Pol. J. Sport Tourism 2013, 20, 279-287

Pol. J. Sport Tourism 2013, 20, 279-287 279 MORPHOLOGICAL CHARACTERISTICS OF FEMALE STUDENTS OF PHYSICAL EDUCATION COMPARED TO STUDENTS OF OTHER SUBJECTS AT THE FACULTY OF PHYSICAL EDUCATION AND SPORT IN BIA A PODLASKA 1 1 2 AGNIESZKA WASILUK, JERZY SACZUK, JAN CZECZELEWSKI, 3 4 BARBARA D UGO ÊCKA, EWA CZECZELEWSKA The Josef Pilsudski University of Physical Education in Warsaw, Faculty of Physical Education and Sport in Bia³a Podlaska, 1 2 Department of Anthropology and Anthropomotorics, Department of Biology and Anatomy, 3 Department of Physiology and Biochemistry 4 Collegium Mazovia Innovative Higher Shool in Siedlce, Faculty of Health Sciences Mailing address: Agnieszka Wasiluk, Faculty of Physical Education and Sport, Department of Anthropology and Anthropomotorics, 2 Akademicka Street, 21-500 Bia³a Podlaska, tel.: +48 83 3428741, fax: +48 83 3428800, e-mail: agnieszka.wasiluk@awf-bp.edu.pl Abstract Introduction. TIn a situation characterized by a low birth rate and a highly competitive education market, increasing attention is currently being paid not only to students' level of education, but also to their competencies and predisposition. Consequently, the purpose of this study is to analyze differences in morphological features among physical education students as compared with students of other subjects at the Faculty of Physical Education and Sport (WWFiS) in Bia³a Podlaska. Material and methods. This study is based on anthropometric data from 165 first-year female students at WWFiS in Bia³a Podlaska. Analysis was conducted on a selection of students divided into groups based on their study profile. Using the technique developed by Martin and Saller, measurements were taken of the anthropometric features required to determine and indexes and to estimate body tissue composition. The following were used to characterize the collected variables: sample size (n) arithmetic mean ( ) and standard deviation (SD). Differences among the groups with regard to the features being measured were assessed using ANOVA variation analysis and NIR testing. Results. The study did not confirm reports from other authors concerning analysis of connections between bodily structure and education profile. Thus, it should be concluded that a student's physique plays only a small role in their being selected to study physical education. Conclusions. The differences noted between the groups should rather be interpreted as owing to environmental differences in the lifestyles of the girls in question, rather than to recruitment procedures and, by extension, education profile. Key words: students, physical education,,, body composition Introduction The literature on the somatic characteristics of college students, athletes and members of various professions, indicates close similarities in morphological characteristics among practitioners of the same professions, players of the same sports and students of the same subject [1, 2, 3]. The differences in somatic characteristics observed among college students were primarily connected with the qualification examination process. Students of the Academy of Physical Education represent a twofold selection from the general population. First, due to their decision to attend college. Second, due to their high level of physical fitness. As a result, the morphological parameters of students at AWF are different from those of students at other schools [4]. More and more studies have questioned the validity of this claim [5] and higher education has ceased to be viewed as a privilege. Today, almost everyone has access to higher education. Data from the Central Statistical Office for the academic years 1990/1991 and 2011/2012 indicates that the number of students at all types of institutions of higher learning has increased more than fourfold [6]. The rapid increase in the number of both th colleges and students observed in the last decade of the 20 century has clearly diminished in recent years. This is connected with the constantly decreasing number of people ages 19-24 [6]. In a situation characterized by a low birth rate and a highly competitive education market, increasing attention is currently being paid not only to students' level of education, but also to their competencies and predisposition [7]. At WWFiS in Bia³a Podlaska, students pursue five different majors. These are: physical education, sports, tourism and recreation, physical therapy and cosmetology. Candidates for the first two majors listed above are required to take a physical fitness exam involving: Three of the following athletic disciplines (candidate's choice): swimming, light athletics, gymnastics, team sports. Furthermore, the recruitment process for all majors awards points for A-level exam results. However, due to the low number of candidates in 2011, only the physical therapy major required that students attain a position on the ranking list. All remaining ma- Copyright 2013 by Josef Pi³sudski University of Physical Education in Warsaw, Faculty of Physical Education and Sport in Biala Podlaska

280 Pol. J. Sport Tourism 2013, 20, 279-287 Wasiluk et al.: MORPHOLOGICAL CHARACTERISTICS OF... jors accepted every candidate who expressed interest in studying at the school. In light of the above, the purpose of this study is to analyze differences in morphological features among physical education students at WWFiS in Bia³a Podlaska. Material and methods This study is based on anthropometric data from 165 firstyear female students at WWFiS in Bia³a Podlaska collected within the scope of the statuary activities of AWF Warsaw no. 172. The study was conducted in May 2012. Analysis was conducted of a selection of students divided into groups based on the profile of their major. Results obtained for students of sports and physical education were presented jointly. This decision was dictated by the low number of female students in the first of the two majors and by the specific selection criteria for that major, as well as by the educational program itself. Detailed data on the number of students who qualified for the individual groups is presented in Table 1. Anthropomorphic measurements were taken using the technique developed by Martin and Saller [8]. Measurements were taken of height and body weight, waistline and hipline, lower leg circumference, elbow and knee width, biceps skinfold, triceps skinfold, chest skinfold, shoulder blade skinfold, hip skinfold, abdominal skinfold and lower leg skinfold. These direct measurements were then used to calculate the relative body mass index () [9] and to estimate body tissue composition [10]. Moreover, an organism's obesity level was determined based on the sum of three skinfolds under the shoulder blade, over the triceps and on the abdomen on the percentage of fatty tissue in the total body mass (, ) and the lean body mass (, ). Calculations were also made of the waist to hip ratio (), which indicates the type of body fat distribution [11]. The study was conducted in accordance with the principles of the Declaration of Helsinki and were accepted by the Parliamentary Ethics Committee at AWF Warsaw. The collected results were subjected to statistical analysis. The following types of descriptive statistics were used to characterize the variables: sample size (n) arithmetic mean ( ) and standard deviation (SD). Differences among the groups with regard to the features being measured were assessed using ANOVA variation analysis and NIR testing. In graphically representing these differences, the average results for female students of Tourism and Recreation, Physical Therapy and Cosmetology were normalized based on an arithmetic mean and 1 standard deviation from students of Physical Education (Fig. 1). Results Analysis of the results revealed only minor differences in morphological features and relevant indexes among female students at WWFiS in Bia³a Podlaska, thus confirming a similar level of somatic development (Tab. 1-2, Fig. 1). Students of physical therapy were on average taller than students of physical education, a fact reflected in their higher levels. Furthermore, they had larger waistlines, hiplines and arm and leg circumferences and broader elbow and knee widths. They also exhibited higher levels of obesity, although statistically significant differences between the groups were noted only for the lower leg skinfold index. Table 1. Morphological characteristics of female students at WWFiS in Bia³a Podlaska Height Mass Waistline Hipline Arm circumference Lower leg circumference Elbow base width Knee base width Biceps skinfold Triceps skinfold Chest skinfold Elbow skinfold Shoulder blade skinfold Stomach skinfold Lower leg skinfold Total of 3 folds Physical Education and Sport (I) n 48 166.76 61.67 21.32 69.39 95.30 0.73 27.61 35.40 6.06 8.53 6.97 15.68 9.10 13.62 18.59 16.39 10.63 47.89 24.48 75.52 15.30 46.36 Physical Therapy (II) n 40 Tourism and Recreation (III) n 25 Cosmetology (IV) n 52 x SD x SD x SD x SD 5.46 9.19 4.84 6.11 5.42 0.04 2.49 4.04 0.40 0.60 2.18 4.43 3.26 4.77 5.03 4.56 3.09 11.60 4.07 4.07 4.20 5.95 168.38 61.59 21.72 69.95 97.02 0.72 28.14 35.48 6.20 8.82 8.21 17.20 9.09 13.17 19.23 17.55 13.16 49.60 25.02 74.98 15.69 45.89 5.63 8.45 2.67 6.95 6.95 0.06 3.10 5.24 0.63 0.57 3.13 4.61 3.27 4.66 7.48 6.11 4.38 14.89 4.17 4.17 4.51 4.42 165.55 55.56 20.16 68.76 93.42 0.74 26.04 34.04 6.03 8.71 8.40 14.05 9.99 12.71 17.31 16.49 11.84 44.07 23.26 76.74 13.07 42.49 6.35 7.02 1.81 5.73 5.58 0.05 2.47 2.47 0.31 0.76 2.81 3.64 3.34 3.93 4.82 4.28 3.32 9.61 4.04 4.04 3.43 4.45 165.96 58.58 21.20 70.99 95.89 0.74 27.72 35.06 5.99 8.87 7.85 14.97 9.71 13.86 18.84 17.41 13.16 47.67 23.84 76.16 14.25 44.32 6.04 10.49 3.09 8.43 7.11 0.06 10.24 3.23 0.37 0.55 3.03 4.36 4.75 6.51 6.90 6.12 3.78 15.34 4.24 4.24 4.67 6.54 Physical Therapy Tourism and Recreation Cosmetology Height Mass Waistline Hipline Arm circumference Lower leg circumference Elbow base width Knee base width Biceps skinfold Triceps skinfold Chest skinfold Elbow skinfold Shoulder blade skinfold Stomach skinfold Lower leg skinfold Total of 3 folds -0.80-0.60-0.40-0.20 0.00 0.20 0.40 0.60 0.80 1.00 Figure 1. Morphological profile of female students involved in the study as compared to female students of physical education

Wasiluk et al.: MORPHOLOGICAL CHARACTERISTICS OF... Pol. J. Sport Tourism 2013, 20, 279-287 281 Table 2. One-way analysis of variance calculated for dependency among study groups Height Mass Waistline Hipline Arm circumference Lower leg circumference Elbow base width Knee base width Biceps skinfold Triceps skinfold Chest skinfold Elbow skinfold Shoulder blade skinfold Stomach skinfold Lower leg skinfold Total of 3 folds ANOVA 1.71 3.26 1.06 0.71 1.69 1.27 0.63 0.82 1.75 2.98 2.07 3.24 0.50 0.33 0.51 0.51 7.57 0.83 1.15 1.15 2.37 3.19 * statistically significant differences at a level of p 0.05 I-II I-III I-IV II-III II-IV III-IV 1.84 0.06 0.76 0.52 1.78 1.24 0.57 0.13 2.07 3.17 2.92 2.31 0.02 0.57 0.67 1.41 5.55* 0.84 0.86 0.86 0.60 0.55 1.19 3.82* 1.91 0.51 1.68 1.07 1.46 1.97 0.38 1.71 2.93 2.15 1.34 0.99 1.17 0.11 2.30 1.63 1.69 1.69 2.95 3.95* 0.97 2.38 0.24 1.60 0.65 1.31 0.13 0.61 1.10 3.97* 2.22 1.15 1.13 0.32 0.28 1.32 5.93* 0.12 1.09 1.09 1.71 2.57 2.69 3.65* 2.49 0.93 3.12 2.08 1.88 2.02 2.11 1.01 0.38 4.02* 1.31 0.49 1.69 1.08 2.43 2.28 2.36 2.36 3.36 3.36* 2.79 2.21 1.01 0.99 1.19 2.52 0.46 0.71 3.15 0.56 0.86 3.45* 1.09 0.88 0.42 0.17-0.96 1.91 1.91 1.86 1.88 0.41 1.91 1.74 1.83 2.24-1.58 1.50 0.52 1.54 1.14 1.23 0.43 1.27 1.41 0.98 2.55 1.55 0.81 0.81 1.58 1.89 In comparing the results obtained for female students of tourism and recreation with those for students of physical education, it was noted that the first group exhibited significantly lower body mass and a lower absolute value of lean body mass as compared to their peers. Furthermore, higher values were noted for skinfold measurements on the biceps and chest and for percentage of lean body mass. Although in most cases this group exhibited lower values for the morphological values in question, these differences were insignificant. The next group was students of cosmetology, who in comparison to physical education majors had significantly broader knee bases and thicker skinfolds on their lower legs. No statistically significant differences were observed in the analysis of remaining features. However, they did exhibit slightly higher levels for body height and mass,, lower leg circumference, elbow base width, skinfold on the triceps and absolute value of lean body mass. Nevertheless, with regard to the remaining features in question, students of cosmetology exhibited higher values for somatic features as compared to their peers in the remaining groups. In comparing the results obtained for students from each subject group, it was determined that students of physiotherapy and tourism and recreation had significantly higher chest skinfold measurements and absolute body masses. However, the only significant difference between students of physical therapy and cosmetology was to be found in the triceps skinfold measurement. Furthermore, female students of tourism and recreation and cosmetology were not found to differ significantly from each other with regard to any of the features analyzed. Discussion The minor differences detected in the analysis of somatic features of female students contradict findings by other authors whose research focuses on connections between physique and educational profile. Cabryæ et al. [12] and Pasiut [13], among others, have found female students to be better developed physically. These authors attribute this fact to the selection process. Criteria applied during examinations result in the selection of a group of physical education students with highly developed motor skills and higher levels for somatic features and developmental indexes, which translates into superior physical fitness as compared to other majors. It should be emphasized, however, that the female students we studied had not undergone an initial selection process due to the small number of candidates; this may also have influenced the results. Within the context of the Bia³a Podlaska student body as a whole, arguments were already being made a decade ago to the effect that the somatic features of first-year candidates for physical education, especially their high levels of obesity coupled with poorly developed muscular and skeletal structure, suggested that their sole motivation in studying was probably to obtain a degree from an institution of higher learning. This conclusion was dictated by the observation that the physique of students of physical education at this time deviated significantly from that of students of the same subject at other colleges or of people playing sports [5]. Mleczko and Januszewski [14] emphasize that at present, young people undertaking to study at AWF exhibit more somatic development than motor development. This is attributed, among other things, to the lower motor skill potential among the high school students recruited as candidates for the educational profile in question. Authors of publications concerning connections between somatic features, physical fitness and success in various sports disciplines [15, 16, 17], argue that apart from the type of physique characteristic of a given discipline, the body composition and its proportion of fat to lean body mass is particularly important. At the same time, they emphasize that tissue component measurements are conditioned, among other things, by the character and duration of physical exertion, as well by the subject's age. Minor differences between groups were noted with regard to obesity levels and how fat is distributed, but this seems not to be connected with physical activity resulting from the study program. Female students of physical education attend at least 10 hours of classes involving physical activity each week, while students of other majors are required to take only 2 hours of such classes. However, it should be emphasized that the study was limited to first-year female students. In the course of studies for sports-related majors, the large number of practical exercises needs must influence somatic features [18]. Thus, it should be assumed that more marked differences among the groups in question would be noted in subsequent years, since physical exercise can influence energy levels and tissue composition. This dependency has also been pointed out by Yildiz et al. [19] in observations of students from Physical Education College in Aydin, Turkey. The study also reveals a lack of differences between groups with regard to and indexes, both of which were normal for all of the groups involved in the study. It should be borne in mind, however, that the first of these two indexes is applied twofold in population studies. First, dietary status is determined, then overweightness and obesity levels are assessed. No reference is made to individual tissue elements, however. As can be seen from the results of screening studies [20] of average, the index increases with the age of the subject, as does the percentage of subjects suffering from overweightness and obesity. The fact that female students with different majors exhibit similar indexes confirms a low level of differentiation with regard to weight and height. It should be borne in mind, however, that this index does not provide any information concerning magnitudes of tissue elements. The index used in this study to determine distribution

282 Pol. J. Sport Tourism 2013, 20, 279-287 Wasiluk et al.: MORPHOLOGICAL CHARACTERISTICS OF... of fatty tissue is universally applied in recognizing central obesity [21, 22]. The model of fatty tissue distribution is strongly influenced by the level of physical activity and the sensitivity of fat cells in various parts of the body to active lipolytic factors during physical exertion [23, 24]. The index values obtained for all of the groups fell within the normal threshold and these values indicate gynoid obesity among the women in question. The study did not confirm reports from other authors concerning analysis of connections between bodily structure and education profile. Thus, it should be concluded that a student's physique plays only a small role in their being selected to study physical education. The differences noted between the groups should rather be interpreted as owing to environmental differences in the lifestyles of the girls in question, rather than to recruitment procedures and, by extension, education profile. Acknowledgements The research accomplished within the framerork of research project of Faculty of Physical Education and Sport in Bia³a Podlaska The Josef Pilsudski University of Physical Education in Warsaw DS.172 financed by Ministry of Science and Higher Education. Literature 1. Sporis G., Jukiæ I., Bok D., Vuleta D. Jr., Harasin D. (2011). Impact of body composition on performance in fitness tests among personnel of the Croatian navy. Collegium Antropologicum 2, 335-339. 2. Smolarczyk M., Wiœniewski A., Czajkowska A., Kêska A., Tkaczyk J., Milde K., et al. (2012). The physique and body composition of students studying physical education: a preliminary report. Pediatric Endocrinology, Diabetes and Metabolism 1, 27-32. 3. Vernillo G., Schena F., Berardelli C., Rosa G., Galvani C., Maggioni M., et al. (2013). Anthropometric characteristics of top-class Kenyan marathon runners. Journal of Sports Medicine and Physical Fitness 4, 403-408. 4. Mleczko E., Mirek W. (2009). The social structure transformation and inter-generational changeability of somatic and motor development in Cracovian students. Kinesiology 47, 37-42. 5. Wasiluk A., Saczuk J., Litwiniuk S. (2003). Selected parameters of body build of candidates for physical education studies in the Institute of Physical Education and Sports in Bia³a Podlaska. Physical Education and Sport 2, 239-253. 6. Central Statistical Office (2012). Statistical yearbook of the Republic of Poland. Warsaw. Retrieved 20.10.2013 from http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/rs_rocznik_statystyczny_rp_2012.pdf. 7. Buchta K., Lisicki T. (2011). Undergraduate studies in physical education in students' opinion. Polish Journal of Sport and Tourism 2, 146-159. 8. Martin R., Saller K. (1957). Lehrbuch der Anthropologie in systematischer Darstellung mit besonderer Berücksichtigung der anthropologischenm methoden. Stuttgart: Gustav Fisher Verlag. 9. World Health Organization (September 2006). Obesity and overweight. Fact Sheet. No 311. Geneva: WHO Press Office. 10. Slaughter M.H., Lohman T.G., Boileau R.A., Horswill C.A., Stillman R.J., van Loan M.D., et al. (1988). Skinfold equations for estimation of body fatness in children and youths. Human Biology 5, 709-723. 11. Bray G., Bouchard C. (Eds.) (2008). Handbook of obesity: rd clinical applications (3 edition). New York, USA: Informa Healthcare. Retrieved 20.10.2013 from http://www.pmc.ps/ pdf/handbook%20of%20obesity%20clinical%20applications,%203rd%20edition.pdf. 12. Cabriæ M., Krakowiak H., Janczak R. (2003). Comparison of body constitution and body composition in female students in various fields of study. Polish Journal of Physiotherapy 3, 272-276. 13. Pasiut U. (2012). Biological state of the students at the University School of Physical Education on the background of the whole of young adults studying in biggest state universities of Cracov. Kinesiology 60, 111-122. 14. Mleczko E., Januszewski J. (2009). Long-term trends of changes in physical and motor development observed among Cracovian students. Kinesiology 46, 65-79. 15. Starkowicz-Przybycieñ B. (2010). Body composition and somatotype of the top of Polish male karate contestants. Biology of Sport 3, 195-201. 16. Veale J.P., Pearce A.J., Buttifant D., Carlson J.S. (2010). Anthropometric profiling of elite junior and senior Australian football players. International Journal of Sports Physiology and Performance 4, 509-520. 17. Saczuk J., Wasiluk A. (2012). Dependence between body tissue composition and results achieved by weightlifters. Baltic Journal of Health and Physical Activity 1, 15-20. 18. Wasiluk A. (2011). The characteristics of changes in the physical development of female students from the Faculty of Physical Education in Bia³a Podlaska as affected by the size of the place of residence in a continuous study. Rocznik Naukowy AWFiS w Gdañsku 21, 44-51. 19. Yildiz Y., Karakaº S., Güneº H., Köse H. (2009). Reflection of sport awareness on body composition in students at the School of Physical Education and Sports. Trakya Üniversitesi Týp Fakültesi Dergisi 3, 249-255. 20. Doak C., Wijnhoven T., Schokker D., Visscher T., Seidel J. (2012). Age standardization in mapping adult overweight and obesity trends in the WHO European Region. Obesity Reviews 2, 174-191. 21. Bamoshmoosh M., Massetti L., Aklan H., Al-Karewany M., Goshae H.A., Modesti P.A. (2013). Central obesity in Yemeni children: A population based cross-sectional study. World Journal of Cardiology 8, 295-304. 22. Kartheuser A.H., Leonard D.F., Penninckx F., Paterson H.M., Brandt D., Remue C., et al. (2013). Waist circumference and waist/hip ratio are better predictive risk factors for mortality and morbidity after colorectal surgery than body mass index and body surface area. Annals of Surgery 5, 722-730. 23. García-Unciti M., Izquierdo M., Idoate F., Gorostiaga E., Grijalba A., Ortega-Delgado F., et al. (2012). Weight-loss diet alone or combined with progressive resistance training induces changes in association between the cardiometabolic risk profile and abdominal fat depots. Annals of Nutrition and Metabolism 4, 296-304. 24. Strasser B., Arvandi M., Siebert U. (2012). Resistance training, visceral obesity and inflammatory response: a review of the evidence. Obesity Reviews 7, 578-591. Submitted: October 30, 2013 Accepted: December 5, 2013

Pol. J. Sport Tourism 2013, 20, 279-287 283 CHARAKTERYSTYKA MORFOLOGICZNA STUDENTEK WYCHOWANIA FIZYCZNEGO NA TLE INNYCH KIERUNKÓW STUDIÓW Z WWFiS W BIA EJ PODLASKIEJ 1 1 2 AGNIESZKA WASILUK, JERZY SACZUK, JAN CZECZELEWSKI, 3 4 BARBARA D UGO ÊCKA, EWA CZECZELEWSKA Akademia Wychowania Fizycznego J. Pi³sudskiego w Warszawie, 1 Wydzia³ Wychowania Fizycznego i Sportu w Bia³ej Podlaskiej, Zak³ad Antropologii i Antropomotoryki, 2 3 Zak³ad Biologii i Anatomii, Zak³ad Fizjologii i Biochemii 4 Collegium Mazovia Innowacyjna Szko³a Wy sza w Siedlcach, Wydzia³ Nauk o Zdrowiu Adres do korespondencji: Agnieszka Wasiluk, Wydzia³ Wychowania Fizycznego i Sportu, Zak³ad Antropologii i Antropomotoryki, ul. Akademicka 2, 21-500 Bia³a Podlaska, tel.: 83 3428741, fax: 83 3428800, e-mail: agnieszka.wasiluk@awf-bp.edu.pl Streszczenie Wprowadzenie. W obecnej sytuacji ni u demograficznego i jednoczeœnie silnej konkurencji na rynku edukacyjnym coraz czêœciej podnosi siê kwestie nie tylko poziomu nauczania, ale równie kompetencji i predyspozycji samych studentów. St¹d za cel niniejszego doniesienia przyjê³o analizê ró nic w cechach morfologicznych studentek wychowania fizycznego na tle innych kierunków studiów w WWFiS w Bia³ej Podlaskiej. Materia³ i metody. Materia³ do pracy stanowi¹ dane antropometryczne 165 studentek pierwszego roku WWFiS w Bia³ej Podlaskiej. Analizowan¹ kohortê dziewcz¹t podzielono na zespo³y uwzglêdniaj¹c profil studiów. Technik¹ Martina i Sallera wykonano pomiary cech antropometrycznych niezbêdnych do obliczenia wskaÿnika, i oszacowania sk³adu tkankowy cia³a. Do charakterystyki zgromadzonych zmiennych wykorzystano: wielkoœæ próby (n) œredni¹ arytmetyczn¹ ( ) oraz odchylenie standardowe (SD). Ró nice w wielkoœci analizowanych cech pomiêdzy wy³onionymi grupami oszacowano z wykorzystaniem analizy wariancji ANOVA i testu NIR. Wyniki. Badania w³asne nie potwierdzi³y doniesieñ innych autorów podejmuj¹cych problematykê analizy zwi¹zków budowy cia³a z profilem kszta³cenia. St¹d nale y uznaæ, e selekcja zwi¹zana z naborem na studia wychowania fizycznego w niewielkim stopniu ró nicuje budowê cia³a m³odzie y. Wnioski. Odnotowane ró nice miêdzygrupowe mog¹ byæ raczej interpretowane, jako efekty ró nic œrodowiskowych w stylu ycia badanych dziewcz¹t, ni samego postêpowania rekrutacyjnego i w konsekwencji profilu kszta³cenia. S³owa kluczowe: studentki, wychowanie fizyczne,,, sk³ad cia³a Wstêp W piœmiennictwie poœwiêconym budowie somatycznej m³odzie y akademickiej, sportowców i poszczególnych grup zawodowych wskazuje siê na wystêpowanie œcis³ych podobieñstw w cechach morfologicznych w odniesieniu do zespo- ³ów wykonuj¹cych t¹ sam¹ pracê, uprawiaj¹cych tê sam¹ dyscyplinê sportow¹ b¹dÿ studiuj¹cych na tym samym kierunku [1, 2, 3]. Obserwowane wœród m³odzie y akademickiej ró nice w cechach somatycznych by³y wi¹zane przede wszystkim z procesem selekcji egzaminacyjnej. Studenci Akademii Wychowania Fizycznego stanowi¹ grupê dwojako wyselekcjonowan¹ spoœród ogó³u populacji. Po pierwsze ze wzglêdu na sam fakt podjêcia nauki w uczelni wy szej. Po drugie ze wzglêdu na wysoki poziom sprawnoœci fizycznej. W konsekwencji m³odzie studiuj¹ca w AWF cechuje siê odmiennymi wielkoœciami parametrów morfologicznych w porównaniu do m³odzie y kszta³c¹cej siê na innych kierunkach [4]. W ostatnim czasie coraz czêœciej s³usznoœæ tego pogl¹du jest w piœmiennictwie podwa ana [5] a studia wy sze przesta³y byæ przywilejem. Wspó³czeœnie dostêp do wykszta³cenia wy szego ma niemal ka dy. Jak wynika z danych G³ównego Urzêdu Statystycznego pomiêdzy rokiem akademickim 1990/1991 a 2011/212 liczba s³uchaczy we wszystkich typach uczelnie wy szych zwiêkszy³a siê ponad czterokrotnie [6]. Bardzo du a dynamika wzrostu liczby zarówno szkó³ wy szych, jak i studentów obserwowana w ostatniej dekadzie XX w. wyraÿnie os³ab³a w ostatnich latach. Jest to zwi¹zane ze stale zmniejszaj¹c¹ siê liczb¹ ludnoœci w wieku 19-24 lata [6]. W obecnej sytuacji ni u demograficznego i jednoczeœnie silnej konkurencji na rynku edukacyjnym coraz czêœciej podnosi siê kwestie nie tylko poziomu nauczania, ale równie kompetencji i predyspozycji samych studentów [7]. W WWFiS w Bia³ej Podlaskiej m³odzie kszta³ci siê na piêciu kierunkach. S¹ to: wychowanie fizyczne, sport, turystyka i rekreacja, fizjoterapia oraz kosmetologia. Kandydatów na dwa pierwsze wymienione uprzednio kierunki obowi¹zuje egzamin ze sprawnoœci fizycznej obejmuj¹cy: trzy dyscypliny sportowe do wyboru: p³ywanie, lekkoatletyka, gimnastyka, zespo³owe gry sportowe. Ponadto w procesie rekrutacji na wszystkie kierunki studiów uwzglêdniana jest punktacja za wyniki z egzaminu maturalnego. Jednak ze wzglêdu na ma³¹ liczbê kandydatów w 2011 roku, jedynie na kierunek fizjoterapia o przyjêciu na studia obowi¹zywa³o miejsce na liœcie rankingowej. Na pozosta³e kierunki studiów przyjêto wszystkich kandydatów, którzy wyrazili akces studiowania w tej uczelni. Maj¹c na uwadze przytoczone powy ej fakty za cel niniejszego doniesienia przyjê³o Copyright 2013 by Josef Pi³sudski University of Physical Education in Warsaw, Faculty of Physical Education and Sport in Biala Podlaska

284 Pol. J. Sport Tourism 2013, 20, 279-287 Wasiluk et al.: CHARAKTERYSTYKA MORFOLOGICZNA... analizê ró nic w cechach morfologicznych studentek WWFiS w Bia³ej Podlaskiej. Materia³ i metody Materia³ do pracy stanowi¹ dane antropometryczne 165 studentek pierwszego roku WWFiS w Bia³ej Podlaskiej zgromadzone w ramach dzia³alnoœci statutowej AWF w Warszawie nr 172. Badania zrealizowano w maju 2012 roku. Analizowan¹ kohortê dziewcz¹t podzielono na zespo³y uwzglêdniaj¹c profil kierunku studiów. Rezultaty s³uchaczek z kierunku sport oraz wychowanie fizyczne przedstawiono ³¹cznie. By³o to podyktowane ma³¹ liczebnoœci¹ dziewcz¹t kszta³c¹cych siê na pierwszym wymienionym kierunku oraz specyfik¹ kryteriów naboru na ten kierunek studiów, jak równie realizowanym programem kszta³cenia. Szczegó³owe dane o liczebnoœci studentek zakwalifikowanych do poszczególnych grup przedstawiono w Tabeli 1. Pomiary antropometryczne wykonano zgodnie z technik¹ Martina i Sallera [8]. Zmierzono wysokoœæ i masê cia³a, obwód talii i bioder, obwód ramienia i podudzia, szerokoœæ nasady ³okciowej i kolanowej, fa³d na miêœniu dwug³owym ramienia (bicepsie), fa³d na miêœniu trójg³owym ramienia (tricepsie), fa³d na klatce piersiowej, fa³d pod ³opatk¹, fa³d nad talerzem biodrowym, fa³d na brzuchu oraz na podudziu. Na podstawie bezpoœrednich pomiarów cech somatycznych obliczono wskaÿnik wzglêdnej masy cia³a () [9] i oszacowano sk³ad tkankowy cia³a [10]. Ponadto, jako miarê ot³uszczenia organizmu obliczona sumê 3 fa³dów skórno-t³uszczowych pod ³opatk¹, nad miêœniem trójg³owym ramienia i na brzuchu, zawartoœæ tkanki t³uszczowej w ca³kowitej masie cia³a (, ) oraz bezt³uszczow¹ masê cia³a (, ). Obliczono równie wartoœæ wskaÿnika talia-biodro () odzwierciedlaj¹cego typ dystrybucji tkanki t³uszczowej [11]. Badania przeprowadzono zgodnie z zasadami zawartymi w Deklaracji Helsiñskiej i zosta³y one zaakceptowane przez Senack¹ Komisjê Etyki dzia³aj¹c¹ przy AWF w Warszawie. Zgromadzone rezultaty poddano opracowaniu statystycznemu. Do charakterystyki zmiennych wykorzystano nastêpuj¹ce statystyki opisowe: wielkoœæ próby (n) œredni¹ arytmetyczn¹ ( ), oraz odchylenie standardowe (SD). Ró nice w wielkoœci analizowanych cech pomiêdzy wy³onionymi grupami oszacowano z wykorzystaniem analizy wariancji ANOVA i testu NIR. W celu graficznego zobrazowania wystêpuj¹cych ró nic œrednie rezultaty dziewcz¹t studiuj¹cych na kierunku TiR, Fizjoterapia oraz Kosmetologia unormowano na œredni¹ arytmetyczn¹ i 1 odchylenie standardowe studentek z kierunku Wychowanie Fizyczne (Ryc. 1). Wyniki Analiza zgromadzonych rezultatów pozwoli³a na stwierdzenie wystêpowania niewielkich ró nic w cechach morfologicznych i ocenianych wskaÿnikach pomiêdzy studentkami WWFiS w Bia³ej Podlaskiej, co œwiadczy o zbli onym poziomie rozwoju somatycznego (Tab. 1-2, Ryc. 1). Studentki fizjoterapii w porównaniu ze s³uchaczkami wychowania fizycznego cechowa³y siê wiêksz¹ wysokoœci¹ cia³a, co znalaz³o swoje odzwierciedlenie równie w poziomie wskaÿnika. Ponadto odnotowano u nich wy sze wartoœci obwodu tali, bioder, ramienia i podudzia, jak równie szerokoœæ nasady ³okciowej i kolanowej. Cechowa³y siê one równie wiêkszym ot³uszczeniem cia³a, aczkolwiek ró nice istotne statystycznie pomiêdzy analizowanymi zespo³ami odnotowano jedynie w wielkoœci fa³du skórno-t³uszczowego na podudziu. Tabela 1. Charakterystyka morfologiczna studentek WWFiS w Bia³ej Podlaskiej Wysokoœæ Masa Obwód talii Obwód bioder Obwód ramienia Obwód podudzia Szer. nasady ³okciowe Szer. nasady kolanowej Fa³d na bicepsie Fa³d na tricepsie Fa³d na kl. piersiowej Fa³d pod ³opatk¹ Fa³d nad talerzem biodr. Fa³d na brzuchu Fa³d na podudziu Suma 3 fa³dów Wysokoœæ Masa Obwód talii Obwód bioder Obwód ramienia Obwód podudzia Szer. nasady ³okciowe Szer. nasady kolanowej Fa³d na bicepsie Fa³d na tricepsie Fa³d na kl. piersiowej Fa³d pod ³opatk¹ Fa³d nad talerzem biodr. Fa³d na brzuchu Fa³d na podudziu Suma 3 fa³dów WF+sport (I) n 48 166,76 61,67 21,32 69,39 95,30 0,73 27,61 35,40 6,06 8,53 6,97 15,68 9,10 13,62 18,59 16,39 10,63 47,89 24,48 75,52 15,30 46,36 Fizjoterapia (II) n 40 Turystyka i Rekreacja (III) n 25 Kosmetologia (IV) n 52 x SD x SD x SD x SD 5,46 9,19 4,84 6,11 5,42 0,04 2,49 4,04 0,40 0,60 2,18 4,43 3,26 4,77 5,03 4,56 3,09 11,60 4,07 4,07 4,20 5,95 168,38 61,59 21,72 69,95 97,02 0,72 28,14 35,48 6,20 8,82 8,21 17,20 9,09 13,17 19,23 17,55 13,16 49,60 25,02 74,98 15,69 45,89 5,63 8,45 2,67 6,95 6,95 0,06 3,10 5,24 0,63 0,57 3,13 4,61 3,27 4,66 7,48 6,11 4,38 14,89 4,17 4,17 4,51 4,42 165,55 55,56 20,16 68,76 93,42 0,74 26,04 34,04 6,03 8,71 8,40 14,05 9,99 12,71 17,31 16,49 11,84 44,07 23,26 76,74 13,07 42,49 6,35 7,02 1,81 5,73 5,58 0,05 2,47 2,47 0,31 0,76 2,81 3,64 3,34 3,93 4,82 4,28 3,32 9,61 4,04 4,04 3,43 4,45 165,96 58,58 21,20 70,99 95,89 0,74 27,72 35,06 5,99 8,87 7,85 14,97 9,71 13,86 18,84 17,41 13,16 47,67 23,84 76,16 14,25 44,32 6,04 10,49 3,09 8,43 7,11 0,06 10,24 3,23 0,37 0,55 3,03 4,36 4,75 6,51 6,90 6,12 3,78 15,34 4,24 4,24 4,67 6,54 Fizjoterapia Turystyka i Rekreacja Kosmetologia -0.80-0.60-0.40-0.20 0.00 0.20 0.40 0.60 0.80 1.00 Rycina 1. Profil morfologiczny badanych dziewczàt na tle studentek wychowania fizycznego

Wasiluk et al.: CHARAKTERYSTYKA MORFOLOGICZNA... Pol. J. Sport Tourism 2013, 20, 279-287 285 Tabela 2. Wartoœci jednokierunkowej analizy wariancji wyliczone dla zale noœci pomiêdzy badanymi zespo³ami Wysokoœæ Masa Obwód talii Obwód bioder Obwód ramienia Obwód podudzia Szer. nasady ³okciowe Szer. nasady kolanowej Fa³d na bicepsie Fa³d na tricepsie Fa³d na kl. piersiowej Fa³d pod ³opatk¹ Fa³d nad talerzem biodr. Fa³d na brzuchu Fa³d na podudziu Suma 3 fa³dów ANOVA 1,71 3,26 1,06 0,71 1,69 1,27 0,63 0,82 1,75 2,98 2,07 3,24 0,50 0,33 0,51 0,51 7,57 0,83 1,15 1,15 2,37 3,19 * ró nice istotne statystycznie na poziomie p 0,05 I-II I-III I-IV II-III II-IV III-IV 1,84 0,06 0,76 0,52 1,78 1,24 0,57 0,13 2,07 3,17 2,92 2,31 0,02 0,57 0,67 1,41 5,55* 0,84 0,86 0,86 0,60 0,55 1,19 3,82* 1,91 0,51 1,68 1,07 1,46 1,97 0,38 1,71 2,93 2,15 1,34 0,99 1,17 0,11 2,30 1,63 1,69 1,69 2,95 3,95* 0,97 2,38 0,24 1,60 0,65 1,31 0,13 0,61 1,10 3,97* 2,22 1,15 1,13 0,32 0,28 1,32 5,93* 0,12 1,09 1,09 1,71 2,57 2,69 3,65* 2,49 0,93 3,12 2,08 1,88 2,02 2,11 1,01 0,38 4,02* 1,31 0,49 1,69 1,08 2,43 2,28 2,36 2,36 3,36 3,36* 2,79 2,21 1,01 0,99 1,19 2,52 0,46 0,71 3,15 0,56 0,86 3,45* 1,09 0,88 0,42 0,17-0,96 1,91 1,91 1,86 1,88 0,41 1,91 1,74 1,83 2,24-1,58 1,50 0,52 1,54 1,14 1,23 0,43 1,27 1,41 0,98 2,55 1,55 0,81 0,81 1,58 1,89 Zestawiaj¹c ze sob¹ rezultaty dziewcz¹t studiuj¹cych na kierunku turystyka i rekreacja oraz wychowanie fizyczne zauwa- ono, i pierwsza wymieniona grupa wyró nia³a siê wyraÿnie ni sz¹ mas¹ cia³a i mniejsz¹ bezwzglêdn¹ wartoœci¹ bezt³uszczowej masy cia³a w porównaniu ze swoimi rówieœniczkami. Z kolei wiêksze wartoœci odnotowano w wielkoœci fa³du skórnot³uszczowego na miêœniu dwug³owym ramienia, fa³du skórnot³uszczowego na klatce piersiowej oraz odsetku bezt³uszczowej masy cia³a. Jakkolwiek omawiany zespó³ w wiêkszoœci cechowa³y ni sze wartoœci analizowanych cech morfologicznych to jednak ró nice nie by³y znacz¹ce. Kolejn¹ grup¹ by³y studentki kosmetologii, które w porównaniu ze s³uchaczkami wychowania fizycznego charakteryzowa³y siê istotnie wiêksz¹ szerokoœci¹ nasady kolanowej i grubszym fa³dem skórno-t³uszczowym na podudziu. W pozosta³ych analizowanych cechach nie zauwa ono ró nic istotnych statystycznie. Mo na jedynie wskazaæ na nieco mniejsze wartoœci wysokoœci i masy cia³a, wskaÿnika, obwodu podudzia, szerokoœci nasady ³okciowej, fa³du skórno-t³uszczowego na miêœniu trójg³owym ramienia oraz bezwzglêdnej iloœci bezt³uszczowej masy cia³a. Natomiast w pozosta³ych ocenianych cechach u studentek kosmetologii odnotowano wiêksze wartoœci cech somatycznych w porównanie ze swoimi rówieœniczkami z grup porównawczych. Zestawiaj¹c ze sob¹ rezultaty dziewcz¹t z poszczególnych kierunków studiów stwierdzono, i studentki fizjoterapii oraz s³uchaczki turystyki i rekreacji ró ni³y siê wyraÿnie wielkoœci¹ fa³du skórno-t³uszczowego na klatce piersiowej i iloœci¹ bezwzglêdnej masy cia³a. Natomiast pomiêdzy studentkami fizjoterapii i kosmetologii znamienne ró nice stwierdzono jedynie w wielkoœci fa³du skórno-t³uszczowego na miêœniu trójg³owym ramienia. Natomiast nie odnotowano wyraÿnych ró nic w analizowanych cechach pomiêdzy dziewczêtami kszta³c¹cymi siê na kierunku turystyka i rekreacja oraz kosmetologia. Dyskusja Opisane w analizie materia³u niewielkie ró nice w wielkoœciach cech somatycznych studentek s¹ odmienne w porównaniu z wynikami opracowañ innych autorów, których zainteresowania badawcze koncentrowa³y siê na poszukiwaniu zwi¹zków pomiêdzy budow¹ cia³a a profilem kszta³cenia. Miêdzy innymi Cabryæ i wsp. [12] oraz Pasiut [13] potwierdzaj¹ ró nice w kierunku lepszego rozwoju studentek wychowania fizycznego. Interpretuj¹c ten fakt, wymienieni autorzy zwracaj¹ uwagê na istotê czynnika selekcyjnego. Kryteria postêpowania egzaminacyjnego powoduj¹, i osoby podejmuj¹ce naukê na kierunku wychowanie fizyczne odznaczaj¹ siê wysokim poziomem rozwoju motorycznego, jak równie wy szym poziomem cech somatycznych i wskaÿników rozwoju przek³adaj¹cych siê na wy - sz¹ wydolnoœæ fizyczn¹ ni ma to miejsce w odniesieniu do innych profili kszta³cenia. Nale y jednak podkreœliæ, i oceniane przez nas studentki w zwi¹zku z ma³¹ liczb¹ kandydatów, nie by³y poddane adnej selekcji wstêpnej, co mog³o mieæ tak e wp³yw na obraz wyników. Je eli wzi¹æ pod uwagê œrodowisko bialskich studentów to ju dekadê wczeœniej stwierdzono, i budowa somatyczna kandydatów na pierwszy rok studiów wychowania fizycznego, a zw³aszcza wysokie u nich ot³uszczenie, przy s³abo rozwiniêtym uk³adzie miêœniowym i kostnym sugerowa³a, i motywacj¹ m³odzie y do podejmowania nauki by³a prawdopodobnie jedynie próba uzyskania dyplomu uczelni wy szej. Taki wniosek by³ podyktowany spostrze eniem, i budowa cia³a ówczesnego kandydata na studia wychowania fizycznego wyraÿnie odbiega³a od wzorców m³odzie y studiuj¹cej na tym kierunku w innych uczelniach, czy te osób aktywnie uprawiaj¹cych sport [5]. Mleczko i Januszewski [14] podkreœlaj¹, i wspó³czeœnie naukê w AWF podejmuje m³odzie lepiej rozwiniêta pod wzglêdem rozwoju somatycznego ni motorycznego. Podyktowane jest miêdzy innymi s³abszym potencja³em motorycznym absolwentów szkó³ œrednich, z których rekrutuj¹ siê kandydaci na omawiany profil kszta³cenia. Autorzy publikacji poœwiêconych zwi¹zkom cech somatycznych z poziomem wydolnoœci fizycznej i rezultatami sportowymi w ró nych dyscyplinach [15, 16, 17], e poza budow¹ cia³a charakterystyczn¹ dla danej dyscypliny szczególnie wa ny jest sk³ad cia³a i jego proporcje odnosz¹ce siê do tkanki t³uszczowej oraz bezt³uszczowej masy cia³a. Podkreœlaj¹c przy tym, i wielkoœæ komponentów tkankowych jest uwarunkowana miedzy innymi specyfik¹ i czasem trwania wysi³ku fizycznego, a tak e wiekiem badanych. Odnotowane nieznaczne ró nice miêdzygrupowe w poziomie ot³uszczenia, jak i jego dystrybucji wydaj¹ siê byæ niepowi¹zane z aktywnoœci¹ ruchow¹ wynikaj¹c¹ z programu studiów. Bowiem studentki wychowania fizycznego podejmuj¹, co najmniej 10 godzin dydaktycznych zajêæ ruchowych tygodniowo, podczas gdy na pozosta³ych kierunkach kszta³cenia realizowane s¹ jedynie 2 godziny tego typu zajêæ. Nale y jednak podkreœliæ, i materia³ badañ stanowi³y rezultaty badañ studentek I roku. W trakcie studiów na kierunkach sportowych zwiêkszona liczba zajêæ praktycznych nie pozostaje bez wp³ywu na wielkoœæ cech somatycznych [18], st¹d mo na przypuszczaæ, e wyraÿniejsze ró nice pomiêdzy ocenianymi zespo³ami dziewcz¹t bêdzie mo na zaobserwowaæ na wy szych rocznikach studiów. Bowiem poprzez æwiczenia fizyczne mo na wp³ywaæ na bilans energetyczny ustroju i sk³ad tkankowy cia³a. Na t¹ zale noœæ uwagê zwrócili równie Yildiz i wsp. [19] obserwuj¹c studentów uczelni sportowej z Aydin w Turcji. W opracowaniu uwidoczniono równie brak ró nic miêdzygrupowych w odniesieniu do wskaÿników oraz, które to we wszystkich ocenianych grupach mieœci³y siê w granicach normy. Pamiêtaæ przy tym nale y, e pierwszy wymieniony indeks w badaniach populacyjnych stosowany jest dwojako. Po pierwsze okreœla stan od ywienia, po drugie powala na oszacowanie stopnia nadwagi i oty³oœci. Nie odnosz¹c siê jednak do po-

286 Pol. J. Sport Tourism 2013, 20, 279-287 Wasiluk et al.: CHARAKTERYSTYKA MORFOLOGICZNA... szczególnych sk³adników tkankowych. Jak pokazuj¹ wyniki badañ przesiewowych [20] œrednia wielkoœæ wzrasta wraz z wiekiem badanych, tym samym wzrasta odsetek osób cierpi¹cych na nadwagê i oty³oœæ. Brak ró nic pomiêdzy studentkami poszczególnych kierunków studiów potwierdza niewielkie zró nicowanie w proporcjach wagowo-wzrostowych. Nale y pamiêtaæ jednak, i wskaÿnik ten nie informuje o ró nicach w wielkoœci komponentów tkankowych. Wykorzystany w pracy wskaÿnik œwiadcz¹cy o dystrybucji tkanki t³uszczowej jest powszechnie stosowany do rozpoznawania oty³oœci typu centralnego [21, 22]. Na model rozmieszczenia tkanki t³uszczowej w du ej mierze wp³yw ma poziom aktywnoœci fizycznej oraz wra liwoœæ komórek t³uszczowych ró nych okolic cia³a na dzia³anie czynników lipolitycznych aktywowanych g³ównie podczas wysi³ku fizycznego [23, 24]. Wartoœæ wskaÿnika we wszystkich ocenianych grupach nie przekroczy³a granic normy a jego wartoœæ wskazuje na gynoidalny typ ot³uszczenia badanych kobiet. Reasumuj¹c, badania w³asne nie potwierdzaj¹ doniesieñ innych autorów podejmuj¹cych problematykê analizy zwi¹zków budowy cia³a z profilem kszta³cenia. St¹d nale y uznaæ, e selekcja zwi¹zana z naborem na studia wychowania fizycznego w niewielkim stopniu ró nicuje budowê cia³a m³odzie y. Odnotowane ró nice miêdzygrupowe mog¹ byæ raczej interpretowane, jako efekty ró nic œrodowiskowych w stylu ycia badanych dziewcz¹t, ni samego postêpowania rekrutacyjnego i w konsekwencji profilu kszta³cenia. Podziêkowania Pracê wykonano w ramach projektu badawczego Wydzia³u Wychowania Fizycznego i Sportu w Bia³ej Podlaskiej Akademii Wychowania Fizycznego J. Pi³sudskiego w Warszawie DS.172 finansowanego przez Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wy - szego. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Piœmiennictwo Sporis G., Jukiæ I., Bok D., Vuleta D. Jr., Harasin D. (2011). Impact of body composition on performance in fitness tests among personnel of the Croatian navy. Collegium Antropologicum 2, 335-339. Smolarczyk M., Wiœniewski A., Czajkowska A., Kêska A., Tkaczyk J., Milde K., et al. (2012). The physique and body composition of students studying physical education: a preliminary report. Pediatric Endocrinology, Diabetes and Metabolism 1, 27-32. Vernillo G., Schena F., Berardelli C., Rosa G., Galvani C., Maggioni M., et al. (2013). Anthropometric characteristics of top-class Kenyan marathon runners. Journal of Sports Medicine and Physical Fitness 4, 403-408. Mleczko E., Mirek W. (2009). The social structure transformation and inter-generational changeability of somatic and motor development in Cracovian students. Kinesiology 47, 37-42. Wasiluk A., Saczuk J., Litwiniuk S. (2003). Selected parameters of body build of candidates for physical education studies in the Institute of Physical Education and Sports in Bia³a Podlaska. Physical Education and Sport 2, 239-253. Central Statistical Office (2012). Statistical yearbook of the Republic of Poland. Warsaw. Wyszukane 20.10.2013 na http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/rs_rocznik_statystyczny_rp_2012.pdf. Buchta K., Lisicki T. (2011). Undergraduate studies in physical education in students' opinion. Polish Journal of Sport and Tourism 2, 146-159. 8. Martin R., Saller K. (1957). Lehrbuch der Anthropologie in systematischer Darstellung mit besonderer Berücksichtigung der anthropologischenm methoden. Stuttgart: Gustav Fisher Verlag. 9. World Health Organization (wrzesieñ 2006). Obesity and overweight. Fact Sheet. No 311. Geneva: WHO Press Office. 10. Slaughter M.H., Lohman T.G., Boileau R.A., Horswill C.A., Stillman R.J., van Loan M.D., et al. (1988). Skinfold equations for estimation of body fatness in children and youths. Human Biology 5, 709-723. 11. Bray G., Bouchard C. (Eds.) (2008). Handbook of obesity: rd clinical applications (3 edition). New York, USA: Informa Healthcare. Wyszukane 20.10.2013 na http://www.pmc.ps/ pdf/handbook%20of%20obesity%20clinical%20applications,%203rd%20edition.pdf. 12. Cabriæ M., Krakowiak H., Janczak R. (2003). Comparison of body constitution and body composition in female students in various fields of study. Polish Journal of Physiotherapy 3, 272-276. 13. Pasiut U. (2012). Biological state of the students at the University School of Physical Education on the background of the whole of young adults studying in biggest state universities of Cracov. Kinesiology 60, 111-122. 14. Mleczko E., Januszewski J. (2009). Long-term trends of changes in physical and motor development observed among Cracovian students. Kinesiology 46, 65-79. 15. Starkowicz-Przybycieñ B. (2010). Body composition and somatotype of the top of Polish male karate contestants. Biology of Sport 3, 195-201. 16. Veale J.P., Pearce A.J., Buttifant D., Carlson J.S. (2010). Anthropometric profiling of elite junior and senior Australian football players. International Journal of Sports Physiology and Performance 4, 509-520. 17. Saczuk J., Wasiluk A. (2012). Dependence between body tissue composition and results achieved by weightlifters. Baltic Journal of Health and Physical Activity 1, 15-20. 18. Wasiluk A. (2011). The characteristics of changes in the physical development of female students from the Faculty of Physical Education in Bia³a Podlaska as affected by the size of the place of residence in a continuous study. Rocznik Naukowy AWFiS w Gdañsku 21, 44-51. 19. Yildiz Y., Karakaº S., Güneº H., Köse H. (2009). Reflection of sport awareness on body composition in students at the School of Physical Education and Sports. Trakya Üniversitesi Týp Fakültesi Dergisi 3, 249-255. 20. Doak C., Wijnhoven T., Schokker D., Visscher T., Seidel J. (2012). Age standardization in mapping adult overweight and obesity trends in the WHO European Region. Obesity Reviews 2, 174-191. 21. Bamoshmoosh M., Massetti L., Aklan H., Al-Karewany M., Goshae H.A., Modesti P.A. (2013). Central obesity in Yemeni children: A population based cross-sectional study. World Journal of Cardiology 8, 295-304. 22. Kartheuser A.H., Leonard D.F., Penninckx F., Paterson H.M., Brandt D., Remue C., et al. (2013). Waist circumference and waist/hip ratio are better predictive risk factors for mortality and morbidity after colorectal surgery than body mass index and body surface area. Annals of Surgery 5, 722-730. 23. García-Unciti M., Izquierdo M., Idoate F., Gorostiaga E., Grijalba A., Ortega-Delgado F., et al. (2012). Weight-loss diet alone or combined with progressive resistance training induces changes in association between the cardiometabolic risk profile and abdominal fat depots. Annals of Nutrition and Metabolism 4, 296-304.

Wasiluk et al.: CHARAKTERYSTYKA MORFOLOGICZNA... Pol. J. Sport Tourism 2013, 20, 279-287 287 24. Strasser B., Arvandi M., Siebert U. (2012). Resistance training, visceral obesity and inflammatory response: a review of the evidence. Obesity Reviews 7, 578-591. Otrzymano: 30.10.2013 Przyjêto: 05.12.2013