Bartosz Komasa PAIiIZ JAPOŃSKA ODMIENNOŚĆ RóŜnice kulturowe - Japonia 1
KONTAKTY MIĘDZYLUDZKIE Japończycy dokładają wszelkich starań, by swym zachowaniem nie naruszać prywatności innych ludzi. Wyrazem poszanowania cudzego terytorium jest zachowanie właściwego dystansu, wyszukana uprzejmość i unikanie podnoszenia głosu. Jednocześnie zastrzegają sobie prawo do kreowania własnego świata. Najlepszym nowoczesnym wcieleniem tej starej jak świat zasady jest jeden z japońskich wynalazków, pozwalający przebywać we własnym świecie bez naruszania spokoju innych, dobrze nam wszystkim znany RóŜnice kulturowe - Japonia 2
KONTAKTY MIĘDZYLUDZKIE Komunikacja z Japończykami wymaga wielkiej subtelności. Niemal kaŝde zdanie po japońsku moŝna wypowiedzieć na róŝne sposoby, w zaleŝności od stopnia uprzejmości i szacunku. Kobiety wyraŝają się nieco inaczej niŝ męŝczyźni. Inaczej takŝe mówią młodsi do starszych i podwładni do zwierzchników. Angielskiego naucza się w szkołach i powinien być powszechnie znany. Nic bardziej mylnego niewielu Japończyków zna go na tyle, by komunikatywnie się porozumieć. KONTAKTY MIĘDZYLUDZKIE Dobre rady: Unikaj zbyt bezpośredniego wyraŝania swojej opinii. Honne jest tym, co Japończycy myślą naprawdę, ale nie wyraŝają tego publicznie, zaś tatemae, to ich opinia dla ogółu, wygłaszana, by nikogo nie urazić. Nie przerywaj Japończykom gdy mówią lub zastanawiają się nad odpowiedzią. Przerwy między wypowiedziami są dla nich rzeczą całkiem naturalną. RóŜnice kulturowe - Japonia 3
KONTAKTY MIĘDZYLUDZKIE Spuszczone powieki oznaczają respekt, dlatego przymknij oczy, kłaniając się lub rozmawiając z waŝną osobą. Unikaj patrzenia w oczy i zbyt długiego przyglądania się komuś - takie zachowanie zostanie uznane za aroganckie. Przy przywitaniu i poŝegnaniu zawsze lekko się ukłoń. Raczej nie podawaj ręki i absolutnie unikaj rzucania się na szyję, nawet przyjaciołom. Nie bądź zbyt wylewny. JĘZYK GESTÓW Naucz się odczytywać mowę ciała, która u Japończyków często odgrywa waŝniejszą rolę niŝ słowa. Nie wskazuj nikogo ani niczego palcami, nogami ani pałeczkami. Jeśli juŝ musisz wskazać obiekt lub kierunek, rób to całą dłonią z palcami skierowanymi w dół. Aby kogoś przywołać, wyciągnij rękę dłonią skierowaną w dół i lekko poruszaj palcami. Kiwanie na kogoś wskazującym palcem to gest oznaczający złodzieja. RóŜnice kulturowe - Japonia 4
JĘZYK GESTÓW Jeśli chcesz wskazać na siebie, dotknij czubka swego nosa. Mówiąc o bliskich ci męŝczyznach - ojcu, męŝu, przełoŝonym - wyciągnij kciuk do góry. Podobny gest, ale z uŝyciem małego palca, wykonuj mówiąc o ukochanej kobiecie, Ŝonie, narzeczonej. SkrzyŜowane palce wskazujące obu rąk oznaczają nieprzyjazne uczucia lub wrogość między osobami, o których jest mowa. JĘZYK GESTÓW SkrzyŜowanie obu dłoni na wysokości nadgarstków oznacza brak pozwolenia (dame = nie wolno). Chcąc zaprzeczyć, powiedzieć nie, machaj otwartą, prawą dłonią na wysokości twarzy, jakbyś chciał odpędzić muchę. Prawa ręka na wysokości twarzy, z dłonią zwróconą na lewo, sygnalizuje prośbę o miejsce do przejścia. Gest ten oznacza po prostu przepraszam. RóŜnice kulturowe - Japonia 5
JĘZYK GESTÓW Amerykański znak OK w formie kółka utworzonego przez kciuk i palec wskazujący w Japonii symbolizuje pieniądze. Kręcenie palcem na wysokości skroni zgodnie z ruchem wskazówek zegara oznacza, Ŝe uwaŝamy daną osobę za próŝną i zarozumiałą. Kręcąc palcem na wysokości skroni w kierunku odwrotnym do wskazówek zegara, pokazujemy, ze dana osoba jest szalona, niespełna rozumu lub ma niedorzeczne pomysły. WIZYTY Nigdy nie wchodź w butach do japońskiego mieszkania, szkoły czy tradycyjnej restauracji. Kapcie na zmianę zawsze czekają przy wejściu. Jeśli przed WC zobaczysz inne kapcie, uŝyj ich wchodząc do toalety. Nigdy nie wnoś teŝ do pomieszczeń mokrego parasola. Zostaw go w pojemniku na parasole przy wejściu, najlepiej w dyŝurnym plastikowym pokrowcu, który moŝna kupić w kaŝdym sklepie. RóŜnice kulturowe - Japonia 6
WIZYTY Podczas wizyt i posiłków w domu japońskim kobiety siedzą na piętach w pozycji seiza, z nogami podwiniętymi pod siebie. Dla niewprawnych moŝe to być bolesne, więc mogą zastosować wariant z nogami z boku. MęŜczyznom wolno siedzieć po turecku. W trakcie posiłków najlepszym tematem do rozmowy jest samo jedzenie. Dobrym tematem do rozmów jest takŝe Japonia. WIZYTY Jeśli jesteś zaproszony do japońskiej rodziny, przynieś ze sobą symboliczny prezent, najlepiej coś do jedzenia. Jeśli przyjechałeś prosto ze swojego kraju, najlepszym prezentem będzie jakaś specjalność twojej kuchni. Unikaj liczby 4, gdyŝ jej wymowa jest identyczna ze słowemśmierć. Przy pierwszym spotkaniu nie odzywaj się niepytanym, a jedynie odpowiadaj na zadane pytania. RóŜnice kulturowe - Japonia 7
WIZYTY UŜywaj ugrzecznionego tonu, dając gospodarzom do zrozumienia, Ŝe jest ci niezwykle niezręcznie z powodu twojej u nich obecności. Wszystko chwal: wyśmienite jedzenie, wspaniale urządzone mieszkanie etc. Okazuj szacunek osobom starszym i z nimi witaj się najpierw. POSIŁKI Nigdy nie wbijaj pałeczek pionowo w ryŝ, ani nie podawaj jedzenia pałeczkami innej osobie, gdyŝ są to rytuały buddyjskiej ceremonii pogrzebowej. W Japonii naleŝy siorbać jedząc makaron. Miseczki i talerze trzeba podnosić ku sobie, w Ŝadnym wypadku nie moŝna się nad nimi pochylać. Nie jedz niczego na stojąco lub idąc ulicą. W domu teŝ jedz na siedząco. Jedynym wyjątkiem są restauracje z kontuarami i jedzenie lodów. RóŜnice kulturowe - Japonia 8
śycie CODZIENNE Miejsca spotkań: Na miejsce spotkania męŝczyźni zwykle wybierają księgarnie (honya) i czekają na siebie w dziale, który ich najbardziej interesuje. Kobiety preferują spotkania w domach handlowych (depato), gdzie, czekając na siebie, robią po prostu zakupy w swoim ulubionym dziale. śycie CODZIENNE Kiedy idziesz z kolegami napić się i zobaczysz, Ŝe ich kieliszki są puste, powinieneś je napełnić, a oni powinni się odwzajemnić. Jeśli nie chcesz, by twój kieliszek znów został napełniony, po prostu go nie opróŝniaj. Nigdy nie dmuchaj nosa przy ludziach i uŝywaj wyłącznie chusteczek papierowych, które po zuŝyciu natychmiast wyrzuć. Japończycy za niegrzeczne uznają teŝ wycieranie nosa w bawełniana chusteczkę i chowanie jej do kieszeni. Nie rób tego, gdyŝ razi to japońskie poczucie estetyki i higieny. RóŜnice kulturowe - Japonia 9
śycie CODZIENNE Nie rozmawiaj przez telefon komórkowy w pociągu, jeśli nie jest to wyraźnie dozwolone. E-maile i SMS-y moŝna wysyłać. Pieniądze zawsze dawaj w kopercie, zwłaszcza w sytuacjach formalnych i na ślubach. Zwróć uwagę, by ilość banknotów dawanych młodej parze była nieparzysta. Istnieje przesąd, Ŝe młodzi się rozejdą jeśli sumę otrzymanych przez nich pieniędzy moŝna podzielić przez dwa. Japończycy zasłaniają usta podczas śmiechu, gdyŝ w złym tonie jest pokazywanie zębów. KĄPIELE Japończycy myją się przed wejściem do kąpieli, łaźni publicznej bądź źródła termalnego. Powodem jest fakt, Ŝe wielu ludzi po tobie będzie się tam jeszcze moczyło. Przyzwyczaj się, Ŝe woda w kąpieli jest bardzo gorąca (40-50 o C). Do łaźni moŝesz zostać zaproszony przez swojego partnera w interesach. Powinieneś dać mu potem symboliczny prezent. Jeśli zechce mówić o interesach, pozwól mu na to. RóŜnice kulturowe - Japonia 10
KĄPIELE W łaźniach publicznych nie pomyl męskiej przebieralni (niebieska zasłona) z damską (zasłona czerwona). Ani łaźnie ani przebieralnie nie są koedukacyjne. Absolutnie zapomnij o stroju kąpielowym, bo moŝesz zostać wyrzucony z łaźni. TatuaŜe są zabronione w miejscach publicznych, więc jeśli masz jakiś, lepiej zapytaj na recepcji, czy moŝesz wejść do łaźni. JAPOŃSKA ODMIENNOŚĆ Japończycy reprezentują kulturę propartnerską, co oznacza, Ŝe bardziej skupiają się na ludziach, a nie na wykonaniu zadania, dlatego często postrzegani są jako osoby opieszałe, niezdecydowane i nieodgadnione. Cenią dobre stosunki z partnerem, więc gdy chcesz od razu przejść do interesów, będą cię uwaŝać za osobę agresywną, grubiańską i zbyt pewną siebie. Naucz się umiaru i cierpliwości. RóŜnice kulturowe - Japonia 11
JAPOŃSKA ODMIENNOŚĆ Japończycy pochodzą ze społeczeństwa hierarchicznego i przywiązani są do ceremoniału, który objawia się w kaŝdym aspekcie ich Ŝycia. W interesach mogą uchodzić za przewraŝliwionych, ty zaś moŝesz ich zranić lub urazić swoją bezceremonialnością. Japońska kultura bycia zalicza się do powściągliwej. Unikaj więc zbytniej ekspresyjności. JAPOŃSKA ODMIENNOŚĆ Japończycy przywiązują ogromną wagę do punktualności zarówno w Ŝyciu codziennym, jak i w kontaktach biznesowych, co wielu ludzi utoŝsamia z pedanterią i wyniosłością. Nie są jednak niewolnikami czasu. Jeśli nie nauczysz się punktualności, będą cię uwaŝać za osobę leniwą, niezdyscyplinowaną i niegrzeczną. Pamiętaj jednak o tym, Ŝe będąc w Japonii musisz wyruszyć na spotkanie z duŝym wyprzedzeniem, bo niechybnie utkniesz w korkach i nie zdąŝysz przybyć na czas. RóŜnice kulturowe - Japonia 12
BIZNES MIĘDZYNARODOWY Dwie Ŝelazne reguły: W biznesie międzynarodowym oczekuje się, Ŝe sprzedawca dostosuje się do nabywcy. W biznesie międzynarodowym oczekuje się, Ŝe przybysz będzie przestrzegał miejscowych zwyczajów. Jednym słowem bądź wyczulony na niuanse innej kultury i wraŝliwość innych ludzi. STYL I CZAS PRACY W Japonii nie ma określonej pory urlopowej. Korzystanie z dłuŝszych wakacji nie jest mile widziane, gdyŝ świadczyłoby o tym, Ŝe pracownik nie ceni swojej pracy. Większość pracowników całe Ŝycie pozostaje w jednej firmie. Dla nich osoba, która częściej niŝ dwa razy zmieniła pracodawcę, staje się podejrzana. RóŜnice kulturowe - Japonia 13
STYL I CZAS PRACY Stopień lojalności i oddania pracowników wobec firmy jest dla Europejczyków niezrozumiały. Trzeba pamiętać jednak o tym, Ŝe dla Japończyków więzy między pracownikami a szefem przypominają bardziej więzy rodzinne niŝ znane nam stosunki przełoŝony-podwładny. STYL I CZAS PRACY Przyjęte jest, ze Japończycy po godzinach pracy idą wspólnie do restauracji na kolację, a potem często do baru karaoke. Dla wielu ludzi Japończycy są pracoholikami i jest w tym trochę prawdy. Inaczej nie byłoby karoshi śmierci z przepracowania. RóŜnice kulturowe - Japonia 14
KONTAKTY BIZNESOWE Pamiętaj, Ŝe Japonia jest krajem bardzo zbiurokratyzowanym, w którym podjecie decyzji wymaga akceptacji na wielu szczeblach, przejścia wielu procedur, zgodnie z wieloma regulacjami oraz otrzymania wielu zezwoleń i certyfikatów. Obcej osobie trudno jest wejść do tak zamkniętego społeczeństwa. Kluczową sprawą jest więc bycie przedstawionym japońskiemu partnerowi, w sposób pośredni (absolutnie nie bezpośrednio), przez odpowiednią, obdarzoną zaufaniem osobę lub instytucję. KONTAKTY BIZNESOWE Właściwe wprowadzenie ma tak istotne znaczenie, Ŝe powstały wyspecjalizowane firmy konsultingowe, których głównym zadaniem jest przedstawianie partnerów zagranicznych japońskim firmom. Musisz starannie przygotować pisemne materiały o twojej firmie, produkcie lub usłudze i wysłać je na długo przed planowanym spotkaniem. Japończycy muszą mieć czas na przestudiowanie twoich dokumentów. RóŜnice kulturowe - Japonia 15
KONTAKTY BIZNESOWE Musisz zdać sobie sprawę, Ŝe Japończycy przestrzegają wielu kodeksów zachowań, a ich Ŝycie jest bardzo usystematyzowane. Dzięki temu zawsze potrafią zachować spokój i dyscyplinę. Nie zdarza się, by Japończyk podniósł głos czy stracił panowanie nad sobą, gdyŝ równałoby się to z utratą twarzy. KONTAKTY BIZNESOWE Przyjęte jest zatrudnianie tłumaczy przez obie strony, nawet jeśli twój partner zna języki obce. Naszemu tłumaczowi wyznaczamy wtedy rolę pomocniczą w stosunku do tłumacza gospodarza. Tytułuj partnera uŝywając zwyczajowego przyrostka san po nazwisku. RóŜnice kulturowe - Japonia 16
KONTAKTY BIZNESOWE Obowiązuje japońska hierarchia: Młode osoby zawsze są spolegliwe a nawet uniŝone względem starszych i wyŝszych rangą, muszą okazywać im szacunek. Nabywca ma automatycznie wyŝszą i bardziej uprzywilejowaną pozycję względem kupującego. WyraŜaj swoją opinie tylko wtedy, gdy twój przełoŝony poprosi cię o to. Nie odzywaj się niepytany. KONTAKTY BIZNESOWE Dobre rady: Powinien przedstawić cię kolega najstarszy i najwyŝszy rangą, wzrośnie wtedy twój prestiŝ. Okazując werbalnie i niewerbalnie szacunek swojemu japońskiemu partnerowi, sam go zyskasz. W rozmowie udowadniaj, Ŝe jesteś fachowcem w swojej dziedzinie, to tylko wzmocni twoją pozycję. RóŜnice kulturowe - Japonia 17
Dobre rady: KONTAKTY BIZNESOWE Nigdy nie próbuj udowodnić partnerowi, Ŝe wiesz coś lepiej od niego, nawet jeśli tak jest w istocie nie bądź zarozumiały, bo obrazisz tym partnera. Przystępując do negocjacji, nie szczędzimy komplementów firmie japońskiej i podkreślamy obustronne korzyści płynące ze współpracy. Nie przesadzajmy jednak z autopromocją, bo uznane to zostanie za popisywanie się i zbytnią pewność siebie. KONTAKTY BIZNESOWE Obowiązuje japoński konserwatyzm i ceremonialne zachowanie: Ubierz się w sposób tradycyjny ciemny garnitur, biała koszula i stonowany krawat w przypadku męŝczyzn, skromny kostium lub prosta sukienka w przypadku kobiet. Przy powitaniu spodziewaj się ukłonu i lekkiego uścisku dłoni (moŝe skończyć się wyłącznie na ukłonie). Unikaj zbyt mocnego ściskania dłoni i bezpośredniego kontaktu wzrokowego. RóŜnice kulturowe - Japonia 18
PROTOKÓŁ W BIZNESIE Wymiana wizytówek meishi stanowi nieodłączny element powitania. Podaj swoją wizytówkę odwróconą napisem w stronę partnera, trzymając ją obiema rękami, pomiędzy kciukiem a palcem wskazującym, i wręcz kłaniając się lekko. Odbierz wizytówkę partnera w taki sam sposób, studiuj ją przez chwilę, a następnie połóŝ z uszanowaniem na stole konferencyjnym lub włóŝ do wizytownika. Bądź przygotowany na większą ilość osób przy negocjacjach. Nie moŝe zabraknąć ci wizytówek, gdyŝ zostałoby toźle przyjęte. PROTOKÓŁ W BIZNESIE Wymiana prezentów stanowi nieodłączny element japońskich obyczajów biznesowych. Najodpowiedniejszym podarunkiem jest butelka dobrego alkoholu (koniak, whisky lub tradycyjny trunek z twojego kraju), pióro lub muzyka Chopina. Opakowanie i wręcznie prezentów jest tu waŝniejsze niŝ sam prezent, dlatego najlepiej opakować go w Japonii, zgodnie z przyjetymi tu zwyczajami. Prezent wręczaj oburącz. Partner odłoŝy go na bok i otworzy później. Ty powinienieś postąpić w ten sam sposób otrzymując swój prezent. RóŜnice kulturowe - Japonia 19
PROTOKÓŁ W BIZNESIE Wspólny posiłek jest kolejną, bardzo istotną częścią nawiązywania kontaktów z japońskimi biznesmenami. Gdy spotkanie odbywa się w Japonii, moŝesz odwzajemnić zaproszenie do restauracji w zachodnim stylu. We własnym kraju powinna to być restauracja serwująca kuchnię lokalną. Powinieneś nauczyć się posługiwać pałeczkami i wznosić toasty (kampai). PROTOKÓŁ W BIZNESIE W męskim gronie musisz się liczyć z tym, Ŝe alkohol podczas posiłku będzie się lał strumieniami, co sprzyja rozluźnieniu atmosfery i moŝe znacznie pomóc w negocjacjach biznesowych. MęŜczyźni, którzy nie chcą pić alkoholu, mogą wymówić się stanem zdrowia lub względami religijnymi. RóŜnice kulturowe - Japonia 20
PROTOKÓŁ W BIZNESIE Jeśli chcesz zapłacić za posiłek w restauracji uzgodnij to przedtem z obsługą. Jeśli twój gość chce zapłacić, pozwól mu na to. Nigdy nie oferuj, Ŝe podzielicie się kosztami rachunku! Jeśli ty bedziesz płacić, nie studiuj rachunku, odczytane to bowiem zostanie jako brak zaufania i uczciwości wobec właściciela restauracji. Nigdy nie dawaj napiwków. JeŜeli zaproszono cię na drinking party, moŝesz sie poczuć zaszczycony, bo oznacza to, Ŝe obdarzono cię zaufaniem. Jest to bardzo dobry początek budowania dobrych relacji biznesowych. A potem czeka cię cięŝki powrót do domu... RóŜnice kulturowe - Japonia 21
... oj cięŝki...... bardzo cięŝki. RóŜnice kulturowe - Japonia 22
POZYCJA KOBIETY W Japonii nie oczekuje się,ŝe kobiety będą piły alkohol, a tym bardziej, Ŝe się upiją. MoŜe to stanowić przeszkodę dla business woman robiących interesy z Japończykami. W społeczeństwie japońskim niewiele jest kobiet na stanowiskach kierowniczych - te zajmują wyłącznie męŝczyźni. Japończycy nie są przyzwyczajeni do robienia interesów z kobietami na zasadach równości. Jeśli zagraniczną firmę reprezentuje kobieta, oczekują od niej kobiecego zachowania łagodności, skromności i wyszukanej uprzejmości. POZYCJA KOBIETY Społeczna rola męŝczyzn i kobiet jest w Japonii jasno określona. Męską dominację widać niemal wszędzie. Domeną kobiety jest dom i wychowanie dzieci. Młoda małŝonka jest poddana władzy teściowej. Dopiero wśród młodego pokolenia widać daleko idące zmiany - dziewczęta studiują razem z chłopcami i domagają się równego traktowania. Japonki na wysokich stanowiskach spotkać moŝna jednak wyłącznie w koncernach międzynarodowych. W firmach japońskich pracuje tysiące kobiet, ale wyłącznie na stanowiskach biurowych, jako sekretarki czy asystentki. RóŜnice kulturowe - Japonia 23
W mundurku w szkole podstawowej... w mundurku na studiach... RóŜnice kulturowe - Japonia 24
... i w mundurku w pracy. Dobre rady: NEGOCJACJE Unikaj Ŝartów i anegdot, bo zostaną zrozumiane jako lekcewaŝenie partnera. Mów prostym językiem, klarownie i bez zbędnych ozdób językowych. Nie przechwalaj produktu bądź własnej firmy zamiast tego przedstaw referencje albo artykuły o przedsiebiorstwie. UŜywaj prezentacji multimedialnych, by zobrazować swoją wypowiedź i rozdaj kopie wystąpienia przed jego rozpoczęciem. RóŜnice kulturowe - Japonia 25
Dobre rady: NEGOCJACJE Nie zaczynaj negocjacji od wysokiej ceny, którą zamierzasz zbić, gdyŝ ta strategia nie sprawdza się w Japonii. Japończykom trudno iść na ustępstwa w czasie negocjacji, gdyŝ stanowisko wyjściowe jest efektem długotrwałych narad i uzgodnień poczynionych przed ich rozpoczęciem. KaŜda zmiana wymaga długotrwałych dyskusji wewnętrznych, co moŝe przeciągać negocjacje w nieskończoność. Dobre rady: NEGOCJACJE Uzbrój się w cierpliwość. W firmach japońskich decyzje podejmuje się na drodze długotrwałych rozmów i rokowań. Pisemna umowa kończąca negocjacje nie jest aŝ tak waŝna jak dobre powiązania z partnerem. Kontrakt to wyraz intencji. Lepiej przygotuj go jednak na piśmie, bo to pomoŝe ci przy ewentualnej renegocjacji umowy. RóŜnice kulturowe - Japonia 26
Dziękujemy bardzo どうも ありがとう ございます RóŜnice kulturowe - Japonia 27