Diagnoza Lokalnych Zagrożeń Społecznych

Transkrypt

1 Diagnoza Lokalnych Zagrożeń Społecznych Rewal 2012 Wykonawca: Studio Diagnozy i Profilaktyki Kraków ul. Szklana 4 tel. (12)

2 Spis treści Rozdział I - Metryka gminy Rewal... 4 Rynek alkoholowy... 4 Skala problemów społecznych... 4 Stan zasobów w sferze rozwiązywania problemów społecznych... 4 Rozdział II - Lokalne zagrożenia społeczne w grupie dorosłych mieszkańców... 6 Grupa badawcza... 6 Cel badania... 6 Podstawowe problemy społeczne w opinii mieszkańców gminy Rewal... 6 Bezrobocie oraz wykluczenie społeczne... 8 Spożywanie alkoholu oraz związane z nim inne problemy społeczne Narkotyki w środowisku lokalnym Przemoc Dorośli mieszkańcy a gry hazardowe Rozdział III - Problemy społeczne w środowisku dzieci i młodzieży Grupa badawcza Cel badania Dzieci i młodzież a substancje psychoaktywne Spożywanie alkoholu wśród dzieci i młodzieży Palenie papierosów Zachowania związane z używaniem narkotyków i dopalaczy Dzieci i młodzież a zachowania przemocowe Hazard i inne ryzykowne zachowania Używanie komputera przez dzieci i młodzież oraz zagrożenie cyberprzemocą Rozdział IV - Badanie punktów sprzedaży alkoholu

3 Grupa badawcza Cel badania Wyniki badania Wnioski

4 Rozdział I - Metryka gminy Rewal Rynek alkoholowy Na terenie gminy Rewal 273 podmiotów gospodarczych prowadzi sprzedaż napojów alkoholowych. Skala problemów społecznych W 2011 roku zostało złożonych do Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych 7 wniosków o skierowanie na leczenie odwykowe (2 wnioski w okresie styczeń-luty 2012 roku). W związku z procedurą Niebieskich Kart sporządzono w 2011 roku jeden wniosek, który skierowano do Ośrodka Pomocy Społecznej. Stan zasobów w sferze rozwiązywania problemów społecznych Gminna Komisja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych Działalność Komisji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w roku 2011: odbyło się 26 ogólnych posiedzeń (18 posiedzeń w 2010 roku). Działalność Punktu Konsultacyjno-Informacyjnego Przeciw Przemocy w Rodzinie (Punktu Konsultacyjno-Informacyjnego dla osób uzależnionych i współuzależnionych): w 2011 roku z pomocy Punktu korzystały 32 osoby. W Punkcie zatrudniony jest prawnik oraz psycholog. Punkt udziela bezpłatnej pomocy w zakresie: - motywowania i informacji o możliwości podjęcia leczenia odwykowego, - udzielania wsparcia po zakończonym leczeniu odwykowym, - udzielania wsparcia i informacji o współuzależnieniu, przemocy domowej, - porad psychologicznych, - doradztwa prawne w zakresie : uzależnień, współuzależnienia, przemocy, 4

5 - informowania o miejscach i kompetencjach służb i instytucji z terenu gminy. Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej Z pomocy OPS korzystało w 2011 roku 140 rodzin. W gminie Rewal działają ponadto trzy świetlice dla dzieci, w których zatrudnionych jest 4 wychowawców. Na terenie gminy nie funkcjonuje żadna grupa AA ani grupa wsparcia dla osób współuzależnionych. 5

6 Rozdział II - Lokalne zagrożenia społeczne w grupie dorosłych mieszkańców Grupa badawcza W badaniu wzięły udział 102 osoby, w tym 60 kobiet i 42 mężczyzn. Wśród respondentów zdecydowana większość badanych mieszkańców gminy Rewal miała wykształcenie średnie lub wyższe (90,7% ogółu badanych). Wykształcenie większości kobiet było wyższe (58,6% badanych kobiet) oraz średnie (36,2% badanych kobiet), podczas gdy 5,2% badanych kobiet miało wykształcenie zawodowe. Wśród mężczyzn przeważało wykształcenie średnie (43,6% badanych mężczyzn) oraz wyższe (41% badanych mężczyzn). Ponadto 15,4% mężczyzn zadeklarowało wykształcenie zawodowe. Średnia wieku respondentów wynosiła 36,55 lat. Cel badania Kwestionariusz ankiety przeprowadzony wśród 102 dorosłych osób w gminie Rewal miał na celu zbadanie zagrożeń społecznych w środowisku lokalnym. Odwoływaliśmy się do takich obszarów jak: bezrobocie, wykluczenie społeczne spożywanie alkoholu, uzależnienie od alkoholu, działania władz w tym zakresie; rozpowszechnienie oraz dostępność narkotyków w środowisku, przemoc w rodzinie, zachowania agresywne w miejscach publicznych; hazard Podstawowe problemy społeczne w opinii mieszkańców gminy Rewal W pierwszym pytaniu poprosiliśmy o ocenę ważności różnych problemów społecznych w środowisku lokalnym. Przyjętą w tych badaniach miarą ważności różnych problemów społecznych jest odsetek respondentów, którzy wskazują dany problem jako 6

7 bardzo ważny. Dzięki zastosowania takiego kryterium możliwe staje się odniesienie uzyskanych wyników do percepcji tych problemów w skali całego kraju (Problemy alkoholowe na tle innych problemów społecznych wybrane elementy z ogólnopolskich badań ankietowych Substancje psychoaktywne, zrealizowanych w 2002 roku, Państwowa Agencja Rozwiązywania Problemów Alkoholowych). W skali całego kraju na pierwsze miejsce wysuwa się problem bezrobocia, kolejno spadek stopy życiowej, przemoc i agresja na ulicach, picie alkoholu przez młodzież oraz alkoholizm, który przecież tak blisko powiązany jest z pierwszymi problemami. Zubożenie społeczeństwa często występuje z nadużywaniem alkoholu. Poniższa tabela przedstawia rozkład odpowiedzi uzyskanych w badaniu mieszkańców gminy Rewal. Tab. 1. Ocena ważności problemów społecznych w gminie Rewal. Problemy społeczne Bardzo poważny Poważny Umiarkowany Znikomy Nie występuje Bezrobocie 36,4% 37,4% 23,2% 2% 1% Zubożenie społeczeństwa 16,5% 39,2% 35,1% 7,2% 2,1% Alkoholizm 14,4% 43,3% 38,1% 4,1% - Problemy mieszkaniowe 8,2% 21,6% 42,3% 23,7% 4,1% Narkomania 6,3% 8,4% 41,1% 35,8% 8,4% Kryzys norm moralnych 11,6% 30,5% 27,4% 24,2% 6,3% Kryzys rodzinny 11,5% 19,8% 51% 13,5% 4,2% Wzrost przestępczości Zanieczyszczenie środowiska 7,4% 13,8% 47,9% 24,5% 6,4% 8,5% 16% 41,5% 29,8% 4,3% HIV/AIDS - 4,5% 10,1% 56,2% 29,2% Wśród najpoważniejszych problemów społecznych w gminie Rewal na pierwszym miejscu znajduje się bezrobocie. Ponad jedna trzecia badanych mieszkańców uważa, że brak pracy stanowi bardzo poważy, zaś 37,4% ankietowanych określa go jako poważny problem 7

8 społeczny. Na kolejnym miejscu znajduje zubożenie społeczeństwa oraz alkoholizm. Nieco mniej poważnymi problemami społecznym są, w ocenie respondentów: kryzys norm moralnych, kryzys rodzinny oraz zanieczyszczenie środowiska. Mniej badanych ocenia jako poważne problemy: problemy mieszkaniowe, wzrost przestępczości, narkomanię a także HIV/AIDS. Wysoka pozycja zjawiska alkoholizmu jednoznacznie wskazuje priorytetowy kierunek działań, jakie powinien podejmować samorząd w ramach profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Bezrobocie oraz wykluczenie społeczne Bezrobocie jest zjawiskiem trudnym do zmierzenia. Statystyki najczęściej odnoszą się do skali bezrobocia rejestrowanego (jawnego), ujmując w ten sposób tylko część osób pozostających bez pracy. Bezrobocie przyczynia się do występowania wielu negatywnych zjawisk społecznych w życiu osób nieposiadających stale pracy. Poważnym skutkiem bezrobocia jest ubożenie rodziny, które często prowadzi do narastania konfliktów i napięć między członkami rodziny oraz przyczynia się do powstawania patologii społecznych. Brak perspektyw zatrudnienia, szczególnie w przypadku bezrobotnych długoterminowych, powoduje degradację pozycji społecznej tych osób. Budzi obawy o własny los i możliwości przetrwania całej rodziny, a także odbija się negatywnie na samopoczuciu i stanie zdrowia bezrobotnego. Długotrwałe bezrobocie często prowadzi do ubóstwa i marginalizacji społecznej. Dorosłym mieszkańcom gminy Rewal zadano pytanie, czy kiedykolwiek byli bezrobotni. Twierdząco odpowiedziało 40,2% badanych. Kobiety doświadczały nieco częściej braku pracy niż mężczyźni. Bezrobocia doświadczyło 43,3% respondentek oraz 35,7% respondentów. Odsetek mieszkańców gminy Rewal, którzy pozostawali w przeszłości bez pracy lub obecnie doświadczają bezrobocia, jest porównywalny do wyników badań ogólnopolskich. Badanie CBOS z 2011 roku na temat bezrobocia pokazało, że 41% respondentów doświadczyło w przeszłości lub obecnie doświadcza bezrobocia. 8

9 Niższy odsetek badanych (37,6%) deklaruje, że w ich gospodarstwie domowym znajduje się osoba bezrobotna. Stosunkowo wysoki odsetek osób, które nie posiadały w przeszłości lub nie posiadają obecnie pracy oraz stosunkowo duży odsetek osób deklarujących, że w ich gospodarstwie domowy znajdują się osoby bezrobotne, znajduje potwierdzenie w odpowiedziach respondentów na pytanie o szansę znalezienia pracy w miejscowości. Blisko dwie trzecie ankietowanych (62%) ocenia szansę znalezienia pracy jako niewielką, jedna czwarta 9

10 ankietowanych ocenia szansę znalezienia pracy jako umiarkowaną, a zaledwie 7,9% badanych sądzi, że jest ona duża lub bardzo duża. Poniższy wykres przedstawia rozkład odpowiedzi na to pytanie. Badane kobiety częściej niż badani mężczyźni oceniają szansę znalezienia pracy w miejscowości jako niewielką. Badani mężczyźni, częściej niż badane kobiety oceniają szansę znalezienia pracy jako umiarkowaną, dużą lub bardzo dużą. 78,3% kobiet oraz 39% mężczyzn określa ją jako niewielką, 11,7% kobiet oraz 46,3% mężczyzn określa ją jako umiarkowaną, 5% kobiet oraz 12,2% mężczyzn jest przekonanych, że jest ona duża lub bardzo duża. Trudności na rynku pracy przekładają się na zamożność rodzin. W kolejnym pytaniu ankietowani zostali poproszeni o wybranie określenia, które najlepiej charakteryzuje sposób zarządzania dochodem w ich gospodarstwach domowych. Blisko połowa mieszkańców gminy Rewal jest na tyle zamożna, by móc zaspokoić swoje potrzeby, natomiast zarobki nie pozwalają na oszczędzanie. Ponad jedna trzecia badanych żyje oszczędnie, kupując najtańsze produkty. Blisko co dziesiąty badany może nadwyżki pieniędzy odkładać na przyszłość, zaś 12,9% badanych mieszkańców gminy Rewal nie jest w stanie zaspokoić swoich bieżących potrzeb. 10

11 Tab.2. Proszę zaznaczyć określenie, które najlepiej charakteryzuje sposób zarządzania dochodem w Pana/Pani gospodarstwie domowym. Starcza na wszystko i pozwala na oszczędzanie 7,9% Starcza na wszystko, ale nie pozwala na oszczędzanie 44,6% Żyjemy oszczędnie (kupując najtańsze produkty) i dzięki temu starcza na wszystko 34,7% Pieniędzy nie starcza na zaspokajanie bieżących potrzeb 12,9% Osoby trwale ubogie cechuje poczucie bezradności, bezsilności oraz zepchnięcia na margines. Z powodu podejmowania prac dorywczych i potrzeby oszczędzania, takie osoby nie uczestniczą czynnie w życiu społecznym ani nie korzystają z dóbr kulturowych. W takich rodzinach może istnieć przyzwolenie na łamanie norm społecznych, mogą występować liczne konflikty i napięcia między członkami rodziny, jak również przemoc. Do grup szczególnie zagrożonych ubóstwem można zaliczyć rodziny, w których członkowie utrzymują się z niezarobkowych źródeł, innych niż renta czy emerytura. Utrwalanie się biedy powoduje zmianę stylu życia rodziny oraz przyczynia się do powstania wielu niekorzystnych zjawisk, jak: zaniedbania w opiece i wychowaniu, alkoholizm, przemoc w rodzinie, przestępczość. Blisko jedna czwarta mieszkańców gminy Rewal wskazuje na osoby uzależnione, jako najbardziej zagrożone wykluczeniem społecznym. Na kolejnym miejscu wśród osób 11

12 zagrożonych wykluczeniem społecznym znalazły się rodziny wielodzietne, osoby starsze oraz osoby niepełnosprawne. 16,7% badanych wskazywała na osoby samotnie wychowujące dzieci. Osoby, które znajdują się w trudnej sytuacji życiowej, według badanych mieszkańców gminy Rewal, najczęściej mogą liczyć na pomoc ośrodka pomocy społecznej oraz swoich krewnych. 16,9% respondentów jest przekonanych, że pomoc można uzyskać w Kościele/Caritasie. Co dziesiąty badany wskazuje na organizacje społeczne, zaś 5% badanych wskazuje na sąsiadów. 20,2% badanych mieszkańców gminy Rewal posiada wiedzę na temat działań prowadzonych przez władze lokalne, których celem jest wspieranie osób bezrobotnych oraz zagrożonych wykluczeniem społecznym. Występują dość duże różnice między kobietami i mężczyznami. Twierdząco na to pytanie odpowiedziało 27,1% respondentek oraz 10% respondentów. Wśród najczęściej wymienianych przez respondentów działań podejmowanych przez władze lokalne znalazła się pomoc środowiskowa, programy realizowane przez OPS i PCPR, programy unijne, pomoc społeczna, kursy kwalifikacyjne, pomoc Caritas oraz paczki żywnościowe. 12

13 Spożywanie alkoholu oraz związane z nim inne problemy społeczne W gminie Rewal problem alkoholizmu jest jednym z ważniejszych problemów społecznych. Zjawisko to jest jednak dość powszechne w całej Polsce. Przyjęło się sądzić, że Polacy piją alkohol często, w dużych ilościach. Należałoby więc wnioskować, że istnieje społeczne przyzwolenie, norma, która nie potępia częstego spożywania alkoholu, lecz przeciwnie czyni je społecznie akceptowalnym wzorem postępowania. Jednak nie potwierdza tego rozkład deklaracji, jaki uzyskaliśmy w trakcie badania. Ponad połowa Polaków (53%) twierdzi, że pije alkohol, ale tylko od czasu do czasu i mając ku temu dobrą okazję. Można to nazwać umiarkowanym stylem picia. Niewielkie grupy badanych deklarują częste (4%) i dosyć częste (7%) wykorzystywanie różnych okazji do napicia się alkoholu. Co szósty respondent (16%) przyznaje, że unika okazji do tego, żeby pić alkohol, a prawie co piąty (19%) deklaruje abstynencję. Warto zauważyć, że pewien normatywny styl picia nie zmienił się od dziesięciu lat, gdyż w badaniu z 1997 roku respondenci odpowiadali bardzo podobnie. 1 W naszych badaniach interesowało nas kilka zagadnień: jaka jest wiedza i stosunek do alkoholu, czy w środowisku lokalnym występują zagrożenia (bójki, wandalizm) związane z nadmiernym spożywaniem alkoholu, czy respondenci widzą jakieś zmiany związane z alkoholem na przestrzeni ostatnich 10 lat oraz czy posiadają wiedzę o działaniach władz związanych z tym zagadnieniem. 1 CBOS Postawy wobec wybranych substancji psychoaktywnych, 2007r. 13

14 Zapytaliśmy o postawę względem dostępności alkoholu. Prosiliśmy badanych o określenie, czy uważają, że alkohol jest towarem szczególnym, w związku, z czym dostęp do niego powinien być ograniczony i kontrolowany, czy też alkohol jest towarem, jak każdy inny i zasady sprzedaży nie powinny być wyjątkowe. Występuje rozbieżność, co do odpowiedzi w tym pytaniu w zależności od płci. 63,2% kobiet jest za ograniczeniem sprzedaży alkoholu w stosunku do 55% mężczyzn. Ponad połowa badanych osób wskazuje na specyfikę tego towaru i postuluje za ograniczeniami. W badaniu interesowało nas również, czy respondenci zauważyli zmiany w obyczajowości spożywania alkoholu w swoim środowisku, a jeśli tak, czym one mogłyby być spowodowane. 50% badanych stwierdziło, że zdecydowanie spożycie wzrosło, 39,8% badanych nie zauważa zmian na przestrzeni ostatnich 10 lat, a 10,2% badanych uważa, że zmalało. Występują niewielkie różnice w odpowiedziach w zależności od płci. Kobiety są częściej niż mężczyźni skłonne zauważać wzrost spożywania alkoholu (tak twierdzi 55,2% spośród nich, u mężczyzn 42,5%). Mężczyźni (47,5%) częściej niż kobiety (34,5%) nie zauważają zmian. 10,3% kobiet oraz 10% mężczyzn zauważa spadek spożywania alkoholu. 14

15 Zbadaliśmy wiedzę respondentów na temat prowadzonych lokalnie działań, które mają na celu przeciwdziałanie i zapobieganie uzależnieniu od alkoholu i narkotyków. Większość badanych (84%) nie posiada wiedzy na ten temat. Wystąpiły różnice między kobietami i mężczyznami w zakresie posiadania wiedzy na temat działań służących rozwiązywaniu problemów alkoholowych. Taką wiedzę posiada 21,8% kobiet oraz 7,7% mężczyzn. Respondenci, którzy wiedzieli o lokalnych inicjatywach, najczęściej wymieniali programy profilaktyczne, działania Komisji Przeciwdziałania Problemom Alkoholowym, grupy AA, spotkania prowadzone przez OPS. Działania władz lokalnych w oczach mieszkańców gminy Rewal polegają przede wszystkim na działaniach KRPA oraz prowadzeniu zajęć profilaktycznych w szkołach. Należałoby zwrócić większą uwagę na dostępność i rozpowszechnienie informacji dotyczących innych możliwych działań władz lokalnych w tym zakresie. Kolejne pytanie dotyczyło częstotliwości spożywania alkoholu. Blisko połowa badanych mieszkańców gminy Rewal (45%) pije alkohol okazjonalnie (od czasu do czasu), 18% badanych nie pije alkoholu w ogóle. Ponadto 8% badanych pije alkohol średnio raz w miesiącu, 20% badanych kilka razy w miesiącu, 8% badanych spożywa napoje alkoholowe więcej niż raz w tygodniu, a jeden badany (1%) pije alkohol prawie codziennie. 15

16 Poniższa tabela zawiera rozkład odpowiedzi na pytanie o częstotliwość spożywania konkretnych napojów alkoholowych w ciągu ostatnich 12 miesięcy od badania. Tab. 3. Rodzaje alkoholu spożywanego przez dorosłych mieszkańców gminy Rewal w ciągu ostatnich 12 miesięcy od badania. Ogółem Kobiety Mężczyźni PIWO Nigdy 43% 54,9% 26,1% 1-2 razy 10,8% 15% 4,8% 3-5 razy 8,8% 11,7% 4,8% 6-9 razy 10,8% 8,3% 14,3% razy 10,8% 6,7% 16,7% razy 9,9% 1,7% 21,4% 40 i więcej razy 5,9% 1,7% 11,9% WINO Nigdy 38,3% 41,7% 33,4% 1-2 razy 22,5% 28,3% 14,3% 3-5 razy 8,8% 10% 7,1% 6-9 razy 11,8% 11,7% 11,9% razy 12,7% 8,3% 19% razy 3,9% - 9,5% 40 i więcej razy 2% - 4,8% NAPOJE WYSOKOPROCENTOWE (DRINKI, WÓDKA, WHISKY) Nigdy 37,3% 46,6% 21,5% 1-2 razy 17,6% 16,7% 19% 3-5 razy 8,8% 11,7% 7,1% 6-9 razy 17,6% 20% 14,3% razy 9,9% 5% 16,7% razy 5,9% - 14,3% 40 i więcej razy 2,9% - 7,1% Największą popularnością wśród mieszkańców gminy Rewal cieszą się napoje wysokoprocentowe (drinki, wódka, whisky). 62,7% badanych deklaruje, że spożyło przynajmniej raz napoje wysokoprocentowe w ciągu ostatnich 12 miesięcy, zaś 18,7% badanych spożywało napoje wysokoprocentowe 10 lub więcej razy. Na kolejnym miejscu znajduje się wino, które 61,7% badanych spożyło przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy, zaś 18,6% badanych spożywało wino 10 lub więcej razy. Nieco mniejszym zainteresowaniem cieszy się piwo. 57% badanych deklaruje, że spożyło piwo przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy, a 26,6% badanych spożywało je 10 lub więcej razy. 16

17 Jeśli chodzi o preferencje płci, kobiety najczęściej sięgają po wino 58,3% respondentek spożyło wino przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Nieco mniejszym zainteresowaniem cieszy się piwo oraz napoje wysokoprocentowe. 45,1% respondentek spożyła piwo przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy, zaś 53,4% respondentek deklaruje spożycie napojów wysokoprocentowych przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Mężczyźni najbardziej preferują napoje wysokoprocentowe 78,5% badanych deklaruje picie napojów wysokoprocentowych przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy oraz piwo, 73,9% mężczyzn spożyło je przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Wino cieszy się nieco mniejszym zainteresowaniem wśród mężczyzn. 66,6% respondentów deklaruje spożycie wina przynajmniej raz w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Jak widać, mieszkańcy gminy Rewal piją umiarkowanie często. Preferencje uwarunkowane są płciowo. Wydaje się, że problem nadmiernego spożywania alkoholu jest umiarkowany. Zjawisko nadmiernego spożywania alkoholu może być powiązane z agresywnym zachowaniem i pojawiać się w życiu publicznym w postaci bójek, awantur, pobić czy wulgaryzmów. Zapytaliśmy respondentów, czy w ciągu ostatnich 12 miesięcy od badania doświadczyli któregoś z tych nieprzyjemnych przeżyć. Blisko jedna piąta badanych (19,8%) nie była świadkami ani uczestnikami takich wydarzeń. Natomiast 30,6% respondentów doświadczyło głośnego i nagannego zachowania 17

18 młodzieży, kolejno 23,1% osób awantury, 14% osób wandalizmu, 9,9% osób bójki i 2,5% osób bezpośredniej krzywdy w postaci kradzieży, pobicia czy wulgaryzmów. Jak widać, najwięcej nieprzyjemnych doświadczeń respondenci mieli z młodzieżą zachowującą się niestosownie pod wpływem alkoholu. Problemem jest nie tylko spożywanie alkoholu przez młodzież, ale również ich naganne zachowanie. Życie publiczne w gminie Rewal jest naznaczone przez sporą liczbę wydarzeń prowokowanych przez osoby, które nadużyły alkoholu. Nie są to jednak najczęściej wydarzenia o bardzo dużej szkodliwości. Kolejnym ważnym zagadnieniem poruszanym przez nas w badaniu był problem nadużywania alkoholu. Poprosiliśmy badanych o zdefiniowanie alkoholizmu. Istniała możliwość zaznaczenia kilku odpowiedzi przez jednego badanego. Najwięcej badanych wskazuje na utratę kontroli nad własnym życiem (60% badanych) oraz problemy z silną wolą (21,6% osób). Takie podejście wskazuje na dużą świadomość i znajomość tematu oraz jest wyrazem empatii i zrozumienia problemu. Należy jednak podkreślić, że aż blisko jedna piąta mieszkańców (18,6%) wskazała na sposób na życie. 14,7% badanych mówi o alkoholizmie jako o chorobie nieuleczalnej, a alkoholika utożsamia z osobą, która pije i będzie piła, zaś kolejne 14,7% badanych sądzi, że jest to choroba, którą można powstrzymać. Należałoby zwrócić szczególną uwagę na edukację w tym zakresie. Alkoholizm z medycznego punktu widzenia jest chorobą, z którą należy walczyć poprzez 18

19 specjalistyczną pomoc oraz wsparcie najbliższych. Ta wiedza powinna być dana każdemu, gdyż w każdej rodzinie może pojawić się ten problem. Pytając o motywy sięgania po alkohol, ujawnił się przede wszystkim jego społeczny oraz psychologiczny wymiar. Istniała możliwość zaznaczenia kilku odpowiedzi przez każdego badanego. W odpowiedziach respondentów dominowały dwa powody: chęć zapicia problemów i smutków (70,6% badanych) oraz chęć wyluzowania się (51% badanych). Kolejnymi powodami były: namowy, presja ze strony znajomych (34,3% badanych) oraz brak możliwości alternatywnego spędzania czasu wolnego (30,4% osób). 10,8% badanych nie miało zdania. Narkotyki w środowisku lokalnym Problem narkotyków jest dość poważny w gminie Rewal. Liczba mieszkańców, która próbowała narkotyków, jest ponad trzykrotnie wyższa od wyników analiz ogólnopolskich. Zdecydowana jednak większość ankietowanych nie zażywa narkotyków. Zapytaliśmy naszych respondentów, ile znają osób w swoim otoczeniu, które zażywają narkotyki. 72,4% kobiet w ogóle nie zna nikogo, kolejno 17,2% kobiet zna do 5 osób, 6,9% respondentek od 5 do 10 osób, a 3,4% powyżej dziesięciu osób. Jeśli chodzi o mężczyzn 76,2% z nich nie zna nikogo, 19% mężczyzn zna do 5 osób, 2,4% mężczyzn zna 19

20 od 5 do 10 osób, a kolejne 2,4% mężczyzn więcej niż 10. Wspólne podliczenie odpowiedzi kobiet i mężczyzn przedstawia poniższy wykres. Ponad dwie trzecie badanych (74%) nie zna nikogo, ale 18% znających do 5 osób, i 8% znających więcej niż 5 osób to dość niepokojący wynik. W badaniu tym interesowało nas również, czy respondenci wiedzą, gdzie i u kogo można kupić narkotyki. Zdecydowana większość mieszkańców gminy Rewal nie posiada takiej wiedzy (87,8% wszystkich badanych). 7% badanych kobiet oraz 19,5% mężczyzn wie, gdzie może kupić narkotyki. W ogólnym przekroju, zdecydowana większość mieszkańców gminy Rewal nie wie, gdzie można zaopatrzyć się w narkotyki. Wśród mieszkańców wystąpiło zróżnicowanie na płeć pod względem używania narkotyków, o czym świadczą wyniki podsumowujące następne pytanie: Czy kiedykolwiek zażyłeś narkotyk?. Do zażycia narkotyku przyznało się 6 kobiet (10,5% respondentek) oraz 8 mężczyzn (19,5% respondentów). Trzeba wyraźnie podkreślić, że przyznanie się do używania narkotyków (lub nawet jednorazowej próby) jest w istocie przyznaniem się do czynu karalnego w Polsce. Ponadto używanie narkotyków nie jest czymś powszechnie akceptowanym, dlatego można by spodziewać się raczej niewielkiego odsetka odpowiedzi twierdzących. Ogólna tendencja jest dość niepokojąca. 20

21 W tym miejscu warto odwołać się do sondażu Centrum Badania Opinii Publicznej Postawy Polaków wobec wybranych substancji psychoaktywnych z 2007r. Spytano respondentów, czy kiedykolwiek próbowali narkotyków. Podobnie, jak w przypadku gminy Rewal, zdecydowanie mniej było odpowiedzi tak jedynie 4% (w stosunku do 14% naszych respondentów, co stanowi ponad trzykrotnie większy odsetek od wyniku badań ogólnopolskich). Aż 96% populacji w 2007 r. nie próbowało narkotyków. Warto również zwrócić uwagę, że narkotyki używali głównie mężczyźni (6%) i tylko 1% respondentek. Zapytaliśmy również o przebywanie w pracy pod wpływem alkoholu lub narkotyków. Niewielki odsetek wszystkich badanych (3,1%) odpowiedział, że taka sytuacja miała miejsce. Twierdząco odpowiedziało na to pytanie 5,4% kobiet. Żaden mężczyzna nie przyznał, że taka sytuacja miała miejsce. Przemoc Ogółem 23% dorosłych Polaków deklaruje, że padło ofiarą przemocy. Co dziesiąty (10%) doświadczył agresji na ulicy, ale nie w pobliżu domu, natomiast co czternasty (7%) w najbliższej okolicy miejsca zamieszkania. W domu z aktami przemocy spotkało się 6% dorosłych. Co dwudziesty (5%) padł ofiarą przemocy w lokalu gastronomicznym restauracji, kawiarni, na dyskotece. Mniej liczne grupy doświadczyły agresji w pracy bądź w szkole, w środkach komunikacji lub w jakimś innym miejscu (po 3%). Mężczyźni znacznie częściej niż kobiety przyznają, że zdarzyło im się paść ofiarą agresji (odpowiednio: 28% i 18%). 21

22 Większość dorosłych (68%) przyznaje, że w ich domach zdarzają się różnego rodzaju konflikty, sprzeczki lub awantury. 2 Zbadanie zjawiska przemocy jest dość trudne. Często bowiem ofiary agresji nie przyznają się do tego, co może być spowodowane, między innymi, racjonalizacją, usprawiedliwianiem sprawców, obwinianiem siebie. Przemoc, zarówno ta fizyczna, jak i psychiczna, jest zjawiskiem dość powszechnym w polskiej społeczności, o czym świadczą wyniki CBOS cytowane wyżej. W naszym badaniu interesowało nas przede wszystkim zbadanie zjawiska przemocy w rodzinie i stosowanie jej w stosunku do dzieci, oraz skala zjawiska w gminie Rewal. Na początek zapytaliśmy respondentów, czy znają osoby, które doświadczają przemocy fizycznej ze strony najbliższych. Przeważają osoby, które nie znają takich osób (73,4%) w porównaniu do osób, które znają osoby doświadczające przemocy (26,6%). Wystąpiły różnice między płciami 40,7% kobiet oraz 7,5% mężczyzn zna takie rodziny. Interesowało nas również, czy respondenci znają osoby, które doświadczają przemocy psychicznej ze strony najbliższych. Przeważają badani, którzy nie znają takich osób (64,2%) w porównaniu do respondentów, którzy znają osoby doświadczające przemocy (35,8%). 2 CBOS Przemoc i konflikty w domu, 2009r. 22

23 Wystąpiły dość znaczne różnice między płciami 44,4% kobiet oraz 24,4% mężczyzn zna takie rodziny. Skala zjawiska przemocy zdaje się być dość poważna, jeśli weźmie się pod uwagę, że istnieją osoby, które doświadczają przemocy, natomiast nikt o tym nie wie. Przemoc w rodzinie jest poważnym problemem społecznym, jak widać obecnym również w gminie Rewal. W związku z powyższym zbadaliśmy, czy respondenci wiedzą, gdzie należy się zgłosić, do kogo udać, jeśli mają wiadomość o osobie, która jest ofiarą przemocy. Większość badanych 69,8%, posiada taką wiedzę, pozostałe 30,2% należałoby poddać edukacji w tej kwestii. Istnieją niewielkie wahania co do płci; mężczyźni nieco rzadziej (68,3%) niż kobiety (70,9%) deklarują, że posiadają taką wiedzę. 23

24 Rysuje się obraz społeczności dobrze poinformowanej. Warto ponadto dodać, iż do sprawnego funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego nie wystarczy sama wiedza, lecz również działanie. Deklaracja o znajomości osób i instytucji nie jest równoznaczna z podjęciem działania na rzecz ofiary przemocy. Interesowała nas również postawa badanych względem przemocy. Zapytaliśmy, czy istnieją jakieś specjalne okoliczności, warunki, które mogłyby usprawiedliwiać stosowanie przemocy. 24

25 Zdecydowana większość zaprzeczyła temu stwierdzeniu (87,5%), 9,4% badanych nie miało zdania, natomiast 3,1% ankietowanych uznało możliwość takich warunków. Wystąpiły niewielkie różnice między badanymi kobietami i mężczyznami. Kobiety (89,3%) nieco częściej niż mężczyźni (85%) nie zgadzały się z tym stwierdzeniem. Badani mężczyźni ponadto (5%) częściej niż kobiety (1,8%) uznawali stosowanie przemocy w pewnych okolicznościach. Zdecydowana większość badanych odrzuciła koncepcje usprawiedliwiania stosowania przemocy specjalnymi, nietypowymi okolicznościami, co jest pozytywną informacją. Następnie zbadaliśmy postawę mieszkańców co do stosowania kar fizycznych i przemocy względem dzieci. Stosowanie kar fizycznych względem dzieci jest tematem dość kontrowersyjnym. Dnia 1 sierpnia 2010 roku weszła w życie nowelizacja ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie, która przewiduje całkowity zakaz stosowania kar cielesnych wobec dzieci. 3 Badając postawy mieszkańców gminy Rewal względem tego tematu, poprosiliśmy ich o zaopiniowanie stwierdzenia, jako zgodnego lub niezgodnego z ich przeświadczeniem. Stosowanie kar fizycznych w stosunku do dzieci jest dobrą metodą wychowawczą. Tak 15,5% Nie 84,5% Kobiety Mężczyźni Tak 8,9% 24,4% Nie 91,1% 75,6% W tym pytaniu widać znaczną różnicę między odpowiedziami kobiet i mężczyzn. Kobiety nieco częściej niż mężczyźni są przeciwne traktowaniu kar fizycznych jako dobrej metody wychowawczej. Stosunkowo niewielu badanych mieszkańców gminy Rewal zgadza się z opinią, że bywają sytuacje, gdzie dziecku trzeba dać klapsa. 3 Dz. U. Nr 125, poz

26 Zapytaliśmy również, czy respondenci znają przypadki bicia dzieci. 64,6% badanych odpowiedziało, że nie zna. Jednak 35,4% badanych to stosunkowo dużo jak na takie wykroczenie, jakim jest uderzenie małoletniego. Większość mieszkańców gminy Rewal nie uznaje stosowania kar fizycznych za dobrą metodę wychowawczą oraz jest przeciwna jej używaniu. Ponadto niewielu respondentów uważa, że istnieją okoliczności, które usprawiedliwiałyby stosowanie przemocy. Dobrą informacją jest to, że większość badanych zna osoby i instytucje, do których należy się udać, aby zgłosić stosowanie przemocy. Dorośli mieszkańcy a gry hazardowe Uczestnictwo w grach na pieniądze wciąga, kusi możliwością szybkiej, wysokiej wygranej, z czasem jednak może doprowadzić do uzależnienia od hazardu. Szeroka oferta różnego rodzaju form gier hazardowych oraz ich dostępność sprawiają, że problem dotyczy zarówno dorosłych, jak również dzieci i młodzież. W badaniu skoncentrowaliśmy się na czterech formach gier hazardowych, pytając mieszkańców gminy Rewal o ich osobiste doświadczenia. 26

27 Blisko połowa badanych mieszkańców gminy Rewal nie brała udziału w konkursach organizowanych przez gazety, telewizję, operatorów telefonicznych, polegających na wysyłaniu płatnych smsów. Nieco mniej niż jedna trzecia badanych wzięła udział w takim konkursie kilka razy, 14,7% badanych - raz, zaś 3,9% respondentów brało udział w tego typu konkursach 10 lub więcej razy. Kobiety (58,3%) częściej niż mężczyźni (33,3%) brały udział w tego typu konkursach. W badaniu CBOS w 2011 roku na temat hazardu, 18% Polaków deklarowało uczestnictwo w konkursach czy grach tego typu w ciągu ostatnich 12 miesięcy od badania. W naszym badaniu pytaliśmy o doświadczenia w ciągu całego życia, dlatego też uzyskane przez nas wyniki mogą być wyższe od wyników badań ogólnopolskich. 27

28 Zdecydowana większość badanych nie grała nigdy na automatach, 6,9% badanych zrobiło to raz, 6,9% - kilka razy, zaś kolejne 5,9% badanych 10 lub więcej razy. Zdecydowanie więcej mężczyzn (33,4%) niż kobiet (23,3%) miało tego typu doświadczenia. Podobnie, jak w przypadku pytania o grę na automatach, zdecydowana większość badanych mieszkańców gminy Rewal nie obstawiała nigdy żadnych zakładów bukmacherskich, 7,8% badanych zrobiło to kilka razy, 3,9% badanych - raz, a 2% badanych 10 lub więcej razy. 15% kobiet oraz 26,2% mężczyzn miało tego typu doświadczenia. 28

29 Niewielki odsetek badanych mieszkańców gminy Rewal deklaruje, że brał udział w grze na pieniądze w Internecie. Zaledwie 3,9% badanych zrobiło to kilka razy, a 2% badanych raz, a 1% badanych 10 lub więcej razy. 16,7% mężczyzn oraz 11,7% kobiet miało tego typu doświadczenie. CBOS z 2011 roku pokazuje, że zaledwie 1% Polaków grało w jakąkolwiek grę na pieniądze w Internecie w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem. 29

30 Rozdział III - Problemy społeczne w środowisku dzieci i młodzieży Grupa badawcza W przeprowadzonym badaniu wzięło udział 222 uczniów (113 dziewcząt i 109 chłopców). W szkołach podstawowych przebadano 47 uczniów, a w szkołach gimnazjalnych 175 uczniów. Średnia wieku w szkołach podstawowych wynosiła 12,81 lat, a w gimnazjach - 15,91 lat. Badanie miało postać ankiety składającej się z 60 pytań zamkniętych. Uczniowie szkół podstawowych wypełniali krótsze ankiety (55 pytań zamkniętych). Niektóre z pytań uczniowie uzupełniali własnymi odpowiedziami. Cel badania Podstawowym celem przeprowadzonej ankiety była analiza następujących problemów społecznych: używania przez młodych ludzi substancji psychoaktywnych, w tym picia alkoholu, palenia papierosów oraz zażywania narkotyków i dopalaczy; problemów przemocy i agresji w środowisku szkolnym oraz domowym, hazardu i innych ryzykownych zachowań używania komputera i zagrożenia cyberprzemocą Dzieci i młodzież a substancje psychoaktywne Badanie miało na celu, między innymi, analizę stopnia używania substancji psychoaktywnych przez dzieci i młodzież. Analiza dotyczyła rozpowszechnienia palenia papierosów, picia alkoholu oraz zażywania narkotyków, a także okoliczności towarzyszących tym zachowaniom i postaw wobec substancji psychoaktywnych. Ankieta została skonstruowana w taki sposób, by możliwe było porównanie wyników tego badania z wynikami badania ogólnopolskiego, zrealizowanego w ramach międzynarodowego projektu 30

31 European School Survey Project on Alcohol and Drugs (ESPAD). W raporcie diagnozy uzyskane wyniki odnoszone są do wyników badania ESPAD zrealizowanego na reprezentatywnej próbie uczniów klas trzecich szkół gimnazjalnych (wiek: lat) oraz uczniów klas drugich szkół ponadgimnazjalnych (wiek: 17-18) w 2011 roku. W naszym badaniu, oprócz uczniów szkół gimnazjalnych, uwzględniliśmy również uczniów klas szóstych szkół podstawowych. Poniższa tabela ilustruje nasilenie zażywania alkoholu, palenia papierosów, używania narkotyków i dopalaczy w poszczególnych grupach wiekowych na terenie gminy Rewal: Tab. 5. Nasilenie określonych problemów społecznych w poszczególnych grupach wiekowych. Problem społeczny Szkoły Podstawowe Gimnazjum N % N % Picie alkoholu ,4 Palenie papierosów 7 14, ,5 Używanie narkotyków ,4 Używanie dopalaczy ,5 N ilość osób, które przyznają się do używania środków psychoaktywnych oraz papierosów Z otrzymanych rezultatów wynika, że wraz z wiekiem rośnie odsetek osób sięgających po wybrane rodzaje substancji psychoaktywnych. Do wypicia alkoholu przynajmniej raz w życiu przyznaje się 34% uczniów szkół podstawowych oraz 53,4% gimnazjalistów. Wyniki są zgodne z najnowszymi sondażami publikowanymi przez CBOS, wskazującymi alkohol jako środek psychoaktywny najbardziej rozpowszechniony wśród młodych ludzi w porównaniu z papierosami i narkotykami. Uzyskane wyniki są dużo niższe w przypadku gimnazjalistów od wyników badań ESPAD z 2011 roku, w których chociaż raz w ciągu całego życia piło 87,3% uczniów szkół gimnazjalnych. Znacznie rozpowszechnione w gminie Rewal jest palenie papierosów w grupie uczniów szkół podstawowych wyniosło 14,9%, a szkół gimnazjalnych 38,5%. W sondażu przeprowadzonym w 2008 roku przez Krajowe Biuro Do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii, jedynie 38% młodych ludzi zadeklarowało palenie papierosów. Wynik uzyskany w badaniu młodych mieszkańców gminy Rewal jest niższy wyników badań ESPAD z 2011 roku, w których chociaż raz w życiu paliło 57,2% gimnazjalistów. 31

32 Wyniki badań wskazują na niższy od ogólnopolskiego wyniku odsetek młodych osób sięgających po substancje odurzające. Wyższy odsetek młodych osób, które zażywają narkotyki wystąpił w grupie uczniów szkół gimnazjalnych i wyniósł on 10,4%. Badania prowadzone w Polsce co kilka lat wskazują na obniżanie się problemu narkotykowego wśród młodych ludzi, sondaż KBPN z 2008 roku określił ilość młodych ludzi mających kontakty z narkotykami na poziomie 15%. Otrzymane wyniki wskazują na mniejszy niż liczba uczniów objętych badaniami ogólnopolskimi odsetek uczniów szkół gimnazjalnych w gminie Rewal sięgających po narkotyki. Używanie dopalaczy przez młodych mieszkańców gminy Rewal jest również na nieco niższym poziomie niż wynik ogólnopolskich badań ESPAD z 2011 roku. W naszym badaniu 7,5% gimnazjalistów kiedykolwiek używało dopalaczy, zaś w badaniu ESPAD odsetek uczniów, którzy kiedykolwiek używali dopalaczy wyniósł 10,5% w grupie gimnazjalistów. W następnej kolejności zostaną dokładnie przeanalizowane formy używania przez młodych ludzi substancji psychoaktywnych oraz okoliczności, w jakich mają one miejsce. Spożywanie alkoholu wśród dzieci i młodzieży Jak to już zostało zaznaczone, alkohol jest najbardziej rozpowszechnioną używką w środowisku młodych ludzi, co potwierdzają prowadzone sondaże. Przyczyny sięgania po alkohol mogą być różne, od społecznych i towarzyskich, po próbę radzenia sobie z trudnymi sytuacjami. Otrzymane rezultaty przedstawiono na wykresie. Każdy badany mógł zaznaczyć kilka odpowiedzi. 32

33 Jako najczęstszą przyczynę spożywania alkoholu uczniowie szkół podstawowych podawali chęć zaimponowania, obawę przed odrzuceniem oraz presję rówieśniczą. Uczniowie ze starszej grupy wiekowej wskazywali najczęściej na okazje towarzyskie, takie jak urodziny, wizyty w pubie bądź dyskotece, jako powód sięgania po alkohol. Jest to zgodne z polską obyczajowością, według której spotkania rodzinne i towarzyskie powinny odbywać się przy napojach alkoholowych. Średni wiek pierwszego kontaktu z alkoholem wynosił dla poszczególnych grup wiekowych: 11,25 lat uczniowie szkół podstawowych, 12,29 lat gimnazjaliści. Na podstawie otrzymanych wyników można zaobserwować niepokojące zjawisko, według którego wiek kontaktu z alkoholem obniża się w poszczególnych grupach. Powinna być to alarmująca informacja dla rodziców i opiekunów. Z drugiej strony może ona wskazywać na rosnące przyzwolenie rodziców na kontakt własnych dzieci z alkoholem. Jeżeli chodzi o zróżnicowanie między płciami w kwestii spożywania alkoholu, w szkołach podstawowych wśród uczniów przyznających się do wypicia alkoholu zdarzało się to ponad dwukrotnie częściej dziewczynkom (52,6%) niż chłopcom (21,4%). W gimnazjum kiedykolwiek piło alkohol więcej chłopców (61,7%) niż dziewczyn (46,2%). W badaniu ESPAD wystąpiły 33

34 stosunkowo niewielkie różnice między uczniami i uczennicami: kiedykolwiek w życiu piło alkohol 89% gimnazjalistów oraz 85,6% gimnazjalistek. W pytaniu o dostępność alkoholu w środowisku dzieci i młodzieży na obszarze gminy Rewal, zaobserwowano znaczące zróżnicowanie odpowiedzi wraz z wiekiem ankietowanych. Uzyskane rezultaty obrazuje poniższa tabela. Tab. 6. Dostępność alkoholu w środowisku dzieci i młodzieży w gminie Rewal. Czy uważasz, że w Twoim środowisku kupić alkohol jest? Szkoła Podstawowa Gimnazjum Bardzo trudno 2,1% 1,7% Raczej trudno - 0,6% Trudno, ale jak się zna odpowiednie osoby to można 31,9% 34,5% Raczej łatwo 14,9% 16,7% Bardzo łatwo 4,3% 21,8% Nie wiem 46,8% 24,7% Wyraźnie widać tendencję wzrostową w dostępności alkoholu w otoczeniu młodych ludzi. Wśród uczniów szkół podstawowych 19,2% ankietowanych uznało zakup alkoholu za czynność bardzo łatwą bądź raczej łatwą, natomiast podobnej odpowiedzi udzieliło już zdecydowanie więcej gimnazjalistów 38,5%. Łatwy dostęp do alkoholu dla osób niepełnoletnich jest sprzeczny z ustawą o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi z 1982 r., wyraźnie zabraniającej sprzedaży alkoholu osobom poniżej 18 roku życia. Otrzymane rezultaty są zbliżone do wyników badań ESPAD, w których 49,3% gimnazjalistów deklaruje, że zakup piwa jest dla nich bardzo łatwy, 39,5% gimnazjalistów uznaje zakup wina za czynność bardzo łatwą, zaś 33,4% gimnazjalistów wypowiada się w ten sposób o kupowaniu wódki. 34

35 Jeśli chodzi o okoliczności pierwszego kontaktu z alkoholem w obu grupach wiekowych występowały niewielkie różnice. Szczegółowe zestawienie wyników znajduje się w tabeli. Tab. 7. Okoliczności pierwszego spożycia alkoholu. W jakiej sytuacji po raz pierwszy miałeś kontakt z alkoholem? Szkoła podstawowa Gimnazjum W szkole - 4,8% Na dyskotece/w pubie 15,4% 8,4% Na wakacjach 7,7% 34,9% W czasie wolnym/po szkole 7,7% 24,1% W domu 15,4% 14,5% W innej sytuacji 53,8% 13,3% Młodzi mieszkańcy gminy Rewal wskazywali na picie okazjonalne, w trakcie urodzin oraz imprez okolicznościowych (53,8% uczniów szkół podstawowych, 13,3% gimnazjalistów). Picie alkoholu po raz pierwszy w czasie wakacji zadeklarowało 7,7% uczniów szkół podstawowych oraz 34,9% gimnazjalistów. Uczniowie często wskazywali na czas wolny po lekcjach, jako okoliczności pierwszego kontaktu z alkoholem (7,7% uczniów szkół podstawowych, 24,1% gimnazjalistów). Młodzi mieszkańcy gminy Rewal wskazywali również na dyskotekę, pub, a także dom, jako miejsca pierwszego kontaktu z alkoholem. W obu grupach wiekowych spożywanie alkoholu było najczęściej wynikiem własnej inicjatywy. W ten sposób odpowiedziało 61,5% uczniów szkół podstawowych mających kontakt z alkoholem oraz 61% gimnazjalistów mających kontakt z alkoholem. Ponadto młode osoby były namawiane do spożycia alkoholu przez znajomych (23,1% uczniów szkół podstawowych oraz 20,7% gimnazjalistów). 15,4% uczniów szkół podstawowych oraz 18,3% gimnazjalistów zostało namówionych do wypicia alkoholu przez dorosłą osobę, w tym również przez rodziców. 46,2% uczniów szkół podstawowych, którzy deklarowali wcześniej kontakt z alkoholem zażywało alkohol okazjonalnie (kilka razy w roku), 7,7% uczniów szkół podstawowych zażywało alkohol kilka razy w miesiącu, a 46,2% uczniów szkół 35

36 podstawowych zażyło alkohol tylko raz. Ponad połowa (51,2%) gimnazjalistów, którzy deklarowali wcześniej kontakt z alkoholem zażywała alkohol okazjonalnie (kilka razy w roku), 6,1% gimnazjalistów kilka razy w miesiącu, 8,5% gimnazjalistów średnio raz w miesiącu, 6,1% uczniów więcej niż raz w tygodniu, 13,4% uczniów prawie codziennie, a kolejnych 14,6% uczniów z tej grupy wiekowej spróbowało alkoholu tylko raz w życiu. Tab. 8. Rodzaje alkoholu spożywanego przez dzieci i młodzież oraz częstotliwość ich spożywania. Procenty dotyczą odpowiedzi uczniów, którzy deklarowali wcześniej kontakt z alkoholem. Dla każdej szkoły pierwsza kolumna przedstawia liczbę uczniów, a kolejna kolumna procent uczniów. Szkoła Podstawowa PIWO Gimnazjum Nigdy 5 31,3% 11 11,8% 1-2 razy 7 43,8% 26 28% 3-5 razy ,9% 6-9 razy 1 6,3% 11 11,8% razy % razy ,5% 40 i więcej razy % WINO Nigdy 9 56,3% 31 33,3% 1-2 razy 4 25% 26 28% 3-5 razy ,7% 6-9 razy ,2% razy ,2% razy i więcej razy ,7% NAPOJE WYSOKOPROCENTOWE (DRINKI, WÓDKA, WHISKY) Nigdy 7 43,8% 24 25,8% 1-2 razy 3 18,8% 24 25,8% 3-5 razy 2 12,5% 5 5,4% 6-9 razy ,6% razy ,5% razy ,3% 40 i więcej razy 1 6,3% 11 11,8% Wyniki te można porównać do rezultatów badań Krajowego Biura do Spraw Przeciwdziałania Narkomanii z 2008 roku. Według tamtego sondażu do picia piwa w ciągu ostatniego miesiąca przyznawało się 75% uczniów szkół ponadgimnazjalnych, do picia wódki 54%, do spożywania wina 29% młodych ludzi. Spożycie piwa w gminie Rewal wynosi 36

37 17% w grupie uczniów szkół podstawowych, 40,6% w grupie gimnazjalistów, spożywanie wina szkoły podstawowe 8,5%, gimnazja 28,6%. Natomiast poziom picia wódki wynosi 12,8% w szkołach podstawowych, 33,1% w gimnazjach. Porównując wyniki tego badania z wynikami badań KBPN z 2008 roku należy zachować ostrożność, gdyż w naszym badaniu, odmiennie do badania ogólnopolskiego, pytaliśmy o częstotliwość spożywania alkoholu, bez podania ram czasowych i badaliśmy młodszych uczniów. Młodzi mieszkańcy gminy Rewal najczęściej sięgali po piwo, a najrzadziej po wino. Kolejne pytanie dotyczyło upojenia alkoholowego. Picie w znacznych ilościach, które prowadzi do przekraczania progu nietrzeźwości, prowadzić może do uszczerbku zdrowia oraz nagannych zachowań, zaburzających porządek publiczny. Zapytaliśmy uczniów, czy zdarzyło się im kiedykolwiek upić (stracić kontrolę nad swoim zachowaniem). Wśród uczniów szkół podstawowych, którzy deklarowali wcześniej spożycie alkoholu, żaden uczeń nie odpowiedział twierdząco na to pytanie. Wśród gimnazjalistów, którzy deklarowali wcześniej spożycie alkoholu, ponad połowa uczniów (57,3%) nie miała tego typu doświadczeń, 18,3% uczniów upiło się tylko raz, 12,2% upiło się kilka razy (2-9 razy), a 12,2% uczniów 10 lub więcej razy. Podsumowując, 20% gimnazjalistów przynajmniej raz w życiu upiło się, tracąc kontrolę nad własnym zachowaniem. W badaniu ESPAD uwzględniono dwa poziomy nadmiernego spożycia napojów alkoholowych: przekroczenie progu nietrzeźwości oraz silne upicie się (wypicie tyle, żeby zataczać się, bełkotać, nie pamiętać, co się działo). Do przekroczenia progu nietrzeźwości chociaż raz w życiu przyznało się 48,6% gimnazjalistów, zaś do silnego upicia się chociaż w życiu przyznało się 44,5% gimnazjalistów. Wyniki uzyskane w naszym badaniu wskazują na znacznie niższy od wyniku ogólnopolskiego, odsetek młodych mieszkańców gminy Rewal, którzy posiadali tego typu doświadczenia. Rodzina odgrywa istotną rolę w wychowywaniu młodego pokolenia. Rodzice mogą mieć decydujący wpływ na podejmowanie doświadczeń z substancjami psychoaktywnymi przez ich dzieci, dlatego też ta kwestia została poruszona w badaniach. Uczniowie udzielali odpowiedzi na pytanie o reakcję rodziców w sytuacji, gdy wrócili do domu pod wpływem alkoholu. 37

38 Tab. 9. Reakcja rodziców na stan upojenia alkoholowego dzieci. Jeśli wróciłeś do domu pod wpływem alkoholu, jaka była reakcja Twoich rodziców? Szkoła podstawowa Gimnazjum Zdenerwowali się i nakrzyczeli na mnie 7,7% 6,2% Ukarali mnie - 11,1% Nie zorientowali się 7,7% 33,3% Zauważyli, ale nie zareagowali - 4,9% Taka sytuacja nie miała miejsca 84,6% 44,4% W przypadku większości uczniów szkół podstawowych nie zaistniała w ogóle sytuacja, w której badany wrócił do domu pod wpływem alkoholu i zastał rodziców. W przypadku uczniów szkół gimnazjalnych odsetek ten maleje do mniej niż połowy. W sytuacji, kiedy rodzice rozpoznają stan upojenia alkoholowego u dzieci, czasami reagują gniewem i stosują kary, takie jak kary cielesne oraz liczne zakazy. Niepokojący wydaje się jednak znaczący odsetek sytuacji, w których rodzice nie zorientowali się, że ich dzieci znajdują się pod wpływem alkoholu. W przypadku szkół gimnazjalnych wyniósł on 33,3%, zaś w szkołach podstawowych 7,7%. Palenie papierosów Analizę związaną z paleniem papierosów w gminie Rewal warto zacząć od wskazania wieku dzieci i młodzieży, w którym sięgnęli po pierwszego papierosa. Wiek ten wynosi kolejno: dla szkół podstawowych 10,71 lat, dla gimnazjów 12,42 lat. Występuje tutaj podobne zjawisko, jak miało miejsce w przypadku spożywania alkoholu. Wiek pierwszego kontaktu dzieci i młodzieży z papierosami obniża się z czasem, dzisiaj ludzie młodzi sięgają po papierosy w młodszym wieku niż parę lat temu. Dość wysoki odsetek osób, które kiedykolwiek paliły papierosa, w badanej grupie (38,5% uczniów szkół gimnazjalnych) jest niższy od wyników badania ESPAD, według których w czasie całego życia, jakiekolwiek doświadczenia z paleniem miało 57,2% gimnazjalistów. 38

39 Jeżeli chodzi o zróżnicowanie między płciami w kwestii palenia papierosów, w szkołach podstawowych wśród uczniów przyznających się do palenia zdarzało się to blisko czterokrotnie częściej dziewczynkom (26,3%) niż chłopcom (7,1%). W gimnazjum papierosy paliło nieco mniej chłopców (35,9%) niż dziewczyn (40,7%). Odsetki uczniów szkół podstawowych oraz gimnazjalnych, którzy podejmowali próby z paleniem są wyższe wśród dziewcząt niż wśród chłopców. Powyższe pytanie odnosiło się do zjawiska eksperymentowania z tą substancją, czyli podejmowania prób palenia tytoniu. W kolejnym pytaniu interesowało nas poznanie rozmiarów grupy aktualnie palących młodych mieszkańców gminy Rewal. Badani uczniowie zostali poproszeni o odpowiedź na pytanie o palenie papierosów w ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem. Tylko jeden uczeń szkoły podstawowej (2,1%) deklarował palenie mniej niż jednego papierosa na tydzień w tym czasie. Wśród gimnazjalistów, pięciu uczniów (2,9%) paliło w ciągu ostatnich 30 dni przed badaniem mniej niż jednego papierosa tygodniowo, dwóch uczniów (1,1%) mniej niż jednego papierosa dziennie, dziewięciu uczniów (5,1%) 1-5 papierosów dziennie, dwóch uczniów (1,1%) 6-10 papierosów dziennie, trzech uczniów (1,7%) papierosów dziennie, a kolejnych sześciu uczniów (3,4%) więcej niż 20 papierosów dziennie. Tab.10. Porównanie wyników badań z badaniami ESPAD. Palenie tytoniu w czasie ostatnich 30 dni. Diagnoza ESPAD Gimnazjum Nie 84,7% 70,2% Mniej niż jeden papieros na tydzień 2,9% 8,2% Mniej niż 1 papieros dziennie 1,1% 4,1% 1-5 papierosów dziennie 5,1% 8,2% 6-10 papierosów dziennie 1,1% 5,3% papierosów dziennie 1,7% 2,4% Więcej niż 20 papierosów dziennie 3,4% 1,7% W czasie ostatnich 30 dni przed badaniem paliło 15,3% gimnazjalistów. Uzyskane wyniki są niższe od wyników badań ogólnopolskich. Według ESPAD, w czasie ostatnich 30 dni przed badaniem paliło 29,8% gimnazjalistów. 39

40 Wraz ze wzrastającym wiekiem ankietowanych, dostęp do papierosów okazuje się coraz łatwiejszy. 14,9% uczniów szkół podstawowych wskazało na możliwość dostępu do papierosów w sytuacji, gdy zakupi je inna osoba, a dla aż 34% zakup papierosów jest raczej łatwy lub bardzo łatwy. Odsetek uczniów, którzy oceniają zakup papierosów jako raczej łatwy lub bardzo łatwy, wzrasta w starszej grupie wiekowej (55,5% uczniów gimnazjów). Powinno to uświadamiać dorosłym, że młodzi ludzie mają stanowczo zbyt mało ograniczony dostęp do nikotyny, mimo iż prawo zabrania sprzedaży papierosów osobom poniżej 18 roku życia. Poniższa tabela przedstawia zestawienie wyników na pytanie o dostępność papierosów. Tab. 11. Dostępność papierosów w środowisku dzieci i młodzieży. Czy uważasz, że w Twoim środowisku kupić papierosy jest? Szkoła Podstawowa Gimnazjum Bardzo trudno 14,9% 4,6% Raczej trudno 8,5% 5,2% Trudno, ale jak się poprosi odpowiednie osoby to można 14,9% 17,9% Raczej łatwo 23,4% 23,1% Bardzo łatwo 10,6% 32,4% Trudno powiedzieć 27,7% 16,8% 32,4% gimnazjalistów wskazuje, że dostęp do papierosów jest dla nich bardzo łatwy. Uzyskane wyniki są niższe od wyników badań ESPAD, w których odsetek uczniów określających zdobycie papierosów jako bardzo łatwe zadanie wśród gimnazjalistów wyniósł 48,1%. W przypadku pytania uczniów o inicjatywę dotyczącą palenia papierosów, najczęściej początek palenia w obu grupach wiekowych był rezultatem własnej decyzji (szkoły podstawowe 80%, gimnazja 62,9%). Często badani wskazywali również na wpływ rówieśników (szkoły podstawowe 20%, gimnazja 28,6%). Uzyskane wyniki świadczą o tym, że palenie niekoniecznie musi być powodowane motywacjami społecznymi i chęcią 40

41 dopasowania się do grupy rówieśniczej. Młodzi ludzie często samodzielnie decydowali się na sięgnięcie po papierosy, ich dokładne motywacje nie są jednak znane. Osoby badane pytane o okoliczności zapalenia pierwszego papierosa, najczęściej wskazywały wakacje oraz czas wolny po lekcjach jako początek kontaktu z papierosami. Wśród uczniów szkół podstawowych większość badanych (60%) wskazała na wakacje. Ponadto badani uczniowie szkół podstawowych deklarowali, że pierwszy kontakt z papierosami mieli w czasie wolnym po lekcjach. Wśród uczniów gimnazjów odsetek badanych wskazujących na czas wolny wyniósł 29,2%. Ponadto wielu uczniów szkół gimnazjalnych miało pierwszy kontakt z papierosem w czasie wakacji (43,1%). Wakacje to często czas spędzany z dala od domu i rodziców, nawiązywania nowych znajomości. Może on sprzyjać eksperymentowaniu z używkami, do którego dzieci i młodzież mogą być zachęcane w czasie wakacyjnych wyjazdów. Uczniowie szkół gimnazjalnych czasami swojego pierwszego papierosa wypalali ponadto na dyskotece, w pubie. Niepokojący wydaje się fakt, że niektórzy uczniowie szkół podstawowych i gimnazjalnych swój pierwszy kontakt z papierosem mieli w domu. Warto zbadać, czy palenie papierosów odbywało się po kryjomu czy za przyzwoleniem opiekunów. Tab. 12. Okoliczności zapalenia pierwszego papierosa. Gdzie po raz pierwszy paliłeś? Szkoła podstawowa Gimnazjum Szkoła - 9,7% Dyskoteka/pub - 1,4% Wakacje 60% 43,1% Czas wolny/po lekcjach 20% 29,2% Dom 20% 5,6% Zachowania związane z używaniem narkotyków i dopalaczy Przeprowadzone badania wykazują, że żaden uczeń szkoły podstawowej nie miał kontaktu z narkotykami. Wśród starszych uczniów, 18 uczniów gimnazjum (10,4% badanych, 11 uczennic i 7 uczniów) miało doświadczenia z zażywaniem substancji psychoaktywnych. W przypadku gimnazjalistów wiek inicjacji narkotykowej wyniósł 14,86 lat. Na podstawie 41

42 uzyskanych wyników można stwierdzić, że zjawisko zażywania narkotyków jest umiarkowanie nasilone wśród młodych mieszkańców gminy Rewal. Problem zażywania narkotyków przez młodych ludzi widoczny jest również przy pytaniu o to, ile zna się osób używających substancji odurzających. Poznanie rozpowszechnienia używania substancji w najbliższym otoczeniu pozwala w przybliżeniu oszacować ryzyko sięgania po nie. W szkołach podstawowych 40,4% osób przyznało, że zna co najmniej jedną osobę używającą narkotyków. W szkołach gimnazjalnych w podobny sposób odpowiedziało 57% uczniów. Otrzymane rezultaty potwierdzają informacje, że wraz ze wzrostem wieku młodzieży problem narkotykowy staje się znacznie bardziej rozpowszechniony. Przedstawione wyniki sugerują, że w gminie Rewal jest on bardziej nasilony wśród uczniów uczęszczających do szkół gimnazjalnych, zaś wyniki są zbliżone do wyników badań ogólnopolskich. Według badań ESPAD, 61,7% gimnazjalistów ma wśród swoich przyjaciół osoby, które palą marihuanę lub haszysz, 22,7% gimnazjalistów deklaruje, że ma wśród przyjaciół osoby, które biorą środki uspokajające lub nasenne bez przepisu lekarza, 16,2% gimnazjalistów ma wśród przyjaciół osoby, które biorą Ecstasy, zaś 17,5% gimnazjalistów ma wśród przyjaciół osoby używające środków wziewnych. Jeżeli chodzi o dostęp do narkotyków wśród dzieci i młodzieży uczącej się, na poziomie szkoły podstawowej 8,6% uczniów twierdzi, że zakup narkotyków byłby dla nich 42

43 raczej łatwy lub bardzo łatwy. W gimnazjum w ten sposób odpowiedziało już 20,8% nastolatków. Dość wysoki odsetek uczniów wskazywał, że narkotyki jest trudno kupić, jednak w sytuacji znajomości określonych osób jest to jak najbardziej możliwe. Ponad jedna czwarta uczniów szkół podstawowych oraz blisko jedna trzecia uczniów szkół gimnazjalnych nie posiada wiedzy na ten temat. Tab. 13. Dostępność narkotyków w środowisku dzieci i młodzieży. Czy uważasz, że w Twoim środowisku kupić narkotyki jest? Szkoła Podstawowa Gimnazjum Bardzo trudno 36,2% 14,5% Raczej trudno 8,5% 9,8% Trudno, ale jak się zna odpowiednie osoby to można 19,1% 24,3% Raczej łatwo 4,3% 8,7% Bardzo łatwo 4,3% 12,1% Nie wiem 27,7% 30,6% Blisko połowa uczniów szkół podstawowych oraz ponad połowa gimnazjalistów deklaruje, że nie posiada wiedzy na temat tego, gdzie można najłatwiej zaopatrzyć się w narkotyki. Uczniowie szkół podstawowych oraz gimnazjaliści najczęściej wskazują na dyskotekę jako miejsce, gdzie łatwo można kupić narkotyki, wynik ten jest zgodny z badaniami ESPAD. Niepokoi informacja, że dla niektórych młodych mieszkańców gminy Rewal miejscem, w którym najłatwiej można kupić narkotyki, jest szkoła. Wynik ten wskazuje na potrzebę zwracania większej uwagi przez nauczycieli oraz innych pracowników na to, co się dzieje w szkole. 43

44 Tab. 14. Wiedza na temat miejsc, w których można kupić narkotyki. Gdzie, według Ciebie, najłatwiej można kupić narkotyki? Szkoła Podstawowa Gimnazjum Na podwórku 8,9% 8% Na dyskotece 28,6% 14,2% W szkole 3,6% 8% Można zamówić przez telefon 7,1% 8% Można zamówić przez Internet 7,1% 8% Nie wiem 44,6% 53,8% Jeżeli chodzi o inicjatywę pierwszego kontaktu z narkotykami, wśród gimnazjalistów, 55,6% uczniów zrobiło to bez niczyjej namowy, zaś 5,6% uczniów zostało namówionych przez znajomych, 16,7% uczniów namówił sprzedawca narkotyków, a 22,2% uczniów inna dorosła osoba. Zapytaliśmy również uczniów, którzy deklarowali zażywanie narkotyków, o okoliczności pierwszego kontaktu z substancjami psychoaktywnymi. Szczegółowy rozkład wyników ukazuje poniższa tabela. Tab. 15. Okoliczności pierwszego kontaktu z narkotykami. Gdzie po raz pierwszy użyłeś narkotyków? Szkoły podstawowe Gimnazjum Szkoła - 23,5% Dyskoteka/pub - 5,9% Wakacje - 23,5% Dom - 23,5% Czas wolny/po lekcjach - 23,5% Inne - - Młodzi mieszkańcy gminy Rewal zażywali substancje psychoaktywne w czasie wakacji (23,5% uczniów szkół gimnazjalnych). Wielu młodych ludzi pierwszy kontakt z 44

45 narkotykami miało w czasie wolnym deklaruje tak 23,5% gimnazjalistów. W odniesieniu do narkotyków wymieniany jest także dom oraz szkoła jako miejsce pierwszych kontaktów. Zadaliśmy również pytanie o to, jak często młodzi ludzie używają narkotyków. Wśród gimnazjalistów, którzy deklarowali wcześniej kontakt z narkotykami, trzech uczniów (16,7%) używa narkotyków prawie codziennie, dwóch uczniów (11,1%) robi to więcej niż raz w tygodniu, jeden uczeń (5,6%) kilka razy w miesiącu, jeden uczeń (5,6%) średnio raz w miesiącu, sześciu uczniów (33,3%) okazjonalnie, a kolejnych pięciu uczniów (27,8%) - zażyło narkotyki tylko raz. Fakt, że 18 uczniów w obu grupach badanych (8,1% wszystkich badanych uczniów) miało kontakt z narkotykami, (zakładając, że te odpowiedzi były szczere) wskazuje, że problem z narkotykami jest umiarkowanie poważny wśród młodych mieszkańców gminy Rewal. Jest to zgodne z informacją o dość znacznym odsetku badanych, którzy znają osoby odurzające się narkotykami w swoim najbliższym otoczeniu. Istotną informacją jest rodzaj substancji odurzających, po które sięgają młodzi ludzie oraz częstotliwości używania tych substancji w ciągu ostatnich 12 miesięcy. Wśród uczniów szkół gimnazjalnych, dwóch gimnazjalistów (1,1%) w ciągu ostatnich 12 miesięcy paliło marihuanę raz, dwa razy, pięciu gimnazjalistów (2,9%) paliło marihuanę 3-5 razy, trzech gimnazjalistów (1,7%) paliło marihuanę 6-9 razy, jeden gimnazjalista (0,6%) palił marihuanę razy, jeden gimnazjalista (0,6%) palił marihuanę w tym okresie razy. Uczniowie szkół gimnazjalnych używali ponadto innych substancji psychoaktywnych. Dwóch gimnazjalistów (1,1%) przyznało się do użycia amfetaminy 1-2 razy, dwóch gimnazjalistów (1,1%) do użycia amfetaminy 3-5 razy; jeden gimnazjalista (0,6%) użycia amfetaminy razy, trzech gimnazjalistów (1,7%) LSD 1-2 razy, kolejny gimnazjalista (0,6%) - LSD 3-5 razy, jeden gimnazjalista (0,6%) LSD 6-9 razy, zaś dwóch gimnazjalistów (1,1%) LSD razy. Jeden gimnazjalista (0,6%) w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem użył Ecstasy 1-2 razy, jeden gimnazjalista (0,6%) Ecstasy 3-5 razy, dwóch gimnazjalistów (1,1%) środki nasenne 1-2 razy, dwóch gimnazjalistów (1,1%) środki nasenne 3-5 razy, jeden gimnazjalista (0,6%) stosował środki nasenne z alkoholem 1-2 razy, jeden gimnazjalista (0,6%) środki nasenne z alkoholem 3-5 razy, jeden gimnazjalista (0,6%) 45

46 środki nasenne z alkoholem 6-9 razy, jeden gimnazjalista (0,6%) stosował 1-2 razy klej i rozpuszczalnik, jeden gimnazjalista (0,6%) klej i rozpuszczalnik 3-5 razy, jeden gimnazjalista (0,6%) klej i rozpuszczalnik razy, dwóch gimnazjalistów (1,1%) stosowało sterydy anaboliczne 1-2 razy, dwóch gimnazjalistów (1,1%) - grzyby halucynogenne 1-2 razy, jeden gimnazjalista (0,6%) grzyby halucynogenne 3-5 razy, jeden gimnazjalista (0,6%) grzyby halucynogenne razy, jeden gimnazjalista (0,6%) stosował kokainę 1-2 razy, trzech gimnazjalistów (1,7%) kokainę 3-5 razy. Pozytywną informacją uzyskaną podczas badania są deklaracje większości uczniów, że nie sięgnęliby po narkotyki, nawet gdyby zdarzyła się ku temu okazja. W ten sposób odpowiadało 100% uczniów szkół podstawowych oraz 83,8% uczniów gimnazjów. Informacje te mogą świadczyć o wzroście świadomości związanej ze szkodliwością narkotyków oraz konsekwencjami ich zażywania wśród uczniów. Rosnącym problemem, z którym boryka się wiele krajów jest dostępność na rynku (mimo głośnej akcji zamknięcia sklepów) produktów nazywanych dopalaczami. Postanowiliśmy zbadać skalę zjawiska stosowania dopalaczy wśród młodych mieszkańców gminy Rewal. Kolejne pytanie dotyczyło dostępności dopalaczy wśród młodych mieszkańców gminy Rewal. Połowa uczniów szkół podstawowych nie posiada wiedzy na temat dostępności tych substancji w najbliższej okolicy. Dla 12,7% badanych z tej grupy wiekowej zakup dopalaczy jest bardzo trudny lub raczej trudny, zaś 14,9% badanych deklaruje, że jest to raczej łatwe lub bardzo łatwe zadanie. Wśród uczniów gimnazjum wyniki rozkładają się podobnie: 48% gimnazjalistów nie posiada wiedzy na ten temat; dla kolejnych 5,2% badanych gimnazjalistów zakup dopalaczy oceniany jest jako bardzo trudny lub raczej trudny, zaś 20,2% gimnazjalistów ocenia to zadanie jako raczej łatwe bądź bardzo łatwe. Młodzi mieszkańcy gminy Rewal oceniają zakup dopalaczy jako znacznie trudniejszy niż młodzi uczestnicy badania ESPAD, w którym 40,5% gimnazjalistów oceniło dopalacze jako raczej łatwo lub bardzo łatwo dostępne. 46

47 Tab. 16. Dostępność dopalaczy w środowisku dzieci i młodzieży. Czy uważasz, że w Twoim środowisku kupić dopalacze jest? Szkoła Podstawowa Gimnazjum Bardzo trudno 10,6% 2,3% Raczej trudno 2,1% 2,9% Trudno, ale jak się zna odpowiednie osoby to można 21,3% 26,6% Raczej łatwo 10,6% 7,5% Bardzo łatwo 4,3% 12,7% Trudno powiedzieć 51,1% 48% Żaden uczeń szkoły podstawowej nie odpowiedział twierdząco na pytanie o używanie dopalaczy w ciągu swojego życia. W szkołach gimnazjalnych do zażywania dopalaczy przyznało się trzynastu uczniów (7,5%). Średnia wieku pierwszego kontaktu z dopalaczami wyniosła 12,36 lat w przypadku gimnazjalistów. Zapytaliśmy również badanych o to, czy gdyby mieli okazję spróbować dopalaczy, to czy zdecydowaliby się na to. Żaden uczeń szkoły podstawowej nie odpowiedział twierdząco na to pytanie. 22 gimnazjalistów (12,7%) przyznało, że użyliby dopalaczy, gdyby mieli okazję. Zapytaliśmy uczniów o przebywanie pod wpływem substancji psychoaktywnych (alkoholu, dopalaczy, narkotyków) na terenie szkoły. Żaden uczeń szkoły podstawowej nie odpowiedział twierdząco na to pytanie. Przyznało się do tego 21 uczniów szkoły gimnazjalnej (12,1%). Uczniowie zostali również poproszeni o ocenę tego, jak bardzo ludzie ryzykują, że sobie zaszkodzą, kiedy używają narkotyków. Większość uczniów, podobnie jak w badaniach ogólnopolskich, dostrzega ryzyko szkód związanych z używaniem substancji psychoaktywnych. Dwie piąte uczniów szkół podstawowych oraz 40,7% gimnazjalistów deklaruje, że używanie narkotyków jest związane z dużym ryzykiem. 47

48 Należy podkreślić, że stosunkowo niewielki odsetek badanych uczniów z obu grup wiekowych ocenia poziom ryzyka jako mały lub deklaruje, że go wcale nie ma. Uczniowie zostali również poproszeni o ocenę wiedzy i postaw swoich rodziców wobec narkotyków. W przeważającej części młodzi ludzie w szkole podstawowej i szkole gimnazjalnej ocenili wiedzę swoich rodziców o narkotykach jako średnią, odpowiedziało tak 42,6% uczniów szkół podstawowych oraz 39,5% gimnazjalistów. Jedna trzecia uczniów szkół podstawowych oraz blisko jedna trzecia gimnazjalistów nie posiadała wiedzy na ten temat.. 48

49 66% uczniów szkół podstawowych oraz 70,5% uczniów szkół gimnazjalnych deklaruje, że ich opiekunowie rozmawiali z nimi na temat szkodliwości używania narkotyków. 36,2% uczniów szkół podstawowych oraz 47,4% uczniów szkół gimnazjalnych uczestniczyło w zajęciach profilaktycznych na temat szkodliwości używania substancji psychoaktywnych (narkotyki, dopalacze, alkohol). W przypadku pytania o reakcję rodziców na zażywanie narkotyków przez własne dzieci, większość uczniów wskazywała odpowiedzi sugerujące aktywną postawę krytyczną wobec takiego faktu i próbę znalezienia rozwiązania. Zestawienie wyników dla tego zagadnienia przedstawione zostało w tabeli. Tab. 17. Postawy rodziców wobec zażywania narkotyków w oczach uczniów. Jak myślisz, jak zareagowaliby Twoi rodzice, gdyby dowiedzieli się, że zażywasz narkotyki? Szkoła podstawowa Gimnazjum Ukarali 21,3% 21,4% Próbowali pomóc znaleźć przyczynę 74,4% 68,4% Pokrzyczeli i odpuścili - 2,4% Zmartwiliby się 4,3% 4,2% Nic by nie zrobili - 3,6% 49

50 Stosunkowo niewielki odsetek młodych ludzi był przekonany, że ich rodzice nie zareagowaliby na używanie przez nich narkotyków bądź też, że łatwo pogodziliby się z takim faktem. Dzieci i młodzież a zachowania przemocowe Zjawisko przemocy w środowisku młodych ludzi staje się problemem coraz bardziej aktualnym i wymagającym podjęcia odpowiednich rozwiązań. Poziom agresywności dorastającej młodzieży wzrasta, liczne są również akty przemocy dokonywane przez dzieci i młodzież wobec ich rówieśników. Agresja ujawniająca się w szkole często ma swoje źródła w przemocy domowej, kiedy rodzice uczą swoje dzieci niewłaściwych wzorców reagowania i wchodzenia w kontakty z innymi ludźmi. Przeprowadzone ankiety na terenie gminy Rewal pozwalają przyjrzeć się dokładniej nasileniu zjawiska agresji w środowisku szkolnym, a także przeanalizować postawy wychowawcze rodziców wobec własnych dzieci. Jeżeli chodzi o poczucie bezpieczeństwa na terenie szkoły, bezpiecznie lub raczej bezpiecznie w szkole czuje się 76,6% uczniów szkół podstawowych oraz 72,3% gimnazjalistów. Raczej niebezpiecznie lub bardzo niebezpiecznie czuje się w szkole 2,1% uczniów szkół podstawowych oraz 11,2% gimnazjalistów. Zdecydowana większość badanych uczniów w gminie Rewal wydaje się czuć bezpiecznie w środowisku szkolnym. 50

51 W tym miejscu można przejść do bezpośrednich pytań o akty agresji i przemocy, z jakimi spotykali się młodzi ludzie na terenie szkoły i poza jej obszarem. W dzisiejszych czasach rosnąca agresja w środowisku dzieci i młodzieży staje się problemem narastającym i wymagającym podjęcia aktywnych działań, umożliwiających zwiększenie bezpieczeństwa młodych ludzi. W przypadku pytania o częstotliwość obserwowania zjawisk przemocy na terenie szkoły, na bardzo częsty i częsty kontakt z takimi sytuacjami wskazało 38,3% uczniów szkół podstawowych oraz 29,4% uczniów szkół gimnazjalnych. Tab. 18. Częstość obserwowania zjawisk przemocy na terenie szkoły. Jak często obserwujesz zjawiska przemocy w szkole? Szkoła podstawowa Gimnazjum Bardzo często 12,8% 15,9% Często, kilka razy w tygodniu 25,5% 13,5% Kilka razy w miesiącu 19,1% 21,8% Rzadko 40,4% 38,8% Nie obserwuję wcale 2,1% 10% W szkolnej diagnozie ogólnopolskiej z 2009 roku 33% uczniów deklarowało, że przemoc jest poważnym problemem w ich szkołach. Wyniki uzyskane w badaniu młodych mieszkańców gminy Rewal są zbliżone do tych uzyskanych w diagnozie ogólnopolskiej. Rezultaty te wskazują, że przemoc jest zjawiskiem dość rozpowszechnionym w szkołach w gminie Rewal. Jednocześnie warto dodać, że 23,4% uczniów szkół podstawowych oraz 20,7% uczniów gimnazjum deklaruje, że są w szkole uczniowie, których się boją. Uczniowie szkół podstawowych boją się średnio trzech uczniów, gimnazjaliści 6 uczniów w szkole. Do znajomości osoby z otoczenia, która doświadcza przemocy ze strony rodziny lub otoczenia rówieśniczego, przyznaje się 46,8% dzieci ze szkół podstawowych oraz 32,4% gimnazjalistów. Skala zjawiska wydaje się dość poważna. W związku z tym zbadaliśmy, czy młodzi mieszkańcy gminy Rewal wiedzą, jak należy postąpić wobec osoby, która doświadcza przemocy oraz gdzie należy się zgłosić, do kogo udać, jeśli są świadkami przemocy. Zdecydowana większość badanych (85,1% uczniów szkół podstawowych, 70,8% 51

52 gimnazjalistów) posiada taką wiedzę, pozostałych uczniów należałoby poddać edukacji w tej kwestii. Postawy uczniów wobec zachowań przemocowych można zanalizować na podstawie reakcji, jaką przyjęliby w sytuacji bycia świadkiem przemocy. 2,1% uczniów szkół podstawowych oraz 14,7% gimnazjalistów deklaruje, że nie zareagowałoby na akt przemocy dokonywany w ich obecności. Trudno stwierdzić jednak, czy taka postawa wynikałaby z lęku czy też z obojętności wobec zjawiska agresji. Pozytywna informacja wiąże się ze znaczącą ilością uczniów deklarującą poinformowanie innej osoby (głównie na poziomie szkoły podstawowej) oraz podjęcie próby złagodzenia konfliktu (szkoły gimnazjalne). Niepokojący jest wskaźnik uczniów szkół podstawowych (6,4%) oraz szkół gimnazjalnych (12,4%), którzy deklarowali włączenie się do bójki. Należy wziąć pod uwagę, że może on być wyrazem chęci pozowania niż dowodem prawdziwych intencji. Zapytaliśmy również młode osoby, kogo powiadomią, jeżeli będą świadkami lub ofiarami przemocy. Istniała możliwość zaznaczenia kilku odpowiedzi. Badani uczniowie bardzo często wskazywali na rodziców (74,5% uczniów szkół podstawowych, 55,4% gimnazjalistów). Obie grupy wskazywały często wychowawcę, nauczyciela (61,7% uczniów szkół podstawowych, 36% gimnazjalistów). Mniejszy odsetek badanych uczniów wskazał pedagoga. Wraz z wiekiem badani coraz częściej deklarowali chęć zwrócenia się do kolegów (12,8% uczniów szkół podstawowych, 33,1% gimnazjalistów). Policję wskazało 25,5% 52

53 uczniów szkół podstawowych oraz 18,9% gimnazjalistów. 12,8% uczniów szkół podstawowych oraz 18,9% gimnazjalistów poinformowałoby rodzeństwo. Warto zaznaczyć, że wśród badanych młodych mieszkańców gminy Rewal były też osoby, które nie powiadomiłyby nikogo o przemocy. Odpowiedziało w ten sposób 6,4% uczniów szkół podstawowych oraz 12,6% gimnazjalistów. Badania koncentrowały się również na relacjach młodych ludzi z rodzicami i postawach wychowawczych rodziców wobec własnych dzieci. 87,2% uczniów szkół podstawowych oceniło swoje relacje z rodzicami jako bardzo dobre lub raczej dobre, odsetek ten jest nieco niższy wśród starszych uczniów 79,9% w szkołach gimnazjalnych. Zaledwie 5,4% gimnazjalistów oceniło swoje relacje z rodzicami jako raczej złe lub bardzo złe. Dzięki utrzymywaniu dobrych relacji dzieci z rodzicami, dom rodzinny staje się bezpiecznym miejscem dla młodej osoby. 53

54 Tab. 19. Jakość relacji uczniów z rodzicami Jak oceniasz swoje relacje z rodzicami? Szkoła podstawowa Gimnazjum Bardzo dobre 70,2% 60,4% Raczej dobre 17% 19,5% Raz dobre, a raz złe 12,8% 14,8% Raczej złe - 2,4% Bardzo złe - 3% W odniesieniu do postaw wychowawczych rodziców, w ankiecie pojawiło się pytanie o stosowanie kar wobec dzieci i formę, jaką ewentualne kary przybierają. Odpowiedzi uczniów zostały przedstawione na poniższym wykresie. Każdy badany mógł zaznaczyć kilka odpowiedzi. Na podstawie otrzymanych rezultatów można stwierdzić, że istnieje znaczny odsetek rodziców niestosujących kar wobec własnych dzieci. W szkołach podstawowych wyniósł 54

55 on 23,4%, w gimnazjach 42,9%. Z jednej strony brak stosowania kar w wychowaniu dzieci może świadczyć o braku konieczności takich zachowań bądź łagodnej i liberalnej postawie rodziców. Z drugiej strony może być również dowodem zbyt pobłażliwych zachowań rodziców w sytuacji, kiedy pewne rodzaje kar (w postaci pozbawienia przywilejów) wydają się potrzebne w procesie wychowania dzieci. Kary, jeśli już występują, to najczęściej przybierają formę różnego rodzaju zakazów. Do stosowania przez rodziców kar fizycznych w postaci bicia przyznało się 8,5% uczniów szkół podstawowych oraz 6,3% uczniów szkół gimnazjalnych. Hazard i inne ryzykowne zachowania Gry hazardowe stanowią poważny, choć dość często pomijany problem społeczny. Istnieje wiele możliwości uprawiania gier hazardowych: udział w loteriach pieniężnych, gra na automatach, odwiedzanie kasyna. Istnieje również możliwość uprawiania gier hazardowych w Internecie oraz poprzez uczestnictwo w loteriach SMS. Uczestnictwo w grach na pieniądze wciąga, kusi możliwością szybkiej, wysokiej wygranej, z czasem jednak może doprowadzić do uzależnienia od hazardu. Szeroka oferta różnego rodzaju form gier hazardowych oraz ich dostępność sprawiają, że problem dotyczy nie tylko dorosłych, ale również dzieci i młodzież. W badaniu skoncentrowaliśmy się na czterech formach gier hazardowych, pytając młodych mieszkańców gminy Rewal o ich osobiste doświadczenia. Dane zawarte w poniższej tabeli pokazują, że 36,2% uczniów szkół podstawowych oraz 71,1% gimnazjalistów wzięło przynajmniej raz w życiu udział w konkursach organizowanych przez gazety, operatorów telefonicznych, w których wysyła się płatne Smsy. Tab. 20. Udział w konkursach organizowanych przez gazety, telewizję, operatorów telefonicznych, w których wysyła się płatne smsy. Udział w konkursach organizowanych przez gazety, TV, operatorów telefonicznych Szkoła podstawowa Gimnazjum Nigdy 63,8% 28,8% 1 raz 19,1% 26,9% Kilka razy (2-9) 14,9% 26,9% 10 lub więcej razy 2,1% 17,3% 55

56 Kolejne pytanie dotyczyło doświadczenia związanego z grą na automatach w salonach gier. Poniższa tabela zawiera dane, które pokazują, że 80,9% uczniów szkół podstawowych oraz 82,7% gimnazjalistów przynajmniej raz w życiu zagrało na automatach. Wielu uczniom szkół podstawowych oraz gimnazjalistom zdarzało się to 10 lub więcej razy, co może wskazywać na większe ryzyko pojawienia się uzależnienia od hazardu. Tab. 21. Granie na automatach, w salonach gier, Granie na automatach, w salonach gier Szkoła podstawowa Gimnazjum Nigdy 19,1% 17,3% 1 raz 8,5% 9,6% Kilka razy (2-9) 23,4% 25% 10 lub więcej razy 48,9% 48,1% Mniejszy odsetek uczniów z obu grup wiekowych deklaruje obstawianie przynajmniej raz w życiu zakładów bukmacherskich. Twierdząco na to pytanie odpowiedziało 4,3% uczniów szkół podstawowych oraz 46,2% gimnazjalistów. Tab. 22. Obstawianie zakładów bukmacherskich, np. STS, Totomix Obstawianie zakładów bukmacherskich, np. STS, Totomix Szkoła podstawowa Gimnazjum Nigdy 95,7% 53,8% 1 raz 2,1% 3,9% Kilka razy (2-9) - 23,1% 10 lub więcej razy 2,1% 19,2% Umiarkowanie dużo młodych mieszkańców gminy Rewal deklaruje udział w jakichkolwiek grach na pieniądze w Internecie. Przynamniej raz w życiu miało takie doświadczenia 14,9% uczniów szkół podstawowych oraz 42,2% gimnazjalistów. 56

57 Tab. 23. Granie w jakiekolwiek gry na pieniądze w Internecie. Granie w jakiekolwiek gry na pieniądze w Internecie Szkoła podstawowa Gimnazjum Nigdy 85,1% 57,7% 1 raz 4,3% 11,5% Kilka razy (2-9) 8,5% 9,6% 10 lub więcej razy 2,1% 21,1% Najbardziej rozpowszechnionymi grami hazardowymi wśród młodych mieszkańców gminy Rewal są gry na automatach oraz konkursy organizowane przez gazety, telewizję, operatorów telefonicznych. Badania ESPAD z 2011 roku pokazują, że około jedna trzecia młodzieży ma za sobą doświadczenia gry na pieniądze. Takie doświadczenia deklarowało 32,9% gimnazjalistów. Uczniom szkół gimnazjalnych zadano również pytania dotyczące zachowań seksualnych oraz przekonań związanych z tymi zachowaniami. Inicjację seksualną ma za sobą 23 gimnazjalistów (13,7% badanych, 10 uczennic i 13 uczniów). Wiek inicjacji seksualnej w przypadku gimnazjalistów wyniósł 14,07 lat. Młodym mieszkańcom gminy Rewal, którzy deklarowali, że mieli kontakty seksualne, zadane zostały również pytania o stosunek bez zabezpieczenia. Jeden uczeń szkoły gimnazjalnej (4,3%) deklarował, że miał stosunek seksualny bez zabezpieczeń kilka razy (2-9), dwóch uczniów (8,7%) doświadczyło tego raz w życiu, a ośmiu uczniów (34,8%) więcej niż 10 razy. Kolejne pytanie dotyczyło doświadczania niechcianych kontaktów seksualnych. Wśród gimnazjalistów, sześciu uczniów (3,4%) deklarowało jednorazowe doświadczenie takiego kontaktu, zaś kolejny uczeń (0,6%) doświadczył takiego kontaktu 2-9 razy, a trzech uczniów (1,7%) 10 lub więcej razy. Według ESPAD, 10,9% gimnazjalistów uprawiało seks bez zabezpieczenia (bez antykoncepcji) w ciągu ostatnich 12 miesięcy przed badaniem, zaś 5,3% gimnazjalistów 57

58 miało niechciane doświadczenia seksualne w ciągu 12 ostatnich miesięcy przed badaniem. W gminie Rewal zdecydowanie mniej młodych ludzi uprawiało seks bez zabezpieczenia (6,3% wszystkich badanych gimnazjalistów), natomiast podobny odsetek uczniów doświadczył niechcianego kontaktu seksualnego (5,7% gimnazjalistów). W mediach coraz częściej poruszany jest problem młodych ludzi, którzy świadczą usługi seksualne za różnego rodzaju korzyści materialne. W badaniu młodzi mieszkańcy gminy Rewal zostali również zapytani o stosunek do świadczenia tego typu usług. Połowa badanych gimnazjalistów deklaruje, że nie widzi niczego niestosownego w kontaktach seksualnych za pieniądze/prezenty. Używanie komputera przez dzieci i młodzież oraz zagrożenie cyberprzemocą Internet jest bardzo popularnym medium wśród dzieci i młodzieży. Nawet jeśli dziecko nie ma w domu komputera z dostępem do Internetu, nie oznacza to wcale, że nie ma ono dostępu do sieci internetowej. Internet jako nieocenione narzędzie komunikacji, edukacji oraz rozrywki jest atrakcyjnym medium. Należy jednak pamiętać, że korzystanie z tego medium może wiązać się z występowaniem pewnych zagrożeń na jakie narażeni są młodzi ludzie. W badaniu postanowiliśmy poznać nawyki korzystania z komputera młodych mieszkańców gminy Rewal oraz ich znajomość zagrożeń, jakie mogą wiązać się z korzystaniem z komputera i Internetu. W badaniu zapytaliśmy młodych mieszkańców gminy Rewal o ulubione formy spędzania wolnego czasu. 58

59 Najczęściej wybieraną przez uczniów szkół podstawowych formą spędzania wolnego czasu jest korzystanie z komputera (ponad połowa uczniów szkół podstawowych) oraz uprawianie sportu (ponad jedna czwarta uczniów szkół podstawowych). Ponadto uczniowie szkół podstawowych deklarowali, że lubią spędzać czas z przyjaciółmi. Gimnazjaliści najczęściej deklarowali spędzanie wolnego czasu przed komputerem (jedna trzecia uczniów szkół gimnazjalnych), a także uprawiając sport (30,3% gimnazjalistów) oraz wychodząc gdzieś z przyjaciółmi (29,7% gimnazjalistów). Ilość czasu spędzana przed komputerem utrzymuje się mniej więcej na takim samym poziomie w obu grupach wiekowych. Ponad połowa uczniów szkół podstawowych oraz prawie połowa gimnazjalistów spędza przed komputerem od jednej do trzech godzin dziennie. Stosunkowo niewielki odsetek uczniów szkół podstawowych (12,8% uczniów) oraz nieco większy odsetek gimnazjalistów (20,5% uczniów) spędza przed komputerem ponad 5 godzin dziennie, co jest niepokojącą informacją i może wskazywać na występowanie uzależnienia od komputera. 59

60 Młodzi mieszkańcy gminy Rewal najczęściej korzystają z Internetu. 38,3% uczniów szkół podstawowych oraz 32,3% gimnazjalistów gra w gry komputerowe. 8,5% uczniów szkół podstawowych oraz 14,4% gimnazjalistów wykorzystuje komputer do nauki. Uczniowie szkół gimnazjalnych częściej niż młodsi uczniowie wykorzystują komputer do słuchania muzyki oraz oglądania filmów. 60