MINISTERSTWO ROLNICTWA I ROZWOJU WSI DEPARTAMENT DORADZTWA, OŚWIATY ROLNICZEJ I NAUKI

Opracowanie koncepcji systemowego wsparcia przedsiębiorczości na obszarach wiejskich w ramach projektu pn. Rozwój przedsiębiorczości na terenach wiejskich - diagnoza, kierunki, rekomendacje dla polityki rozwoju obszarów wiejskich Zamawiający: MINISTERSTWO ROLNICTWA I ROZWOJU WSI DEPARTAMENT DORADZTWA, OŚWIATY ROLNICZEJ I NAUKI Wykonawcy: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN Fundacja na Rzecz Rozwoju Polskiego Rolnictwa 1

Zespół badawczy Prof. dr hab. Jerzy Bański (kierownik projektu) IGiPZ PAN Mgr Monika Szymańska (z-ca kierownika ds. organizacyjnych i zarządzania projektem) - FDPA Dr Konrad Czapiewski (z-ca kierownika ds. merytorycznych) IGiPZ PAN Mgr Katarzyna Sabarańska FDPA, Mgr Marcin Mazur IGiPZ PAN, Mgr Michał Konopski IGiPZ PAN, Mgr Barbara Solon IGiPZ PAN Eksperci Dr inż. Paweł Chmieliński (ekspert w zakresie ekonomii) Dr Adam Wasilewski (ekspert w zakresie ekonomii) Dr hab. Wojciech Knieć (ekspert w zakresie socjologii wsi) Prof. SGH dr hab. Agnieszka Alińska (ekspert w zakresie finansów) Mgr Piotr Rogowiecki (ekspert w zakresie prawa) 2

Prezentacja założeń projektu 3

Cele projektu dostarczenie informacji wspierających decyzje z zakresu rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, podejmowanych w ramach realizacji Wspólnej Polityki Rolnej po 2013 r. oraz innych programów finansowanych ze środków europejskich, które przyczynią się do pozarolniczego rozwoju obszarów wiejskich. Cele szczegółowe 1) ocena obszarów wiejskich pod względem warunków dla rozwoju sektora MŚP, 2) ocena aktywności podmiotów gospodarki rynkowej działających na terenach wiejskich, 3) analiza konkurencyjności przedsiębiorstw z obszarów wiejskich, 4) rozpoznanie związków pomiędzy aktywnością przedsiębiorców a wsparciem instytucjonalnym, 5) zidentyfikowanie barier rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, 6) uzyskanie kompleksowej diagnozy przedsiębiorczości na obszarach wiejskich, 7) ocena przedsiębiorczości jako elementu zrównoważonego i wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich, 8) uzyskanie rekomendacji dla przyszłych działań mających na celu rozwój przedsiębiorczości na obszarach wiejskich. 4

Zakres badania ZAKRES PRZESTRZENNY Obszar całej Polski ze szczególnym uwzględnieniem skali regionalnej. ZAKRES PODMIOTOWY Sektor mikro, małych i średnich przedsiębiorstw na terenach wiejskich, instytucje otoczenia biznesu oraz osoby prowadzące równocześnie działalność rolniczą i pozarolniczą. ZAKRES MERYTORYCZNY uwarunkowania społeczno-ekonomiczne i przestrzenne obszarów wiejskich oddziałujących na charakter przedsiębiorczości wiejskiej, jej formy i strukturę, konkurencyjność przedsiębiorstw oraz ich zdolność do innowacji i współpracy, funkcjonalność systemu instytucjonalnego wspierającego przedsiębiorczość, znaczenie wsparcia finansowego w ramach WPR w zakresie odchodzenia od rolnictwa w małych gospodarstwach i tworzenia alternatywnych miejsc pracy, szanse rozwoju przedsiębiorczości społecznej na obszarach wiejskich w kontekście poprawy jakości życia osób zajmujących się działalnością rolniczą w małych gospodarstwach rolnych oraz mieszkańców obszarów wiejskich, potencjał wsi w zakresie rozwoju przedsiębiorczości. 5

Koncepcja badania 6

Analizowane obszary problemowe i pytania badawcze Obszar I - Otoczenie instytucjonalne Jakiego rodzaju wsparcie jest oferowane obecnie przez instytucje otoczenia biznesu? Jakie przepisy determinują ofertę instytucji otoczenia biznesu? Jakie czynniki sprzyjają, a jakie ograniczają współpracę przedsiębiorstw wiejskich z otoczeniem instytucjonalnym? Obszar II - Otoczenie regulacyjne Czy (i jakie) obecne regulacje prawne ograniczają rozwój przedsiębiorczości na obszarach wiejskich? Jakie prawne regulacje prowadzenia działalności gospodarczej mają wpływ na rozwój przedsiębiorczości wiejskiej? W jaki sposób otoczenie regulacyjne wspomaga przedsiębiorstwa w pokonywaniu barier ekonomicznych i organizacyjnych? Obszar III - Wsparcie finansowe Jakie są dostępne źródła finansowania przedsiębiorstw i jaka jest ich struktura? Czy aktualne wsparcie finansowe dla przedsiębiorczości na wsi jest przedmiotowo właściwie ulokowane i czy wywołuje ono spodziewane rezultaty? Jakie przeszkody napotyka finansowanie przedsiębiorczości na obszarach wiejskich i jak dążyć do ich ograniczenia? Obszar IV - Konkurencyjność przedsiębiorstw Jakie są najbardziej konkurencyjne sektory, w których działają przedsiębiorstwa na wsi, a jakie sektory wykazują deficyt konkurencyjności? Jakie są atuty (przewagi konkurencyjne) przedsiębiorstw działających na obszarach wiejskich i czy są one należycie wykorzystywane? Jakie bariery (np. prawne/ekonomiczne/społeczne) powodują niedostatek konkurencyjności przedsiębiorstw na wsi? Obszar V - Współpraca przedsiębiorstw Czy poziom kooperacji przedsiębiorców działających na terenach wiejskich jest odpowiedni? Jakie czynniki kształtują możliwości rozwoju współpracy przedsiębiorstw na wsi? Co ogranicza współpracę przedsiębiorstw na wsi? 7

Diagnoza Wyniki badań kwestionariuszowych i wywiadów 8

Wykonane wywiady pogłębione Instytucje rządowe, administracyjne i samorządowe Instytucje finansowe Instytucje doradcze i szkoleniowe Urzędy pracy LGD ARiMR, MRiRW, Starostwo Powiatowe w Płocku, Starostwo Radom, Starostwo Szydłowiec, Stowarzyszenie i Starostwo Powiatowe Świdwin Urząd Gminy Siedlce, ARIMR Limanowa BOŚ, FM Bank, PKO BP SA, Polski Związek Funduszy Pożyczkowych, Międzygminny Bank Spółdzielczy, BIURO RACHUNKOWE IWONA FERENC, Bank Spółdzielczy w Starej Białej, Łomżyński Fundusz Poręczeń Kredytowych (ŁFPK), Bank Spółdzielczy w Sokołach, Usługi Ubezpieczeniowe Barbara, Perkowska, PKO BP SA Łosice, Regionalny Ośrodek Funduszu Społecznego w Siedlcach, Bank Spółdzielczy Świdwin, Fundusz Poręczeń Kredytowych Nowy Sącz, BGŻ Nowy Sącz MODR Płock, Fundacja Wspomagania Wsi, Powiatowy Zespół Doradztwa Rolniczego w Zambrowie, MODR N. Sącz, MODR Karniowice, SIEĆ PIFE Małopolska Izba Rolnicza Nowy Sącz, Sądecka Izba Gospodarcza, MODR w Warszawie, Mazowiecka Jednostka Wdrażania Programów Unijnych, Stowarzyszenie Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych w Białogardzie, Fundacja Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, Łosickie Stowarzyszenie Rozwoju EQUUS, Stowarzyszenie Inicjatyw Społeczno-Gospodarczych w Świdwinie, WODR Świdwin, Stowarzyszenie Białogard, ODR Połczyn-Zdrój, Pow. Urząd Pracy Świdwin, ZODR Baszkowice, Consulting Doradztwo Finansowe, AGROEXPERT, MODR Siedlce WUP Urząd Pracy Płock, PUP Powiatowy Urząd Pracy w Płocku, Powiatowy Urząd Pracy w Limanowej, Powiatowy Urząd Pracy N. Sącz, Powiatowy Urząd Pracy w Sokołowie Podl., Powiatowy Urząd Pracy Zambrów, Pow. Urząd Pracy Świdwin, PUP w Siedlcach, PUP Łosice, LGD "Aktywni Razem, LGD RdR (Razem dla Radomki), LGD "Brama na Bagna, LGD Powiatu Świdwińskiego, LGD Świdwin, LGD Złocieniec 9

Dolnośląskie Lubelskie Lubuskie Łódzkie Wykonane badania kwestionariuszowe Małopolskie Mazowieckie Opolskie Podkarpackie Podlaskie Pomorskie Śląskie Świętokrzyskie Kujawskopomorskie Warmińskomazurskie Wielkopolskie Zachodniopomorskie 70 60 50 40 30 20 10 0 Liczebność ankietowanych przedsiębiorców wg województw 10

Diagnoza przedsiębiorczości Wieś charakteryzuje się niższą aktywnością gospodarczą niż przeciętna w kraju i dużym zróżnicowaniem przestrzennym w tym zakresie. Większa aktywność cechuje tereny zachodnie Polski oraz strefy oddziaływania dużych ośrodków miejskich. Podstawowymi przyczynami niskiej aktywności są: niski poziom wykształcenia ludności oraz niedorozwój infrastruktury finansowej i instytucji wspierania przedsiębiorczości. Liczba podmiotów gospodarczych na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym, 2012, Źródło: opracowanie własne Zmiana wartości wskaźnika przedsiębiorczości w okresie 2000-2012 wg typów funkcjonalnych gmin. A gminy miejskie, B obszary urbanizowane, C wielofunkcyjne obszary przejściowe, D obszary wybitnie rolnicze, E obszary z przewagą funkcji rolniczej, F obszary o funkcjach turystycznych i rekreacyjnych, G obszary o funkcjach leśnych oraz H obszary o funkcjach mieszanych. 11

Charakterystyka badanych przedsiębiorstw Struktura wieku przedsiębiorców w badaniu kwestionariuszowym Struktura wykształcenie respondentów w badaniu kwestionariuszowym 12

Charakterystyka badanych przedsiębiorstw Struktura wielkościowa przedsiębiorstw w badaniu kwestionariuszowym Struktura przedsiębiorstw w badaniu kwestionariuszowym wg przestrzennego zasięgu prowadzonej działalności 13

Charakterystyka badanych przedsiębiorstw 250 200 150 100 50 0 inne rolnicze przedsiębiorstwo o charakterze społecznym przedsiębiorstwo komunikacyjne i transportowe przedsiębiorstwo handlowe przedsiębiorstwo usługowe przedsiębiorstwo budowlane przedsiębiorstwo produkcyjne przedsiębiorstwo przetwórcze przedsiębiorstwo wydobywcze Struktura badanych przedsiębiorstw wg rodzaju prowadzonej działalności 14

Charakterystyka badanych przedsiębiorstw Przeciętny przedsiębiorca jest mężczyzną w wieku czterdziestu kilku lat z wykształceniem wyższym lub średnim technicznym. Bardzo niewielu jest na wsi młodych przedsiębiorców w wieku poniżej 30 lat. Kobiety kierują średnio co czwartym przedsiębiorstwem wiejskim. Wśród przedsiębiorców na wsi dużą grupę stanowią osoby o przygotowaniu technicznym (wykształcenie średnie techniczne i zasadnicze zawodowe). Struktura przedsiębiorstw na wsi zdominowana jest przez mikroprzedsiębiorstwa, wśród których duży odsetek stanowią przedsiębiorstwa jednoosobowe. Stosunkowo największy udział mają podmioty działające na rynku lokalnym obejmującym od kilku wsi po kilka gmin. W strukturze branżowej przeważają firmy usługowe, a następnie handlowe i produkcyjne. Przeciętny wiek badanej firmy wynosi 11 lat; największą grupę stanowią firmy młode powstałe po 2000 roku. Bardzo niewiele jest firm, które utrzymują się na rynku od ponad 25 lat. 15

Tematyka badania Badanie obszarów problemowych Obszar I - Otoczenie instytucjonalne Obszar II - Otoczenie regulacyjne Obszar III - Wsparcie finansowe Obszar IV - Konkurencyjność przedsiębiorstw Obszar V - Współpraca przedsiębiorstw 16

Współpraca z instytucjami otoczenia biznesu Czy znane są Panu/Pani instytucje otoczenia biznesu i czy miał/a Pan/Pani okazję korzystać z ich usług? 17

Otoczenie instytucjonalne Poziom współpracy przedsiębiorców z terenów wiejskich z instytucjami otoczenia biznesu jest raczej niski. Wśród nich najlepiej znane przez przedsiębiorców wiejskich są ośrodki doradztwa rolniczego. Z wyjątkiem ODR-ów, z których usług korzysta ponad połowa firm ze wsparcia innych instytucji otoczenia biznesu korzysta przeciętnie, co 4-5 przedsiębiorca. ODR-y są szczególnie popularne wśród mikroprzedsiębiorstw jednoosobowych; współpracuje z nimi ponad 70% podmiotów). Do podstawowych trudności we współpracy przedsiębiorców z instytucjami otoczenia biznesu należą: niedostateczna informacja o instytucjach i ich ofercie oraz brak doświadczenia we współpracy. Instytucje otoczenia biznesu wysoko oceniają poziom współpracy z przedsiębiorcami na wsi. Ich przedstawiciele identyfikują jednak więcej barier niż pozytywnych elementów takiej współpracy. Wśród barier wymienia się najczęściej: brak regulacji prawnych dotyczących partnerstwa publiczno-prywatnego, ograniczoną dostępność komunikacyjną i informacyjną, brak dostatecznej informacji o działalności instytucji otoczenia biznesu, brak wyodrębnionej oferty dla przedsiębiorstw wiejskich. 18

Wewnętrzne (zależne) Zewnętrzne (obiektywne) Otoczenie instytucjonalne analiza SWOT Pozytywne MOCNE STRONY Kompetencje i wiedza pracowników instytucji otoczenia biznesu Poprawa podejścia do klienta Wyspecjalizowana oferta Upowszechnienie oferty (za pomocą Internetu, prasy, ulotek) SZANSE Rosnące zaufanie przedsiębiorców Wzrost gospodarczy kraju Dostępność środków wsparcia w nowej perspektywie finansowej Poprawa świadomości przedsiębiorców o korzyściach płynących z oferty otoczenia instytucjonalnego Wzrost konkurencyjności pomiędzy firmami otoczenia biznesu Pozytywne zmiany pokoleniowe wśród przedsiębiorców Negatywne SŁABE STRONY Skomplikowane procedury i biurokracja Nepotyzm i kumoterstwo Utrudniony dostęp do instytucji otocznia biznesu i bariery komunikacyjne Rozdrobnienie instytucji otoczenia biznesu Niska skuteczność wspierania przedsiębiorczości ZAGROŻENIA Mentalność przedsiębiorców utrudniająca współpracę i brak zaufania do instytucji Brak stabilności regulacyjnej i finansowania Słaba rozpoznawalność instytucji otoczenia biznesu i brak umiejętności przedsiębiorcy w poszukiwaniu informacji Załamanie rynku wschodniego 19

Otoczenie regulacyjne Istniejące uregulowania w równym stopniu dotyczą dużych zakładów produkcyjnych, jak i mikro i małych przedsiębiorstw oraz tych zlokalizowanych w dużych aglomeracjach miejskich, jak i na wsi. Dwa podstawowe uregulowania prawne z jednej strony najważniejsze w prowadzeniu działalności gospodarczej, a z drugiej sprawiające najwięcej trudności to system podatkowy i pozyskiwanie kapitału zewnętrznego. Nie tylko konkretne regulacje prawne są istotne dla przedsiębiorców, ale za szczególnie uciążliwe uznano mnogość szczegółowych uwarunkowań prawnych oraz dużą liczbę instytucji tworzących prawo i mających wpływ na funkcjonowanie podmiotów gospodarczych. Wskazywano na niedostatek uregulowań prawnych, które w jakikolwiek sposób wspomagałyby rozwój przedsiębiorczości na obszarach wiejskich. Jeśli można wskazać na jakieś uregulowania to mają one wyłącznie wymiar finansowy. Uproszczeń legislacyjnych w zakresie uregulowań pozafinansowych w największym stopniu chcieliby sami przedsiębiorcy. Zdecydowana większość z nich wskazała, że chciałaby zmian w zakresie systemu podatkowego, pozyskiwania kapitału, zatrudniania pracowników i uzyskiwania licencji. 2 0

Zewnętrzne (obiektywne) Wewnętrzne (zależne) Otoczenie regulacyjne analiza SWOT Łatwość zakładania firm Pozytywne MOCNE STRONY Jedno okienko dla przedsiębiorców Brak opłat przy zmianach w PKD Cyfryzacja i informatyzacja obsługi przedsiębiorców Doświadczenia w zakresie pozyskania środków unijnych SZANSE Założenie stabilizacji i jednolitej interpretacji przepisów prawa Demokratyczne procedury Zachęta na rozpoczęcie działalności gospodarczej Umocowanie prawne dla instytucji wspierających przedsiębiorczość Wzrost szacunku do przedsiębiorcy Duża biurokracja Negatywne SŁABE STRONY Skomplikowane i niejasne procedury, nadmiar przepisów Wysoki formalizm urzędników brak życzliwości Długość procedur administracyjnych ZAGROŻENIA Duże obciążenia publiczne związane z prowadzoną działalnością gospodarczą Nadmierna ingerencja państwa w prowadzenie działalności gospodarczej Brak analiz wzajemnego wpływu regulacji Zbyt liberalne przepisy dla firm z kapitałem zagranicznym Zbyt duża ilość instytucji kontrolujących Rozmycie odpowiedzialności urzędniczej Wpływ czynnika politycznego na otoczenie regulacyjne 21

Wsparcie finansowe Istotną barierą w rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej jest oparcie dużej liczby działań pomocowych na zasadzie refinansowania inwestycji. Wymaga to posiadania wysokiego wkładu finansowego w początkowych fazach inwestycji, a to jest największą słabością przedsiębiorców wiejskich. Większość z nich nie posiada takich środków, a dostępność do mikropożyczek i funduszy pożyczkowych nie na każdym obszarze jest wystarczająca. Zarówno sami przedsiębiorcy, jak również przedstawiciele instytucji otoczenia biznesu podkreślali, że środki finansowe z różnych programów zostały dobrze ulokowane. Ponad 90% przedsiębiorców korzystających dotychczas ze wsparcia zewnętrznego z środków unijnych ocenia korzystnie oraz bardzo korzystnie wpływ tych funduszy na rozwój swojego przedsiębiorstwa. Zdecydowanie najważniejszą przeszkodą utrudniająca skuteczne i nieskomplikowane ubieganie się o wsparcie zewnętrzne oraz dalszy rozwój przedsiębiorczości wiejskiej jest biurokracja. Ogólna ocena wsparcia finansowego ze środków zewnętrznych była bardzo spójna w wypowiedziach przedsiębiorców oraz przedstawicieli instytucji otoczenia biznesu. Jednakże ich opinia różniła się w zakresie aktywności, wiedzy, umiejętności i zaangażowania samych przedsiębiorców. 2 2

Wewnętrzne (zależne) Zewnętrzne (obiektywne) Wsparcie finansowe analiza SWOT Pozytywne MOCNE STRONY Negatywne SŁABE STRONY Wyraźny wpływ dotacji na podniesienie konkurencyjności firm i tworzenie miejsc pracy Stworzenie warunków powstawania nowych firm Zwrotny charakter umożliwia wielokrotne wykorzystanie tych samych środków do wsparcia wielu firm Istnienie silnej sieci instytucji finansowych Wyższy poziom odpowiedzialności i uczciwości przedsiębiorców wiejskich Lokalny charakter i bliższe relacje (zaufanie) pomiędzy przedsiębiorcami i instytucjami finansowymi Uatrakcyjnienie oferty, większa stabilność ekonomiczna firmy Wysokie koszty pozyskania dotacji (czasochłonność) Wysokie koszty monitorowania i rozliczenia wsparcia Instrumenty zwrotne postrzegane jako gorsze niż dotacje Ograniczenie w finansowaniu kapitału obrotowego Niski stopień świadomości wśród przedsiębiorców o istnieniu i ofercie instytucji finansowych Zbyt mała dostępność instrumentów preferencyjnych Mentalność przedsiębiorców mniejsza skłonność do podejmowania ryzyka Duże wymagania dot. zabezpieczeń i wkładu własnego SZANSE Wzrost świadomości przedsiębiorców w zakresie dostępności różnych narzędzi finansowych Zmniejszenie dostępności dotacji szansą dla instrumentów zwrotnych Wzrost skali prowadzenia działalności Rozwój potencjału wytwórczego Uproszczenie mechanizmu rozliczenia dotacji Wzrost kompetencji osób obsługujących beneficjentów ZAGROŻENIA Ograniczenie dostępności dotacji w nowej perspektywie finansowej Obawy przed finansowaniem środkami zwrotnymi w okresie spowolnienia gospodarczego Nietransparentne procedury zamówień publicznych Niestabilne uwarunkowania makroekonomiczne Brak zachowania ciągłości wspierania poszczególnych branż i gałęzi gospodarki 23

Konkurencyjność i współpraca Ocena uwarunkowań konkurencyjności jest zróżnicowana. Z jednej strony konkurencja jest traktowana jako duże zagrożenie dla przedsiębiorczości na wsi z racji jej gorszej sytuacji związanej z lokalizacją, małą skalą i zbliżonym profilem działalności. Z drugiej strony zauważa się długoterminowe pozytywne efekty w postaci poprawy jakości i rozwoju firm o największym potencjale. Z bardzo wysoką dostępnością internetu wśród przedsiębiorców na wsi kontrastuje ich niewielka aktywność w zakresie nowoczesnych form promocji. Przyczyną może być dominacja tradycyjnych form i niewielkiego zasięgu działalność wśród przedsiębiorstw wiejskich. Odsetek pracowników z wyższym wykształceniem w przedsiębiorstwach na obszarach wiejskich jest relatywnie niski, co potwierdza dominację tradycyjnych form działalności i brak zapotrzebowania na wykwalifikowaną kadrę. Odsetek ten wzrasta jednak wyraźnie wraz z rozmiarem przedsiębiorstwa. Współpraca przedsiębiorców na wsi z ośrodkami badawczo-rozwojowymi generalnie jest sporadyczna. Najczęściej przedsiębiorcy deklarowali brak potrzeby współpracy z jednostkami badawczymi. 24

Wewnętrzne (zależne) Zewnętrzne (obiektywne) Konkurencyjność analiza SWOT Pozytywne MOCNE STRONY Negatywne SŁABE STRONY Etos pracy i kreatywność przedsiębiorców Dbałość o renomę firmy wynikająca z dużego znaczenia relacji społecznych pomiędzy kontrahentami Docenianie roli wiedzy w gospodarce Konkurencyjne koszty pracy Walory przyrodniczo-kulturowe w przypadku kilku regionów kraju odpowiednie do rozwoju turystyki wiejskiej Mała skala działalności i dominacja tradycyjnych branż Brak środków własnych na inwestycje i niska zdolność kredytowa Wysokie koszty transportu Brak wykwalifikowanych kadr Brak współpracy mikroprzedsiębiorstw Problem zastępowalności pokoleń w biznesie SZANSE ZAGROŻENIA Finansowanie zewnętrzne Obniżenie podatków i kosztów stałych prowadzenia firmy Poprawa infrastruktury technicznej Dostępność fachowej informacji i nowoczesnych technologii Obniżenie kosztów pracy dzięki zatrudnieniu pracowników zagranicznych Wsparcie przedsiębiorstw, które odniosły sukces Wzrost kosztów energii Wzrost kosztów pracy i roszczeniowej postawy wśród pracowników Brak segmentacji systemu podatkowego w zależności od wielkości przedsiębiorstwa Trudność dochodzenia przez przedsiębiorców należności Przeregulowanie gospodarki Kurczenie się rynków zbytu i międzynarodowa konkurencja Konkurencyjność przedsiębiorstw oferujących dobra i usługi tanie, ale o niskiej jakości Nieuczciwa konkurencja przedsiębiorstw zatrudniających pracowników w szarej strefie 25

Wewnętrzne (zależne) Zewnętrzne (obiektywne) Współpraca analiza SWOT Pozytywne MOCNE STRONY Pełnienie funkcji katalizatora wzrostu dla konkurencyjności i innowacyjności przedsiębiorstw Opieranie się na silnych więzach społecznych i bezpośrednich kontaktach Potrzeba współpracy ze względu na rozdrobnienie przedsiębiorstw wiejskich Wzrost świadomości przedsiębiorców, zwłaszcza młodszych, w zakresie potencjalnych korzyści współpracy SZANSE Wsparcie finansowe dla przedsiębiorstw współpracujących Korzyści rynkowe płynące ze współpracy Wzrost doświadczenia instytucji otoczenia biznesu Wzrost mobilności międzynarodowej i znajomości języków obcych wśród przedsiębiorców oraz przykłady dobrych praktyk spotykane zagranicą Stymulowanie większych firm z miast do nawiązywania współpracy z mniejszymi przedsiębiorcami z obszarów wiejskich Uproszczenie biurokracji związanej z formalizacją współpracy Negatywne SŁABE STRONY Brak zaufania i podejrzliwość wśród przedsiębiorców Silna konkurencja na rynku lokalnym Mała gęstość przedsiębiorstw i wysokie koszty transportu Niechęć przedsiębiorców wynikająca ze złych doświadczeń gospodarki uspołecznionej ZAGROŻENIA Spadek wzajemnego zaufania związany z korupcją oraz z małą popularnością i wiarygodnością certyfikatów jakości Nieprecyzyjne i nieegzekwowane przepisy prawa regulujące współpracę Marginalne traktowanie mikroprzedsiębiorstw z obszarów wiejskich w dokumentach strategicznych Wzrost kosztów finansowych współpracy formalnej 26

Scenariusze 27

Otoczenie instytucjonalne Scenariusze przykład analizy trendów Prawdopodobieństw o wzrost 3 0,4 stabilizacja -1 0,4 spadek -2 0,2 wzrost -4 0,4 stabilizacja -2 0,4 spadek 3 0,2 wzrost 4 0,2 stabilizacja -1 0,6 spadek -3 0,2 wzrost 2 0,4 stabilizacja -2 0,5 spadek -4 0,1 wzrost 2 0.3 stabilizacja 1 0.4 spadek -3 0.3 wzrost 3 0.2 stabilizacja 1 0.6 spadek -3 0.2 wzrost -5 0,4 stabilizacja -2 0,3 spadek 3 0,3 Sfera Czynnik Trend Siła wpływu Wiedza przedsiębiorców o IOB i oferowanych przez nie usługach Biurokratyzacja usług IOB Koncentracja usług i informacji doradczo-szkoleniowych Kompetencje IOB w rozwoju przedsiębiorczości Zaufanie przedsiębiorców do instytucji Sprawność i kompleksowość usług Nepotyzm 28

Scenariusze - wnioski Pozytywne zmiany w otoczeniu regulacyjnym i finansowym będą miały najsilniejszy wpływ na rozwój przedsiębiorczości wiejskiej. Zdecydowanie najmniejszą rolę w kształtowaniu pozytywnych zmian przypisuje się otoczeniu instytucjonalnemu. Najbardziej negatywne zmiany w przedsiębiorczości na wsi mogą wynikać z niekorzystnych trendów w zakresie konkurencyjności związanych ze spadkiem popytu na produkty i usługi, spadkiem podaży na rynku pracy i wzrostem liczby przepisów prawnych Można przyjąć, że najprawdopodobniej w najbliższej perspektywie korzystne trendy wystąpią w otoczeniu finansowym, współpracy (poprawa poziomu zbytu i premiowanie współpracy) i konkurencyjności (nowe rynki zbytu, innowacyjność). Negatywnych trendów należy oczekiwać w otoczeniu instytucjonalnym i regulacyjnym. 29

Koncepcja misja, cele, kierunki działań 30

Gdzie jesteśmy dokąd idziemy? Czego oczekujemy i co chcemy osiągnąć? Oczekujemy rozwoju przedsiębiorczości na terenach wiejskich, wzrostu aktywności gospodarczej mieszkańców wsi. Chcemy, aby przedsiębiorstwa zróżnicowały strukturę funkcjonalną obszarów wiejskich, aby przyczyniły się do wzrostu jakości życia na wsi, zapewniły nowe miejsca pracy mieszkańcom wsi oraz zdywersyfikowały dochody gospodarstw domowych. Chcemy, aby firmy zlokalizowane na wsi wykorzystały jej potencjał przyrodniczy, społeczny i ekonomiczny. Chcemy, aby wzajemna współpraca podmiotów gospodarczych i pomoc instytucji otoczenia biznesu przyczyniły się do wzrostu innowacyjności konkurencyjności przedsiębiorców na wsi. Jakie wykonujemy aktualnie działania, aby to osiągnąć? Wspieramy przedsiębiorczość ze środków pomocowych Unii Europejskiej, wspieramy instytucje otoczenia biznesu, organizujemy szkolenia i doradztwo dla przedsiębiorców, usprawniany system regulacyjny, rozwijamy infrastrukturę społeczną i techniczną służącą rozwojowi firm, wspieramy i promujemy rozwój współpracy pomiędzy przedsiębiorcami, podejmujemy działania mające na celu transfer innowacji na obszary wiejskie i wzrost konkurencyjności przedsiębiorstw. Co powinniśmy zrobić w otoczeniu przedsiębiorczości wiejskiej, aby osiągnąć to, czego oczekujemy? Należy przede wszystkim uprościć i ujednolicić przepisy i regulacje dotyczące działalności gospodarczej na wsi oraz spowodować, że będą one jednoznacznie interpretowane. Należy zwiększyć zaufanie przedsiębiorców do instytucji państwowych. Należy zwiększyć efektywność oraz ofertę instytucji otoczenia biznesu. Należy motywować przedsiębiorców do wzajemnej współpracy. Poprzez inwestycje w nowoczesne technologie, tworzenie warunków do współpracy przedsiębiorstw oraz dzięki wsparciu efektywnie działających instytucji otoczenia biznesu uczynimy przedsiębiorców wiejskich bardziej konkurencyjnymi. Co powinniśmy zrobić wewnątrz przedsiębiorczości wiejskiej, aby osiągnąć to, czego oczekujemy? Należy nadal podnosić kwalifikacje zawodowe i poziom wykształcenia przedsiębiorców. Przedsiębiorcy powinni w większym stopniu wykorzystywać ofertę instytucji otoczenia biznesu. Należy tworzyć zachęty i mobilizować właścicieli firm do planowania oraz opracowania strategii firm. Ważnym czynnikiem jest dążenie do zmiany mentalności mieszkańców wsi pokazywanie przykładów przedsiębiorczości, nastawienie na przyjęcie otwartej postawy, prorozwojowego charakteru. Co możemy zrobić z tego, co należy zrobić? Prawdopodobnie najłatwiej będzie osiągnąć rozwój infrastruktury technicznej i społecznej, zwiększenie oferty instytucji wspierających biznes oraz poprawę poziomu wykształcenia przedsiębiorców. Dużo trudniej będzie zapewnić przedsiębiorcom odpowiednie wsparcie finansowe i oczekiwać od nich aktywności w zakresie współpracy. Największą trudność może sprawić uproszczenie systemu regulacji i kontroli, aby uczynić go przyjaznym dla uczciwej konkurencji. 31

Wizja przedsiębiorczości na obszarach wiejskich Przedsiębiorczość wiejska wykorzystując w swojej działalności lokalną specyfikę społeczno-gospodarczą i przyrodniczą, zwiększa różnorodność funkcjonalną obszarów wiejskich i dywersyfikuje dochody gospodarstw domowych. Wzrasta znaczenie działalności produkcyjnej i usługowej w gospodarstwach rolnych. Sukces firm oraz korzystny klimat regulacyjny i gospodarczy stymulują mieszkańców wsi do podejmowania nowych form działalności gospodarczej. Instytucje otoczenia biznesu aktywizujące i wspomagające lokalnych przedsiębiorców są nierozerwalną częścią systemu przedsiębiorczości wiejskiej. Stabilne i proste regulacje prawne ułatwiają działalność gospodarczą i tworzenie nowych firm oraz zwiększają poziom zaufania przedsiębiorców do systemu prawno-administracyjnego. Dobrze wykształceni przedsiębiorcy są podstawowym źródłem transferu wiedzy i innowacji na obszary wiejskie. Kształtująca się sieć współpracy promuje regionalną różnorodność i poszerza rynki zbytu dla produktów i usług. 32

Schemat celów strategicznych 33

Cel strategiczny 1 Różnorodność i wykorzystanie lokalnych przewag W rozwoju polskiej wsi należy w większym stopniu uwzględnić jej lokalne i regionalne atuty. Wykorzystanie lokalnej specyfiki przyrodniczej i społeczno-gospodarczej sprzyja większej efektywności i różnorodności przedsiębiorstw działających na obszarach wiejskich. Struktura społeczno-gospodarcza polskiej wsi podlega powolnym przemianom, które powinny zmierzać m.in. do zwiększania jej różnorodności z uwzględnieniem lokalnych i regionalnych atutów. Przedsiębiorczość wiejska powinna być mozaiką firm charakteryzujących się większą niż obecnie różnorodnością i wykorzystującą lokalne i regionalne przewagi. W polityce rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej należy więc zwrócić uwagę na promowanie i sprzyjanie rozwojowi tych przedsiębiorstw, które wykorzystują w swojej działalności lokalna specyfikę. Nie oznacza to jednak podejmowania administracyjnych decyzji o kierunku rozwoju przedsiębiorczości na danych obszarze; każdy przedsiębiorca powinien mieć pełną swobodę wyboru działalności gospodarczej, którą chce prowadzić. 34

Cel strategiczny 1. Różnorodność i wykorzystanie lokalnych przewag Różnorodność i wykorzystanie lokalnych przewag Cel Wniosek Rekomendacja W ostatnich latach nastąpił widoczny wzrost aktywności gospodarczej i społecznej mieszkańców wsi, ale nadal występują duże przestrzenne różnice w rozwoju przedsiębiorczości. Mikroprzedsiębiorstwa, w tym podmioty jednoosobowe są dominującą formą na terenach wiejskich. Firmy małe i średnie stanowią bardzo nieliczną grupę przedsiębiorstw wiejskich. Zasięg prowadzonej działalności gospodarczej jest zróżnicowany, ale stosunkowo największy udział mają podmioty funkcjonujące na rynku lokalnym. W zakresie przedsiębiorczości wiejskiej należy zmierzać do zwiększania jej różnorodności z uwzględnieniem lokalnych i regionalnych atutów. Przedsiębiorczość wiejska powinna być mozaiką firm charakteryzujących się różnorodnością i wykorzystującą lokalne i regionalne przewagi. W regionach powinny rozwijać się przedsiębiorstwa o cechach wynikających z położenia, jakości środowiska przyrodniczego oraz funkcji społecznogospodarczych. Wykorzystanie lokalnej specyfiki przyrodniczej i społeczno-gospodarczej powinno sprzyjać większej efektywności i różnorodności firm działających na obszarach wiejskich. W rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej należy zwracać szczególną uwagę na mikroskalowy charakter firm i ich niewielki zasięg oddziaływania. W programach rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej należy uwzględniać też fakt dużej liczby firm łączących produkcję żywności z działalnością pozarolniczą. Adresat rekomendacji Jednostki samorządu terytorialnego, w tym głównie: samorządy województw MRiRW jednostki samorządu terytorialnego 35

Różnorodność i wykorzystanie lokalnych przewag Cel operacyjny Priorytet Kierunki działań 1.1. Program wykorzystania lokalnych przewag 1.2. Wspieranie lokalnej specjalizacji przez instytucje otoczenia biznesu wysoki wysoki Wykonanie w możliwie krótkim czasie analiz pod kątem regionalnych struktur funkcjonalnych obszarów wiejskich, które wskażą wewnętrzne zróżnicowanie potencjału obszarów wiejskich; Zidentyfikowanie lokalnych specjalizacji gospodarczych i opracowanie programu wykorzystania lokalnych atutów (odrębność kulturowa, produkty regionalne i lokalne, architektura krajobrazu, bogactwa naturalne, itp.); Stymulowanie rozwoju wyspecjalizowanych działalności. Koncentracja szkoleń i doradztwa w zakresie lokalnej specjalizacji; Promocja lokalnej specjalizacji przez instytucje otoczenia biznesu; Poszukiwanie dobrych praktyk w regionach charakteryzujących się podobnymi specjalizacjami; Wspieranie współpracy przedsiębiorstw wykorzystujących lokalne specjalizacje; Transfer innowacji. 1.3. Wspieranie nowych firm wykorzystujących lokalne przewagi wysoki Preferencje dla nowo tworzonych firm, w tym dla działalności ubocznej (sprzedaż bezpośrednia, działalność marginalna, lokalna i ograniczona); Specjalne programy szkoleniowe dla planujących założenie firmy poświęcone wykorzystaniu lokalnych przewag; Zajęcia edukacyjne w zakresie przedmiotu Przedsiębiorczość skoncentrowane na lokalnych i regionalnych specjalnościach. 1.4. Promocja lokalnych produktów i usług wysoki Wspieranie udziału przedsiębiorstw w wystawach i targach; Promocja lokalnych towarów i usług w internecie; Promocja lokalnych specjalności w regionalnych mediach. 1.5. Wzmocnienie potencjału lokalnych instytucji finansowych bardzo wysoki Wspieranie i wzmocnienie znaczenia lokalnych funduszy pożyczkowych i poręczeniowych; Stworzenie kategorii lokalnych instytucji finansowej jako partnera finansowego; Stworzenie programów UE, które można wykorzystać do wzmocnienia kapitałowego istniejących struktur lokalnych instytucji finansowych. 36

Cel strategiczny 2 Budowanie systemu instytucji wspierających biznes Efektywne wykorzystanie systemu instytucji wsparcia biznesu tworzy dobre podstawy do rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej oraz do optymalnego wykorzystania pomocy finansowej i podnoszenia konkurencyjności firm działających na obszarach wiejskich. Należy stworzyć taki system instytucjonalnego otoczenia przedsiębiorczości wiejskiej, który w sposób efektywny wykorzysta swoje możliwości wsparcia i kreowania działalności gospodarczej oraz przyczyni się do kształtowania struktury przedsiębiorstw zgodnej z potrzebami mieszkańców oraz lokalną specyfiką wsi. Instytucje otoczenia biznesu powinny stworzyć komplementarny system instytucji wspierających przedsiębiorczość wiejską pod warunkiem pełnego wykorzystania potencjału każdej z nich. Należy poprawić poziom dostępności instytucji otoczenia biznesu. 37

Cel strategiczny 2. Budowanie systemu instytucji wspierających biznes Cel strategiczny 2 Budowanie systemu instytucji wspierających biznes Cel Wniosek Rekomendacja Przedsiębiorca działający na polskiej wsi w niedostatecznym stopniu wykorzystuje możliwości otoczenia instytucjonalnego. Podstawową barierą utrudniającą wykorzystanie wiedzy i doświadczenia instytucji otoczenia biznesu jest niedostateczna informacja o nich i ich ofercie. Wśród pozytywnych cech wewnętrznych otoczenia biznesu do najważniejszych należy poprawa oferty przygotowanej dla przedsiębiorców działających na wsi. Jest to wynikiem poprawy kompetencji i wiedzy przedstawicieli instytucji otoczenia biznesu oraz indywidualnego podejścia do przedsiębiorcy. Istotną rolę odgrywa także poszerzenie oferty usług oraz jej wyspecjalizowanie. Instytucje otoczenia biznesu powinny stworzyć komplementarny system instytucji wspierających przedsiębiorczość wiejską pod warunkiem pełnego wykorzystania potencjału każdej z nich. Należy rozważyć możliwość utworzenia instytucji pierwszego kontaktu, gdzie przedsiębiorca uzyska podstawowe informacje i zostanie skierowany do odpowiedniej instytucji. Istotnym czynnikiem rozwoju najmniejszych przedsiębiorstw w zakresie otoczenia instytucjonalnego jest ułatwienie i upowszechnienie dostępu do usług. Dużą rolę mogą w tym odegrać e- usługi. Konieczna jest silna promocja systemu wspierającego biznes i upowszechnienie informacji o jego działalności, w tym przede wszystkim o konkretnych korzyściach płynących dla przedsiębiorców. Adresat rekomendacji Jednostki samorządu terytorialnego Instytucje otoczenia przedsiębiorczości Instytucje otoczenia przedsiębiorczości 38

Cel strategiczny 2 Budowanie systemu instytucji wspierających biznes Cel operacyjny Priorytet Kierunki działań 2.1. Integracja instytucji otoczenia biznesu bardzo wysoki Tworzenie platformy współpracy instytucji otoczenia biznesu; Działania zmierzające do komplementarności i kompleksowości usług instytucji otoczenia biznesu; Realizacja przez instytucje otoczenia biznesu wspólnych projektów i szkoleń; Utworzenie bazy danych instytucji otoczenia biznesu. 2.2. Promocja instytucji otoczenia biznesu skierowana do przedsiębiorców wysoki Kształtowanie platformy internetowej wsparcia przedsiębiorczości; Broszury informacyjne o instytucjach otoczenia biznesu; Tworzenie punktu informacyjnego jedno okienko dla przedsiębiorców. 2.3. Podwyższanie jakości i efektywności usług instytucji otoczenia biznesu wysoki Poprawa dostępności elektronicznej (pomoc i doradztwo w postaci e-usług); Kształtowanie usług zgodnych z potrzebami przedsiębiorców i mieszkańców; Rozpoznanie potrzeb lokalnej przedsiębiorczości; Poprawa relacji przedsiębiorca-instytucja otoczenia biznesu. 39

Cel strategiczny 3 Stabilność otoczenia regulacyjnego Stabilne, bezpieczne i jednoznacznie interpretowane przepisy otoczenia regulacyjnego są warunkiem koniecznym w rozwoju przedsiębiorczości na terenach wiejskich. Otoczenie regulacyjne jest uwarunkowaniem rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej wymagającym najpilniejszych zmian. Należy dążyć przede wszystkim do stabilizacji przepisów w otoczeniu regulacyjnym przedsiębiorstw poprzez redukcję niepotrzebnych unormowań, ich uproszczenie i ograniczenie swobody interpretacyjnej. Ważnym postulatem jest dostosowanie niektórych przepisów do funkcjonowania mikroprzedsiębiorstw na wsi. W zakresie wsparcia finansowego najsilniejszy pozytywny wpływ mogą wywrzeć: uproszczenie wniosków, większe wsparcie dotacjami przedsiębiorców, dostępność gwarancji, poręczeń i kredytów. 40

Cel strategiczny 3. Stabilność i przejrzystość otoczenia regulacyjnego Cel strategiczny 3 Stabilność otoczenia regulacyjnego Cel Wniosek Rekomendacja W wielu dziedzinach gospodarki brak jest stabilnych regulacji prawnych, co w zdecydowany sposób utrudnia firmom budowanie długookresowych strategii działania. Najbardziej uciążliwe uregulowania prawne w prowadzeniu firmy to: system podatkowy, dochodzenie należności kontraktowych, uzyskiwanie licencji i pozwoleń oraz pozyskiwanie kapitału. Otoczenie regulacyjne jest obszarem wymagającym najpilniejszych zmian. W zakresie regulacji niezbędne są reformy ułatwiające przedsiębiorcom codzienną działalność. Zmiany powinny prowadzić do ułatwienia interpretacji i stosowania przepisów oraz zwiększenia zaufania przedsiębiorcy do instytucji państwowych. Adresat rekomendacji Instytucje rządowe, w szczególności MF Istniejące uregulowania w równym stopniu dotyczą dużych zakładów produkcyjnych, jak i mikro i małych przedsiębiorstw oraz tych zlokalizowanych w dużych aglomeracjach miejskich, jak i na wsi. Postuluje się dostosowanie niektórych przepisów do specyfiki mikroprzedsiębiorstw działających na wsi. Instytucje rządowe, w szczególności MF Najważniejszą przeszkodą utrudniającą skuteczne ubieganie się o wsparcie zewnętrzne w opinii przedsiębiorców jest biurokracja. Istotną barierą w rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej jest oparcie dużej liczby działań pomocowych na zasadzie refinansowania inwestycji. Wymaga to posiadania wysokiego wkładu finansowego w początkowych fazach inwestycji, a to jest największą słabością przedsiębiorców wiejskich. Większość z nich nie posiada takich środków, a dostępność do mikropożyczek i funduszy pożyczkowych nie na każdym obszarze jest wystarczająca. Należy dążyć do stabilizacji przepisów poprzez redukcję niepotrzebnych unormowań, ich uproszczenie i ograniczenie swobody interpretacyjnej. Należy dążyć do ułatwienia regulacji w zakresie procedur wnioskowych oraz odchodzić od zasady refinansowania, na rzecz prefinansowania. Poprawi to dostępność do zewnętrznych środków finansowych dla większej liczby podmiotów gospodarczych. Różnorodne instytucje rządowe oraz samorządowe Instytucje rządowe, w szczególności MF i MRiRW 41

Cel strategiczny 3. Stabilność i przejrzystość otoczenia regulacyjnego Cel strategiczny 3 Stabilność otoczenia regulacyjnego Cel Wniosek Rekomendacja Adresat rekomendacji Zagrożeniem dla rozwoju przedsiębiorczości na obszarach wiejskich są duże obciążenia publiczne (podatki, składki, inne koszty stałe prowadzenia działalności) oraz nadmierna ingerencja różnych organów państwowych w prowadzony biznes w tym oparcie funkcjonowania całego systemu na zasadzie kontroli i zaświadczeniach, a nie na zaufaniu i oświadczeniach. Należy dążyć do ułatwienia procedur regulacyjnych poprzez wykorzystanie e-administracji. Szczególnie w przypadku przedsiębiorców wiejskich możliwość elektronicznego składania dokumentów stanowi dużą oszczędność czasu i nakładów finansowych. Różnorodne instytucje rządowe oraz samorządowe Przeszkodami w rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej są: biurokracja urzędów, skomplikowane procedury i przepisy, długość obowiązujących czynności administracyjnych oraz wysoki formalizm urzędników. W zakresie wsparcia finansowego najsilniejszy pozytywny wpływ mogą wywrzeć: uproszczenie wniosków, większe wsparcie dotacjami przedsiębiorców, dostępność gwarancji, poręczeń i kredytów. Różnorodne instytucje rządowe oraz samorządowe Duże utrudnienie dla przedsiębiorców stanowi procedura aplikowania o środki zewnętrzne, w tym przede wszystkim wysokie koszty pozyskania dotacji, monitorowania i rozliczenia wsparcia oraz duże wymagania zabezpieczenia wkładu własnego. Dzięki finansowaniu zewnętrznemu możliwe było podniesienie konkurencyjności firm, stworzenie nowych miejsc pracy, kreacja nowych podmiotów gospodarczych oraz poszerzenie oferty firm i zapewnienie większej stabilności ekonomicznej. Postulowane są zmiany w systemie wnioskoworozliczeniowym. Przede wszystkim uproszczeniu powinien ulec mechanizm rozliczania dotacji oraz wzrosnąć powinny kompetencje osób obsługujących beneficjentów. Szansą dla wzrostu konkurencyjności są zewnętrzne źródła finansowania oraz pozytywne efekty dotychczas zrealizowanych inwestycji. Efekty wsparcia finansowego mogą być wzmocnione dzięki obniżeniu obciążeń fiskalnych mikroprzedsiębiorstw oraz ograniczeniu kosztów stałych prowadzonej działalności. Różnorodne instytucje rządowe oraz samorządowe Instytucje rządowe, w szczególności MF oraz jednostki samorządu terytorialnego 42

Cel strategiczny 3 Stabilność otoczenia regulacyjnego Cel operacyjny Priorytet Kierunki działań 3.1. System podatkowy przyjazny dla przedsiębiorców wiejskich 3.2. Łatwiejsze procedury w zakresie pozyskiwania wsparcia finansowego przez przedsiębiorców wiejskich bardzo wysoki wysoki Obniżenie poziomu obciążeń podatkowych; Uproszczenie procedur wynikających z przepisów ustawy o VAT; Przygotowanie i uchwalenie spójnych i czytelnych ustaw o podatkach Nowelizacja przepisów podatkowych w celu usunięcia nieczytelnych procedur, różnorodności interpretacyjnej i barier rozwoju przedsiębiorczości. Uzależnienie wymagań w zakresie składania aplikacji o fundusze unijne od wielkości przedsiębiorstwa oraz ograniczenie ilości informacji przedstawianych na etapie składania wniosku; Spójne i kompletne wytyczne w zakresie kwalifikowalności kosztów w poszczególnych programach operacyjnych; Uproszczenie wymagań w zakresie określenia zdolności wnioskodawcy do sfinansowania projektu; Stworzenie większej liczby instrumentów finansowych opartych na zasadzie prefinansowania inwestycji; Wprowadzenie zasady rozstrzygania na korzyść beneficjentów wątpliwości dotyczących wydatków, jeśli przyczyniają się do realizacji celu projektu i są zgodne z przepisami obowiązującego prawa. Rozszerzenie grupy beneficjentów programów unijnych (poza PROW) o domowników w rozumieniu ustawy o Ubezpieczeniu społecznym rolników z dnia 20.12.1990 r., rozdz. I, art. 6 pkt.2. 43

Cel strategiczny 3 Stabilność otoczenia regulacyjnego Cel operacyjny Priorytet Kierunki działań 3.3. Usprawnienie procesu zakładania, prowadzenia i reglamentacji działalności gospodarczej 3.4. Przejrzysty i prorozwojowy system regulacji towarzyszącej przedsiębiorczości wiejskiej bardzo wysoki wysoki Skrócenie procedury zakładania działalności gospodarczej oraz zmniejszenie wysokości opłat związanych z rozpoczynaniem działalności gospodarczej i zakładaniem spółek; Dostosowanie obciążeń w zakresie zatrudniania pracowników do wielkości przedsiębiorstwa; Rozszerzenie liczby procedur dostępnych on-line oraz ograniczenie zakresu przedmiotowego reglamentacji działalności gospodarczej; Zmniejszenie restrykcyjności wymogów formalnych i technicznych w zakresie uzyskiwania zezwoleń, pozwoleń, koncesji i licencji; Skrócenie postępowań sądowych w sprawach gospodarczych poprzez pełną informatyzację sądów oraz skrócenie egzekucji komorniczej; Udostępnianie za pomocą systemu informatycznego informacji o zaległościach podatkowych potencjalnych kontrahentów; Stworzenie nowego instrumentu finansowego na wsparcie działalności ubocznej. Ułatwienie dostępu do informacji na temat rekompensat z tytułu ograniczenia działalności gospodarczej na obszarach Natura 2000 oraz dokonywana na bieżąco aktualizacja listy rodzajów działalności gospodarczej; Stworzenie nowych regulacji dotyczących planowania przestrzennego ułatwiających władzom samorządowym uchwalanie planów i finansowanie ich skutków oraz wymuszających realizację tego zadania; Uproszczenie i skrócenie procesu uzyskiwania pozwoleń na budowę; Przyspieszenie prac nad reformą KRUS w celu wyeliminowania niepewności systemu prawnego w tym zakresie. 44

Cel strategiczny 4 Współpraca zwiększająca efektywność i konkurencyjność Droga do modernizacji i rozwoju pozarolniczej działalności gospodarczej na obszarach wiejskich wiedzie przez konkurencyjność przedsiębiorstw wiejskich. Poza inwestycjami kapitałowymi, elementami niezbędnymi w tym procesie są: skracanie dystansu do korzyści aglomeracji poprzez powszechnie wykorzystywany Internet, wykorzystanie rosnących kwalifikacji pracowników jako przewagi konkurencyjnej oraz współpraca przedsiębiorców. Tylko konkurencyjne przedsiębiorstwa będą w stanie w dłuższej perspektywie utrzymać się na rynku i przyczyniać się do rozwoju obszarów wiejskich, zarówno gospodarczego, jak i społecznego. Większość przedsiębiorstw na wsi będzie prowadzić działalność usługową, handlową i usługowo-handlową, co jest związane z mniejszymi wymaganiami, co do zasobów finansowych i kompetencyjnych niż w przypadku firm produkcyjnych. Przedsiębiorstwa wiejskie w przypadku większości branż już na początku swojej działalności muszą przezwyciężyć barierę słabszej dostępności do środków produkcji, mniejszego rynku pracy i rynku zbytu, czy słabszych możliwości kooperacji w stosunku do przedsiębiorstw zlokalizowanych w miastach i ich bezpośrednim otoczeniu. 45

Cel strategiczny 4. Współpraca zwiększająca efektywność i konkurencyjność Cel strategiczny 4 Współpraca zwiększająca efektywność i konkurencyjność Cel Wniosek Rekomendacja Adresat rekomendacji Obniżanie różnych kosztów stałych, kosztów działań Największe znaczenie dla konkurencyjności marketingowych, outsourcingowych i innych można przedsiębiorstw wiejskich mają obciążenia podatkowe wpływające bezpośrednio na cenę dokonać dzięki wzajemnej współpracy i usieciowieniu Instytucje rządowe, w oferowanych towarów i usług. Do innych działań. W warunkach wiejskich działania na tym polu najważniejszych czynników konkurencyjności szczególności MRiRW i wydają się być niezbędne do wzmocnienia pozycji należą: wzrost popytu, stabilność przepisów, MF zewnętrzne źródła finansowania i zmniejszenie mikroprzedsiębiorstw na rynkach zbytu, czy kosztów produkcji. zwiększenia możliwości ich specjalizacji, a w efekcie także wzrostu konkurencyjności. Konkurencja jest odbierana przez przedsiębiorcę wiejskiego jako zagrożenie funkcjonowania, a nie stymulator rozwoju lokalnej gospodarki. Lokalizacja przedsiębiorstwa na terenie rzadziej zaludnionym, o słabszym wyposażeniu w infrastrukturę techniczną, zmniejsza jego konkurencyjność w związku z mniejszą dostępnością potencjalnych kooperantów, instytucji otoczenia biznesu oraz rynku zbytu. Promowane powinny być wszelkiego rodzaju inicjatywy mające na celu wspieranie innowacyjnych działań na rzecz gospodarki opartej na wiedzy i edukujące przedsiębiorców o korzyściach wynikających z postawy konkurencyjnej. Infrastruktura tele-informatyczna powinna w dalszym ciągu stanowić priorytet inwestycyjny działań administracji rządowej i samorządowej. Instytucje rządowe, w szczególności MRiRW i MNiSW Samorządy terytorialne oraz instytucje rządowe, w szczególności MRiRW, MIiR imaic Wśród przedsiębiorców wiejskich współpraca jest dosyć powszechna, ale zdecydowanie dominuje współpraca bezumowna, niesformalizowana, często oparta na różnego rodzaju więzach społecznych. Powinno się stwarzać zachęty organizacyjnoregulacyjne skłaniające mikroprzedsiębiorców do współpracy poziomej. Samorząd terytorialny, NGO i instytucje rządowe, w szczególności MRiRW oraz MG 46

Cel strategiczny 4 Współpraca zwiększająca efektywność i konkurencyjność Cel operacyjny Priorytet Kierunki działań 4.1. Działalność innowacyjna na rzecz gospodarki wiejskiej opartej na wiedzy wysoki Wspieranie finansowe nowatorskich inicjatyw i promocja skutecznych działań innowacyjnych podejmowanych na obszarach peryferyjnych; Motywowanie do współpracy instytucji B+R i większych przedsiębiorstw z miast z przedsiębiorcami wiejskimi z danego regionu; Permanentna edukacja przedsiębiorców ukierunkowana na uaktualnianie wiedzy z zakresu funkcjonowania danej branży. 4.2. Efektywne i powszechne organizacje zrzeszające przedsiębiorców wysoki Inicjowanie i wspieranie różnorodnych form zrzeszeń przedsiębiorców o działalności nawiązującej do specjalizacji regionalnej lub lokalnej; Wzmocnienie formalnej kooperacji przedsiębiorstw poprzez tworzenie modelowych klastrów lokalnych; Tworzenie alternatywnych sieci produkcji i dystrybucji żywności; Promocja działających organizacji zrzeszających przedsiębiorców oraz ich sukcesów, ukierunkowana przede wszystkim na mikroprzedsiębiorców; Edukacja przedsiębiorców w zakresie możliwości i korzyści wynikających ze współpracy mikroprzedsiębiorstw, oparta na rzeczywistych przykładach krajowych i zagranicznych organizacji oraz ich sukcesów. Regularny monitoring rozwoju przedsiębiorczości wiejskiej barometr przedsiębiorczości 4.3. Dobre wyposażenie obszarów wiejskich w technologie informacyjnokomunikacyjne i powszechnie stosowane e- usługi bardzo wysoki Koordynowanie inwestycji z zakresu dostępności Internetu przez samorządy lokalne ze szczególnym uwzględnieniem obszarów słabo dostępnych; Powszechnie dostępne bezpłatne kursy z zakresu wykorzystania Internetu w praktyce przedsiębiorstwa; Postępująca konsekwentna cyfryzacja usług publicznych. 47