Dzik-Sus scrofa

SYSTEMATYKA Gromada: Ssaki (Mammalia) Rząd: Parzystokopytne (Artiodactyla) Podrząd: Nieprzeżuwające (Świniokształtne) Suiformes Rodzina: Świniowate (Suidae) Gatunek: Dzik (Sus scrofa)

Rozmieszczenie geograficzne Dzik występuje w całej Europie z wyjątkiem Wysp Brytyjskich i przeważającej części Półwyspu Skandynawskiego (nieliczne populacje powstałe z introdukcji występują tylko w południowej częściszwecjiifinlandii) Finlandii).

W W sezonie łowieckim 2008/09 na terenie Polski występowało 225000 sztuk. Pozyskanie -201400 sztuk.

SYLWETKA Dzik jest zwierzyną, która w swej sylwetce zachowała surowość i dzikośćzwierzęciazwierzęcia pierwotnego. Podobny jest on do świni domowej, różnią go jednak od niej: wyższy, silniej rozwinięty przód, zad trochę niższy, wyraźnie opadnięty, jak gdyby słabszy, szczególnie u starych odyńców i dzikówgórskich.

Bytując w pokrytym zwartą roślinnością terenie dzik jest przystosowany do przeciskania się przez gąszcz krzewów, podszytu leśnego, trawy, trzciny itp. Decyduje o tym krępa i zwarta sylwetka charakteryzująca się bardzosilnąbudową.

Sylwetka i wygląd dzika zmienia się w zależności od wieku i płci osobnika.

Szkielet dzika

GŁOWA Dziki charakteryzują się dużą głową, którastanowi około1/3 długości tułowia i ma wyraźnie klinowaty zarys. Krótka umięśniona szyja sprawia, że głowajestmałozwrotna. Oczy (świece) są stosunkowo małe,brunatne.

Uszy (słuchy), wysoko osadzone i stojące maja kształt szerokiego trójkąta o zaokrąglonym wierzchołku. Część twarzowa głowy dzika jest silnie, wydłużona, zakończona ryjem (gwizdem).

Na jego końcu znajduje się rozszerzona, okrągła, naga i bardzo silnie unerwiona tarcza ryjowa (tabakiera), w której znajdują się otwory nosowe. Ta część ryja służy do rycia (buchtowania), a ponadto posiada właściwości rozpoznawaniadotykiem.

UZĘBIENIE Uzębienie dorosłego dzika składa się z 44 zębów o następującej formule:3143/3143. Kły w uzębieniu stałym są silnie rozwinięte.

Kły dolne odyńców są szczególnie długie i szablasto wygięte (szable). Kły górne (fajki) są mniejsze i mają inny kształt, zbudowane z zębiny nieco twardszej, spełniają rolę osełki, o którą ścierają się szable.

Długość starcia na szablach świadczyowiekudzika. Przyjmuje się, że w pierwszym roku starcie wynosi 1 cm, a w następnychlatachpo7mm.

Ocena wieku odyńca metodą Brandta

Kły loch (haki) są znacznie krótsze i mniejsze. Na zewnątrz są zupełnie niewidoczne, podczas gdy kły (oręż) odyńców wyraźne wystająponadwargę.

TUŁÓW Dzik ma tułów krępy, z boków ścieśniony, szczególnie u samców, o silnie rozwiniętej częściprzedniej.

KOŃCZYNY Są krótkie i mocno zbudowane. Mimo tego dzik potrafi biegać bardzo szybko. Potrafi również nieźlepływać. Nogi (biegi) są średniej długości i bardzo silne. Palce środkowe, III i IV, zakończone są mocnymi racicami (rapery).

Dolna część lewej przedniej kończyny dzika

Stosunkowo niskie umiejscowienie niewielkich palców bocznych - II i V (szpile, raciczki) powoduje, iż w czasie stąpania i one odciskają sięwpodłożu.

OKRYWA WŁOSOWA Suknia dzika w zasadzie jest czarna, ale bywa rudawa, brunatna, brązowo-siwa, a czasami nawetłaciata. Intensywność barwy sukni zależna jest od pory roku i od miejscowych warunków. W zimie suknia jest ciemniejsza, w lecie jaśniejsza.

Latem dzik okryty jest krótką szczeciną, stopniowowyrastającąi gęstniejącą. Warchlaki (dziki w 1 roku życia) do wieku 4-5 miesięcy mająsukniąpasiastą. Na rdzawobrunatnym tle, wzdłuż grzbietuibokówciała, ciała,przebiegają wyraźneżółtawo-płowepasy.

Suknia zimowa warchlaków jest ciemna, lecz z wyraźnym odcieniemrdzawym. Okrywa włosowa dzika składa się z twardych, ale elastycznych włosów okrywowych, zwanych szczeciną (pióra), oraz z gęstego podszycia włosów wełnistych. Szczecina odyńca na przedniej części grzbietu ma zimą do 15 cm długości, jest twarda i na końcach rozszczepiona na 2 do 5 części (chyb).

W chwilach rozdrażnienia i niepokoju dzik stawia chyb i przez to wydaje się potężniejszy i groźniejszy.

warchlak

WYMIARY W zależności od wieku i warunków bytu (wyżywienia) masa dzika w poszczególnych grupach wiekowych przedstawia sięnastępująco: warchlaki15-35kg, przelatki(2-gi rokżycia) życia)35-70kg.

Długość ciała dojrzałego dzika wynosi ok. 150-180 180 cm, wysokość do100cm. Pełny rozwój fizyczny w wieku 5-6 lat.wtymokresieodyńcewdobrychdobrych warunkach wyżywienia osiągają masę do 200 kg i więcej, a samura 150kg. Lochy mają masę o ok. 25% mniejsząododyńców.

BIOTOP Dziki są zwierzyną leśną, chociaż nierzadko przebywają czasowo i pozalasem. Najodpowiedniejsze warunki to większe lasy liściaste, mieszane lub iglaste, przeplatane młodnikami iglastymi.

Mokradła, bagna i podmokłe łąki sąulubioneprzezdziki.

W okresie zimowym najczęściej bywa spotykany w lasach iglastych z domieszką dębu, gdzie zjada resztkiżołędzi zokresu jesiennego. Penetruje również chętnie bogate wpokarmzwierzęcy świerczyny.

Wraz z nastaniem okresu wegetacyjnego wzrasta aktywność dzików. W tym czasie często przebywają w pobliżu łąk i terenów zalewowych, gdzie śnieg ustępuje szybciej i roślinność rozwija się wcześniej.

Zazwyczaj w połowie maja rozmieszczenie ma już charakter typowy dla okresu letniego. W tym okresie głównymi ostojami stają się łąki,olsyigrądy.

W lecie chętnie penetrują pola. Wykorzystanie żerowisk polnych wyraźnie wzrasta w latach nieurodzajużołędzi. Unika w zasadzie tylko otwartych terenów, gdzie nie ma możliwości ukrycia się oraz terenów wysokogórskich.

W ostatnich latach liczebność dzikanaterenieeuropywzrasta. W Polsce najliczniej występuje w częścizachodniejipółnocnej. W wyborze środowiska preferowanego przez dzika można dostrzecwyraźnąsezonowość.

ZWYCZAJE ŻYWIENIOWE Dzik jest wszystkożernym. gatunkiem W skład pożywienia roślinnego wchodzą nie tylko wegetatywne części nadziemne roślin, lecztakże takżepodziemneichich części, a zwłaszcza bulwy i kłączaorazgrzyby.

Istotny składnik żeru stanowią owoce i nasiona niektórych drzew i krzewów leśnych. Pożywienie dzik zdobywa niestety nie tylko w biotopach leśnych, lecz również na polach uprawnych powodując niejednokrotnie duże zniszczenia (zjada kartofle, buraki, rzepę, marchew, zboża oraz wszelkie roślinystrączkowe).

Jedną z największych atrakcji żerowychsądla dzikażołędzie.

Drugim gatunkiem o dużym znaczeniu jest buk. Nasiona tego drzewa (bukiew) zawierają znacznie więcejtłuszczu odżołędzi. Pewne znaczenie mają również nasionagrabuorazleszczyny.

Dziki zjadają wiele gatunków zwierząt od pierwotniaków do ssaków (owady, drobne gryzonie, żaby, jaja i pisklęta ptaków gnieżdżących się na ziemi, dające sięzłapaćmłoderóżnychssaków) ssaków). Żywiąsięrównieżświeżąpadliną.

BEHAWIOR Dzik jest zwierzem stadnym i bytuje w watahach (stadach), którymi opiekuje się doświadczona locha - przodownica, prowadząca też watahę wpochodzie. W watasze obowiązuje określony porządek. Za prowadzącą lochą idą zwykle warchlaki, a dalej przelatki, wycinki i jałowe lochy.

Dziki zalegają w barłogu (legowisku), w którym się zaszywają i z którego się podnoszą. Dziki buchtują; buchty lub buchtowiska to miejsca, gdzie dzikiżerowały.

Dzik kroczy albo sunie, uchodząc sadzi. Głos jego to tukanie (dmuchanie), postrzelona młoda sztuka kwiczy, jej głos tokwik.

Dzik poi się i lubi się chłodzić (nurzać w błocie, skąd się wzięła jego nazwa błociarz) w kąpielisku, rechocąc (rechtając) z zadowolenia, po czym wyciera się zwykle o te same drzewa, któreobiela(maluje).

W zimie dziki tworzą większe watahy, bo łatwiej im przetrwać, gdyż starsze i mocniejsze sztuki przeorują śnieg i dokopują się do karmy, a z tego korzystają lochy i warchlaki.

Stare dziki - odyńce i samury - żyją pojedynczo, natomiast wycinki i przelatki często łączą się w małewatahy. Dzikiżerująwnocy.

Rozród Ruja (huczka) przypada na miesiącepóźnojesienneizimowe. Ciążatrwa 108-120dni. Zasadniczym okresem rodzenia młodych jest marzec, kwiecień i maj.

Samice przystępują tylko raz w rokudorozrodu. Średnia wielkość miotu dla samic w pierwszym roku życia od 4,1 do 4,3; w drugim roku życia od 5,7 do5,8adlasamicstarszychstarszych 6,5.

Okres laktacji trwa około 4 miesięcy. W wieku kilkunastu dni młode poza mlekiem matki zaczynają przyjmowaćpierwszypokarm.

Rozwój Przez cały pierwszy rok życia młode dziki znajdują się pod troskliwą opieką matki. Przez pierwsze kilka dni życia przebywają w wymoszczonym suchymi trawami legowisku (barłogu), zrobionym przez lochę w zacisznej i bezpiecznej ostoi leśnej.

Potem już podążają za matką na żerowisko. Młode dziki pozbawione matki, jeszcze w czasielaktacji-giną.niecostarsze są już w stanie same uchować się przy życiu, zazwyczaj jednak rozwijają się bardo słabo i cherlawieją.

Maksymalny wiek dzika określa się nakilkanaścielat. Dzik linieje (zmienia suknię) raz w roku, w okresie późno wiosennym.

Dalszymi pomocniczymi cechami odróżniającymi je od przelatków są: tępy i krótki łeb o młodocianym wyrazie twarzy, krótki i bardzo ruchliwy ogon nie posiadający jeszcze pędzla z dłuższych włosów (chwost). W tym wieku trudno jeszcze o rozpoznawanie płci na odległość.

Sylwetkę przelatka charakteryzuje wydłużony grzbiet, proporcjonalnie długiebiegiorazdługiiwąski łeb. U samców zaznacza się nieco już podniesiona górna warga, gdyż pojawia się oręż, lekko zaznaczony jest pęczek dłuższych włosów na napletkuprącia(pędzel).

Ogon sięga najwyżej do stawu skokowego tylnych biegów i nie ma jeszczedobrzerozwiniętegochwostu. U odyńców 2-3 letnich typowe cechy płci męskiej są już dobrze wykształcone. Łeb jest masywny o tępym kształcie, z widocznym już orężem.

Masa ciała zwierzęcia rozłożona jest nierównomiernie. Większość stanowi przednią część tułowia, która nabiera kształtu "karpiowatego", pędzel jest dobrze widoczny, ogon sięga poniżej stawu skokowegobiegów i posiadadobrzerozwiniętychwost.

Wraz z wiekiem postępujący dymorfizm płciowy staje się bardziejwydatny. Lochy na ogół wyróżniają się bardziej wydłużonym kształtem tułowia; linia grzbietowa jest prawie prosta, linia brzucha natomiast zaokrąglona; brak jest wyraźnego przełożenia masy ciała na przednią część tułowia; gwizd jest długi wąski iklinowaty.

W okresie laktacji widoczne są długiesutki. Przy rozpoznawaniu wieku zwierzyny ubitej stosuje się metodę polegającą na oględzinach rzędusiekaczy wżuchwie. Naturalnymi wrogami dzików są wilk, a w wyjątkowych wypadkach ryś.

Dzik w śniegu puszczy

Znaczenie gatunku Dzik jest istotnym składnikiem biocenoz leśnych, oddziałującym w sposób znaczny nie tylko na ekosystem leśny, lecz również na polny.

Rola dzików w gospodarce leśnej i łowieckiej polega na: dodatnim wpływie, jaki wywiera buchtowanie lub głębokie rycie górnych warstw gleb leśnych i mieszanie ściółki z glebą mineralną; zjadaniu niektórych gatunków szkodliwych owadów leśnych; zjadaniudrobnychgryzoni;

utrzymaniu higieny w łowisku poprzez zjadanie padliny zwierząt kręgowych oraz wyszukiwanie i zjadanie chorych ssaków i ptaków, przez co zmniejsza się możliwość wybuchuchorób; zjadaniu jaj i piskląt ptaków gnieżdżącychsięnaziemi; zjadaniu niedołężnych młodych zwierzątssących.