POSTAWY DZIECI I M ODZIE Y WOBEC SYTUACJI UZALE NIAJACYCH

POSTAWY DZIECI I M ODZIE Y WOBEC SYTUACJI UZALE NIAJACYCH PRZEZ BBS OBSERWATOR OPRACOWANY KRAKÓW, LISTOPAD 2003

Spis treœci Wstêp. Alkohol Spo ywanie alkoholu przez dzieci i m³odzie. Inicjacja alkoholowa. Czêstotliwoœæ spo ywania alkoholu. Gdzie m³odzie najczêœciej spo ywa napoje alkoholowe. Co mo e siê zdarzyæ pod wp³ywem alkoholu. Co daje picie alkoholu i co sk³ania m³odzie do picia. Alkohol w domu rodzinnym. Zakup alkoholu przez m³odych. Nadu ywanie alkoholu w opiniach m³odzie y. Reakcje rodziców wobec narkotyków, papierosów i hazardu. Narkotyki. Papierosy. Przeciwdzia³anie nadu ywaniu alkoholu przez m³odzie. Subkultury a u ywki. Problem alkoholu wœród dzieci i m³odzie y w poszczególnych dzielnicach. Wykresy Wykres 1 Wykres 2 Wykres 3 Wykres 4 Wykres 5 Wykres 6 Wykres 7 Wykres 8 Wykres 9 Wykres 10 Wykres 11 Wykres 12 Wykres 13 Wykres 14 Wykres 15 Wykres 16 Wykres 17 Wykres 18 Wykres 19 Wykres 20 Wykres 21 Wykres 22 Wykres 23 Wykres 24 Wykres 25 Wykres 26 Wykres 27 Wykres 28 Wykres 29 Wykres 30 Wykres 31 Wykres 32 Wykres 33 Wykres 34 Wykres 35 4 5 6 8 11 18 18 20 24 25 27 28 31 39 41 47 49 6 7 7 8 9 10 11 11 12 13 13 16 19 20 22 23 24 26 28 33 34 36 39 42 43 44 45 47 49 50 52 53 54 54 55

Wstêp Wstêp. Niniejszy raport opracowany zosta³ przez Biuro Badañ Spo³ecznych Obserwator na podstawie badañ zrealizowanych przez Centrum Monitorowania Jakoœci w Ochronie Zdrowia wykonanych na zlecenie UM Krakowa. 4 Badanie opinii dzieci przeprowadzone zosta³o metod¹ ankietow¹. Ankiety rozdawane by³y wœród uczniów pi¹tych klas szkó³ podstawowych. Próba wœród uczniów zosta³a wy³oniona w oparciu o schemat losowania warstwowego. Badana populacja zosta³a podzielona na warstwy, którymi by³y dzielnice Krakowa (Œródmieœcie, Krowodrza, Podgórze, Nowa Huta). Nastêpnie w obrêbie ka dej warstwy-dzielnicy wylosowano szko³y podstawowe do badania, a w ka dej szkole jedn¹ klasê pi¹t¹ (tylko w nielicznych przypadkach, kiedy na miejscu ankieter zorientowa³ siê, e klasa jest niezbyt liczna, np. z uwagi na nieobecnoœæ jakiejœ grupy uczniów, ankiety realizowano w dwóch klasach pi¹tych). Badanie opinii dzieci z klas pi¹tych szkó³ podstawowych przeprowadzono w dniach 12-25 maja 2003 r. W wylosowanych placówkach oœwiatowych przebadano 311 uczniów. Badanie opinii m³odzie y przeprowadzone zosta³o t¹ sam¹ metod¹ wœród uczniów drugich klas gimnazjów (15 lat) oraz trzecich klas liceów ogólnokszta³c¹cych, techników, a tak e szkó³ zawodowych (17-18 lat). Próba uczniów gimnazjum zosta³a wy³oniona w oparciu o schemat losowania warstwowego. Grupa m³odsza zosta³a podzielona na warstwy, które stanowi³y poszczególne dzielnice Krakowa (Œródmieœcie, Krowodrza, Podgórze, Nowa Huta). Nastêpnie w obrêbie ka dej warstwy dzielnicy wylosowano szko³y gimnazjalne do badania, a w ka dej szkole jedn¹ klasê. W przypadku m³odzie y starszej, warstwowanie populacji przeprowadzono ze wzglêdu na typ szko³y (liceum ogólnokszta³c¹ce, technikum, szko³a zawodowa). Dla ka dego typu szko³y utworzono oddzielny operat losowania, z którego przy pomocy metody random wy³oniono szko³y, w których losowano po jednej klasie uczniów do badania. Ankiety dla m³odzie y by³y wype³niane przez uczniów w ich macierzystej placówce. W tym celu umówiony uprzednio ankieter rozdawa³ kwestionariusze uczniom w klasie. Zosta³y zachowane wszelkie warunki umo liwiaj¹ce wyra enie przez uczniów prawdziwych pogl¹dów, jednoczeœnie zadbano o to, aby wypowiedzi nie by³y wynikiem pracy zbiorowej czy artobliwego podejœcia. Du y nacisk po³o ono na zapewnienie uczniom poczucia bezpieczeñstwa i pe³nej anonimowoœci. Ankieterzy byli zobowi¹zani do dopilnowania, by ka dy uczeñ siedzia³ sam w ³awce, a podczas wype³niania ankiet nauczyciel by³ proszony o opuszczenie sali. Po wype³nieniu kwestionariusza ka dy uczeñ wk³ada³ go do otrzymanej koperty. Wszystkie koperty by³y zbierane przez ankietera i wk³adane z kolei do jednej wiêkszej koperty oznaczanej przyjêtym przez badaczy symbolem szko³y. Te wszystkie zabiegi gwarantowa³y ca³kowit¹ anonimowoœæ, zgodnie z wszelkimi prawid³ami metodologicznymi. Badania opinii m³odzie y w gimnazjum (II klasa) i szko³ach œrednich (III klasa) przeprowadzono w dniach 15-23 maja 2003 r. W wylosowanych placówkach oœwiatowych przebadano 336 uczniów w gimnazjach oraz 301 w szko³ach œrednich, co daje ³¹czn¹ sumê 637 nastolatków poddanych badaniu. Niniejsze opracowanie, zosta³o wykonane na skumulowanej bazie zawieraj¹cej wypowiedzi wszystkich badanych tzn. uczniów szko³y podstawowej, liceum oraz gimnazjum. ¹cznie baza zawiera dane pochodz¹ce od 948 uczniów, jednak dla poszczególnych pytañ wielkoœæ próby bêdzie inna ze wzglêdu na brak odpowiedzi na niektóre pytania oraz ró nice w zawartoœci kwestionariuszy dla dzieci i m³odzie y.

Alkohol 5

Spo ywanie alkoholu przez dzieci i m³odzie. A 87% badanych uczniów (dzieci i m³odzie y) przyznaje siê do czynnego kontaktu z alkoholem. Zdecydowana wiêkszoœæ próbowa³a oczywiœcie piwa (78% badanych), w dalszej kolejnoœci wina (65% badanych) oraz wódki (54%). Wœród innych trunków (50%) m³odzi wymieniali m.in. szampan oraz likier. Nale y jednak pamiêtaæ, e w tej grupie znajduj¹ siê zarówno osoby, które przez spróbowanie mog¹ rozumieæ tylko jednorazowe zamoczenie ust w alkoholu ( tak na próbê ) jak i dosyæ regularne picie. Czy kiedykolwiek pi³eœ napoje alkoholowe? Czêstoœæ Tak Nie 819 86,8 125 13,2 944 100,0 Tylko co czwarty uczeñ pi¹tych klas szkó³ podstawowych jeszcze nie próbowa³ alkoholu. WskaŸnik ten jest jeszcze bardziej zatrwa aj¹cy wœród uczniów szkó³ ponadpodstawowych: spoœród gimnazjalistów tylko co ósmy nie spróbowa³ jeszcze alkoholu, a wœród uczniów liceów inicjacjê alkoholow¹ przeszli ju w zasadzie wszyscy. 100 Czy kiedykolwiek pi³eœ alkohol? 90 80 70 60 nie 50 40 30 tak 20 10 0 Szko³a podstawowa (11-13 lat) Gimnazjum (14-16 lat) Wykres 1 6 W 1999 roku przeprowadzono w Warszawie, na terenie Ursynowa, badania wœród dzieci i m³odzie y szkolnej dotycz¹ce podobnej tematyki: spoœród badanych z grupy m³odzie owej, tylko 14,7% nie próbowa³o nigdy napoju alkoholowego. Jest to odsetek zbli ony do wyniku uzyskanego w krakowskich badaniach. Natomiast wœród dwunastoletnich dzieci z Ursynowa 34,8% nie pozna³o

adnego napoju alkoholowego, w badaniach krakowskich ten odsetek wyniós³ jeszcze mniej (nieco 1 poni ej 27%). W podobnych badaniach przeprowadzonych w Opolu, do kontaktu z alkoholem nie 2 przyzna³o siê 53,3% szóstoklasistów. Wyniki tych badañ trudno wprost porównywaæ z wynikami krakowskimi, gdy by³y zrealizowane na innych próbach badawczych, jednak z pewnoœci¹ da siê uchwyciæ zasadnicz¹ tendencjê: coraz wiêcej uczniów szko³y podstawowej siêga po alkohol. 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Czy kiedykolwiek pi³eœ...? (ca³a próba) piwo wino wódkê inne tak nie Wykres 2 Pierwszy kontakt z alkoholem zaczyna siê od skosztowania piwa. Wraz z wiekiem, doœwiadczenia z ró nymi rodzajami alkoholu kumuluj¹ siê, st¹d w grupie licealistów w³aœciwie wszyscy, którzy spo ywaj¹ alkohol próbowali zarówno piwa, wina, jak i wódki (obrazuje to poni szy wykres). 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Czy kiedykolwiek pi³eœ...? (procent odpowiedzi TAK) piwo wino wódkê inne napoje alkoholowe Szko³a podstawowa (11-13 lat) Gimnazjum (14-16 lat) Wykres 3 1 Raport z badañ ankietowych przeprowadzonych w ursynowskich szko³ach w ramach kampanii 2"Alkohol kradnie wolnoœæ" w http://www.ursynow.pl/archiwum/alkohol.shtml Wybrane zjawiska patologii spo³ecznej w opinii uczniów szkó³ województwa opolskiego. http://www.wspol.edu.pl 7

Inicjacja alkoholowa. Inicjacja alkoholowa m³odych ludzi, wœród tych którzy przyznali siê do kontaktu z alkoholem, odbywa siê ju przed szesnastym rokiem ycia najczêœciej w wieku czternastu, piêtnastu lat (25%), w dalszej kolejnoœci dwunastu, trzynastu (21%). Ile mia³eœ lat, kiedy pierwszy raz pi³eœ alkohol? Czêstoœæ mniej ni 7 lat 41 4,4 7-9 lat 74 8,0 10-11 lat 172 18,5 12-13 lat 190 20,5 14-15 lat 228 24,6 16-17 lat 69 7,4 18-19 lat 6,6 20 i wiêcej 1,1 nigdy nie pi³em alkoholu 147 15,8 928 100,0 Ile mia³eœ lat, kiedy pierwszy raz pi³eœ alkohol? (ca³a próba) 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Szko³a podstawowa (11-13 lat) Gimnazjum (14-16 lat) 11 lat i mniej 12-13 lat 14 lat i wiêcej Wykres 4 8

Ile mia³eœ lat, kiedy pierwszy raz pi³eœ alkohol? (procent deklaruj¹cych picie alkoholu) 20 i wiêcej 100,0 90,0 80,0 70,0 60,0 50,0 40,0 18,4 51,0 34,4 32,3 23,2 43,4 18-19 lat 16-17 lat 14-15 lat 12-13 lat 10-11 lat 30,0 20,0 10,0 0,0 Szko³a podstawowa (11-13 lat) 18,1 Gimnazjum (14-16 lat) 20,5 6,7 7-9 lat mniej ni 7 lat Wykres 5 Co drugi uczeñ pi¹tej klasy szko³y podstawowej - spoœród tych, którzy ju spróbowali alkoholu - deklaruje, e skosztowa³ go pierwszy raz w wieku 10-11 lat, a prawie 1/3 tych uczniów uczyni³a to przed ukoñczeniem 9 roku ycia. Pij¹cy licealiœci oraz gimnazjaliœci deklaruj¹, e inicjacja alkoholowa w ich przypadku mia³a miejsce w wieku 12-15 lat (ponad 60%). Wydaje siê, e ta ró nica we wskazaniach ze wzglêdu na wiek badanych, spowodowana jest z jednej strony luk¹ pamiêciow¹, a z drugiej ró nym rozumieniem pytania ile mia³eœ lat, kiedy pi³eœ pierwszy raz alkohol?. Wydaje siê, e osoby próbuj¹ce alkoholu przed ukoñczeniem 9 roku ycia, robi¹ to na próbê, mocz¹c usta, a prawdziwa inicjacja (rozumiana jako wypicie pewnej objêtoœci alkoholu) odbywa siê w wieku 12-15 lat. Wynik ten jednak jest i tak niepokoj¹cy gdy, co drugi badany, ma ju za sob¹ inicjacjê alkoholow¹. W jakich okolicznoœciach pierwszy raz pi³eœ alkohol Czêstoœæ uroczystoœci rodzinne (œwiêta, imieniny, wesela, itp.) impreza/dyskoteka/koncert/pub/bar/kawiarnia szko³a/wyjazd/obóz park/ulica/osiedle inne nigdy jeszcze nie pi³em alkoholu 330 37,5 215 24,4 26 3,0 76 8,6 86 9,8 147 16,7 880 100,0 A 45% badanych nastolatków po raz pierwszy próbowa³o alkoholu w czasie uroczystoœci rodzinnych. Ponad 1/3 badanych przyznaje siê, e to nie rówieœnicy, ale rodzice towarzyszyli im, gdy po raz pierwszy próbowali alkoholu. Wczeœniej cytowane badania robione w Warszawie oraz w Opolu, równie potwierdzaj¹ tezê, e dzieci pij¹ alkohol udostêpniony im przez rodziców. Jak zatem wynika z badañ, odpowiedzialni w du ej mierze za inicjacjê alkoholow¹ s¹ po prostu rodzice! 9

22% m³odych pi³o alkohol po raz pierwszy na imprezie, w towarzystwie kolegów i kole anek. Dziewczyny nieco czêœciej ni ch³opcy swój pierwszy alkohol wypi³y w domu (uroczystoœci rodzinne) lub na imprezie, natomiast ch³opcy wybierali czêœciej miejsca publiczne: ³awki, ulice i parki. Uczniowie szko³y podstawowej czêœciej przechodzili inicjacjê alkoholow¹ w domu w trakcie uroczystoœci rodzinnych ni uczniowie gimnazjum i liceum. Fakt ten mo e mieæ swoje wyt³umaczenie w optymistycznej hipotezie, e m³odsi tylko zamoczyli usta, a starsi faktycznie wypili alkohol w trakcie imprezy lub na ³awce osiedlowej. W jakich okolicznoœciach pierwszy raz pi³eœ alkohol? (ca³a próba) 70 inne 60 50 40 30 20 uroczystoœci rodzinne (œwiêta, imieniny, wesela, itp.) impreza/dyskoteka/koncert/ pub/bar/kawiarnia szko³a/wyjazd/obóz 10 park/ulica/osiedle 0 Szko³a podstawowa (11-13 lat) Gimnazjum (14-16 lat) Wykres 6 Kto towarzyszy³ ci, gdy pierwszy raz pi³eœ (próbowa³eœ) napoje alkoholowe? by³em sam rodzice koledzy ktoœ inny nigdy nie pi³em alkoholu 38 4,1% 332 35,7% 367 39,5% 97 10,4% 146 15,7% Podobna, jak wy ej opisana, zale noœæ dotyczy kwestii obecnoœci innych osób w trakcie pierwszego kontaktu nieletnich z alkoholem. Wœród uczniów podstawówki najczêœciej takimi osobami byli rodzice, starsi deklarowali, e wypijali swój pierwszy alkohol czêœciej w towarzystwie kolegów (patrz wykresy poni ej). 10

Kto towarzyszy³ ci, gdy pierwszy raz pi³eœ (próbowa³eœ) napoje alkoholowe? (ca³a próba) 80 70 by³em sam rodzice 60 50 koledzy ktoœ inny 40 30 20 10 0 Szko³a podstawowa (11-13 lat) Gimnazjum (14-16 lat) Wykres 7 Czêstotliwoœæ spo ywania alkoholu. W ca³ej badanej populacji, obejmuj¹cej m³odzie szkó³ podstawowych, gimnazjów oraz liceów, ponad 44% uczniów regularnie pije alkohol tj. raz w miesi¹cu i czêœciej. W¹tpliwym pocieszeniem mo e byæ fakt, e w tej grupie zdecydowanie przewa aj¹ najstarsi czyli uczniowie liceum i gimnazjum. Wœród tych ostatnich, alkohol raz w miesi¹cu i czêœciej pije 84%, podczas gdy wœród uczniów podstawówki, tak¹ regularnoœæ deklaruje 6% uczniów. Jak czêsto pijasz napoje alkoholowe? nigdy nie pi³em alkoholu kilka razy w roku lub rzadziej raz w miesi¹cu raz w tygodniu kilka razy w tygodniu 0 5 10 15 20 25 30 35 40 Wykres 8 11

kilka razy w tygodniu raz w tygodniu raz w miesi¹cu kilka razy w roku lub rzadziej nigdy nie pi³em alkoholu Jak czêsto pijasz napoje alkoholowe? Szko³a podstawowa (11-13 lat) Grupa wiekowa / Rodzaj szko³y Gimnazjum (14-16 lat) Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ 4 1,4% 26 7,8% 89 29,9% 119 12,8% 5 1,7% 48 14,4% 100 33,6% 153 16,5% 9 3,1% 67 20,1% 61 20,5% 137 14,8% 175 59,3% 112 33,5% 41 13,8% 328 35,4% 102 34,6% 81 24,3% 7 2,3% 190 20,5% 295 100,0% 334 100,0% 298 100,0% 927 100,0% Poni szy wykres obrazuje jak czêstotliwoœæ spo ywania alkoholu roœnie wraz z wiekiem. Zwracaj¹c uwagê np. na kategoriê picie alkoholu raz w miesi¹cu dla poszczególnych grup wiekowych, zobaczyæ mo na jak wœród 15-latków liczba uczniów pij¹cych alkohol z tak¹ regularnoœci¹ podwaja siê w porównaniu z 12-latkami. Podobnie wygl¹da porównanie gimnazjalistów i licealistów, je eli chodzi o czêstotliwoœæ spo ywania alkoholu raz w tygodniu. Jak czêsto pijasz napoje alkoholowe? (ca³a próba) 60 50 40 30 20 10 0 Szko³a podstawowa (11-13 lat) Gimnazjum (14-16 lat) Szko³a œrednia kilka razy w tygodniu raz w tygodniu raz w miesi¹cu kilka razy w roku lub rzadziej nigdy nie pi³em alkoholu Wykres 9 12

Jak czêsto pijasz napoje alkoholowe? 40 35 30 25 20 15 10 5 0 mê czyzna /ch³opiec P³eæ kobieta/ dziewczyna kilka razy w tygodniu raz w miesi¹cu nigdy nie pi³em alkoholu raz w tygodniu kilka razy w roku lub rzadziej Wykres 10 Ch³opcy nieco czêœciej siêgaj¹ po alkohol ni dziewczêta, obrazuje to powy szy wykres. Aby lepiej zaprezentowaæ problem u ywania alkoholu przez dzieci i m³odzie, przedstawimy u ywanie najpopularniejszego wœród badanych alkoholu, czyli piwa. Prawie 3/4 dzieci (uczniów szko³y podstawowej), które deklaruj¹ picie alkoholu, kilka razy w roku (g³ównie w trakcie uroczystoœci rodzinnych) siêgaj¹ po piwo. Jaki alkohol pijesz najczêœciej? (tylko dzieci) piwo wino wódkê Czêstoœæ 103 71,5 35 24,3 6 4,2 144 100,0 Jak czêsto pijesz...? (tylko m³odzie ) 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 piwo wino wódkê Wykres 11 codziennie 2-3 razy w tygodniu raz na tydzieñ raz na miesi¹c kilka razy w roku lub rzadziej nie pijam 13

Równie wœród m³odzie y piwo stanowi najpopularniejszy alkohol, po który a 40% siêga raz w tygodniu lub czêœciej (a 16% robi to co najmniej dwa, trzy razy w tygodniu ). Mo emy siê domyœlaæ, e odbywa siê to w czasie weekendowych imprez, koncertów, spotkañ towarzyskich, a rzadziej w towarzystwie rodziców. M³odzie najczêœciej wypija jednorazowo jedn¹ lub dwie butelki piwa. Po piwo siêgaj¹ równie ochoczo ch³opcy jak i dziewczyny Ile zazwyczaj jednorazowo wypijasz piwa? (tylko m³odzie ) Czêstoœæ wa nych mniej ni 1 butelkê 174 34,1 1-2 butelki 252 49,4 3-4 butelki 58 11,4 5 lub wiêcej butelek 26 5,1 510 100,0 Czy kiedykolwiek pi³eœ PIWO? tak nie P³eæ mê czyzna /ch³opiec kobieta/ dziewczyna Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ 336 78,1% 331 77,0% 667 77,6% 94 21,9% 99 23,0% 193 22,4% 430 100,0% 430 100,0% 860 100,0% Ile masz lat? 11 lat 12 lat 13 lat 14 lat 15 lat 16 lat 17 lat 18 lat 19 lat 20 i wiêcej Czy kiedykolwiek pi³eœ PIWO? tak nie Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ 19 51,4% 18 48,6% 37 100,0% 119 50,9% 115 49,1% 234 100,0% 14 58,3% 10 41,7% 24 100,0% 37 77,1% 11 22,9% 48 100,0% 214 82,0% 47 18,0% 261 100,0% 8 100,0% 0,0% 8 100,0% 81 97,6% 2 2,4% 83 100,0% 200 98,5% 3 1,5% 203 100,0% 12 100,0% 0,0% 12 100,0% 5 100,0% 0,0% 5 100,0% 709 77,5% 206 22,5% 915 100,0% 14

Powy sza tabela przedstawia deklaracje - w okreœlonych grupach wiekowych - odnoœnie wypicia piwa kiedykolwiek w przesz³oœci. Co drugi badany w wieku poni ej 14 roku ycia ju próbowa³ tego alkoholu. Wraz z ukoñczeniem 14 lat sytuacja radykalnie siê zmienia, ju 3/4 m³odzie y w tym wieku spróbowa³o piwa. Powy ej 16 roku ycia w³aœciwie nie ma osoby, która by nie spróbowa³a tego alkoholu (!). Powy sza tabela niesie jeszcze jedn¹ wa n¹ informacjê - inicjacja alkoholowa nastêpuje tu przed 15 rokiem ycia, a póÿniej nastêpuje znacz¹ca eskalacja kontaktu z alkoholem (coraz czêstsze spo ywanie ró nych trunków). Ile zazwyczaj jednorazowo wypijasz wina? (tylko m³odzie ) Czêstoœæ wa nych mniej ni 1 lampkê 1-2 lampki pó³ butelki butelkê lub wiêcej 139 32,8 187 44,1 67 15,8 31 7,3 424 100,0 Ile zazwyczaj jednorazowo wypijasz wódki? (tylko m³odzie ) Czêstoœæ wa nych mniej ni 1 kieliszek 1-2 kieliszki 3-5 kieliszków 6 kieliszków lub wiêcej 50 13,5 70 18,9 132 35,6 119 32,1 371 100,0 Popularnoœæ ró nych gatunków alkoholi wœród badanych uczniów jest odwrotnie proporcjonalna do ich mocy alkoholowej. Najs³absze s¹ najbardziej popularne. Piwo najczêœciej m³odzie wypija w iloœci 1-2 butelek, wino 1-2 lampek, natomiast najmocniejszego alkoholu wypija siê najczêœciej 3 kieliszki i wiêcej. Iloœæ wypijanej objêtoœci danego rodzaju alkoholu przeliczyliœmy w celach analitycznych na objêtoœæ wypitego czystego alkoholu w mililitrach. Przy obliczeniach za³o yliœmy procent alkoholu w objêtoœci zgodnie z najpopularniejszymi markami danego alkoholu. Dla piwa œrednia zawartoœæ alkoholu to 6%, dla wina 12%, a dla wódki 40%. Ponadto deklarowane iloœci spo ywania alkoholu równie zosta³y okreœlone ze wzglêdu na najbardziej popularne miary tj. butelka piwa, to 0,5 litra, lampka wina, to 100 ml, a kieliszek wódki, to 50 ml. Przedstawione poni ej zestawienie odnosi siê tylko do badañ wœród m³odzie y, gdy pytañ odnoœnie wódki nie zadawano najm³odszym. Ponad 80% m³odzie y pij¹cej piwo wypija jednorazowo maksymalnie do 60 ml czystego alkoholu mo na stwierdziæ, e doprowadzaj¹ siê do stanu pobudzenia alkoholowego, ale siê nie upijaj¹. 3/4 m³odzie y pij¹cej wino, wypija maksymalnie do 24 ml czystego alkoholu. Wydaje siê, e wino i piwo nie s³u ¹ m³odzie y do upijania siê. M³odzie upija siê wódk¹, prawie 70% pij¹cych ten alkohol wypija jednorazowo ponad 60 ml czystego alkoholu. 15

Ile zazwyczaj jednorazowo wypijasz piwa? (tylko m³odzie ) N=510 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 34 mniej ni 30 ml czystego alkoholu 49 30-60 ml czystego alkoholu 11 90-120 ml czystego alkoholu 5 120 ml lub wiêcej czystego alkoholu Ile zazwyczaj jednorazowo wypijasz wina? (tylko m³odzie ) N=424 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 33 mniej ni 12 ml czystego alkoholu 44 12-24 ml czystego alkoholu 16 45 ml czystego alkoholu 7 90 ml lub wiêcej czystego alkoholu Ile zazwyczaj jednorazowo wypijasz wódki? (tylko m³odzie ) N=371 40 35 30 25 20 15 10 5 0 13 mniej ni 20 ml czystego alkoholu 19 20-40 ml czystego alkoholu 36 60-100 ml czystego alkoholu 32 120 ml lub wiêcej czystego alkoholu Wykres 12 16

Szesnastu na stu badanych przyznaje, e zdarza im siê upijaæ czêœciej ni raz w miesi¹cu. Nieco ponad po³owa badanych uczniów, to osoby, które nigdy siê nie upi³y. Czêstotliwoœæ upijania siê zale y od wieku badanych - im starsi uczniowie tym czêœciej siê upijaj¹. Niestety, dzieciom w szkole podstawowej, choæ najrzadziej wœród wszystkich badanych, zdarza siê tak e doprowadzaæ do tego stanu do upicia przyznaje siê nieco ponad 13% spoœród nich. W grupie gimnazjalistów takich osób jest trzykrotnie wiêcej, natomiast wœród licealistów prawie, co drugi badany siê upija. Jak czêsto zdarza ci siê upijaæ? Czêstoœæ wa nych kilka razy w tygodniu raz w tygodniu raz w miesi¹cu kilka razy w roku raz w roku lub rzadziej nigdy siê nie upi³em 6,6 50 5,4 96 10,3 131 14,1 125 13,4 522 56,1 930 100,0 Jak czêsto zdarza ci siê upijaæ? kilka razy w tygodniu raz w tygodniu raz w miesi¹cu kilka razy w roku raz w roku lub rzadziej nigdy siê nie upi³em Grupa wiekowa / Rodzaj szko³y Szko³a podstawowa Gimnazjum (14-16 lat) (11-13 lat) Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ 0,0% 1,3% 5 1,7% 6 1,3% 8 2,4% 41 13,7% 50 4 1,4% 27 8,1% 65 21,7% 96 9 3,0% 54 16,2% 68 22,7% 131 25 8,4% 42 12,6% 58 19,3% 125 257 86,8% 202 60,5% 63 21,0% 522 296 100,0% 334 100,0% 300 100,0% 930,6% 5,4% 10,3% 14,1% 13,4% 56,1% 100,0% Uczniowie zostali te zapytani o opiniê na temat ich rówieœników w kontekœcie spo ywania alkoholu (pytanie to by³o zadawane tylko m³odzie y). Po³owa z nich uwa a, e w ostatnim roku spo ycie alkoholu w grupie rówieœników wzros³o, jedynie 6% by³o przeciwnego zdania. Co ciekawe, m³odsi (uczniowie gimnazjum) nieco czêœciej wskazywali na zwiêkszenie spo ycia alkoholu ni starsi. Potwierdza to wczeœniejsz¹ tezê, e spo ycie alkoholu w tej grupie wiekowej wzros³o. zmala³o Czy w ostatnim roku spo ycie alkoholu wœród rówieœników...? (tylko m³odzie ) pozosta³o bez zmian zwiêkszy³o siê Grupa wiekowa / Rodzaj szko³y Gimnazjum (14-16 lat) Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ 21 6,3% 15 5,0% 36 5,7% 131 39,5% 145 48,7% 276 43,8% 180 54,2% 138 46,3% 318 50,5% 332 100,0% 298 100,0% 630 100,0% 17

Gdzie m³odzie najczêœciej spo ywa napoje alkoholowe. M³odzie najczêœciej spo ywa alkohol na imprezach (ok. 44% wskazañ), ale zwróæmy uwagê, e niewiele rzadziej czyni to w domu (36% wskazañ), jak nietrudno siê domyœliæ - za przyzwoleniem rodziców i opiekunów. Gdzie zazwyczaj pijasz napoje alkoholowe (piwo, wino, wódka)? na imprezie 399 43,8% u siebie w domu 323 35,5% w pubie/kawiarni 202 22,2% na ulicy, w parku, na osiedlu 170 18,7% w dyskotece/na koncercie 154 16,9% gdzieœ indziej 102 11,2% nie pijam alkoholu 185 20,3% na imprezie u siebie w domu w pubie/kawiarni na ulicy, w parku, na osiedlu w dyskotece/na koncercie gdzieœ indziej Gdzie zazwyczaj pijasz napoje alkoholowe (piwo, wino, wódka)? Grupa wiekowa / Rodzaj szko³y Szko³a podstawowa Gimnazjum (14-16 lat) (11-13 lat) 44 24,2% 120 47,4% 235 81,0% 399 55,0% 122 67,0% 106 41,9% 95 32,8% 323 44,6% 6 3,3% 40 15,8% 156 53,8% 202 27,9% 11 6,0% 75 29,6% 84 29,0% 170 23,4% 4 2,2% 20 7,9% 130 44,8% 154 21,2% 43 23,6% 35 13,8% 24 8,3% 102 14,1% Miejsce spo ywania alkoholu jest uzale nione od wieku badanych. Uczniowie szko³y podstawowej czêœciej od pozosta³ych czyni¹ to w domu, podczas gdy gimnazjaliœci, a przede wszystkim licealiœci spo ywaj¹ alkohol g³ównie na imprezach. Picie alkoholu na ³awce zaczyna dotyczyæ znacz¹cej grupy w wieku 14-16 lat i ustala siê jako ulubiona forma spo ycia dla ok. 30% m³odzie y pij¹cej alkohol. Co mo e siê zdarzyæ pod wp³ywem alkoholu... Najwiêkszy odsetek badanych przyznaje siê do aktów agresji spowodowanych wp³ywem alkoholu (co drugi odpowiadaj¹cy na to pytanie uczeñ). Alkohol jest te czêst¹ przyczyn¹ problemów w domu (co trzeci uczeñ z doœwiadczeniami upijania siê) oraz k³opotów ze zdrowiem (równie co trzeci odpowiadaj¹cy na to pytanie uczeñ). Mo na siê tylko zastanawiaæ czy m³odzi respondenci mieli na myœli powa niejsze schorzenia, czy tylko objawy zatrucia alkoholowego, zwane popularnie kacem? Doœæ liczna grupa badanych przyznaje siê do poalkoholowych kontaktów seksualnych bez zastosowania antykoncepcji (16% wskazañ) oraz niechcianych doœwiadczeñ seksualnych (16% wskazañ). Doœwiadczenia te dotycz¹ wy³¹cznie gimnazjalistów i w wiêkszym stopniu - licealistów. 18

Czy po wypiciu alkoholu mia³y miejsce w Twoim yciu nastêpuj¹ce zdarzenia? pobyt w Izbie WytrzeŸwieñ problemy w szkole prowadzenie samochodu (tylko m³odzie ) niechciane doœwiadczenia seksualne (tylko m³odzie ) kontakty seksualne bez antykoncepcji (tylko m³odzie ) utrata pieniêdzy lub cennych przedmiotów k³opoty ze zdrowiem problemy w domu k³ótnia / sprzeczka / bójka 0 10 20 30 40 50 60 Wykres 13 Poni ej prezentujemy zestawienie wykazu ma³oletnich przebywaj¹cych w Izbie WytrzeŸwieñ w Krakowie w latach 1999-2002. Lata Mê czyÿni Kobiety 1999 195 28 223 2000 208 14 222 2001 124 19 143 2002 108 15 123 : 635 76 711 Jak wynika z danych, liczba ma³oletnich w Krakowskiej Izbie WytrzeŸwieñ jest z roku na rok coraz mniejsza. Trudno powiedzieæ, czy wynika to z rzadszego pojawiania siê upitej m³odzie y w miejscach publicznych (z badañ wiemy, e czêsto pij¹ w domach), czy te z powodu braku interwencji s³u b porz¹dkowych. Czy po wypiciu alkoholu mia³y miejsce w Twoim yciu nastêpuj¹ce zdarzenia? k³ótnia / sprzeczka / bójka problemy w domu k³opoty ze zdrowiem problemy w szkole utrata pieniêdzy lub cennych przedmiotów pobyt w Izbie WytrzeŸwieñ kontakty seksualne bez antykoncepcji (tylko m³odzie ) niechciane doœwiadczenia seksualne (tylko m³odzie ) prowadzenie samochodu (tylko m³odzie ) Szko³a podstawowa (11-13 lat) Grupa wiekowa / Rodzaj szko³y Gimnazjum (14-16 lat) 6 42,9% 29 42,0% 81 54,7% 116 50,2% 6 42,9% 29 42,0% 49 33,1% 84 36,4% 2 14,3% 14 20,3% 58 39,2% 74 32,0% 2 14,3% 9 13,0% 12 8,1% 23 10,0% 2 14,3% 6 8,7% 30 20,3% 38 16,5% 4 5,8% 5 3,4% 9 3,9% 9 13,0% 28 18,9% 37 16,0% 7 10,1% 29 19,6% 36 15,6% 6 8,7% 22 14,9% 28 12,1% 19

Co daje picie alkoholu i co sk³ania m³odzie do picia. Badan¹ m³odzie zapytano o uœwiadomione przez nich konsekwencje picia alkoholu oraz motywy siêgania po alkohol. Wœród wszystkich badanych przewa a opinia, e alkohol przede wszystkim szkodzi zdrowiu co wyra a³o siê we wskazywaniu takich konsekwencji jak bêdê mia³ kaca, zaszkodzi to mojemu zdrowiu czy te zrobi mi siê niedobrze. Rzadziej respondenci wskazywali na pewne konsekwencje zewnêtrzne upijania siê, np. bêdê mia³ k³opoty z policj¹. Mo na te stwierdziæ, e badani uwa aj¹, i alkohol szczêœcia nie daje - tylko 20% badanych twierdzi³o, e po alkoholu poczujê siê szczêœliwy. Jeœli bêdê pi³ alkohol to... (ca³a próba) bêdê mia³ k³opoty z policj¹ bêdê mia³ kaca zaszkodzi to mojemu zdrowiu zrobiê coœ, czego bêdê a³owa³ zrobi mi siê niedobrze poczujê siê szczêœliwy bêdê bardziej odwa ny zapomnê o swoich problemach poczujê siê odprê ony bêdê siê œwietnie bawi³ 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 Tak Nie Wykres 14 Odnoœnie pozosta³ych wypowiedzi, tj. alkohol odprê a, alkohol sprawia, e œwietnie siê bawiê, bêdê bardziej odwa ny, czy zrobiê coœ, czego bêdê a³owa³, zdania badanych by³y podzielone tyle samo g³osów za i przeciw. Pomimo, e badani s¹ generalnie œwiadomi z³ego skutku dzia³ania alkoholu, to siêgaj¹ po niego przede wszystkim dla dobrej zabawy (ponad po³owa badanych wskazuje na ten powód). Nieco mniej m³odych wskazuje na wa ny dla tej grupy wiekowej motyw, tzn. podkreœlenie przynale noœci do danej grupy rozumiane jako uto samianie siê z dominuj¹c¹ postaw¹: bo inni tak robi¹. 20

Jak myœlisz dlaczego m³odzi ludzie siêgaj¹ po alkohol? bo chc¹ siê dobrze bawiæ bo inni tak robi¹ bo nie potrafi¹ radziæ sobie ze stresem / trudnoœciami w szkole bo nie maj¹ co robiæ bo alkohol jest smaczny bo napoje alkoholowe s¹ reklamowane inne bo maja problemy w domu (tylko m³odzie ) bo chc¹ popisaæ sie przed innymi (tylko m³odzie ) 518 56,4% 458 49,8% 213 23,2% 187 20,3% 63 6,9% 48 5,2% 102 11,1% 133 14,5% 11 1,2% Zdecydowana wiêkszoœæ m³odzie y (prawie 70%) nie zgadza siê ze stwierdzeniem, e picie alkoholu mo e sprawiæ, e wpadn¹ w na³óg. Jeœli bêdê pi³ alkohol, to wpadnê w na³óg (tylko m³odzie ) Czêstoœæ Tak Nie Ani tak, ani nie 111 17,8 424 68,2 87 14,0 622 100,0 bêdê siê œwietnie bawi³ poczujê siê odprê ony bêdê bardziej odwa ny poczujê siê szczêœliwy zrobi mi siê niedobrze zrobiê coœ, czego bêdê a³owa³ zaszkodzi to mojemu zdrowiu bêdê mia³ kaca bêdê mia³ k³opoty z policj¹ zapomnê o swoich problemach wpadnê w na³óg (tylko m³odzie ) Tak Nie Tak Nie Tak Nie Tak Nie Tak Nie Tak Nie Tak Nie Tak Nie Tak Nie Tak Nie Tak Nie Szko³a podstawowa (11-13 lat) Liczebnoœæ Jeli bêdê pi³ alkohol to... Grupa wiekowa / Rodzaj szko³y Gimnazjum (14-16 lat) Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ 33 12,8% 137 41,8% 164 55,0% 334 37,8% 225 87,2% 80 24,4% 41 13,8% 346 39,1% 32 12,5% 133 40,5% 185 63,1% 350 40,0% 223 87,5% 104 31,7% 50 17,1% 377 43,0% 34 13,4% 125 38,0% 169 57,1% 328 37,3% 220 86,6% 136 41,3% 70 23,6% 426 48,5% 20 8,0% 80 24,5% 82 28,3% 182 21,0% 230 92,0% 139 42,6% 93 32,1% 462 53,3% 190 70,4% 127 39,1% 77 26,5% 394 44,5% 80 29,6% 107 32,9% 132 45,4% 319 36,0% 178 67,2% 105 31,8% 67 22,9% 350 39,4% 87 32,8% 141 42,7% 156 53,2% 384 43,2% 225 80,1% 162 49,8% 113 39,1% 500 55,9% 56 19,9% 97 29,8% 109 37,7% 262 29,3% 191 70,7% 186 57,6% 178 60,5% 555 62,6% 79 29,3% 95 29,4% 67 22,8% 241 27,2% 171 63,6% 67 20,7% 28 9,5% 266 30,0% 98 36,4% 184 57,0% 215 73,1% 497 56,1% 53 20,9% 132 40,2% 121 41,2% 306 34,9% 201 79,1% 130 39,6% 96 32,7% 427 48,7% 75 22,9% 36 12,2% 111 17,8% 207 63,1% 217 73,8% 424 68,2% 21

Jeœli bêdê pi³ alkohol to... ( procent odpowiedzi TAK) zapomnê o swoich problemach bêdê mia³ k³opoty z policj¹ bêdê mia³ kaca zaszkodzi to mojemu zdrowiu zrobiê coœ, czego bêdê a³owa³ zrobi mi siê niedobrze poczujê siê szczêœliwy bêdê bardziej odwa ny poczujê siê odprê ony bêdê siê œwietnie bawi³ 0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 Szko³a podstawowa (11-13 lat) Gimnazjum (14-16 lat) Wykres 15 Badani wskazywali ró ne konsekwencje picia alkoholu ze wzglêdu na swój wiek. Aby lepiej zobrazowaæ to, jak odpowiada³y poszczególne grupy wiekowe przygotowaliœmy zestawienie tylko pozytywnych odpowiedzi, czyli zgody dla okreœlonych konsekwencji picia alkoholu. Uczniowie szko³y podstawowej s¹ najbardziej krytycznie nastawieni do alkoholu. Ich opinia jest zdecydowanie negatywna, bowiem nie tylko uwa aj¹, e alkohol szkodzi zdrowiu (kac, z³e samopoczucie), ale równie powoduje konsekwencje zewnêtrzne rozumiane jako k³opoty z policj¹ oraz mo liwoœæ uczynienia czegoœ, czego bêd¹ póÿniej a³owali. Gimnazjaliœci przyjmuj¹ postawê bardziej umiarkowan¹, z jednej strony uœwiadamiaj¹ sobie negatywny wp³yw alkoholu na zdrowie czêœciej ni licealiœci, jednak czêœciej ni dzieci z podstawówki wskazuj¹ te na pozytywne konsekwencje dzia³ania alkoholu, jak odprê enie, zapomnienie czy dobra zabawa. Mo na odnieœæ wra enie, e dla licealistów, gdyby nie kac, to alkohol mia³by jedynie zbawienny i pozytywny wp³yw kojarz¹cy siê z odprê eniem, œwietn¹ zabaw¹, a tak e poczuciem bycia bardziej odwa nym. Co ciekawe, mo liwa do wskazania negatywna konsekwencja picia alkoholu - bêdê mia³ k³opoty z policj¹ - w tej grupie wiekowej nie wydaje siê zbyt prawdopodobna. Aby pog³êbiæ eksploracjê zakorzenionego w œwiadomoœci badanych wizerunku alkoholu, skonstruowaliœmy na podstawie powy ej omówionych odpowiedzi zmienn¹, która przyjmuje dwie wartoœci alkohol jest czymœ pozytywnym i dobrze na mnie wp³ywa oraz alkohol jest czymœ negatywnym, Ÿle na mnie wp³ywa (przedstawia to poni sza tabela). 22

Czym jest dla ciebie alkohol? Czymœ pozytywnym, dobrze na mnie wp³ynie Czymœ negatywnym, Ÿle na mnie wp³ynie Szko³a podstawowa (11-13 lat) Grupa wiekowa / Rodzaj szko³y Gimnazjum (14-16 lat) Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ 8 6,3% 53 63,9% 51 89,5% 119 93,7% 30 36,1% 6 10,5% 127 100,0% 83 100,0% 57 100,0% Powy sza tabelka oraz poni szy wykres obrazuj¹, jaki stosunek do alkoholu charakteryzuje poszczególne grupy wiekowe badanych. Dzieci ze szko³y podstawowej, pomimo, e czêœæ z nich próbowa³a ju alkoholu, ma zdecydowanie negatywn¹ o nim opiniê. Natomiast m³odzie w wieku 15 lat zmienia tê opiniê na pozytywn¹, i tak osoby badane w wieku 17 lat i wiêcej, s¹ ju zdecydowanymi zwolennikami picia alkoholu zgodnie ze stereotypem szczêœcie, odprê enie, dobra zabawa i zapomnienie o problemach. Czym jest dla ciebie alkohol? 100 90 80 70 60 50 40 30 20 10 0 Szko³a podstawowa (11-13 lat) Gimnazjum (14-16 lat) Czymœ pozytywnym, dobrze na mnie wp³ynie Czymœ negatywnym, Ÿle na mnie wp³ynie Wykres 16 23

Alkohol w domu rodzinnym. Odsetek rodzin, w których w ogóle nie pije siê alkoholu jest niewielki, stanowi¹ one ok. 7%, wœród pozosta³ych rodzin (93%) alkohol jest obecny sporadycznie lub czêsto. M³odzie deklaruje, e w ich rodzinach najczêœciej pije siê alkohol sporadycznie (w czasie imienin, urodzin, œwi¹t), wówczas te dochodzi do pierwszych kontaktów z alkoholem. Zwraca uwagê spora liczba rodzin (a 20%), w których pija siê alkohol czêsto i bez okazji, choæ w niedu ych iloœciach. Spo ywanie napojów alkoholowych w rodzinie. W moim domu... nie pije siê w ogóle alkoholu pije siê alkohol okazyjnie (imieniny, urodziny, œwiêta itp.) pije siê alkohol czêsto i bez okazji ale w niedu ych iloœciach pije siê du o alkoholu czêsto i bez okazji Czêstoœæ wa nych 64 6,9 654 70,1 188 20,2 27 2,9 933 100,0 Pomimo tego, e, jak ju wiemy, niektórzy rodzice przyzwalaj¹ na spo ywanie alkoholu, to jednak ponad po³owa badanej m³odzie y twierdzi, e ich rodzice nie pozwoliliby na picie alkoholu, a 80% stanowczo zareagowa³oby na upicie siê swoich latoroœli. Pytanie tylko, czy rodzice mogliby w pe³ni zareagowaæ na to, co robi¹ ich pociechy, skoro 17% badanych jest przekonanych, e rodzice nie wiedzieliby o ich upijaniu siê. Jaka by³aby reakcja rodziców na...? (tylko m³odzie ) 100 zaaprobowaliby to 80 nie wiedzieliby o tym 60 40 nie interesowaliby siê tym nie pozwoliliby na to 20 0 picie alkoholu upijanie siê Wykres 17 24

Czy znasz kogoœ maj¹cego problemy z nadu ywanie alkoholu? Jeœli tak, to kto to jest? matka ojciec rodzeñstwo ktoœ doros³y z s¹siedztwa ktoœ z kolegów ktoœ inny nie znam takiej osoby Grupa wiekowa / Rodzaj szko³y Szko³a podstawowa Gimnazjum (14-16 lat) (11-13 lat) 1,3% 1,3% 7 2,4% 9 1,0% 18 6,0% 12 3,6% 39 13,2% 69 7,4% 2,7% 5 1,5% 6 2,0% 13 1,4% 49 16,4% 74 22,1% 83 28,1% 206 22,2% 22 7,4% 106 31,6% 93 31,5% 221 23,8% 36 12,1% 61 18,2% 60 20,3% 157 16,9% 186 62,4% 136 40,6% 77 26,1% 399 43,0% Co drugi badany uczeñ zna kogoœ, kto ma problemy z nadu ywaniem alkoholu(!). Ten wskaÿnik wydaje siê byæ jeszcze bardziej zatrwa aj¹cy od wczeœniej wspominanych. Znana osoba, która nadu ywa alkoholu, to ktoœ z kolegów badanych lub ktoœ doros³y z s¹siedztwa (zdecydowanie rzadziej rodzice). Kontakt z osob¹ nadu ywaj¹c¹ zale y od wieku badanych. Uczniowie szko³y podstawowej najczêœciej wskazuj¹ na dalsze otoczenie, czyli doros³ych z s¹siedztwa. Gimnazjaliœci, jak i licealiœci widz¹ problem wœród swoich rówieœników - to oni maj¹ problem z alkoholem najczêœciej. Co ciekawe, wœród licealistów znacznie czêœciej ni w innych grupach wiekowych wskazuje siê na swoich rodziców zw³aszcza na ojca - jako osoby uzale nione od alkoholu. Byæ mo e jest to zwi¹zane z wiêkszym kamufla em rodziców w stosunku do m³odszych dzieci, byæ mo e z wiêksz¹ zdolnoœci¹ starszej m³odzie y do rozpoznawania problemu? Jak znacz¹cy dla badanych uczniów jest kontakt z osob¹ nadu ywaj¹c¹ alkoholu pokazuj¹ kolejne dwie tabelki. Po pierwsze badani, którzy maj¹ kontakt z osobami nadu ywaj¹cymi alkohol s¹ mniej oporni w stosunku do chêci jego spróbowania. Po drugie, i ta zale noœæ jest bardzo silna, uczniowie maj¹cy kontakt z osobami nadu ywaj¹cymi alkohol dwukrotnie czêœciej nadu ywaj¹ go ni m³odzi nie znaj¹cy przyk³adów nadu ywania alkoholu. Czy znasz kogoœ maj¹cego problemy z nadu ywanie alkoholu? Czy kiedykolwiek pi³eœ napoje alkoholowe? tak nie Tak Nie Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ 492 91,1% 325 81,5% 817 87,0% 48 8,9% 74 18,5% 122 13,0% 540 100,0% 399 100,0% 939 100,0% Czy znasz kogoœ maj¹cego problemy z nadu ywanie alkoholu? Czy kiedykolwiek zdarzy³o ci siê upiæ? Tak Nie Tak Nie Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ 281 52,5% 127 32,6% 408 44,1% 254 47,5% 263 67,4% 517 55,9% 535 100,0% 390 100,0% 925 100,0% Nadu ywania alkoholu ucz¹ siê dzieci od doros³ych (czêsto doros³ych z s¹siedztwa), a postawê tê wzmacniaj¹ w przysz³oœci ich koledzy, którzy zbyt czêsto siêgaj¹ po alkohol. Zakup alkoholu przez m³odych. Ponad po³owa badanych (59%) twierdzi, e ich rówieœnicy (domyœlnie = oni sami) nie maj¹ problemów z zakupem alkoholu. Najm³odsi respondenci (ze szkó³ podstawowych) twierdz¹, e najczêœciej zdobywaj¹ alkohol od starszych kolegów oraz po prostu ze sklepu (!). 25

Czy twoi rówieœnicy maj¹ problemy z zakupem alkoholu? 7,50% 33,50% 58,90% tak nie nie wiem Wykres 18 Sk¹d twoi rówieœnicy bior¹ alkohol? (tylko dzieci) od starszych kolegów ze sklepu z domu inne 105 36,6% 98 34,1% 67 23,3% 60 20,9% Ponad po³owa badanych bêd¹cych w wieku poni ej szesnastu lat nie ma problemu z zakupem alkoholu. Czyni¹ to za poœrednictwem starszych kolegów lub sami dokonuj¹ zakupu bezpoœrednio w sklepie. Czy rówieœnicy maj¹ problemy z zakupem (zdobyciem) alkoholu? tak nie nie wiem Grupa wiekowa / Rodzaj szko³y Szko³a podstawowa (11-13 lat) Gimnazjum (14-16 lat) Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ 29 9,8% 26 7,8% 15 5,0% 70 7,5% 66 22,4% 230 69,1% 251 83,7% 547 58,9% 200 67,8% 77 23,1% 34 11,3% 311 33,5% 295 100,0% 333 100,0% 300 100,0% 928 100,0% Zdaniem wiêkszoœci badanych, bez wzglêdu na wiek, alkohol jest drogi; jedynie 1/3 badanych uwa a e jest on tani. 26

drogi tani nie wiem Czy alkohol jest drogi czy te tani? Grupa wiekowa / Rodzaj szko³y Szko³a podstawowa (11-13 lat) Gimnazjum (14-16 lat) Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ 162 54,0% 167 51,2% 160 54,1% 489 53,0% 52 17,3% 120 36,8% 100 33,8% 272 29,5% 86 28,7% 39 12,0% 36 12,2% 161 17,5% 300 100,0% 326 100,0% 296 100,0% 922 100,0% Rodzice ciesz¹ siê najwiêkszym zaufaniem m³odzie, w³aœnie u nich poszukiwaliby pomocy, gdyby mieli problem z alkoholem. Jednak wraz z wiekiem zaufanie do rodziców w tej kwestii spada. Roœnie natomiast zaufanie do kolegów i przyjació³, wœród osiemnastolatków ju co trzeci spoœród nich szuka³by wsparcia u kolegi, a nie u rodziców. Do kogo byœ siê zwróci³ z problemem alkoholowym? rodzice rodzeñstwo telefon zaufania pedagog/psycholog w szkole ksi¹dz/siostra zakonna przyjaciel/kolega ktoœ inny do nikogo Grupa wiekowa / Rodzaj szko³y Szko³a podstawowa (11-13 lat) Gimnazjum (14-16 lat) (17 iwiêcej lat) Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ 179 60,5% 160 48,6% 107 37,4% 446 49,0% 13 4,4% 16 4,9% 20 7,0% 49 5,4% 16 5,4% 20 6,1% 15 5,2% 51 5,6% 35 11,8% 17 5,2% 19 6,6% 71 7,8% 3 1,0% 8 2,4% 8 2,8% 19 2,1% 27 9,1% 67 20,4% 87 30,4% 181 19,9% 6 2,0% 2,6% 4 1,4% 12 1,3% 17 5,7% 39 11,9% 26 9,1% 82 9,0% 296 100,0% 329 100,0% 286 100,0% 911 100,0% Nadu ywanie alkoholu w opiniach m³odzie y. Wiêkszoœæ badanej m³odzie y jest œwiadoma, e nadu ywanie alkoholu to choroba. Jednak znaczna czêœæ uwa a alkohol za niez³y sposób na zapomnienie o problemach, lub po prostu sposób spêdzania czasu wolnego a samo nadu ywanie jest tylko niegroÿnym przyzwyczajeniem. Negatywne zdanie o alkoholu nieco czêœciej wyra aj¹ dziewczyny ni ch³opcy, którzy dwukrotnie czêœciej ni ich kole anki uwa aj¹ np. e nadu ywanie alkoholu jest niegroÿnym przyzwyczajeniem. niegroÿnym przyzwyczajeniem sposobem aby zapomnieæ o swoich problemach chorob¹ sposobem na spêdzanie wolnego czasu Nadu ywanie alkoholu jest... P³eæ mê czyzna /ch³opiec kobieta/ dziewczyna 30 10,2% 12 4,0% 42 7,1% 42 14,3% 53 17,8% 95 16,1% 199 67,9% 218 73,2% 417 70,6% 39 13,3% 40 13,4% 79 13,4% 27

niegroÿnym przyzwyczajeniem sposobem aby zapomnieæ o swoich problemach chorob¹ sposobem na spêdzanie wolnego czasu Nadu ywanie alkoholu jest... Grupa wiekowa / Rodzaj szko³y Gimnazjum (14-16 lat) 23 6,9% 24 8,1% 47 7,5% 56 16,8% 44 14,9% 100 15,9% 233 70,0% 210 71,2% 443 70,5% 37 11,1% 47 15,9% 84 13,4% Czy picie alkoholu wœród Twoich rówieœników jest: bardzo czêste czêste rzadkie bardzo rzadkie Grupa wiekowa / Rodzaj szko³y Szko³a podstawowa (11-13 lat) Gimnazjum (14-16 lat) Liczebnoœæ procent Liczebnoœæ procent Liczebnoœæ procent Liczebnoœæ procent 9 3,1% 55 16,7% 107 35,9% 171 18,7% 20 7,0% 164 49,7% 146 49,0% 330 36,1% 73 25,4% 69 20,9% 32 10,7% 174 19,0% 185 64,5% 42 12,7% 13 4,4% 240 26,2% 287 100,0% 330 100,0% 298 100,0% 915 100,0% Reakcje rodziców wobec narkotyków, papierosów i hazardu. M³odzie y zadano pytania, jak zareagowaliby rodzice na przyjmowanie przez nich narkotyków, palenie papierosów oraz hazard czyli grê na automatach na pieni¹dze. W przypadku narkotyków (marihuana, ecstasy, amfetamina) przewa aj¹ca czêœæ badanej m³odzie y twierdzi, e ich rodzice nie pozwoliliby na to, i jest to doœæ oczywiste. Zastanawiaj¹ce jest natomiast coœ innego: znaczny odsetek m³odych jest przekonanych, e ich rodzice nie wiedzieliby o tym. Je eli chodzi o grê na automatach oraz palenie papierosów, m³odzi uznaj¹, e ich rodzice byliby w tych przypadkach nieco bardziej liberalni. Patrz¹c na wyniki nieco inaczej, mo na stwierdziæ: m³odzie y ³atwiej to ukryæ. Jaka by³aby reakcja rodziców na...? (tylko m³odzie ) 100 80 60 15,5 13,1 17,9 21,9 zaaprobowaliby to nie wiedzieliby o tym 40 20 82,8 85,4 36,6 64,8 nie interesowaliby siê tym nie pozwoliliby na to 28 0 u ywanie marihuany / haszyszu u ywanie ecstasy / amfetaminy granie na palenie automatach na papierosów pieni¹dze Wykres 19

Narkotyki 29

Narkotyki. Ok. 18% badanej populacji, to osoby, które mia³y ju czynny kontakt z narkotykami. W grupie najm³odszych respondentów - uczniów szkó³ podstawowych - oko³o 4% mia³o kontakt z narkotykami, wœród starszych jest ju znacznie gorzej: w gimnazjach jest ok. 11% takich osób, a w szko³ach œrednich (wœród uczniów powy ej 17 roku ycia) ok. 39%! Tylko dzieci zapytano o rodzaj u ywanego narkotyku, udzielane odpowiedzi mog¹ pokazywaæ jedynie zarysy tendencji, gdy dane nie s¹ istotne statystycznie (zbyt ma³a liczba przypadków). Najczêœciej wskazanym przez dzieci narkotykiem który u ywaj¹ jest trawka prawdopodobnie marihuana Jak czêsto u ywasz narkotyków? Czêstoœæ kilka razy w tygodniu raz w tygodniu raz w miesi¹cu kilka razy w roku raz w roku lub rzadziej nigdy nie u ywa³em narkotyków 27 2,9 23 2,5 20 2,1 44 4,7 50 5,4 770 82,4 934 100,0 Czy kiedykolwiek u ywa³eœ (aœ) narkotyków? Jeœli tak, jakie to by³y narkotyki? (tylko dzieci) trawka klej tabletki inne nie u ywa³em narkotyków 6 2,0% 5 1,7% 2,7% 1,3% 287 96,3% Badani uczniowie siêgaj¹ po narkotyki sporadycznie, jeœli ich w ogóle u ywaj¹, to robi¹ to kilka razy w roku lub rzadziej. U ywanie narkotyków uzale nione jest silnie od wieku, im uczniowe starsi tym czêœciej siêgaj¹ po te u ywki. W szkole œredniej (17 lat i wiêcej) ponad 6% uczniów jest w pewien sposób uzale niona od narkotyków, gdy stosuje jak kilka razy w tygodniu. Jak czêsto u ywasz narkotyków? kilka razy w tygodniu raz w tygodniu raz w miesi¹cu kilka razy w roku raz w roku lub rzadziej nigdy nie u ywa³em narkotyków Grupa wiekowa / Rodzaj szko³y Szko³a podstawowa (11-13 lat) Gimnazjum (14-16 lat) Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ 1,3% 7 2,1% 19 6,4% 27 2,9% 1,3% 2,6% 20 6,7% 23 2,5% 2,7% 4 1,2% 14 4,7% 20 2,1% 1,3% 10 3,0% 33 11,1% 44 4,7% 7 2,3% 14 4,2% 29 9,8% 50 5,4% 290 96,0% 298 89,0% 182 61,3% 770 82,4% 302 100,0% 335 100,0% 297 100,0% 934 100,0% 31

Wyniki badañ wskazuj¹, e ch³opcy ogólnie nieco czêœciej siêgaj¹ po narkotyki ni ich równoletnie kole anki. Jak czêsto u ywasz narkotyków? kilka razy w tygodniu raz w tygodniu raz w miesi¹cu kilka razy w roku raz w roku lub rzadziej nigdy nie u ywa³em narkotyków P³eæ mê czyzna /ch³opiec kobieta/ dziewczyna Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ 16 3,7% 6 1,4% 22 2,5% 13 3,0% 9 2,1% 22 2,5% 9 2,1% 9 2,1% 18 2,1% 18 4,2% 24 5,5% 42 4,8% 25 5,8% 21 4,8% 46 5,3% 351 81,3% 368 84,2% 719 82,7% 432 100,0% 437 100,0% 869 100,0% Narkotyki s¹ dostêpne dla wiêkszoœci badanych uczniów, tylko 39% wœród badanych uczniów nie wie gdzie mo na kupiæ narkotyki (!). Odsetek uczniów w poszczególnych grupach wiekowych znaj¹cych miejsca nabywania narkotyków jest zatrwa aj¹cy. 45% uczniów szko³y podstawowej, 70% gimnazjalistów oraz prawie 80% licealistów zna takie miejsca. Narkotyki nie s¹ ju produktem ekskluzywnym, to popularne i ogólnodostêpne u ywki. Najpopularniejsze miejsca zakupu narkotyków to dyskoteki, koncerty oraz ulica. Co ciekawe ch³opcy czêœciej od dziewczyn wymieniali ulice jako miejsce nabywania narkotyków, zaœ ich kole anki dyskoteki i koncerty. A 16% uczniów wskaza³o na szko³ê jako miejsce, w którym mo na nabyæ narkotyki. Gdzie naj³atwiej mo na kupiæ narkotyki? na ulicy na dyskotece/na koncercie w szkole w klubach m³odzie owych gdzie indziej nie wiem 211 22,6% 312 33,4% 148 15,9% 154 16,5% 76 8,1% 364 39,0% Gdzie naj³atwiej mo na kupiæ narkotyki? na ulicy na dyskotece/na koncercie w szkole w klubach m³odzie owych gdzie indziej nie wiem P³eæ mê czyzna /ch³opiec kobieta/ dziewczyna 115 26,7% 75 17,1% 190 21,9% 129 30,0% 166 37,9% 295 34,0% 71 16,5% 64 14,6% 135 15,6% 65 15,1% 74 16,9% 139 16,0% 33 7,7% 39 8,9% 72 8,3% 163 37,9% 179 40,9% 342 39,4% 32

na ulicy na dyskotece/na koncercie w szkole w klubach m³odzie owych gdzie indziej nie wiem Gdzie naj³atwiej mo na kupiæ narkotyki? Grupa wiekowa / Rodzaj szko³y Szko³a podstawowa (11-13 lat) Gimnazjum (14-16 lat) 38 12,5% 85 25,5% 88 29,6% 211 22,6% 50 16,5% 119 35,7% 143 48,1% 312 33,4% 19 6,3% 59 17,7% 70 23,6% 148 15,9% 44 14,5% 57 17,1% 53 17,8% 154 16,5% 7 2,3% 28 8,4% 41 13,8% 76 8,1% 199 65,7% 100 30,0% 65 21,9% 364 39,0% Gdzie naj³atwiej mo na kupiæ narkotyki? 70 60 50 40 30 20 10 0 na ulicy na dyskotece/na koncercie w szkole w klubach m³odzie owych gdzie indziej nie wiem Szko³a podstawowa (11-13 lat) Gimnazjum (14-16 lat) Wykres 20 Mo na z ca³¹ pewnoœci¹ stwierdziæ, e m³odzie jest zachêcana do kupna narkotyków, prawie co trzeciemu badanemu uczniowi sk³adano ju propozycjê kupna, w tym a prawie 1/5 mia³a tak¹ propozycjê kilka razy i czêœciej. Je eli chodzi o rodzaj szko³y, to oczywiœcie najczêœciej proponuje siê kupno narkotyków m³odzie y szkó³ œrednich tylko 58% spoœród nich nie mia³o nigdy takiej oferty 33

tak, wiele razy tak, kilka razy tak, raz nie, nigdy Czy kiedykolwiek proponowano ci kupno narkotyków? P³eæ mê czyzna /ch³opiec kobieta/ dziewczyna Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ 48 11,1% 29 6,6% 77 8,8% 41 9,4% 45 10,3% 86 9,9% 37 8,5% 35 8,0% 72 8,3% 308 71,0% 329 75,1% 637 73,1% 434 100,0% 438 100,0% 872 100,0% tak, wiele razy tak, kilka razy tak, raz nie, nigdy Czy kiedykolwiek proponowano ci kupno narkotyków? Grupa wiekowa / Rodzaj szko³y Szko³a podstawowa (11-13 lat) Gimnazjum (14-16 lat) Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ 6 2,0% 25 7,5% 54 18,0% 85 9,1% 4 1,3% 35 10,5% 50 16,7% 89 9,5% 20 6,6% 33 9,9% 21 7,0% 74 7,9% 273 90,1% 241 72,2% 175 58,3% 689 73,5% 303 100,0% 334 100,0% 300 100,0% 937 100,0% Jak wynika z badañ, znajomoœæ miejsc, gdzie mo na kupiæ narkotyki jest powszechna prawie po³owa badanej m³odzie y zna takie miejsca albo twierdzi, e ³atwo mo e o nich zdobyæ informacje; a 24% uczniów gimnazjów i liceów zna po kilka takich miejsc. 60 Czy znasz konkretne miejsca, gdzie mo na kupiæ narkotyki? 50 40 30 20 10 0 znam jedno takie miejsce znam kilka takich miejsc nie znam ale ³atwo móg³bym siê dowiedzieæ nie znam takich miejsc Gimnazjum (14-16 lat) Wykres 21 34

Czy znasz konkretne miejsca, gdzie mo na kupiæ narkotyki? (tylko m³odzie ) Czêstoœæ nie znam takich miejsc nie znam ale ³atwo móg³bym siê dowiedzieæ znam kilka takich miejsc znam jedno takie miejsce 282 44,9 158 25,2 152 24,2 36 5,7 628 100,0 Opinia badanych na temat u ywania narkotyków przez ich grupê wiekow¹ jest jeszcze bardziej niepokoj¹ca ni wczeœniejsze deklaracje. 1/4 badanych uczniów jest zdania, e ich rówieœnicy u ywaj¹ narkotyków czêsto lub bardzo czêsto. Czêstotliwoœæ korzystania z narkotyków wzrasta wraz z wiekiem badanych. W grupie licealistów panuje opinia, e co drugi ich rówieœnik u ywa narkotyków czêsto lub bardzo czêsto. Same tylko te dane s¹ powodem do niepokoju. Je eli po³¹czy siê je z wczeœniejszymi wynikami odnoœnie alkoholu, tzn, e wœród licealistów ca³kiem spor¹ grupê mog¹ stanowiæ u ywaj¹cy czêsto narkotyków i spo ywaj¹cy równoczeœnie alkohol, to obraz jawi siê jako przera aj¹cy. U ywanie narkotyków wœród rówieœników jest... Czêstoœæ bardzo czêste czêste rzadkie bardzo rzadkie 50 5,6 186 20,9 228 25,6 427 47,9 891 100,0 U ywanie narkotyków wœród rówieœników jest... bardzo czêste czêste rzadkie bardzo rzadkie P³eæ mê czyzna /ch³opiec kobieta/ dziewczyna Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ 29 7,1% 20 4,7% 49 5,9% 62 15,2% 109 25,7% 171 20,6% 107 26,3% 106 25,0% 213 25,6% 209 51,4% 189 44,6% 398 47,9% 407 100,0% 424 100,0% 831 100,0% bardzo czêste czêste rzadkie bardzo rzadkie U ywanie narkotyków wœród rówieœników jest... Grupa wiekowa / Rodzaj szko³y Szko³a podstawowa (11-13 lat) Gimnazjum (14-16 lat) Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ 5 1,9% 17 5,2% 28 9,6% 50 5,6% 9 3,3% 51 15,5% 126 43,2% 186 20,9% 23 8,5% 114 34,7% 91 31,2% 228 25,6% 233 86,3% 147 44,7% 47 16,1% 427 47,9% 270 100,0% 329 100,0% 292 100,0% 891 100,0% 35

U ywanie narkotyków wœród rówieœników jest... 100 90 80 70 60 50 40 30 Szko³a podstawowa (11-13 lat) Gimnazjum (14-16 lat) 20 10 0 bardzo czêste czêste rzadkie bardzo rzadkie (17 i wiêcej lat) Wykres 22 drogie tanie nie wiem Czy narkotyki s¹ drogie czy te tanie? Grupa wiekowa / Rodzaj szko³y Szko³a podstawowa (11-13 lat) Gimnazjum (14-16 lat) Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ 139 47,0% 203 62,7% 189 63,4% 531 57,8% 15 5,1% 19 5,9% 23 7,7% 57 6,2% 142 48,0% 102 31,5% 86 28,9% 330 35,9% 296 100,0% 324 100,0% 298 100,0% 918 100,0% Zdaniem wiêkszoœci badanych narkotyki s¹ drogie. Opinia ta wzrasta wraz z wiekiem oraz - co zrozumia³e - zakresem u ytkowania. lepszy taki sam gorszy Tabela krzy owa Œwiat bez narkotyków by³by... (tylko m³odzie ) Grupa wiekowa / Rodzaj szko³y Gimnazjum (14-16 lat) Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ 235 70,6% 153 52,0% 388 61,9% 83 24,9% 125 42,5% 208 33,2% 15 4,5% 16 5,4% 31 4,9% 333 100,0% 294 100,0% 627 100,0% 36

Papierosy 37

Papierosy. Jak wynika z badañ, wœród uczniów krakowskich szkó³ 26% stanowi¹ palacze, z czego 15% to na³ogowcy, pal¹cy papierosy regularnie. Odsetek na³ogowych palaczek jest nieco wy szy ni palaczy (odpowiednio: ok. 17% i 12%). Wœród uczniów szko³y podstawowej pal¹cy regularnie s¹ nieliczni, natomiast co dziesi¹ty gimnazjalista i co trzeci licealista deklaruje regularne palenie papierosów. Czy palisz papierosy? 74% 15% 11% tak, regularnie tak, tylko w wyj¹tkowych sytuacjach nie Wykres 23 Czy palisz papierosy? Czêstoœæ tak, regularnie tak, tylko w wyj¹tkowych sytuacjach nie 138 14,8 105 11,2 692 74,0 935 100,0 39

tak, regularnie tak, tylko w wyj¹tkowych sytuacjach nie tak, regularnie tak, tylko w wyj¹tkowych sytuacjach nie Czy palisz papierosy? P³eæ mê czyzna /ch³opiec kobieta/ dziewczyna Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ 54 12,4% 73 16,7% 127 14,6% 50 11,5% 50 11,4% 100 11,5% 330 76,0% 315 71,9% 645 74,0% 434 100,0% 438 100,0% 872 100,0% Czy palisz papierosy? Grupa wiekowa / Rodzaj szko³y Szko³a podstawowa (11-13 lat) Gimnazjum (14-16 lat) Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ Liczebnoœæ 2,7% 35 10,5% 101 33,9% 138 14,8% 11 3,6% 41 12,3% 53 17,8% 105 11,2% 291 95,7% 257 77,2% 144 48,3% 692 74,0% 304 100,0% 333 100,0% 298 100,0% 935 100,0% Papierosy nie s¹ tak popularne jak spo ywanie alkoholu, jednak wiek inicjacji tytoniowej jest zbli ony do wieku inicjacji alkoholowej. Wiêkszoœæ regularnie pal¹cych zaczyna paliæ w wieku 15-16 lat, jednak prawie po³owa czyni to przed ukoñczeniem 14 roku ycia. Od którego roku ycia palisz regularnie papierosy? (tylko m³odzie ) Czêstoœæ poni ej 12 lat lub wczeœniej od 13-14 roku ycia od 15-16 roku ycia od 17-18 roku ycia 36 16,2 74 33,3 82 36,9 30 13,5 222 100,0 Zdaniem co trzeciego badanego palenie papierosów jest bardzo czêste wœród rówieœników. Tylko co pi¹ty badany uwa a, e jest bardzo rzadkie. Im uczniowie starsi tym na sile przybiera opinia, e rówieœnicy bardzo czêsto pal¹. Co drugi gimnazjalista jest zdania, e jego koledzy pal¹ bardzo czêsto. Wœród dziewczyn popularniejsze ni wœród ch³opców jest przekonanie, e ich rówieœniczki pal¹ bardzo czêsto. bardzo czêste czêste rzadkie bardzo rzadkie Palenie papierosów wœród rówieœników jest... P³eæ mê czyzna /ch³opiec kobieta/ dziewczyna Liczebnoœæ Procnet Liczebnoœæ Procnet Liczebnoœæ Procnet 131 30,9% 156 36,3% 287 33,6% 136 32,1% 138 32,1% 274 32,1% 72 17,0% 56 13,0% 128 15,0% 85 20,0% 80 18,6% 165 19,3% 424 100,0% 430 100,0% 854 100,0% 40