. 8 Organ nadzoru w 1998 r. zwracał się z prośba do zakładów o zmianę procedur występowania z wnioskiem o wydanie zezwolenia, a następnie opracował standardowe wzory wniosków oraz innych dokumentów składanych w celu ubiegania się o wydanie zezwolenia, które przesłał do wszystkich zakładów ubezpieczeń w dniu 16 listopada 1998 r. 9 Obecna baza danych Agenci zezwolenia została oddana do użytku w 1998 r. 8

Tabela 5. Liczba złożonych wniosków o wydanie zezwolenia na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego w latach 1996 22 Wyszczególnienie 1996 r. 1997 r. 1998 r. 1999 r. 2 r. 21 r. 22 r. ZU Dział I 13.678 1.778 14.299 57.196 48.573 32.689 25283 ZU Dział II 25.926 865 2.355 13.459 8.943 3.624 5.155 Wnioski indywidualne 8.353 33.63 35.322 1.2 85 44 67 Ogółem 47.957 36.273 51.976 71.855 57.61 36.357 3.55 Wykres 6. Złożone wnioski z podziałem na lata oraz wnioskodawcę 8 7 6 71855 Liczba 5 4 3 2 1 13678 25926 8353 47957 1778 865 3363 36273 14299 2355 35322 51976 57196 13459 12 48573 8943 85 5761 32689 3624 44 36357 25283 5155 67 1996 r. 1997 r. 1998 r. 1999 r. 2 r. 21 r. 22 r. 355 ZU Dział I ZU Dział II Wnioski indywidualne Ogółem Wpływ na liczbę składanych wniosków w poszczególnych latach miały m.in. wysokość opłat skarbowych pobieranych od wydania ww. zezwolenia, zmiana warunków niezbędnych do uzyskania zezwolenia, sytuacja na rynku ubezpieczeń oraz rynku finansowym. Do 3 lipca 1996 r. opłata skarbowa od ww. zezwolenia wynosiła, zgodnie z 54 pkt 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 9.12.1994 r. w sprawie opłaty skarbowej (Dz. U. 1994 r. Nr 136 poz. 75) 3 zł. W tym czasie zezwolenie to traktowane było jako zezwolenie na prowadzenie działalności gospodarczej. Na mocy rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 3 lipca 1996 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie opłaty skarbowej opłata skarbowa wzrosła do 6 zł. Wysokość opłaty miała znaczący wpływ na liczbę osób występujących o wydanie zezwolenia. Pomimo iż rynek pośrednictwa ubezpieczeniowego dopiero się tworzył, a w związku z tym można było spodziewać się znacznie wyższego zainteresowania uzyskaniem zezwolenia - w 1996 roku wydano 48 tys. ww. zezwoleń. W 1997 r. zmieniła się interpretacja przepisów prawa dotyczących wysokości opłat 9

skarbowych za wydanie zezwolenia 1. Uznano, iż zezwolenie na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego nie jest zezwoleniem na prowadzenie działalności gospodarczej, ma ono natomiast znamiona zezwolenia na wykonywanie zawodu i opłata od tego zezwolenia powinna wynosić 2 zł (zgodnie z na 54 pkt 2 wyżej cytowanego rozporządzenia). Tak duże obniżenie opłaty za wydanie tego zezwolenia było czynnikiem stymulującym wzrost zainteresowania jego uzyskaniem. W 1998 r. organ nadzoru wydał 52 tys. zezwoleń (w 1997 r. tylko 35 tys.). Obecnie obowiązująca wysokość opłaty skarbowej od wydania ww. zezwolenia została wprowadzona w dniu 1 stycznia 21 r. na mocy załącznika do ustawy z dnia 9 września 2 r. o opłacie skarbowej (Dz. U. 2, Nr 86, poz. 96) 11 i wynosi 76 zł. Przesłanką mającą istotny wpływ na liczbę składanych do organu nadzoru wniosków o wydanie zezwolenia było uchwalenie ustawy z dnia 28.9.1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz. U. 1997, Nr 139, poz. 934), która, zgodnie z art. 93 ust. 1 pkt 4, zezwalała na prowadzenie działalności akwizycyjnej na rzecz otwartych funduszy m.in. przez agentów ubezpieczeniowych 12. Pod koniec 1998 r. oraz w 1999 r., kiedy ww. ustawa weszła w życie, odnotowano znaczny wzrost liczby wpływających do organu nadzoru wniosków o wydanie zezwolenia na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego (w 1999 r. urząd wydał 72 tys. zezwoleń). Tabela 6. Zmiana liczby złożonych wniosków w stosunku do roku poprzedniego wyrażona w procentach (rok poprzedni = 1%) Wyszczególnienie 1996 r. 1997 r. 1998 r. 1999 r. 2 r. 21 r. 22 r. ZU Dział I -87 74 3-15 -33-23 ZU Dział II -97 172 472-34 -59 42 Wnioski indywidualne 33 5-97 -93-48 52 Ogółem -24 43 38-2 -37-16 1 Pismo Ministerstwa Finansów z dnia 25.6.1997 r. Nr PO7-S/825-239-388/97 11 Część IV ust. 44 załącznika do ustawy o opłacie skarbowej. 12 Przepis art. 93 ustawy wszedł w życie z dniem 1 sierpnia 1998 r. 1

Wykres 7. Zmiana liczby złożonych wniosków względem roku poprzedniego wyrażona w procentach. 7 6 5 % 4 3 2 1-1 1996 1997 1998 1999 2 21 22 ZU Dział I ZU Dział II Wnioski indywidualne Ogółem Elementem mającym również wpływ na liczbę składanych wniosków o wydanie zezwolenia była zmiana warunków niezbędnych do jego uzyskania. Zgodnie z 4 ust 2 zarządzenia Ministra Finansów z dnia 14 listopada 1995 r. w sprawie określenia minimalnego zakresu szkolenia osób ubiegających się o uzyskanie zezwolenia Państwowego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego oraz zakresu obowiązujących tematów egzaminu i trybu jego składania (M. P. 1995, Nr 6, poz. 674) obowiązkowe szkolenie trwało 4 godzin, natomiast od dnia 3 marca 21 r. zaczęły obowiązywać nowe przepisy dotyczące czasu trwania szkolenia. Zgodnie z 4 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 21 marca 21 r. w sprawie szkolenia i egzaminu dla ubiegających się o zezwolenie na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego oraz zwolnienia od obowiązku wykonywania działalności agencyjnej przy pomocy osób fizycznych posiadających zezwolenie (Dz. U. 21, Nr 26, poz. 289) czas trwania obowiązkowego szkolenia zwiększono do 15 godzin z zastrzeżeniem, iż dziennie szkolenie nie może trwać dłużej niż 8 godzin. Powyższe miało wpływ na zmniejszenie liczby wniosków o wydanie zezwolenia (z 58. w 2 roku do 3. w 22 roku). Tabela 7. Liczba osób fizycznych przeszkolonych w latach 1996-22 Wyszczególnienie 1996 r. 1997 r. 1998 r. 1999 r. 2 r. 21 r. 22 r. ZU Dział I 27.769 29.639 41.153 45.87 53.456 37.945 27.777 ZU Dział II 13.338 8.85 13.846 12.585 9.935 4.579 5.674 Ogółem 41.17 38.489 54.999 58.392 63.391 42.524 33.451 11

Wykres 8. Liczba przeszkolonych osób fizycznych z podziałem na lata i działy Liczba 7 6 5 4 3 27769 4117 29639 38489 41153 54999 4587 58392 53456 63391 42524 37945 33451 27777 2 1 13338 13846 12585 885 9935 4579 5674 1996 1997 1998 1999 2 21 22 ZU Dział I ZU Dział II Razem Tabela 8. Zmiana liczby przeszkolonych osób fizycznych w stosunku do roku poprzedniego wyrażona w procentach (rok poprzedni = 1%) Wyszczególnienie 1997 1998 1999 2 21 22 Zakłady ubezpieczeń Działu I 7 39 11 17-29 -27 Zakłady ubezpieczeń Działu II -34 56-9 -21-54 24 Ogółem -6 43 6 9-33 -21 Wykres 9. Procentowa zmiana liczby przeszkolonych osób względem roku poprzedniego 8 6 4 % 2-2 -4 1996 1997 1998 1999 2 21 22-6 ZU Dział I ZU Dział II Ogółem Omawiając problematykę szkoleń dla osób ubiegających się o wydanie zezwolenia należy zwrócić uwagę na dwie kwestie. Po pierwsze, zgodnie z 2 ww. rozporządzenia, szkolenia mogą być organizowane przez zakłady ubezpieczeń posiadające zezwolenie Ministra Finansów na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej w Polsce. W praktyce bardzo często zakłady ubezpieczeń zlecają przeprowadzenie szkoleń innym podmiotom. 12

Tabela 9. Liczba szkoleń zorganizowanych bezpośrednio przez zakłady ubezpieczeń i firmy przez nie upoważnione w latach 2-22 Wyszczególnienie 2 r. 21 r. 22 r. Zakłady ubezpieczeń 52.711 31.95 24.487 Firmy upoważnione przez ZU 1.68 1.619 8.964 Ogółem 63.391 42.524 33.451 Wykres 1. Szkolenia organizowane bezpośrednio przez zakłady ubezpieczeń i przez upoważnione firmy Liczba 7 6 5 4 3 2 1 63391 52711 42524 3195 33451 168 1619 24487 8964 2 21 22 ZU Upoważnione firmy Ogółem Jak wynika z powyższego zestawienia oraz wykresu coraz więcej zakładów ubezpieczeń zleca szkolenia podmiotom zewnętrznym. Przyczyny tego są różnorodne. Zakłady ubezpieczeń mają podpisane umowy agencyjne: - z podmiotami, które mają duże sieci sprzedaży, często o strukturze piramidy, - z podmiotami, które mają zawarte umowy agencyjne z więcej niż jednym zakładem ubezpieczeń, tzw. multiagencjami. Podmioty te dążą do przeprowadzania szkoleń tych kandydatów, których później będą zatrudniać w strukturach swoich przedsiębiorstw. Warto podkreślić, iż szkolenia te są z reguły odpłatne, co daje dodatkowe dochody tym podmiotom (szkolenia organizowane bezpośrednio przez zakłady ubezpieczeń bywają nieodpłatne). Po drugie - zakłady ubezpieczeń na życie przeszkoliły zdecydowanie większą ilość osób niż zakłady ubezpieczeń działu II. Wynika to z charakteru pracy agenta reprezentującego zakłady ubezpieczeń działu I i sposobu docierania przez niego do klienta, co powoduje zapotrzebowanie na większą liczbę osób fizycznych wykonujących te czynności. Na tym tle ciekawą tendencją jest wzrost liczby osób fizycznych wykonujących czynności agenta ubezpieczeniowego na rzecz zakładów ubezpieczeń działu II oraz spadek w tym samym okresie osób fizycznych wykonujących czynności agenta ubezpieczeniowego na rzecz zakładów ubezpieczeń działu I, różnica pomiędzy osobami fizycznymi wykonującymi czynności agenta ubezpieczeniowego na rzecz zakładów ubezpieczeń obydwu działów stopniowo ulega zatarciu. W 2 roku na rzecz zakładów 13

ubezpieczeń działu I pracowało 119.134 osób przy 41.511 osób pracujących na rzecz zakładów ubezpieczeń działu II, natomiast w 22 r. odpowiednio 95.736 osób do 81.59 osób. Tabela 1. Liczba osób fizycznych wykonujących czynności agenta ubezpieczeniowego w latach 2-22 Wyszczególnienie 2 r. 21 r. 22 r. Zakłady ubezpieczeń Działu I 119.134 99.565 81.59 Zakłady ubezpieczeń Działu II 41.511 7.118 95.736 Ogółem 16.645 169.683 177.245 Wykres 11. Osoby fizyczne wykonujące czynności agenta ubezpieczeniowego Liczba 18 16 14 12 1 8 6 4 2 119134 41511 16645 99565 7118 169683 95736 8159 2 21 22 ZU Dział I ZU Dział II Ogółem 177245 Zakłady ubezpieczeń na życie w dużo większym stopniu korzystają z usług dużych agentów ubezpieczeniowych (sieci sprzedaży zewnętrznej) niż zakłady ubezpieczeń działu II. Ponadto kolejny raz trzeba podkreślić, iż w przypadku zakładów ubezpieczeń działu II dużą rolę w strukturach sprzedaży spełniają agenci ubezpieczeniowi działający na podstawie wydawanego przez organ nadzoru zwolnienia od obowiązku wykonywania działalności agencyjnej przy pomocy osób fizycznych posiadających zezwolenie na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego, którzy niejednokrotnie mają również duże sieci sprzedaży. Powyższe dane nie określają łącznej liczby osób fizycznych wykonujących czynności agenta ubezpieczeniowego, gdyż część z tych osób wykonuje czynności agencyjne równocześnie na rzecz kilku zakładach ubezpieczeń. Dane te obrazuję natomiast, jak duża jest sieć sprzedaży poszczególnych zakładów ubezpieczeń w oparciu o kryterium działalności agencyjnej 14

3. Odmowy wydania zezwoleń na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego Nieliczna grupa osób fizycznych ubiegających się o wydanie zezwolenia na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego nie spełniała wymogów do jego wydania. W większości przypadków o powyższym decydował prawomocny wyrok sądu skazujący daną osobę za przestępstwo umyślne przeciwko mieniu, dokumentom lub przestępstwo karno skarbowe (239 osób) 13. W jednym przypadku przyczyną odmowy wydania zezwolenia obywatelowi Federacji Rosyjskiej był brak potwierdzonego miejsca zamieszkania na terytorium Polski, a w pięciu przypadkach brak ukończonego, wymaganego prawem, szkolenia. 14 Tabela 11. Ilość wydanych odmów w latach 1997-22 Rok 1997 r. 1998 r. 1999 r. 2 r. 21 r. 22 r. Ogółem Wydane odmowy 12 18 61 74 5 24 239 4. Cofnięcia zezwoleń na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego Zgodnie z art. 37 f ust 1 ustawy o działalności ubezpieczeniowej organ nadzoru cofa zezwolenie na wniosek zakładu ubezpieczeń lub z urzędu, po zasięgnięciu opinii zakładu ubezpieczeń, jeżeli osoba fizyczna: przestała spełniać warunki niezbędne do uzyskania zezwolenia, złożyła zawiadomienie o zaprzestaniu wykonywania zawodu oraz prowadzi działalność agencyjną z naruszeniem przepisów prawa. W latach 1997 r. - 22 r. organ nadzoru cofnął 268 zezwoleń na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego (92 osobom, które przestały spełniać warunki do otrzymania zezwolenia, 45 - ze względu na zaprzestanie wykonywania zawodu oraz 131 - ze względu na prowadzenie działalności agencyjnej z naruszeniem przepisów prawa). Przedstawiając powyższe dane należy mieć na uwadze orzecznictwo Naczelnego Sądu Administracyjnego zmieniające interpretację przesłanki do cofnięcia zezwolenia z uwagi na prowadzenie działalności agencyjnej z naruszeniem przepisów prawa. W pierwszych orzeczeniach sąd stwierdzał, iż przepis art. 37 f ust 1 pkt 3 ustawy o działalności ubezpieczeniowej ma charakter obligatoryjny, oznaczający, iż w razie stwierdzenia przez organ nadzoru prowadzenia przez agenta ubezpieczeniowego działalności z naruszeniem przepisów prawa, urząd zobowiązany jest cofnąć przedmiotowe 13 Wyżej wymienione osoby fizyczne do dnia 1.9.1998 r. były karane na mocy rozdziału XXIX z wyłączeniem art. 216 oraz rozdziału XXXV ustawy z dnia 19 kwietnia 1969 r. Kodeks karny (Dz. U. 1969, Nr 13, poz. 94 z późn. zm.), od dnia wejścia w życie nowego Kodeksu karnego ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz. U. 1997, Nr 88, poz. 553 z późn. zm.) rozdziału XXXIV i XXXV z wyłączeniem art. 292. Ponadto na mocy ustawy z dnia 1 września 1999 r. Kodeks Karno Skarbowy (Dz. U. 1999, Nr 83,poz. 93 z późn. zm.) 14 Dane obejmują okres 1997 r. 21 r. 15

zezwolenie. Ponadto cytowany przepis, zdaniem sądu, nie uzależniał rozstrzygnięcia od wyroku innego postępowania np.: karnego, bowiem organ nadzoru na podstawie własnych ustaleń oraz w oparciu o zgromadzony materiał dowodowy wydaje rozstrzygnięcie w sprawie (wyrok z dnia 7 marca 1999 r. Sygn. akt III S.A. 7757/98). W wyroku z dnia 21.12.2 r. Sygn. akt. III S.A. 143/ sąd zinterpretował sformułowanie prowadzenia działalności z naruszeniem przepisów prawa. Stwierdził, iż zbyt daleko idące byłoby traktowanie naruszenia każdego przepisu prawa, w tym prawa cywilnego (przepisów ogólnych dotyczących zobowiązań), łączącego się z działalnością agenta ubezpieczeniowego jako przesłankę do cofnięcia zezwolenia. Z uwagi na powyższe, zdaniem sądu, za naruszenie przepisów prawa należałoby uznać prawomocne skazanie za przestępstwo przez sąd powszechny, bądź naruszenie innych przepisów prawa administracyjnego łączących się z prowadzeniem działalności agencyjnej. Ponadto w wyroku z dnia 22.5.21 r. Sygn. akt III S.A. 475/1 sąd stwierdził, iż postanowienia umowy agencyjnej nie stanowią przepisów prawa w rozumieniu art. 37 f ust.1 pkt 3 ustawy o działalności ubezpieczeniowej. Prawem jest bowiem zbiór norm generalnych i abstrakcyjnych, ustanowionych albo uznanych w odpowiedniej formie przez kompetentne organy państwowe, których przestrzeganie i realizowanie jest zabezpieczone zorganizowanym przymusem państwowym. Zgodnie z orzecznictwem Naczelnego Sądu Administracyjnego, przy rozpatrywaniu wniosków o cofnięcie zezwolenia na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego, organ nadzoru zaczął stosować zmienione kryteria. Decyzje cofające ww. zezwolenie osobom fizycznym były wydawane wyłącznie po uprawomocnieniu się wyroku skazującego, który automatycznie wypełniał przesłankę art. 37 f ust. 1 o niespełnianiu warunków niezbędnych do uzyskania zezwolenia (dotyczy to wyroków za przestępstwa umyślne przeciwko mieniu oraz dokumentom). Zastosowanie nowego orzecznictwa, spowodowało w 21 roku spadek ilości cofniętych zezwoleń z tytułu naruszenia przepisów prawa przy jednoczesnym wzroście liczby cofniętych zezwoleń z uwagi na nie spełnianie wymogów niezbędnych do uzyskania zezwolenia. Tabela 12. Ilość cofniętych zezwoleń w latach 1997-22 Wyszczególnienie 1997 r. 1998 r. 1999 r. 2 r. 21 r. 22 r. Ogółem Zaprzestanie spełniania wymogów 2 8 9 14 24 35 92 Zaprzestanie wykonywania zawodu 3 8 19 12 2 1 45 Naruszenie prawa 8 38 35 41 8 1 131 Ogółem 13 54 63 67 34 37 268 16

5. Dystrybucja ubezpieczeń przez agentów ubezpieczeniowych Zakłady ubezpieczeń wykorzystują następujące kanały dystrybucji: - sprzedaż bezpośrednią (dokonywana przez etatowych pracowników zakładów ), - sprzedaż agencyjną poprzez agentów ubezpieczeniowych, - sprzedaż za pośrednictwem brokerów ubezpieczeniowych. Tabela 13. Kanały dystrybucji ubezpieczeń zakładów ubezpieczeń działu I w latach 1998 22 (w %) Wyszczególnienie 1998 r. 1999 r. 2 r. 21 r. 22 r. Sprzedaż bezpośrednia 5,73 44,54 42,37 4,33 41,61 Sprzedaż przez agentów 38,78 5,81 53,9 55,67 55,47 Sprzedaż przez brokerów 1,48 4,65 4,49 3,94 2,91 Inne kanały dystrybucji - -,5,6,1 Wykres 12. Kanały dystrybucji produktów ubezpieczeniowych zakładów ubezpieczeń działu I 6 5 4 % 3 2 1 1998 1999 2 21 22 Sprzedaż bezpośrednia Sprzedaż przez brokerów Sprzedażprzez agentów Inne kanały dystrybucji Tabela 14. Kanały dystrybucji ubezpieczeń zakładów ubezpieczeń działu II w latach 1998 22 (w %) Wyszczególnienie 1998 r. 1999 r. 2 r. 21 r. 22 r. Sprzedaż bezpośrednia 44,53 38,39 34,95 31,64 3,1 Sprzedaż przez agentów 47,39 54,13 54,98 55,67 55,3 Sprzedaż przez brokerów 8,8 7,48 9,59 11,47 12,58 Inne kanały dystrybucji - -,48 1,22 2,11 17

Wykres 13. Kanały dystrybucji produktów ubezpieczeniowych zakładów ubezpieczeń działu II 6 5 4 % 3 2 1 1998 1999 2 21 22 Sprzedaż bezpośrednia Sprzedaż przez brokerów Sprzedaż przez agentów Inne kanały dystrybucji Jak wynika z powyższych zestawień, udział agentów ubezpieczeniowych w całości dystrybucji produktów zakładów ubezpieczeń, zarówno w zakładach ubezpieczeń działu I, jak i działu II, jest bardzo duży i utrzymuje się na stałym poziomie 15. 6. Wykaz aktów prawnych 1. Ustawa z dnia 28 lipca 199 r. o działalności ubezpieczeniowej (Tekst jednolity Dz. U. 1996 Nr 11 poz. 62 z późn. zm.) 2. Ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej (Dz. U. 1999 Nr 11 poz. 1178 z późn. zm.) 3. Ustawa z dnia 8 czerwca 1995 r. o zmianie ustawy o działalności ubezpieczeniowej, o zmianie rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej - Kodeks handlowy oraz o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. (Dz. U. 1995 Nr 96 poz. 478) 4. Ustawa z dnia 2 sierpnia 1997 r. wprowadzająca ustawę o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz. U. 1997 Nr 121 poz. 77) 5. Ustawa z dnia 15 marca 21 r. o zmianie ustawy o działalności ubezpieczeniowej (Dz. U. 21 Nr 37 poz. 424) 6. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. 1964 Nr 16 poz. 93 z późn. zm.) 7. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 21 marca 21 r. w sprawie szkolenia i egzaminu dla ubiegających się o zezwolenie na wykonywanie czynności agenta 15 Dane zaczerpnięte z Biuletynów Państwowego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń i Urzędu Komisji Nadzoru Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych 18

ubezpieczeniowego oraz zwolnienia od obowiązku wykonywania działalności agencyjnej przy pomocy osób fizycznych posiadających zezwolenie (Dz. U. 21 Nr 26 poz. 289) 8. Zarządzenie Ministra Finansów z dnia 14 listopada 1995 r. w sprawie określenia minimalnego zakresu szkolenia osób ubiegających się o uzyskanie zezwolenia Państwowego Urzędu Nadzoru Ubezpieczeń na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego oraz zakresu obowiązujących tematów egzaminu i trybu jego składania (M.P. 1995 Nr 6 poz. 674) 9. Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 9.12.1994 r. w sprawie opłaty skarbowej (Dz. U. 1994 r. Nr 136 poz. 75). 1. Ustawa z dnia 9 września 2 r. o opłacie skarbowej (Dz. U. 2 Nr 86 poz. 96) 11. Ustawa z dnia 28.9.1997 r. o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych (Dz. U. 1997 r. Nr 139 poz. 934) 12. Ustawa z dnia 19 kwietnia 1969 r. Kodeks karny (Dz. U. 1969 Nr 13 poz. 94 z późn. zm.). 13. Ustawa z dnia 6 czerwca 1997 r. Kodeks karny (Dz. U. 1997 Nr 88 poz. 553 z późn. zm.) 14. Ustawa z dnia 1 września 1999 r. Kodeks Karno Skarbowy (Dz. U. 1999 Nr 83 poz. 93 z późn. zm.) 19

7. Spis tabel Tabela 1. Liczba zawartych umów agencyjnych... 4 Tabela 2. Zmiana liczby zawartych umów w stosunku do roku poprzedniego wyrażona w procentach (rok poprzedni = 1%)... 5 Tabela 3. Liczba umów agencyjnych zawartych przez zakłady ubezpieczeń działu II... 6 Tabela 4. Liczba umów agencyjnych zawartych przez zakłady ubezpieczeń działu I... 6 Tabela 5. Liczba złożonych wniosków o wydanie zezwolenia na wykonywanie czynności agenta ubezpieczeniowego w latach 1996 22... 9 Tabela 6. Zmiana liczby złożonych wniosków w stosunku do roku poprzedniego wyrażona w procentach (rok poprzedni = 1%)... 1 Tabela 7. Liczba osób fizycznych przeszkolonych w latach 1996 22... 11 Tabela 8. Zmiana liczby przeszkolonych osób fizycznych w stosunku do roku poprzedniego wyrażona w procentach (rok poprzedni = 1%)... 12 Tabela 9. Liczba szkoleń zorganizowanych bezpośrednio przez zakłady ubezpieczeń i firmy przez nie upoważnione w latach 2 22... 13 Tabela 1. Liczba osób fizycznych wykonujących czynności agenta ubezpieczeniowego w latach 2 22... 14 Tabela 11. Ilość wydanych odmów w latach 1997 22... 15 Tabela 12. Ilość cofniętych zezwoleń w latach 1997 22... 16 Tabela 13. Kanały dystrybucji ubezpieczeń zakładów ubezpieczeń działu I w latach 1998 22 (w %)... 17 Tabela 14. Kanały dystrybucji ubezpieczeń zakładów ubezpieczeń działu II w latach 1998 22 (w %)... 17 2

8. Spis wykresów Wykres 1. Liczba zawartych umów agencyjnych... 4 Wykres 2. Zmiana procentowa liczby zawartych umów (rok poprzedni = 1%)... 5 Wykres 3. Umowy agencyjne podpisane przez zakłady ubezpieczeń działu II... 6 Wykres 4. Umowy agencyjne podpisane przez zakłady ubezpieczeń działu I... 6 Wykres 5. Łączna liczba złożonych wniosków w latach 1996 22... 8 Wykres 6. Złożone wnioski z podziałem na lata oraz wnioskodawcę... 9 Wykres 7. Zmiana liczby złożonych wniosków względem roku poprzedniego wyrażona w procentach... 11 Wykres 8. Liczba przeszkolonych osób fizycznych z podziałem na lata i działy... 12 Wykres 9. Procentowa zmiana liczby przeszkolonych osób względem roku poprzedniego... 12 Wykres 1. Szkolenia organizowane bezpośrednio przez zakłady ubezpieczeń i przez upoważnione firmy... 13 Wykres 11. Osoby fizyczne wykonujące czynności agenta ubezpieczeniowego... 14 Wykres 12. Kanały dystrybucji produktów ubezpieczeniowych zakładów ubezpieczeń działu I... 17 Wykres 13. Kanały dystrybucji produktów ubezpieczeniowych zakładów ubezpieczeń działu II... 18 21