BANK SPÓŁDZIELCZY w Łosicach Informacja dotycząca adekwatności kapitałowej podlegająca ujawnieniom (filar III) na dzień 31.12.2013 roku Łosice, maj 2014 r.
I. Informacje ogólne Bank Spółdzielczy w Łosicach zarejestrowany przez Sąd Rejonowy dla m.st.warszawy w Warszawie Wydział Gospodarczy Krajowego Rejestru Sądowego pod Nr KRS:0000074200 prowadzi działalność od 1 kwietnia 1928 roku Obszar działania Banku zgodnie z zezwoleniem Komisji Nadzoru Bankowego oraz Statutem obejmuje teren województwa mazowieckiego oraz powiatów: bialskiego, łukowskiego i siemiatyckiego. Bank posiada kapitały w kwocie przekraczającej 5 mln EURO. Bank Spółdzielczy w Łosicach posiada centralę w Łosicach przy ul. Bialskiej 6, cztery Oddziały: Oddział w Huszlewie, Oddział w Mordach, Oddział w Olszance, Oddział w Przesmykach oraz 3 Filie w Łosicach Bank Spółdzielczy w Łosicach działa w ramach zrzeszenia banków spółdzielczych przy Banku Polskiej Spółdzielczości S.A. 1. Cel sporządzenia informacji Niniejszą informację sporządzono w celu realizacji postanowień Polityki Informacyjnej Banku Spółdzielczego w Łosicach oraz Uchwały 385/2008 Komisji Nadzoru Finansowego z dnia 17 grudnia 2008 r. (ze zmianami) w sprawie szczegółowych zasad i sposobu ogłaszania przez banki informacji o charakterze jakościowym i ilościowym dotyczących adekwatności kapitałowej oraz zakresu informacji podlegających ogłaszaniu. Założenia NUK zawarte są w trzech uzupełniających się Filarach: Filar I dotyczy zasad i wyników wyliczeń dokonywanych na podstawie regulacyjnych metod wyznaczania minimalnego wymogu kapitałowego na pokrycie podstawowych rodzajów ryzyka charakterystycznych dla działalności bankowej. Wymogi kapitałowe wyznaczane są w ramach trzech podstawowych grup ryzyk: ryzyka kredytowego, ryzyka rynkowego oraz ryzyka operacyjnego. Filar II to przede wszystkim wewnętrzny proces oceny ryzyk bankowych pod kątem adekwatności kapitału wewnętrznego, mający na celu ustalenie dodatkowych wymogów kapitałowych zgodnych z profilem ryzyka Banku. W ocenie tej brane są pod uwagę nie tylko ryzyka występujące w ramach Filaru I, ale również wszelkie inne ryzyka występujące lub mogące wystąpić w ramach prowadzonej działalności. W Filarze III banki i instytucje kredytowe zobowiązane do ogłaszania informacji na temat ich profilu ryzyka oraz poziomu kapitału utrzymywanego na pokrycie ryzyk występujących w prowadzonej przez nie działalności. 2
Bank stosuje w zakresie wyliczania wymogów kapitałowych Uchwałę Nr 76/2010 Komisji Nadzoru Finansowego z dnia 10 marca 2010 (z późn. zmianami), natomiast w procesie oceny adekwatności kapitału wewnętrznego (Filar II) - Uchwałę Nr 258/2011 KNF z dnia 4 października 2011 r. 2. Proces zarządzania ryzykiem w Banku W Banku funkcjonuje zorganizowany proces zarządzania ryzykiem, w którym uczestniczą następujące organy, jednostki i komórki organizacyjne: Rada Nadzorcza, Zarząd, Komitet Kredytowy, Zespół zarządzania ryzykami i analiz, Stanowisko audytu wewnętrznego (przy wsparciu przez merytoryczne komórki Banku Zrzeszającego), Pozostali pracownicy Banku. Do podstawowych zadań poszczególnych podmiotów systemu zarządzania ryzykiem należy: Rada Nadzorcza dokonuje okresowej oceny realizacji przez Zarząd założeń Strategii w odniesieniu do zasad zarządzania ryzykiem oraz alokacji kapitału na pokrycie istotnych rodzajów ryzyka w Banku. W tym celu Zarząd Banku okresowo przedkłada Radzie Nadzorczej syntetyczną informację na temat skali i rodzajów ryzyka, na które narażony jest Bank, prawdopodobieństwa jego występowania, skutków i metod zarządzania poszczególnymi rodzajami ryzyka. Rada Nadzorcza sprawuje nadzór nad kontrolą systemu zarządzania ryzykiem oraz ocenia jej adekwatność i skuteczność. Rada Nadzorcza zatwierdza ogólny poziom (profil) ryzyka zawarty w planie ekonomicznofinansowym i strategii działania Banku. Zarząd Banku odpowiada za opracowanie i wdrożenie strategii zarządzania ryzykiem, w tym za zorganizowanie, wdrożenie i funkcjonowanie systemu zarządzania ryzykiem oraz, jeśli to konieczne dokonania weryfikacji w celu usprawnienia tego systemu. Instrukcje i procedury zarządzania ryzykiem obejmują pełny zakres działalności Banku. Komitet Kredytowy uczestniczy w procesie opiniowania transakcji kredytowych oraz ich klasyfikacji pod kątem ryzyka ponoszonego przez Bank. Zespół zarządzania ryzykami i analiz monitoruje realizację wyznaczonych celów i zadań strategicznych, procesów tworzenia zysku oraz przedstawia i monitoruje pozycję Banku w zakresie bezpieczeństwa finansowego i operacyjnego. Podstawowe zadania Zespołu to gromadzenie, przetwarzanie, pomiar i raportowanie odpowiednim organom, komórkom, informacji dotyczących podejmowanego przez Bank ryzyka, opracowywanie regulacji wewnętrznych w zakresie zarządzania ryzykami oraz szacowania wewnętrznych wymogów kapitałowych z tyt. poszczególnych rodzajów ryzyka 3
Stanowisko audytu wewnętrznego ma za zadanie kontrolę i ocenę sprawności działania systemu zarządzania ryzykiem oraz dokonywanie regularnych przeglądów prawidłowości przestrzegania zasad zarządzania ryzykiem, obowiązujących w Banku. Podstawowym zadaniem Stanowiska jest dostarczanie obiektywnej oceny adekwatności i skuteczności funkcjonującego systemu zarządzania oraz zgodności przeprowadzanych operacji bankowych z wewnętrznymi regulacjami Banku. Bank częściowo zleca zadania audytu wewnętrznego merytorycznej komórce Banku Zrzeszającego na podstawie zawartej umowy. Pozostali pracownicy Banku mają obowiązek przestrzegania zasad zarządzania poszczególnymi rodzajami ryzyka, obowiązujących w Banku w formie wewnętrznych regulacji i zaleceń, uczestnictwa w postępowaniu wyjaśniającym przyczyny wystąpienia zdarzeń generujących ryzyko oraz raportowania tych zdarzeń. 3. Zasady ustalania polityki zmiennych składników wynagrodzeń osób zajmujących stanowiska kierownicze. Bank zgodnie z zapisami Uchwały Nr 258/2011 Komisji Nadzoru Finansowego z dnia 4 października 2011roku, uwzględniając specyfikę swej działalności w zakresie formy prawnej w jakiej działa, rozmiaru działalności, ryzyka związanego z prowadzona działalnością, wewnętrzną organizacją oraz charakterem, zakresem i stopniem złożoności prowadzonej działalności, a także wysokości sumy bilansowej i funduszy Banku stosuje politykę zmiennych składników wynagrodzeń osób zajmujących stanowiska kierownicze. Polityka zmiennych składników wynagrodzeń osób zajmujących stanowiska kierownicze określa zasady ustalania, wypłacania i monitorowania zmiennych składników wynagrodzeń rozumiane jako premia uznaniowa. W skład osób zajmujących stanowiska kierownicze w Banku zalicza się członków Zarządu, głównego księgowego i pracownika stanowiska audytu wewnętrznego tj. osoby, które mają istotny wpływ na profil ryzyka Banku. Zasady wypłacania zmiennych składników wynagrodzeń:. wysokość wynagrodzenia zmiennego ustala Rada Nadzorcza, zmienne składniki wynagrodzenia wypłacane są w 50% kwartalnie w formie pieniężnej, pozostałe 50% części odroczonej zdeponowana jest na indywidualnych kontach pracowników. wypłata odroczonej kwoty zmiennych składników wynagrodzenia następuje po zakończeniu trzyletniego okresu oceny efektów pracy. 4
II. Proces zarządzania ryzykiem Proces zarządzania ryzykiem obejmuje: Gromadzenie informacji. Identyfikację i ocenę ryzyka. Limitowanie ryzyka. Pomiar i monitorowanie ryzyka. Raportowanie. Zastosowanie narzędzi redukcji ryzyka (działania zapobiegawcze). Zgodnie ze Strategią zarządzania ryzykiem, Instrukcją wyznaczania wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka, Instrukcją oceny adekwatności kapitałowej oraz zatwierdzonymi politykami w tym zakresie ryzyka, jako istotne ryzyka Bank Spółdzielczy w Łosicach w swojej działalności zidentyfikuje: 1. Ryzyko kredytowe, w tym ryzyko koncentracji zaangażowań, 2. Ryzyko płynności, 3. Ryzyko stopy procentowej, 4. Ryzyko operacyjne i braku zgodności, Bank zarządza również ryzykiem braku zgodności, które powiązane jest z ryzykiem operacyjnym, a skutki jego występowania rejestrowane są w Rejestrze zdarzeń ryzyka operacyjnego. 1. Ryzyko Kredytowe Ryzyko kredytowe jest to ryzyko nie wywiązania się kontrahenta Banku z obowiązku zwrotu udzielonych kontrahentowi przez Bank należności. Ryzyko to wpływa w sposób najbardziej istotny na działalność Banku, ponieważ niespłacenie udzielonych należności może generować duże straty. Celem zarządzania ryzykiem kredytowym jest utrzymywanie stabilnego i zrównoważonego pod względem jakości i wartości portfela kredytowego równocześnie cechującego się wysoką dochodowością oraz bezpieczeństwem rozumianym jako minimalizacja ryzyka wystąpienia kredytów zagrożonych. Do podstawowych działań mających na celu optymalizację ryzyka kredytowego należy zaliczyć: dywersyfikację struktury przedmiotowej i podmiotowej portfela poprzez wewnętrzne limity koncentracji, analizę struktury portfela w celu wczesnej identyfikacji zagrożeń wynikających z nadmiernych zaangażowań i wprowadzanie stosownych ograniczeń, 5
nadzór nad czynnościami wykonywanymi w toku procesu kredytowania, mający na celu weryfikację sprawności działania mechanizmów kontrolnych analizę i monitoring wartości przyjętych prawnych zabezpieczeń ekspozycji kredytowych zagrożonych. Bank zarządza ryzykiem kredytowym zarówno w odniesieniu do pojedynczej transakcji jak i do całego portfela kredytowego. Jako ekspozycje przeterminowaną, Bank uznaje każdą należność z tytułu kapitału lub odsetek nie spłaconą w terminie. Ekspozycjami zagrożonymi są należności poniżej standardu, wątpliwe i stracone zgodnie z kryteriami określonymi w Rozporządzeniu Ministra Finansów w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków z dnia 16 grudnia 2008 r. (Dz.U. Nr 235, poz. 1589 z późniejszymi zmianami). Bank dokonuje klasyfikacji ekspozycji kredytowych do odpowiednich kategorii ryzyka, stosując dwa kryteria: kryterium terminowości terminowość spłaty kapitału lub odsetek, kryterium ekonomiczne badanie sytuacji ekonomiczno-finansowej dłużnika (kredytobiorcy, poręczyciela). Przeglądów oraz klasyfikacji ekspozycji kredytowych Bank dokonuje zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Finansów w sprawie zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z działalnością banków z dnia 16 grudnia 2008 r. (Dz.U. Nr 235, poz. 1589 z późniejszymi zmianami). Bank tworzy rezerwy celowe oraz rezerwę na ryzyko ogólne. Rezerwy celowe tworzone są na ryzyko związane z działalnością Banku w odniesieniu do ekspozycji kredytowych zaklasyfikowanych do: kategorii "normalne" w zakresie ekspozycji kredytowych wynikających z pożyczek i kredytów detalicznych, kategorii "pod obserwacją", grupy "zagrożone" w tym do kategorii "poniżej standardu", "wątpliwe" lub stracone. Ekspozycje kredytowe według wyceny na dzień 31.12.2013 roku, oraz średnią kwotę ekspozycji w okresie od 31.12.2012 roku do 31.12.2013 roku w podziale na klasy przedstawia poniższe zestawienie. 6
Tabela 1. Ekspozycje kredytowe według wyceny bilansowej oraz średnia ekspozycji w okresie 31.12.2013 roku do 31.12.2013 roku w podziale na klasy (pominięto klasy nie występujące) Lp. Wyszczególnienie Stan na dzień 31.12.2013r. Średnia kwota miesięczna w 2013 r. 1 2 3 ekspozycje lub ekspozycje warunkowe wobec samorządów terytorialnych władz lokalnych ekspozycje lub ekspozycje warunkowe wobec organów administracji i podmiotów nieprowadzących działalnosci gospodarczej ekspozycje lub ekspozycje warunkowe wobec przedsiębiorców 5 667 5 250 91 217 32 890 30 173 4 ekspozycje lub ekspozycje warunkowe detaliczne 116 603 113 355 5 ekspozycje przeterminowane 4 653 4 644 6 ekspozycje krótkoterminowe wobec banków i przedsiębiorstw 26 028 39 385 7 inne ekspozycje 40 029 41 940 RAZEM 225 960 234 967 Wysokość tworzonych rezerw związana jest bezpośrednio z kategorią ryzyka, do której została zaklasyfikowana ekspozycja oraz z jakością przyjętych zabezpieczeń prawnych ekspozycji. Na pokrycie ryzyka związanego z działalnością kredytową, Bank dokonuje odpisów na rezerwy celowe, tworzone w ścisłej korelacji z rozpoznanym ryzykiem, tj. na pokrycie straty związanej z określonymi należnościami lub ich grupami w oparciu o ocenę możliwości jej wystąpienia. Rezerwa na ryzyko ogólne tworzona jest zgodnie z art. 130 ustawy Prawo bankowe (Dz.U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 z póz. zm.). Rezerwa tworzona jest w ciężar kosztów, na pokrycie niezidentyfikowanego ryzyka związanego z prowadzeniem działalności bankowej. Tworzenie i rozwiązywanie rezerwy dokonywane jest na podstawie oceny ryzyka, uwzględniającej w szczególności wielkość należności oraz udzielonych zobowiązań pozabilansowych. 7
Tabela 2. Zmiana stanu wartości rezerw celowych na należności bilansowe w okresie od dnia 01.01.2013 r. do dnia 31.12.2013 r. (w tys. zł) Rezerwy na należności Wyszczególnienie normalne i pod obserwacją poniżej standardu wątpliwe stracone Razem Stan na 01.01.2013 r. 86 1 017 1 168 691 2 961 Odpisy na rezerwy 99 1 956 1 058 295 3 408 celowe Rozwiązanie rezerw 24 1 461 821 309 2 615 tworzonych w koszty Zmiany z tyt. -21-151 -115 287 0 przekwalifikowania Stan na 31.12.2013 r. 140 1 360 1 290 965 3 754 2. Ryzyko koncentracji zaangażowań Bank zarządza ryzykiem koncentracji zaangażowań zarówno na poziomie jednostkowym, jak i całego portfela aktywów. W odniesieniu do portfela kredytowego Bank stosuje i monitoruje limity zaangażowania, w szczególności do grupy klientów, produktów, branż, zabezpieczeń. Zasady klasyfikacji ryzyk koncentracji zaangażowań pod względem istotności, Bank ustala w oparciu o instrukcję oceny adekwatności kapitałowej. W 2013 roku nie wystąpiła konieczność utworzenia dodatkowego wymogu kapitałowego z tytułu przekroczenia limitu koncentracji zaangażowań. Tabela 3. Struktura kredytów według rodzaju na 31.12.2013 roku Wyszczególnienie 31.12.2012 31.12.2013 Kredyty w rachunkach bieżących 25 759 25 938 Kredyty celowe na pozarolniczą działalność gospodarczą 37 123 41 442 Kredyty celowe na działalność rolniczą 63 279 71 950 - w tym: kredyty preferencyjne 37 488 43 110 Kredyty na nieruchomości mieszkaniowe 6 381 6 025 Kredyty dla osób prywatnych 4 714 5 110 Kredyty dla jednostek budżetowych 3 396 5 288 Należności nieregularne 8 025 8 268 RAZEM Należności z tytułu udzielonych kredytów 148 677 164 020 w tym: kredyty preferencyjne 37 488 43 110 8
Tabela 4. Struktura zaangażowania kredytowego w poszczególne rodzaje podmiotów na dzień 31.12.2013 r. Wyszczególnienie 31.12.2012 31.12.2013 Sektor finansowy 24 467 29 454 Przedsiębiorstwa i spółki państwowe 0 0 Przedsiębiorstwa i spółki prywatne i spółdzielnie 27 289 31 459 Przedsiębiorstwa indywidualne 35 214 36 277 Osoby prywatne 12 254 12 046 Rolnicy indywidualni 70 444 78 950 Instytucje niekomercyjne 0 0 Instytucje rządowe i samorządowe 3 476 5 288 Razem należności 173 144 193 474 w tym należności z tyt.kredytów 148 677 164 020 3. Ryzyko płynności Ryzyko płynności to ryzyko braku możliwości wywiązania się z bieżących zobowiązań Banku, wskutek braku aktywów o dużej płynności (gotówki, środków na rachunku bieżącym Banku, lokat krótkoterminowych, łatwo zbywalnych papierów wartościowych) lub możliwości zaciągnięcia dodatkowych zobowiązań, jak również ryzyko, że Bank będzie zmuszony sprzedać aktywa mniej płynne ze stratą, aby zaspokoić zapotrzebowanie na środki płynne, np. z tytułu wycofywania depozytów lub udzielania kredytów; Instrumentami całościowego zarządzania ryzykiem płynności Banku ograniczającymi to ryzyko są: Globalne limity ostrożnościowe, Wskaźniki wynikające z uchwały Nr 386/2008 KNF z dnia 17 grudnia 2008r. (zmieniona Uchwałą Nr 324/2011 KNF z dnia 20 grudnia 2011r.) w sprawie ustalenia wiążących banki norm płynności, Limity ograniczające bieżące zarządzanie płynnością. Celem polityki Banku w zakresie ryzyka płynności jest: zapewnienie finansowania aktywów i terminowego wykonania zobowiązań w toku normalnej działalności Banku lub w innych warunkach, które można przewidzieć, bez konieczności poniesienia straty, zapewnienie utrzymania płynności bieżącej, krótkoterminowej, średnioterminowej oraz długoterminowej dostosowanej do rozmiarów i rodzaju działalności, w sposób 9
zapewniający wykonanie wszystkich zobowiązań pieniężnych zgodnie z terminami ich wymagalności, oraz zapewniający wypełnienie nadzorczych miar płynności, optymalizację realizowanego dochodu przy równoczesnym zachowaniu pełnego bezpieczeństwa płynności, zapobieganie sytuacjom kryzysowym (zachwianiu płynności). Celem polityki zarządzania ryzykiem płynności nie jest przetrwanie sytuacji kryzysowej, lecz w głównej mierze zapobieganie takiej sytuacji. Bank, aby spełnić powyższy cel, jest zobowiązany do zapewnienia terminowej realizacji bieżących i przyszłych zobowiązań wobec klientów (regulowania zobowiązań płatniczych, wypłat środków deponentom, wywiązania się z przyjętych zobowiązań kredytowych oraz pełnego wykonania udzielonych zobowiązań pozabilansowych). Przez zarządzanie ryzykiem płynności rozumie się proces kształtowania struktury ilościowej (zróżnicowanie składników zarówno pasywów, jak i aktywów), w celu zapewnienia płynności finansowej Banku, przy jednoczesnym osiągnięciu optymalnego wyniku finansowego. W ramach systemu zarządzania ryzykiem płynności Bank prowadzi monitoring i pomiar płynności finansowej zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami, tj. poprzez: analizę wpływów i wypływów środków z rachunku bieżącego Banku w Banku Zrzeszającym, umożliwiającą efektywne wykorzystanie dostępnych środków (z uwzględnieniem obowiązku utrzymania rezerwy obowiązkowej na wymaganym poziomie), kontrolę przestrzegania limitów stanów gotówki w kasach Banku w ramach potrzeb, dokonując zasileń, bądź odprowadzeń nadmiaru gotówki, obliczanie i utrzymywanie poziomu nadzorczych miar płynności, utrzymywanie krótkoterminowej, średnioterminowej i długoterminowej płynności Banku, analizę źródła finansowania działalności Banku, analizę zaangażowania środków oraz aktywa płynne, analizę największych deponentów w bazie depozytowej Banku, analizę stabilności bazy depozytowej (wskaźniki osadu), analizę wskaźnikową ryzyka płynności Banku, wraz z oceną przestrzegania limitów ostrożnościowych, zestawienie płynności Banku, testy warunków skrajnych. 10
Tabela 5. Nadzorcze miary płynności na dzień 31.12.2013 r. dla Banku o sumie bilansowej powyżej 200 mln zł AKTYWA A1 Podstawowa rezerwa płynności 19 959 A2 Uzupełniająca rezerwa płynności 10 003 A3 Pozostałe transakcje zawierane na hurtowym rynku finansowym 3 514 A4 Aktywa o ograniczonej płynności 161 513 A5 Aktywa niepłynne 7 138 PASYWA B1 Fundusze własne pomniejszone o sumę wartości wymogów kapitałowych z tytułu ryzyka rynkowego i wymogu z tytułu ryzyka 23 594 rozliczenia dostawy oraz ryzyka kontrahenta B2 Środki obce stabilne 155 764 B3 Pozostałe zobowiązania na hurtowym rynku finansowym 3 009 B4 Pozostałe zobowiązania 2 749 B5 Środki obce niestabilne 14 919 MIARY PŁYNNOŚCI M1 Luka płynności krótkoterminowej ((A1+A2)-B5) 15 043 M2 Współczynnik płynności krótkoterminowej ((A1+A2)/B5) 2,01 M3 Współczynnik pokrycia aktywów niepłynnych funduszami własnymi (B1/A5) 3,31 M4 Współczynnik pokrycia aktywów niepłynnych i aktywów o ograniczonej płynności funduszami własnymi i środkami obcymi stabilnymi ((B1+B2)/(A5+A4)) 1,06 W analizowanym okresie 2013 r. nie występowały sytuacje obniżenia się wskaźników poniżej norm wymaganych. 4. Ryzyko stopy procentowej Ryzyko stopy procentowej jest to ryzyko negatywnego wpływu zmian stopy procentowej na aktualny i przyszły wynik finansowy Banku oraz jego kapitał, wynikające z wrażliwości stawek oprocentowania aktywów i pasywów Banku na zmianę rynkowych stóp procentowych, którego źródłem są: ryzyko niedopasowania terminów przeszacowania, wynikające z niedopasowania wielkości przeszacowywanych w danym czasie aktywów, pasywów i pozycji pozabilansowych. Ryzyko to wyraża się w zagrożeniu przychodów Banku, w szczególności odsetkowych, w sytuacji niekorzystnych zmian stóp procentowych lub istotnych zmian w strukturze przeszacowania pozycji w bilansie powodującym zmiany w wyniku finansowym Banku z tytułu odsetek, 11
ryzyko bazowe, wynikające z niedoskonałego powiązania (korelacji) stawek bazowych (rynkowych i podstawowych NBP) w oparciu, o które wyznaczane jest oprocentowanie Celem strategicznym w zakresie zarządzania ryzykiem stopy procentowej jest maksymalizacja marży odsetkowej w warunkach zmienności rynkowych stóp procentowych oraz ograniczanie negatywnego wpływu zmian stóp procentowych poprzez doskonalenie narzędzi pomiaru. W konsekwencji ma to utrzymać zdolność do wywiązywania się w sposób optymalny z bieżących i przyszłych zobowiązań bilansowych, jak i pozabilansowych, przy zapewnieniu pożądanego wyniku finansowego oraz realnej wartości posiadanych kapitałów (funduszy własnych). Pomiar ryzyka odbywa sie w cyklach miesięcznych i jest prezentowany na posiedzeniach Zarządu Banku i Rady Nadzorczej. Bank dokonuje pomiaru ryzyka stopy procentowej metodą luki poprzez sporządzanie: Raportu luki terminów przeszacowania stopy procentowej, umożliwiającego określenie wielkości i charakteru niedopasowania (luki) pozycji aktywów i pasywów Banku wrażliwych na zmianę stopy procentowej w poszczególnych terminach przeszacowania, Raportu luki ryzyka bazowego, umożliwiającego określenie wielkości i charakteru niedopasowania (luki) pozycji aktywów i pasywów Banku wrażliwych w poszczególnych terminach przeszacowania, w podziale na poszczególne stawki bazowe, w oparciu o które wyznaczane jest oprocentowanie produktów/instrumentów finansowych, Analizy profilu ryzyka stopy procentowej Banku umożliwiającej określenie stopnia wrażliwości oprocentowania aktywów/pasywów wrażliwych Banku na zmiany stóp rynkowych i podstawowych NBP, Symulacji wpływu zmian stóp rynkowych i podstawowych NBP na wynik odsetkowy Banku przy określonej strukturze aktywów i pasywów wrażliwych, Analizy testów warunków skrajnych przy określonej strukturze aktywów i pasywów wrażliwych. Tabela 6. Zmiana wyniku odsetkowego w ciągu kolejnych 12 miesięcy wywołana równoległa zmianą oprocentowania Wyszczególnienie wzrost odsetek spadek odsetek Ryzyko przeszacowania +/- 100 pp 304 804 Ryzyko bazowe +/- 100 pp 1 752 1 754 Test warunków skrajnych + /-200pp 459 1 540 12
5. Ryzyko operacyjne Ryzyko operacyjne to ryzyko poniesienia straty wynikającej z niedostosowania lub zawodności wewnętrznych procesów, ludzi i systemów technicznych lub zdarzeń zewnętrznych. Do zdarzeń ryzyka operacyjnego zaliczamy: Zdarzenie operacyjne rzeczywiste zdarzenie operacyjne, które wystąpiło w działalności Banku i może mieć bezpośrednie przełożenie na rachunek zysków i strat Banku, Zdarzenie operacyjne potencjalne zdarzenie operacyjne, które nie miało jeszcze miejsca, ale prawdopodobne jest jego wystąpienie w działalności Banku, Incydent zdarzenie operacyjne, które wystąpiło w działalności Banku i nie ma bezpośredniego przełożenia na rachunek zysków i strat. Celem strategicznym w zakresie zarządzania ryzykiem operacyjnym jest ograniczenie możliwości wystąpienia nieoczekiwanych strat z tytułu zdarzeń ryzyka operacyjnego poprzez wdrożenie skutecznego i adekwatnego do aktualnego profilu ryzyka procesu zarządzania ryzykiem operacyjnym a także poprzez wdrożenie skutecznego systemu monitorowania i kontroli wewnętrznej. Zarządzanie ryzykiem operacyjnym Banku ukierunkowane jest na: działania prewencyjne, związane z identyfikacją i monitoringiem ryzyka prowadzenia operacji, rozpoznawaniem i zapobieganiem powstawaniu zdarzeń ryzyka operacyjnego w trakcie codziennej działalności, a także zapewnienie identyfikacji i oceny ryzyka przed podjęciem istotnych decyzji związanych z wdrożeniem nowych produktów, procesów, systemów; osłabianie i niwelowanie skutków zaszłych zdarzeń poprzez przygotowanie odpowiednich procedur i sposobów reagowania pracowników Banku na wypadek zajścia zdarzenia ryzyka operacyjnego, a także poprzez dokonanie przeniesienia ryzyka na inne podmioty w przypadku opłacalności i dostępności takiej metody dla danego rodzaju ryzyka. Na podstawie Instrukcji zarządzania ryzykiem operacyjnym w Banku sporządzana jest samoocena ryzyka, której celem jest wskazanie obszarów funkcjonowania Banku, w których należy podjąć działania ograniczające występowanie istotnych strat spowodowanych przez zdarzenia ryzyka operacyjnego oraz określenie poziomu ryzyka występującego w Banku. Podstawowe działania powodujące ograniczanie skutków ryzyka operacyjnego to: sprawowanie kontroli wewnętrznej funkcjonalnej, stosowanie odpowiednich procedur dokonywania operacji, a także limitów w zakresie podejmowania decyzji, w celu ograniczenia strat mogących powstać z tytułu błędów popełnianych przez ludzi, 13
szkolenie pracowników mające na celu prawidłowe wykonywanie operacji, a także uświadomienie istnienia i sposobów zapobiegania występowaniu ryzyka, przekazywanie bieżących informacji na temat istotnych zdarzeń ryzyka operacyjnego, w celu zapobiegania rozprzestrzenianiu się ryzyka i ograniczeniu jego wpływu, monitorowanie zdarzeń ryzyka operacyjnego, gromadzenie informacji dotyczących ryzyka i ich okresowa analiza, okresowe raportowanie na temat poziomu ryzyka i obszarów szczególnie narażonych na ryzyko. 6. Ryzyko braku zgodności Ryzyko braku zgodności jest to ryzyko rozumiane jako skutki nieprzestrzegania przepisów prawa, regulacji wewnętrznych oraz przyjętych przez Bank standardów postępowania. Celem bezpośrednim zarządzania ryzykiem braku zgodności w Banku jest ograniczenie strat finansowych i niefinansowych, spowodowanych brakiem zgodności przepisów wewnętrznych Banku z regulacjami zewnętrznymi lub nie przestrzeganiem wewnętrznych regulacji bankowych. Celem pośrednim jest ograniczanie występowania ryzyka prawnego oraz ryzyka operacyjnego, stanowiących podstawę występowania ryzyka braku zgodności. Analizę ryzyka braku zgodności przygotowuje Zespół Zarządzania Ryzykami i Analiz raz w roku w oparciu o zapisy Instrukcji zarządzania ryzykiem braku zgodności oraz zapisy zawarte w Polityce zgodności, a także Instrukcji funkcjonowania Systemu Informacji Zarządczej. Analiza zawiera trzy podstawowe obszary zarządzania ryzykiem braku zgodności: Ocenę działań Banku w celu zapewnienia zgodności Analizę skutków ryzyka braku zgodności Wnioski - proponowane działania zapobiegające i dyscyplinujące Wszystkie zdarzenia ryzyka braku zgodności w Banku oraz pomiar ich skutków są ujmowane w Rejestrze zdarzeń ryzyka operacyjnego. 14
III. Fundusze własne Fundusze własne ujmuje sie w księgach rachunkowych z podziałem na fundusze podstawowe i fundusze uzupełniające. Fundusze podstawowe stanowią: fundusz udziałowy, fundusz zasobowy oraz fundusz rezerwowy i pozycje dodatkowe funduszy podstawowych, a także pozycje pomniejszające fundusze podstawowe. Fundusz udziałowy, zgodnie ze statutem Banku, tworzony jest z wpłat udziałów członkowskich, odpisów na udziały członkowskie z podziału nadwyżki bilansowej oraz innych źródeł określonych w odrębnych przepisach. Fundusz zasobowy tworzony jest z wpłat przez członków wpisowego i z części nadwyżki bilansowej oraz innych źródeł określonych w odrębnych przepisach. Fundusz rezerwowy tworzony jest z części nadwyżki bilansowej na pokrycie strat bilansowych Banku Spółdzielczego lub inne cele. Pozycje dodatkowe funduszy podstawowych: Fundusz ogólnego ryzyka na niezidentyfikowane ryzyko działalności bankowej utworzony z podziału nadwyżki bilansowej zgodnie z przepisami Prawo Bankowe z dnia 29 sierpnia 1997 z późniejszymi zmianami, niepodzielony zysk z lat ubiegłych, zysk w trakcie zatwierdzania oraz zysk netto bieżącego okresu sprawozdawczego, Funduszem uzupełniającym jest fundusz z aktualizacji wyceny, który obejmuje wartość aktualizacji rzeczowych aktywów trwałych. Fundusz udziałowy i fundusz zasobowy mogą być przeznaczone wyłącznie na pokrycie straty bilansowej Banku. Zysk netto stanowi zysk wynikający z rachunku zysków i strat za okres, za który jest sporządzane sprawozdanie. Zysk netto uwzględnia podatek dochodowy zarówno w części bieżącej jak i odroczonej oraz inne obowiązkowe obciążenia. Bank zgodnie z art. 127 ustawy Prawo bankowe i uchwały Nr 381/2008 z dnia 17 grudnia 2008r. KNF (ze zmianami) w sprawie funduszy własnych banku, utrzymywał na koniec 2013 r. fundusze własne na poziomie 23.594 tys. zł, pozwalającym pokryć sumę wymogów kapitałowych z tytułu poszczególnych rodzajów ryzyka. 15
Tabela 7. Fundusze własne Banku i kapitał krótkoterminowy Rodzaj funduszu wartość fundusz udziałowy 690,20 należne wpłaty na fundusz udziałowy -23,44 fundusz zasobowy 21 831,95 fundusz ogólnego ryzyka 1 000,00 fundusz z aktualizacji wyceny 130,32 Razem fundusze Banku: 23 629,03 Pomniejszenia funduszy: 35,28 wartości niematerialne i prawne 35,28 Suma funduszy własnych 23 593,75 Kapitał krótkoterminowy - zysk netto za 2013 rok 2 227,79 Suma funduszy własnych i kapitału krótkoterminowego 25 821,53 IV. Adekwatność kapitałowa Celem procesu szacowania kapitału wewnętrznego, jest ustalenie wielkości kapitału wewnętrznego niezbędnego do pokrycia wszystkich zidentyfikowanych, istotnych rodzajów ryzyka występujących w działalności Banku. Kapitał wewnętrzny stanowi sumę wymogu kapitału regulacyjnego z Filaru I oraz dodatkowych wymogów kapitałowych na pokrycie ryzyk nieujętych oraz nie w pełni pokrytych w Filarze I. Z uwagi na charakter i zakres prowadzonej działalności, najbardziej znaczącym rodzajem ryzyka w Banku jest ryzyko kredytowe. Jednocześnie w Banku występują również inne rodzaje ryzyka takie jak: 1. ryzyko koncentracji, 2. ryzyko stopy procentowej, 3. ryzyko operacyjne, 4. ryzyko płynności, 5. ryzyko braku zgodności, 6. inne ryzyka uznane przez Bank za istotne, zgodnie z Instrukcją oceny adekwatności kapitałowej Banku Spółdzielczego w Łosicach. 16
Bank stosuje następujące metody do wyliczania wymogów kapitałowych z tytułu ryzyka Filaru I a) w zakresie ryzyka kredytowego metodę standardową do obliczania kwot ekspozycji ważonych ryzykiem zgodnie z załącznikiem do uchwały nr 76/2010 KNF z dnia 10 marca 2010r wraz z późn. zmianami. W ramach kalkulacji wymogu kapitałowego na ryzyko kredytowe aktywa banku zostały zaklasyfikowane do jednej z szesnastu klas ekspozycji przypisując im odpowiednią wagę ryzyka. Tabela 8. Kalkulacja wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka kredytowego według wag ryzyka na 31 grudnia 2013 roku w tys. zł Wyszczególnienie Wartość bilansowa Wartość ważona Wymagany kapitał Aktywa bilansowe i zobowiązania pozabilansowe 225 960 140 369 11 230 Aktywa bilansowe 202 162 137 932 11 035 Aktywa o wadze ryzyka 0 % 10 925 0 0 Aktywa o wadze ryzyka 20 % 30 281 6 056 484 Aktywa o wadze ryzyka 35 % 0 0 Aktywa o wadze ryzyka 50 % 82 41 3 Aktywa o wadze ryzyka 75 % 116 158 87 119 6 970 Aktywa o wadze ryzyka 100 % 44 717 44 717 3 577 Zobowiązania pozabilansowe 23 798 2 437 195 waga ryzyka kontrahenta 0 % 21 361 0 0 waga ryzyka kontrahenta 20 % 0 0 0 waga ryzyka kontrahenta 50 % 0 0 0 waga ryzyka kontrahenta 100 % 2 437 2 437 195 b) w zakresie ryzyka operacyjnego metodę podstawowego wskaźnika, który stanowi średnią za okres trzech lat pomnożoną przez 15%, zgodnie z załącznikiem nr 14 do uchwały nr 76/2010 Komisji Nadzoru Finansowego z dnia 10 marca 2010r wraz z późn. zmianami. Wskaźnik oblicza się jako sumę pozycji rachunku zysków i strat (przy czym każda pozycja musi być uwzględniona ze znakiem dodatnim lub ujemnym) czyli: przychody z tytułu odsetek, koszty z tytułu odsetek, 17
przychody z tytułu prowizji, koszty z tytułu prowizji przychody z udziałów lub akcji, pozostałych papierów wartościowych i innych instrumentów finansowych o zmiennej kwocie dochodu, wynik z operacji finansowych, wynik z pozycji wymiany, pozostałe przychody operacyjne. Tabela 9. Kalkulacja wymogu kapitałowego z tytułu ryzyka operacyjnego na dzień 31 grudnia 2013 roku w tys. zł Wyszczególnienie Przychody z tytułu odsetek Koszty z tytułu odsetek Przychody z tytułu prowizji Koszty z tytułu prowizji Przychody z udziałów lub akcji, pozostałych Wynik operacji finansowych Wynik z pozycji wymiany Pozostałe przychody operacyjne Wynik z odsetek Wynik pozaodsetkowy Wynik Wynik do ustalania kapitału WYMÓG KAPITAŁOWY 31.12.2012 31.12.2011 31.12.2010 13 281 11 887 9 699 4 880 4 061 3 617 2 819 2 709 2 635 178 169 146 2 27 24 48 54 50 39 31 38 77 70 70 8 401 8 401 483 7 826 075 2 807 2 723 2 672 11 208 10 549 8 754 10 170 1 525 1 525 Wskaźnik BIA na 2013 rok Wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka operacyjnego na dzień 31.12.2013 roku wynosił 1.525 tys. zł, natomiast wymóg kapitałowy z tytułu ryzyka kredytowego 11.230 tys. zł. Łączny regulacyjny wymóg kapitałowy stanowi sumę wymogów z tytułu ryzyka kredytowego i operacyjnego na dzień 31.12.2013 r. i wyniósł 12.755 tys. zł. Tabela 10 i 11 prezentują na koniec 2013 roku strukturę wymogów kapitałów na pokrycie generowanych ryzyk oraz alokację kapitału na ryzyko w stosunku do dopuszczalnych limitów określonych przez Radę Nadzorcza Banku. 18
Tabela nr 10. Alokacja Kapitału na ryzyka według stanu na dzień 31.12.2013r. Rodzaj ryzyka Łączny kapitał na zabezpieczenie ryzyka w Filarze I i II Alokacja kapitału według wymagań dla Filaru I Alokacja kapitału według wymagań dla Filaru II Ryzyko kredytowe 11 230 11 230 X Ryzyko rynkowe 0 0 X Ryzyko operacyjne 1 525 1 525 0 Pozostałe wymogi (przekroczeniu limitu koncentracji) 0 0 X Łączny wymóg na ryzyka Filaru I 12 755 12 755 0 Ryzyko koncentracji zaangażowań: 0 X 0 Ryzyko stopy procentowej w księdze bankowej: 0 X 0 Ryzyko płynności 0 X RYZYKA NIEISTOTNE 0 0 Łączna wartość oszacowanych wymogów kapitałowych 12 755 12 755 0 Fundusze własne pomniejszone o WNiP 23 594 X X Nadwyżka (+) / niedobór (-) funduszy własnych 10 839 X X Współczynnik wypłacalności - Filar I [%] 14,80 X X Wewnętrzny współczynnik wypłacalności [%] 14,80 X X Tabela nr 11. Limity alokacja Kapitału na ryzyka według stanu na dzień 31.12.2013 r. Rodzaj ryzyka Limit wymogów kapit.jako % FW Limit kwotowy Wymóg kapitałowy Poziom wykorzystania limitu Fundusze własne 23 594 2% funduszy własnych 472 Ryzyko kredytowe 65% 15 336 11 230 73,2% Ryzyko operacyjne 10% 2 359 1 525 64,6% Przekroczenie limitu koncentracji zaangażowań i 2% 472 0 0,0% limitu dużych zaangażowań Ryzyko płynności 2% 472 0 0,0% Ryzyko stopy procentowej 2% 472 0 0,0% Razem 81% 19 111 12 755 66,7% 19
Na dzień 31.12.2013 roku ocena wewnętrznej adekwatności kapitałowej (proces ICAAP) w zakresie pozostałych ryzyk niż wynikających z I Filaru wskazuje na brak obowiązku utrzymywania kapitału na pokrycie innych ryzyk. Poziom ponoszonego ryzyka przez Bank jest adekwatny do prowadzonej działalności, a wielkość funduszy własnych w kwocie 23.594 tys. zł zabezpiecza ryzyka wynikające z I Filaru i pozostawia nadwyżkę kapitału (10.839 tys. zł) na pokrycie dodatkowych ryzyk. Łączny wewnętrzny współczynnik wypłacalności wynosił 14,80 %. Określone przez Radę Nadzorczą Banku limity alokacji kapitału na poszczególne rodzaje ryzyka zostały dotrzymane. 20