Wykonywanie podstawowych robót ciesielskich 713[08].Z1.01

MINISTERSTWO EDUKACJI NARODOWEJ Małgorzata Chojnacka Ryszard Ewert Wykonywanie podstawowych robót ciesielskich 713[08].Z1.01 Poradnik dla ucznia Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy Radom 2006

Recenzenci: mgr inż. Anna Kusina mgr inż. Krystyna Szulc Opracowanie redakcyjne: inż. Danuta Frankiewicz Konsultacja: mgr inż. Teresa Sagan inż. Danuta Frankiewicz Korekta: Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 713[08].Z1.01 Wykonywanie podstawowych robót ciesielskich zawartego w modułowym programie nauczania dla zawodu montera izolacji budowlanych. Wydawca Instytut Technologii Eksploatacji Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2006 1

SPIS TREŚCI 1. Wprowadzenie 3 2. Wymagania wstępne 5 3. Cele kształcenia 6 4. Materiał nauczania 7 4.1. Roboty ciesielskie w budownictwie 7 4.1.1. Materiał nauczania 7 4.1.2. Pytania sprawdzające 21 4.1.3. Ćwiczenia 22 4.1.4. Sprawdzian postępów 24 4.2. Materiały stosowane do robót ciesielskich 25 4.2.1. Materiał nauczania 25 4.2.2. Pytania sprawdzające 30 4.2.3. Ćwiczenia 30 4.2.4. Sprawdzian postępów 31 4.3. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w robotach ciesielskich 32 4.3.1. Materiał nauczania 32 4.3.2. Pytania sprawdzające 36 4.3.3. Ćwiczenia 36 4.3.4. Sprawdzian postępów 37 4.4. Podstawowe narzędzia i sprzęt do wykonywania robót ciesielskich 38 4.4.1. Materiał nauczania 38 4.4.2. Pytania sprawdzające 51 4.4.3. Ćwiczenia 51 4.4.4. Sprawdzian postępów 53 4.5. Zasady transportu i magazynowania materiałów ciesielskich 54 4.5.1. Materiał nauczania 54 4.5.2. Pytania sprawdzające 56 4.5.3. Ćwiczenia 56 4.5.4. Sprawdzian postępów 57 4.6. Deskowanie elementów z betonu 58 4.6.1. Materiał nauczania 58 4.6.2. Pytania sprawdzające 65 4.6.3. Ćwiczenia 65 4.6.4. Sprawdzian postępów 67 4.7. Zasady eksploatacji rusztowań i pomostów roboczych 68 4.7.1. Materiał nauczania 68 4.7.2. Pytania sprawdzające 69 4.7.3. Ćwiczenia 69 4.7.4. Sprawdzian postępów 70 4.8. Rozliczanie robót ciesielskich 71 4.8.1. Materiał nauczania 71 4.8.2. Pytania sprawdzające 74 4.8.3. Ćwiczenia 74 4.8.4. Sprawdzian postępów 76 5. Sprawdzian osiągnięć 77 6. Literatura 83 2

1. WPROWADZENIE Zdobywając kwalifikacje zawodowe w zawodzie montera izolacji budowlanych będziesz przyswajać wiedzę i kształtować umiejętności zawodowe, korzystając z nowoczesnego modułowego programu nauczania. Do nauki otrzymujesz Poradnik dla ucznia, który zawiera: wymagania wstępne wykaz umiejętności, jakimi powinieneś dysponować przed przystąpieniem do nauki w tej jednostce modułowej, cele kształcenia (wykaz umiejętności) jakie ukształtujesz podczas pracy z tym poradnikiem, czyli czego nowego się nauczysz, materiał nauczania, czyli co powinieneś wiedzieć, aby samodzielnie wykonać ćwiczenia, pytania sprawdzające - zestawy pytań, które pomogą Ci sprawdzić, czy opanowałeś podane treści i możesz już rozpocząć realizację ćwiczeń, ćwiczenia, które mają na celu ukształtowanie Twoich umiejętności praktycznych, sprawdzian postępów zestaw pytań, na podstawie którego sam możesz sprawdzić, czy potrafisz samodzielnie poradzić sobie z problemami, jakie rozwiązywałeś wcześniej, wykaz literatury, z jakiej możesz korzystać podczas nauki. W rozdziale Pytania sprawdzające zapoznasz się z wymaganiami wynikającymi z potrzeb zawodu montera izolacji budowlanych. Odpowiadając na te pytania, po przyswojeniu treści z Materiału nauczania, sprawdzisz swoje przygotowanie do realizacji Ćwiczeń, których celem jest uzupełnienie i utrwalenie wiedzy oraz ukształtowanie umiejętności intelektualnych i praktycznych. Po przeczytaniu każdego pytania ze Sprawdzianu postępów zaznacz w odpowiednim miejscu TAK albo NIE właściwą, Twoim zdaniem, odpowiedź. Odpowiedzi NIE wskazują na luki w Twojej wiedzy i nie w pełni opanowane umiejętności. W takich przypadkach jeszcze raz powróć do elementów Materiału nauczania lub ponownie wykonaj ćwiczenie (względnie jego elementy). Zastanów się, co spowodowało, że nie wszystkie odpowiedzi brzmiały TAK. Po opanowaniu programu jednostki modułowej nauczyciel sprawdzi poziom Twoich umiejętności i wiadomości. Otrzymasz do samodzielnego rozwiązania test pisemny oraz zadanie praktyczne. Nauczyciel oceni oba sprawdziany i na podstawie określonych kryteriów podejmie decyzję o tym, czy zaliczyłeś program jednostki modułowej. W każdej chwili, z wyjątkiem testów końcowych, możesz zwrócić się o pomoc do nauczyciela, który pomoże Ci zrozumieć tematy ćwiczeń i sprawdzi, czy dobrze wykonujesz daną czynność. Bezpieczeństwo i higiena pracy Podczas realizacji programu jednostki modułowej musisz przestrzegać zasad ujętych w regulaminach, instrukcjach przeciwpożarowych, przepisach bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony środowiska wynikających z charakteru wykonywanych prac. Z zasadami i przepisami zapoznasz się w czasie nauki. 3

Schemat układu jednostek modułowych 713[08].Z1 Technologia robót pomocniczych 713 [08].Z1.01 Wykonywanie podstawowych robót ciesielskich 713 [08].Z1.02 Wykonywanie podstawowych robót zbrojarskich i betoniarskich 713 [08].Z1.04 Wykonywanie podstawowych robót tynkarskich 713 [08].Z1.05 Wykonywanie podstawowych robót malarskich 713 [08].Z1.03 Wykonywanie podstawowych robót murarskich 713 [08].Z1.06 Wykonywanie podstawowych robót ślusarskich 4

2. WYMAGANIA WSTĘPNE Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: posługiwać się podstawowymi pojęciami z zakresu budownictwa, rozpoznawać podstawowe materiały budowlane, dokonywać doboru i selekcji materiałów budowlanych niezbędnych do wykonywania poszczególnych elementów ustroju konstrukcyjnego, czytać i interpretować dokumentację budowlaną, posługiwać się dokumentacją budowlaną, wykonywać przedmiary i obmiary robót, magazynować, składować i transportować materiały budowlane, stosować podczas wykonywania robót podstawowe przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz ochrony środowiska, korzystać z różnych źródeł informacji, zorganizować stanowisko pracy zgodnie z zasadami ergonomii. 5

3. CELE KSZTAŁCENIA W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć: zorganizować, użytkować i zlikwidować stanowisko pracy do wykonania robót ciesielskich, odczytać dokumentację w zakresie niezbędnym do wykonania robót, posłużyć się sprzętem pomiarowym, określić szacunkowo ilość materiału do wykonania robót i sporządzić zapotrzebowanie materiałowe, przetransportować i dokonać składowania materiałów na stanowisku pracy, dobrać i ocenić zastosowanie materiałów do wykonania zadania, dobrać narzędzia i sprzęt do robót ciesielskich, dokonać cięcia i przycinania drewna na wymaganą długość i kształt, wykonać elementy deskowania, wykonać deskowanie prostego elementu, wykonać proste złącza ciesielskie, wykonać proste złącza przy użyciu łączników metalowych, wykonać zabezpieczenia przed zmianą kształtu deskowania, ocenić jakość wykonanej pracy i usunąć usterki, sporządzić rozliczenie materiałowe wykonanej pracy, obliczyć wynagrodzenie za pracę, wykonać prace ciesielskie z zachowaniem przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej i ochrony środowiska. 6

4. MATERIAŁ NAUCZANIA 4.1. Roboty ciesielskie w budownictwie 4.1.1. Materiał nauczania Zakres robót ciesielskich Cieśle samodzielnie wykonywali i wykonują z drewna wiele obiektów budowlanych. Są także współwykonawcami różnorodnych konstrukcji pomocniczych niezbędnych podczas prowadzenia różnych robót budowlanych. Większość robót ciesielskich oraz objęty nimi zakres czynności, można ująć w następujące grupy: wykonywanie z drewna całych budowli i budynków (domy mieszkalne, obiekty użyteczności publicznej, konstrukcje inżynierskie), wykonywanie konstrukcji dachowych: ciesielskich i inżynierskich, wykonywanie obiektów o niewielkiej kubaturze, takich jak domki rekreacyjne, elementy małej architektury (altanki, kładki, mostki ogrodowe, pergole, kwietniki, ławki ogrodowe, elementy urządzenia placu zabaw dla dzieci), wykonywanie obiektów zagospodarowania placu budowy: ogrodzenia, baraki, wiaty, wykonywanie elementów konstrukcyjnych i wykończeniowych w budynkach i budowlach wznoszonych z innych materiałów takich jak: stropy, schody, ścianki działowe, balustrady, poręcze, drzwi i wrota, okładziny ścienne, podłogi z desek na legarach, wykonywanie i obsługa robót ogólnobudowlanych, takich jak: prace pomocnicze przy tyczeniu obiektów budowlanych (wykonywanie ław drutowych), prace przy robotach ziemnych (wzmocnienia ścian wykopów) oraz robotach zbrojarskich, betoniarskich, murarskich i tynkarskich (wykonywanie szalunków deskowań, stemplowań, rusztowań, wzorników - szablonów), prace wspomagające roboty dekarskie, wykonywanie napraw, remontów, modernizacji, rozbiórki obiektów i elementów konstrukcyjnych z drewna. Wzniesienie każdego obiektu budowlanego wymaga odpowiedniego przygotowania terenu, urządzenia i zagospodarowania placu budowy. Na jego terenie powinny zostać zlokalizowane obiekty, w których znajdą się pomieszczenia: produkcyjno magazynowe, zaplecza technicznego oraz administracyjno socjalne. Na placu budowy powinny znaleźć się także urządzenia do transportu pionowego, a teren budowy powinien być ogrodzony i wyposażony w urządzenia przeciwpożarowe. Większość tych urządzeń w dalszym ciągu wykonywana jest z drewna, a zatem jednym z pierwszych pracowników wchodzących na plac budowy jest cieśla i jest też on ostatnim robotnikiem, który ten plac opuszcza. Cieśle wykonują i ustawiają ogrodzenia, wznoszą budynki tymczasowe, szyby dźwigów transportowych, rusztowania a także wykonują drobny sprzęt pomocniczy (packi drewniane, skrzynki murarskie kastry, wykroje do tynków ciągnionych). W celu wyznaczenia usytuowania fundamentów obiektu budowlanego ustawiane są ławy drutowe. Ławy te po wytyczeniu przez geodetę obrysu budynku ustawiane są w odległości minimum 50 cm od krawędzi przyszłego wykopu. Ławę stanowią wbite lub wkopane na głębokość 100 cm paliki, wystające ponad teren 70 130 cm, połączone poziomą deską. Na ławach naciągnięte są druty, których skrzyżowania wypadają dokładnie nad punktami wyznaczającymi narożniki budynku (rys.1). Trwałe oznaczenie miejsca położenia drutu wyznacza się wykonując w desce głębokie nacięcie. 7

Rys. 1. Ławy drutowe [3, s. 327] Ogrodzenie ogranicza wstęp na teren budowy osobom nieupoważnionym oraz umożliwia stworzenie korzystnych warunków ochrony sprzętu i materiałów zgromadzonych na placu. Wokół budowy, oddalonej od głównych dróg można ustawić ogrodzenie wykonane z gotowych płyt, zbijanych z desek okorowanych lub listew odpadowych (rys. 2). Rys.2. Tarcza z listew odpadowych [3, s. 330] W pobliżu dróg publicznych powinno być postawione szczelne ogrodzenie, uniemożliwiające wgląd w plac budowy. Jest to zwykle płot ryglowy wykonany ze słupków, poziomych rygli i przybitych do nich szczelnie desek (rys. 3). Rys. 3. Płot ryglowy [3, s. 330] 8

Aby zmniejszyć zużycie drewna płoty wykonywane są z gotowych, zbijanych z desek i mocowanych do słupków tarcz (rys. 4). Rys. 4. Pełna tarcza ogrodzeniowa [3, s. 331] Słupki ogrodzeniowe w szczelnych płotach należy podeprzeć zastrzałami usytuowanymi w odstępach co 300 500 cm w celu zabezpieczenia ogrodzenia przed przewróceniem wywołanym parciem wiatru. Zastrzał powinien być przybity jednym końcem do słupka, a drugim końcem oparty na kołku wbitym w grunt (rys. 5). Rys. 5. Podparcie płotu [3, s. 331] W ogrodzeniu należy umieścić, zgodnie z projektem zagospodarowania, furtki o szerokości 80 100 cm i bramy o minimalnej szerokości 300 cm. Bramy i furtki wykonuje się podobnie jak tarcze i zawiesza na zawiasach pasowych. Na budowach trwających kilka lat mogą być stawiane budynki stałe, o konstrukcji szkieletowej lub ścianach murowanych ze stropami i dachami z drewna. Na potrzeby zaplecza magazynowego wykorzystywane są szopy otwarte i zamknięte lub wiaty (rys.6). Obecnie najczęściej na budowach trwających do 5 lat wykorzystywane są dla potrzeb zaplecza budynki barakowe lub kontenerowe, czyli zestawiane z przestrzennych elementów o lekkiej konstrukcji stalowej. 9

Rys. 6. Szopy: a) zamknięte, b) otwarte, c) wiaty [3, s. 336] Konstrukcje budynków tymczasowych zaplecza budowy powinny być odpowiednio wytrzymałe, sztywne oraz łatwe w montażu i demontażu obiektu. Warunki te spełniają konstrukcje ścian szkieletowych i deskowe dźwigary dachowe. Oprócz prac związanych z urządzeniem i zagospodarowaniem placu budowy roboty ciesielskie obejmują także wykonanie takich drobnych robót pomocniczych, jak rusztowania do robót murarskich i tynkarskich (rys. 7) oraz deskowania elementów konstrukcji z betonu (rys. 8). Rys. 7. Kozły do robót: a) tynkarskich, b) murarskich [3, s. 410] Rys. 8. Fragment deskowania stropu żebrowego [3, s. 373] 10

Natomiast w czasie wznoszenia budynków drewnianych, a także podczas ich remontów, cieśla wykonuje takie elementy konstrukcyjne jak ściany, stropy czy dachy, które przygotowywane są z drewna okrągłego lub tarcicy i łączone ze sobą na połączenia ciesielskie. Rodzaje i zasady wykonywania złączy elementów konstrukcji drewnianych Konstrukcję drewnianą tworzy wiele elementów połączonych ze sobą w jeden ustrój za pomocą połączeń wrębowych (ciesielskich), przy użyciu łączników mechanicznych lub kleju. W złączach łącznikowych stosowane są połączenia na: sworznie (gwoździe, wkręty, kołki drewniane, sworznie stalowe pełne i rurowe), wkładki (pierścienie zębate, płytki kolczaste, samozaczepne spirale wczepne), łączniki z blach stalowych (odpowiednio ukształtowane blachy lub płaskowniki mocowane za pomocą wkrętów lub gwoździ oraz podobne do płytek kolczastych, blachy z kolcami). Wszystkie złącza należy wykonywać zgodnie z rysunkami technicznymi łączonych elementów. Szczególną uwagę należy zwracać podczas wykonywania połączeń, na sposób usytuowania łączników, układy, średnice i wielkości gwoździ, sworzni, wkrętów, śrub lub wkładek. W robotach ciesielskich, do łączenia elementów drewnianych wykorzystywane są: gwoździe walcowane hartowane z główką płaską i stożkową (rys. 9a), gwoździe paletowe walcowane stosowane do łączenia elementów konstrukcyjnych (rys. 9b), gwoździe paletowe kwadratowe skręcane stosowane do łączenia elementów konstrukcyjnych oraz palet drewnianych (rys. 9c), gwoździe z podwójnym łbem stosowane do zbijania deskowań (rys. 10). Rys. 9. Rodzaje gwoździ: a) walcowane hartowane, b) paletowe walcowane, c) paletowe kwadratowe skręcane [9, s. 182 ] Rys. 10. Gwóźdź z podwójnym łbem do zabijania deskowań [3, s. 63] Do łączenia elementów konstrukcyjnych należy stosować gwoździe o okrągłym przekroju trzpienia oraz płaskiej główce, które nie rozszczepiają drewna i dobrze przylegają do otworu. Podczas wykonywania deskowań można używać gwoździ z podwójnym łbem. Gwoździe te są wbijane aż do zagłębienia dolnego łba, a wystający koniec z drugim łbem (górnym), umożliwi 11

łatwiejszy demontaż elementu deskowania. W elementach niekonstrukcyjnych można stosować gwoździe o przekroju kwadratowym, ale nie należy wbijać ich przekątną wzdłuż włókien. Złącza na gwoździe dzielą się na : złącza zmieniające wymiary elementów; zwiększające długość lub zwiększające przekrój, (rys. 11. a i b), złącza wiążące elementy, (rys.12. a, b, c, d, e). Rys. 11. Złącza elementów konstrukcyjnych z desek zwiększające: a) długość, b) przekrój [3, s. 169] Rys. 12. Złącza wiążące elementy w konstrukcjach z bali: a) skrzyżowanie, b) skrzyżowanie z podpórką, c) skrzyżowanie desek z wycięciem, d) naroże, e) złącze na nakładki [3, s. 169] Wymiary gwoździ należy dobierać zależnie od grubości łączonych elementów oraz wilgotności drewna i szerokości jego słojów rocznych (do drewna mokrego szerokosłoistego stosować należy grubsze gwoździe, a do twardego, suchego i wąskosłoistego cieńsze). Średnica gwoździa (d) powinna wynosić: w elementach złączy drewnianych od 1/6 do 1/11 grubości najcieńszego elementu złącza, w elementach złączy z twardych płyt pilśniowych oraz ze sklejki o grubości do 8 mm - od 2 mm do 4 mm, w elementach złączy ze sklejki o grubości ponad 8 mm - od 2,5 mm do 4,0 mm, w elementach złączy z płyt wiórowych o grubości do 25 mm - od 2,5 mm do 5,0 mm. W połączeniach na gwoździe stosowany jest prostokątny i przestawny układ ich wbijania (rys.13). W układach wbijania występują szeregi biegnące wzdłuż włókien drewna i rzędy biegnące w poprzek lub ukośnie do włókien. Maksymalne odstępy pomiędzy osiami gwoździ określone na rysunkach w dokumentacji technicznej na podstawie normy PN-B-03150:2000 Konstrukcje drewniane. Obliczenia statyczne i projektowanie, nie powinny przekraczać wielkości 40d w jednym szeregu (a 1 ) i 20d pomiędzy rzędami (a 2 ). 12

Rys. 13. Układ wbijania gwoździ i oznaczenie odległości a: a) układ prostokątny, b) układ przestawny [8, s.159] Gwoździe w węzłach konstrukcyjnych należy rozmieszczać używając specjalnych szablonów z blachy stalowej ocynkowanej lub z cienkiej sklejki. Na szablonie wyznacza się położenie osi gwoździ z dokładnością do 1 mm, a potem wywierca otwory o średnicy 3 mm. Następnie na elemencie drewnianym stosując szablon wyznacza się położenie gwoździ w złączu. Gwoździe, w łączone elementy mogą być wbijane prostopadle lub ukośnie. Złącza na gwoździe wykonywane są w konstrukcjach tymczasowych, takich jak: rusztowania i deskowania oraz dźwigary, kratownice dachowe i ramy. W elementach narażonych na odrywanie należy stosować wkręty z łbem sześciokątnym lub z łbem przystosowanym do wkrętaka. Rodzaje wkrętów do drewna ilustruje rys.14 a-d. Wkręty produkuje się ze stali o wytrzymałości na rozciąganie R r = 300 MPa. Rys. 14. Wkręty do drewna z łbem: a) z główką półkolistą, b) soczewkowym, c) z główką płaską, d) sześciokątnym [9. s. 183] Złącza na kołki stosowane są obecnie jedynie przy rekonstrukcji obiektów zabytkowych oraz obiektach budownictwa regionalnego. Zamiast kołków drewnianych w połączeniach elementów stosowane są sworznie stalowe wykonywane najczęściej z prętów stalowych, wytworzonych ze stali węglowej walcowanej, o przekroju okrągłym i średnicy 10 24 mm. Elementami ułatwiającymi montaż konstrukcji są łączniki, w postaci wpuszczanych i wciskanych wkładek. Zaliczane są do nich różnego typu spirale i pierścienie (rys.15 a i b) oraz płytki kolczaste lub gwoździowane (rys.15c). Rys. 15. Wkładki łącznikowe: a) pierścień Geka, b) pierścień typu Bistyp, c) płytka kolczasta [3, s. 171] 13

Łączniki z blach stalowych stosowane są w połączeniach elementów drugorzędnych z elementami głównymi oraz drewnianych słupów z fundamentami. Są to blachy: gładkie, które umożliwiają połączenie elementów na długości lub krzyżujących się, mocowane są za pomocą gwoździ lub wkrętów (rys.16 a g), gwoździowe, które umożliwiają łączenie elementów o takiej samej szerokości, mogą być wciskane w drewno przy użyciu prasy w zakładzie albo wbijane bezpośrednio na budowie (rys.16k). Rys. 16. Łączniki z blach stalowych: a) połączenie stolca z pławią, b) połączenie stolca z podwaliną, stolca z mieczami oraz stolca z płatwią, c) złącze belek w stropie, d) wzmocnione złącze elementów poziomych, e) złącze kalenicowe, f) połączenie stolca z podwaliną, g) podpórka stolca zakotwiona w ścianie betonowej, k) blacha kolczasta [3, s. 172] Złącza na klej umożliwiają wykonanie połączenia elementów drewnianych z desek, bali, o dowolnym kształcie przy zastosowaniu jednego z następujących rodzajów kleju: kazeinowego, z żywic fenolowych, 14

z żywic melaminowych, z żywic mocznikowych, z żywic rezorcynowych, poliuretanowego, epoksydowego. Kleje te powinny być stosowane zgodnie z zaleceniami producenta. Technologia wykonania złącza na klej wymaga wykonania następujących czynności: dopasowania elementów (desek), dokładnego ostrugania przylegających do siebie powierzchni, naniesienia kleju na powierzchnie stykające się ze sobą, złożenia elementów i stosownego ich ściśnięcia w ściskach, prasie lub zbicia gwoździami montażowymi Klej nanosi się warstwą o grubości około 0,1 mm za pomocą pędzla lub specjalnych walców klejowych. Zgodnie z normą PN-B-03150:2000 w elementach konstrukcji z drewna i materiałów drewnopochodnych można stosować jedynie złącza klejone: czołowe, stosowane w elementach ściskanych a także w strefie środkowej elementów zginanych klejonych warstwowo (rys.17a), ukośne (rys.17b), nakładkowe (rys.17c), klinowe (rys.17d). W złączach nakładkowych wymiary nakładek wynikają z obliczeń. Długość ich nie może być mniejsza niż 10 grubości łączonych elementów. Rys. 17. Rodzaje złączy klejonych: a) czołowe, b) ukośne, c) nakładkowe, d) klinowe, l - długość złącza, t grubość elementów łączonych, t 1 grubość nakładek, b,b 1 wymiary klinów [8, s. 164] Złącza wrębowe stanowią najstarszy rodzaj złączy stosowanych w robotach ciesielskich wykonywanych w celu zespolenia elementów drewnianych lub zwiększenia ich wymiarów. Połączeniami zwiększającymi wymiary elementu są połączenia: przedłużające elementy poziome (połączenia wzdłużne), przedłużające elementy pionowe (połączenia pionowe wzdłużne), powiększające ich wymiary: szerokość i wysokość. W celu przedłużenia elementów poziomych, które nie będą poddawane działaniu sił rozciągających wykonuje się styki: prosty, ukośny, z wcięciem pojedynczym i z wcięciem podwójnym (rys.18 a d). Połączenia na styk elementów poziomych poddanych działaniu sił rozciągających wykonywane są z nakładkami prostymi lub ukośnymi albo styk ujmowany jest w łubki. Dodatkowo nakładki i łubki ściąga się śrubami (rys.18 e g). Połączenie na styk można także wzmocnić wbijając od góry lub z obu stron łączonych elementów klamry ciesielskie (rys. 18 a, b). 15

Klamry ciesielskie wykonywane są z prętów stalowych gładkich, o średnicy 12 16 mm i długości 20 40 cm. Rys. 18. Styki poziome: a) prosty, b) ukośny, c) z wcięciem pojedynczym, d) z wcięciem podwójnym, e) z nakładką prostą, f) z nakładką ukośną, g) z łubkami [3, s. 179] Elementy poziome narażone na rozciąganie lub zginanie można przedłużyć wykonując zakładki i zamki (rys.19 a e i 20 a g). Zamki przenoszą większe obciążenia rozciągające. Rys. 19. Zakładki: a) prosta, b) ukośna, c) prosta z wcięciem, d) prosta z czopem czołowym, e) prosta z czopem czołowym ukrytym [3, s. 179] Rys. 20. Zamki: a) prosty, b) prosty z klinami, c) ukośny, d) ukośny z czopem wewnętrznym, e) zasuwany, f) z łubkami drewnianymi, g) z łubkami metalowymi [3, s. 180] 16

Aby połączenie było trwałe i nie uległo rozsunięciu wzmacnia się go, stosując kołki z drewna lub śruby. Długość elementów pionowych można zwiększyć wykonując połączenia na styki lub na zakładkę (rys.21, 22, 23). Rys. 21. Styki pionowe: a) czołowy ujęty w łubki, b) czołowy z blachami średnicowymi i opaskami [3, s. 181] Rys. 22. Złącza na styk : a) na czop podwójny, b) na zwidłowanie, c) z trzpieniem zębatym, d) w pochwie blaszanej [3, s. 182 ] Rys. 23. Złącze na zakładkę wzmocnione śrubami [3, s. 182] Złącza umożliwiające poszerzenie elementu stosowane są podczas wykonywania płaskich elementów, zarówno poziomych jak i pionowych, są to najczęściej: deskowania, płyty, pomosty robocze. Najprostszym połączeniem jest styk wzmocniony klejem. Złącza nie klejone wykonywane są: na półwpust, na wpust i wypust, na wpusty i pióro obce (rys. 24 a c). 17

Rys. 24. Złącza zwiększające szerokość elementów: a) na półwpust, b) na wpust i wypust, c) na wpust i pióro obce [3, s. 183] Zwiększenie sztywności łączonych elementów w kierunku ich szerokości uzyska się stosując listwy czołowe łączone na wpust (rys.25a) lub poprzeczne (szpongi) łączone przez zapłetwienie (rys. 25b). Rys. 25. Złącza na listwy: a) czołową, b) zapłetwioną [3, s. 183] Złącza na wpusty i wypusty przenoszą obciążenia ściskające i niewielkie obciążenia zginające, a złącza zapłetwione także siły rozciągające. W celu zespolenia elementów konstrukcyjnych krzyżujących się wykonywane są następujące typy złączy: leżące w jednej płaszczyźnie, zakładki proste i ukośne (rys. 26a i b) oraz zamki i połączenia w jaskółczy ogon (rys. 26f), nie leżące w jednej płaszczyźnie, na wręby jednostronne wzajemne proste lub krzyżowe (rys. 26 c, d, e). Rys. 26. Złącza belek krzyżujących się: a) pod kątem prostym na nakładkę prostą, b) pod kątem ostrym na nakładkę prostą, c) na wrąb jednostronny, d) na wrąb wzajemny, e) na wrąb krzyżowy, f) na jaskółczy ogon [3, s. 185] 18

W narożach (węgłach) końce belek mogą wystawać poza punkt skrzyżowania tworząc ostatki (rys. 27 a). Są to połączenia na zakładkę prostą lub w jaskółczy ogon (rys. 28 a i b), nie mogą wystawać, wtedy takie połączenia nazywane są złączami węgłowym bez ostatków albo zamkami francuskimi (rys. 27b) i wykonywane są na zakładkę prostą lub ukośną (rys. 29 a i b). Rys. 27. Zamki węglowe; a) z ostatkami, b) francuski [3, s. 187] Rys. 28. Złącza węglowe z ostatkami: a) na zakładkę prostą, b) w jaskółczy ogon [3, s. 186] Rys. 29. Złącza wrębowe bez ostatków: a) na zakładkę, b) na zakładkę ukośną [3, s. 186] Elementy wzajemnie do siebie prostopadłe, leżące w jednej płaszczyźnie pionowej łączy się na czopy (rys. 30 a e). Gniazdo w tych połączeniach powinno być wykonane o 1 cm głębsze niż długość czopa. Obecnie zamiast połączeń na czopy stosowane są nakładki przybijane gwoździami. 19

Rys. 30. Złącza na czopy: a) zwykły, b) w jaskółczy ogon z klinem, c) odsadzony, d) środkowy, e) nakładkowy [3, s. 187] Złącza elementów leżących w płaszczyźnie pionowej i skośnej wykonywane są na wręby (rys. 31 a d) oraz w jaskółczy ogon (rys. 31 e) i na zwidłowanie (rys. 31 f). Złącza tego typu coraz częściej zastępowane są także nakładkami gwoździowanymi. Rys. 31. Złącza elementów schodzących się pod kątem ostrym: a) na wrąb pełny, b) na wrąb z czopem, c) na wrąb podwójny, d) na wrąb podwójny z czopem, e) w jaskółczy ogon, f) na zwidłowanie [3, s. 188] Elementy leżące w różnych płaszczyznach można łączyć na wręby jednostronne, dwustronne i krawędziowe (rys. 32 a d). 20

Rys. 32. Wręby: a) pełny jednostronny, b) dwustronny, c) krawędziowo czołowy, d) krawędziowy z zębem [3, s. 189] W złączach wrębowych stosowane są często kliny wzmacniające złącze, szczególnie zalecane są w konstrukcjach tymczasowych ze względu na ułatwiony demontaż połączenia (rys. 33). 4.1.2. Pytania sprawdzające Rys. 33. Złącze klinowe [3, s. 189] Opowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jaki jest zakres czynności objętych robotami ciesielskimi? 2. Od jakich prac cieśla budowlany zaczyna uczestniczyć w realizacji obiektu budowlanego? 3. W jakim celu wykonywane są ławy drutowe? 4. Dlaczego należy ogrodzić teren budowy? 5. Z jakich materiałów i elementów cieśla wykonuje ogrodzenie placu budowy? 6. Jakie rodzaje robót pomocniczych obejmują roboty ciesielskie? 7. W jaki sposób łączy się ze sobą elementy drewniane w konstrukcjach ciesielskich? 8. Jakie są rodzaje złączy łącznikowych w konstrukcjach drewnianych? 9. Jakie rodzaje łączników należy stosować w złączu, narażonym na odrywanie? 10. Jakie rodzaje złączy wrębowych wykonywane są w celu przedłużenia elementów poziomych i pionowych? 11. Jakie rodzaje złączy wrębowych wykonywane są w celu poszerzenia elementu? 12. Jakie złącza wrębowe należy wykonać, aby połączyć elementy krzyżujące się i leżące w jednej płaszczyźnie poziomej? 21

13. Jakie złącza wrębowe należy wykonać, aby połączyć elementy leżące w jednej płaszczyźnie pionowej i skośnej? 14. Jakie złącza wrębowe należy wykonać, aby połączyć elementy leżące w różnych płaszczyznach? 4.1.3. Ćwiczenia Ćwiczenie 1 Wykonaj połączenie na wkręty dwóch desek o grubości 25 mm każda. Wyznacz położenie osi 6 wkrętów o średnicy 3 mm w układzie prostokątnym, gdy łączone elementy mają szerokość 200 mm. Rozstaw wkrętów w jednym szeregu (a 1 ) wynosi 100 mm, a w jednym rzędzie (a 2 ) wynosi 50 mm. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zorganizować stanowisko pracy, 2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia plan zapisać w zeszycie, 3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, 4) wyznaczyć położenie szeregów i rzędów w połączeniu, 5) sprawdzić prawidłowość oznaczenia położenia osi wkrętów w złączu, 6) wykonać otwory na wkręty, 7) umieścić wkręty w nawierconych otworach, 8) skręcić łączone elementy, 9) uporządkować stanowisko pracy, 10) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 11) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia, 12) zaprezentować efekty swojej pracy, 13) dokonać samooceny pracy. Wyposażenie stanowiska pracy: stół warsztatowy, deski o szerokości 200 mm, ołówek ciesielski, miarka składana lub stalowa miarka zwijana, liniał, kątownik prostokątny lub przylgowy, wiertarka elektryczna z osprzętem, komplet wierteł do drewna, wkrętaki lub wkrętarka, literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 2 Wykonaj przedłużenie elementu drewnianego krawędziaka długości 100 cm o przekroju 150 x 150 mm. Zastosuj połączenie na styk ukośny. Sposób wykonania ćwiczenia 22

Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zorganizować stanowisko pracy, 2) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia plan zapisać w zeszycie, 3) przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, 4) zapoznać się z instrukcją wykonania ćwiczenia, 5) zapoznać się z zasadami wykonywania połączeń ciesielskich, 6) dobrać krawędziaki, 7) dobrać narzędzia i sprzęt do wykonania ćwiczenia, 8) dobrać klamry, 9) dopasować łączone elementy, 10) połączyć krawędziaki za pomocą klamry ciesielskiej, 11) uporządkować stanowisko pracy, 12) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 13) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia, 14) zaprezentować efekty swojej pracy, 15) dokonać samooceny pracy. Wyposażenie stanowiska pracy: stół warsztatowy, krawędziaki o przekroju 150 x 150 mm i długości 100 cm, klamry ciesielskie, piła lub pilarka, metrówka, ołówek ciesielski, młotek ciesielski, literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 3 Spośród prezentowanych modeli złączy elementów drewnianych, rozpoznaj i wybierz złącza: na czop środkowy, zamek prosty i styk poziomy z łubkami. Ustal i scharakteryzuj sposób wykonania każdego z nich. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia plan zapisać w zeszycie, 2) zapoznać się z prezentowanymi modelami złączy, 3) rozpoznać, wybrać i oznaczyć typ złącza ustawiając kartkę z jego nazwą, 4) ustalić i scharakteryzować sposób wykonania danego typu złącza, 5) zaprezentować efekty swojej pracy, 6) dokonać samooceny. Wyposażenie stanowiska pracy: modele złączy, kartki z nazwami złączy, literatura z rozdziału 6. 23

4.1.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) określić zakres czynności objęty robotami ciesielskimi? 2) określić rodzaj robót, od których cieśla zaczyna uczestniczyć w realizacji obiektu budowlanego? 3) określić, w jakim celu wykonywane są ławy drutowe? 4) wyjaśnić, dlaczego należy ogrodzić teren budowy? 5) określić, z jakich materiałów cieśla wykonuje ogrodzenia? 6) określić rodzaj i zakres robót pomocniczych? 7) określić sposób łączenia elementów w konstrukcjach drewnianych? 8) określić rodzaje złączy łącznikowych w konstrukcjach drewnianych? 9) określić rodzaj łączników stosowanych w złączu, narażonym na odrywanie? 10) określić rodzaj złączy wrębowych wykonywanych w celu przedłużenia elementów poziomych i pionowych? 11) określić rodzaj złączy wrębowych wykonywanych w celu poszerzenia elementu? 12) określić rodzaj złączy wrębowych wykonywanych w celu połączenia elementów krzyżujących się i leżących w jednej płaszczyźnie? 13) określić rodzaj złączy wrębowych wykonywanych w celu połączenia elementów leżących w płaszczyźnie pionowej i skośnej? 14) określić rodzaj złączy wrębowych wykonywanych w celu połączenia elementów leżących w różnych płaszczyznach? 24

4.2. Materiały stosowane do robót ciesielskich 4.2.1. Materiał nauczania Drewno budowlane W robotach ciesielskich stosowane jest przede wszystkim drewno budowlane używane do wykonywania więźb dachowych, budynków tymczasowych, składów, magazynów, wiat oraz deskowań, rusztowań, stemplowań, ogrodzeń. Zależnie od przeznaczenia drewno budowlane dzieli się na: stemple budowlane, na żerdzie, tartaczne iglaste i liściaste. Drewno dzielone jest na trzy klasy grubości, zależnie od średnicy pnia okorowanego, mierzonej w połowie jego długości: klasa I o średnicy pnia do 24 cm, klasa II o średnicy pnia 25 34 cm, klasa III o średnicy pnia powyżej 34 cm. Zależnie od długości i średnicy drewno na stemple dzieli się na: dłużyce, kłody i wyrzynki (tabela 1). Tabela 1. Rodzaje drewna na stemple [18] Wymiary Sortyment długość [cm] średnica [mm] dłużyce powyżej 900 60 200 kłody 250 890 60 200 wyrzynki 240 60 140 Żerdzie zależnie od średnicy mierzonej razem z korą w odległości 1 m od grubszego końca dzieli się na klasy 1 4 (tabela 2). Tabela 2. Podział żerdzi na klasy zależnie od średnicy [18] Wymiary Klasa średnica [mm] długość [cm] 1 70 90 bez znaczenia 2 100 110 3 120 140 do 1500 4 120 140 powyżej 1500 Drewno tartaczne (tarcica) otrzymywane jest w wyniku przecierania (przecięcia) równolegle do osi podłużnej pnia drzewa, na traku pionowym (rys. 34a) lub taśmówce do kłód (rys. 34b). 25

Rys. 34. Schemat przecierania: a) na traku pionowym, b) na taśmówce do kłód [3, s. 44] Zależnie od rodzaju obróbki oraz przeznaczenia tarcicę dzieli się na: nieobrzynaną (rys. 35a) i obrzynaną (rys. 35b). Do tarcicy nieobrzynanej zaliczane są deski i bale, natomiast do tarcicy obrzynanej zaliczane są bale, deski, łaty i krawędziaki. Rys. 35. Tarcica: a) nieobrzynana, b) obrzynana [3, s. 44] W tartakach przygotowywane jest drewno lite konstrukcyjne otrzymywane w wyniku dwukrotnego przetarcia kłody. Są to: deski o szerokości od 75 do 250 mm i grubości od 19 do 45 mm (rys. 36 a), bale o szerokości od 100 do 250 mm i grubości od 50 do 100 mm (rys. 36 b), krawędziaki o szerokości od 100 do 175 mm i grubości od 100 do 175 mm (rys. 36 e), belki o szerokości od 100 do 175 mm i grubości od 200 do 250 mm (rys. 36 d), łaty o szerokości od 38 do 75 mm i grubości od 38 do 75 mm (rys. 36 c). Rys. 36. Wygląd sortymentów tarcicy obrzynanej: a) deski, b) bale, c) krawędziaki, d) belki, e) łaty (graniaki) 26

W ofercie handlowej powszechnie spotykana jest tarcica iglasta: długa 2,4 6,3 m, średnia 0,9 2,3 m. Na indywidualne zamówienie można otrzymać drewno o długości powyżej 6,3 m lub o nietypowym przekroju, jest to tak zwane drewno wymiarowe. W robotach ciesielskich stosowana jest przeważnie tarcica iglasta obrzynana sosnowa lub świerkowa. Tarcica iglasta dzielona jest na cztery klasy jakości. Podział ten zależy od liczby wad oraz stopnia ich nasilenia. Do wad drewna należą wszystkie nieprawidłowości jego budowy. Są to wady pierwotne powstające podczas wzrostu drzewa oraz uszkodzenia, które powstały już po jego ścięciu, czyli wady wtórne, spowodowane niewłaściwym suszeniem, składowaniem, magazynowaniem, transportem, zabezpieczeniem i obróbką drewna. Najczęściej spotykanymi wadami drewna są: sęki: owalne, okrągłe, podłużne skrzydlate (rys. 37 a, b, c, d), rdzenie położone mimośrodowo (rys. 38), rdzenie podwójne (rys. 39), pęknięcia drewna: rdzeniowe, mrozowe, czołowe, powierzchniowe, łukowe, skręt włókien, pęcherze żywiczne, wady spowodowane czynnikami biologicznymi: zmiany zabarwienia, zgnilizna, zagrzybienie, chodniki owadzie. Rys. 37. Sęki w przekroju drewna: a) owalne, b) okrągłe, c) podłużne (sęk pasierb), d) skrzydlate [9, s. 114] Rys. 38. Rdzeń mimośrodowy [9, s. 115] Rys. 39. Rdzeń podwójny [9, s. 115] Jakość drewna w zależności od rodzaju elementu, oceniana jest pod względem ilości występujących wad, które obniżają wytrzymałość oraz ograniczają jego zastosowanie do celów budowlanych. Wady te określane są: dla desek i bali nieobrzynanych, na lepszej płaszczyźnie elementu, dla materiałów obrzynanych, na gorszej płaszczyźnie elementu. Każda sztuka tarcicy znakowana jest od czoła barwnymi punktami przyporządkowanymi określonej klasie. Tarcica iglasta znakowana jest w sposób następujący: dla klasy I, o dopuszczalnej liczbie wad 2 - oznakowanie kolorem niebieskim, dla klasy II, o dopuszczalnej liczbie wad 3 - oznakowanie kolorem zielonym, dla klasy III, o dopuszczalnej liczbie wad 4 - oznakowanie kolorem czerwonym, 27

dla klasy IV, o dopuszczalnej liczbie wad 5 - oznakowanie kolorem czarnym. Tarcicę zabezpieczoną środkami antyseptycznymi oznacza się żółtym punktem. Drewno jest materiałem higroskopijnym, wchłania z powietrza parę wodną lub ją oddaje podczas ruchu powietrza wywołanego działaniem wiatru. Zwiększona wilgotność drewna ma wpływ na obniżenie jego wytrzymałości. Największe różnice występują w zakresie zmian wilgotności od 0 do 30%. Zgodnie z normą PN-B-03150:2000 Konstrukcje drewniane. Obliczenia statyczne i projektowanie wilgotność drewna stosowanego na elementy konstrukcyjne zależy od warunków eksploatacji oraz od przyjętej technologii wytwarzania. Wilgotność drewna litego nie powinna przekraczać wartości: 18% w konstrukcjach chronionych przed zawilgoceniem, 23% w konstrukcjach pracujących na otwartym powietrzu, 15% w przypadku stosowania drewna klejonego. Materiały drewnopochodne Sklejka Na elementy deskowań i rusztowań oraz elementy stropów i dźwigarów dachowych w robotach ciesielskich stosowane są między innymi takie materiały drewnopochodne, jak: sklejka, produkowana w formie płyt ze sklejonych pod ciśnieniem nieparzystej liczby warstw skrawanego obwodowo forniru o grubości 1 4 mm; układ włókien w sąsiednich arkuszach fornirów jest wzajemnie do siebie prostopadły (rys. 40). płyty wiórowe płasko prasowane, wyrabiane ze sprasowanych pod dużym ciśnieniem i spajanych klejem wiórów, jako jednowarstwowe, trzywarstwowe, frakcjonowane i warstwowo frakcjonowane, płyty pilśniowe twarde i półtwarde, produkowane z drewna rozwłóknionego w procesie termomechanicznym. W budowie sklejki wyróżniane są: dwie warstwy zewnętrzne (a), nazywane obłogami oraz nieparzysta ilość warstw wewnętrznych (b) stanowiących środek płyty (rys. 40). Rys. 40. Układ fornirów w sklejce : a - warstwy zewnętrzne (obłogi), b - warstwy wewnętrzne [3, s. 48] Ze względu na rodzaj użytego do budowy drewna, sklejki dzieli się na : iglaste wykonane z fornirów sosnowych, świerkowych i jodłowych, liściaste wykonane z fornirów brzozowych, bukowych i z olchy czarnej. Rodzaj użytego kleju wpływa na odporność sklejki na działanie wody. Rozróżnia się sklejkę: suchotrwałą, półwodoodporną, wodoodporną. Grubość warstw wewnętrznych decyduje o podziale sklejki na : cienkowarstwową, zbudowaną z fornirów wewnętrznych grubości do 2 mm, grubowarstwową, zbudowaną z fornirów wewnętrznych grubości powyżej 2 mm. 28

Ze względu na możliwość zastosowania produkowane są sklejki ogólnego i specjalnego przeznaczenia (szkutnicza, lotnicza, wagonowa, teletechniczna). W konstrukcjach budowlanych stosowana jest przede wszystkim sklejka ogólnego przeznaczenia, która występuje w czterech klasach oznaczonych symbolami: A, B, BB, BBB na lewej stronie arkusza. O zakwalifikowaniu, wyrobu do danej klasy decyduje ocena wyglądu jego prawej strony. Ocenie podlega ilość: częstotliwość występowania wad użytego forniru, szorstkość powierzchni płyty, pęknięcia lub rozwarstwienia, błędy w sklejaniu poszczególnych arkuszy, układ włókien w sąsiednich warstwach. Płyty wiórowe Płyty wiórowe wyrabiane są ze sprasowanych pod dużym ciśnieniem i łączonych klejem wiórów. Kierunek prasowania wiórów stanowi kryterium podziału płyt. A zatem produkowane są płyty wiórowe: płasko prasowane, czyli prasowane prostopadle do płaszczyzn płyty, poprzecznie prasowane (wytłaczane), czyli prasowane równolegle do płaszczyzn płyty. W konstrukcjach budowlanych stosowane mogą być jedynie płyty płasko prasowane, które produkowane są jako: jednowarstwowe, trzywarstwowe, frakcjonowane, warstwowo frakcjonowane. Płyty te różnią się miedzy sobą strukturą. Jednowarstwowe wyrabiane są z wiórów o podobnych kształtach i wielkościach, natomiast w płytach trzywarstwowych warstwa środkowa wykonywana jest z wiórów grubszych, a warstwy zewnętrzne z wiórów drobniejszych. W płytach frakcjonowanych wielkość wiórów zwiększa się stopniowo, zbliżając się do środka płyty. Płyty warstwowo frakcjonowane posiadają strukturę warstwową, w której albo każda warstwa albo tylko niektóra warstwa jest frakcjonowana. Są to wyroby o niewielkiej odporności na działanie wilgoci, dlatego powierzchnie tych płyt są laminowane, lakierowane lub okładane okleinami, aby zwiększyć ich odporność i walory estetyczne. Wykorzystywane są jako materiał na okładziny ścian i sufitów. Dzięki nowoczesnym technologiom produkowane są takie płyty wiórowe, jak OSB lub V 100, które mogą być stosowane na elementy szalunków oraz poszycia podłóg, dachów, ścian zewnętrznych i wewnętrznych. Są one wodoodporne, tłumią dźwięki, są łatwe w obróbce i przetwarzaniu. Odznaczają się dobrą wytrzymałością na uderzenia i wpływ warunków atmosferycznych. Płyty pilśniowe Płyty pilśniowe produkowane są z rozwłóknionego w procesie termomechanicznym drewna, jako płyty twarde i półtwarde oraz porowate. Płyty pilśniowe twarde i półtwarde otrzymywane są w wyniku sprasowania pod dużym ciśnieniem masy włóknistej, a porowate tylko w wyniku jej suszenia bez prasowania. Płyty porowate stosowane były i są, jako materiały w izolacjach akustycznych i cieplnych. Natomiast w konstrukcjach budowlanych, jedynie, gdy elementy będą się znajdowały w suchych pomieszczeniach, mogą być zastosowane płyty twarde i półtwarde. Płyty te dzielą się na zwykłe i uszlachetnione, które są hartowane w wysokiej temperaturze, laminowane, lakierowane i impregnowane olejami. Ze względu na właściwości (nasiąkliwość, gęstość, wytrzymałość na zginanie) oraz ilość i rodzaj wad płyty dzielone są na dwie klasy jakości. 29

4.2.2. Pytania sprawdzające Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń. 1. Jakie rodzaje drewna okrągłego są stosowane w robotach ciesielskich? 2. Jakie rodzaje tarcicy są stosowane na elementy konstrukcji drewnianych? 3. W jaki sposób otrzymywana jest tarcica? 4. Jakie wady drewna występują najczęściej? 5. Jakie rodzaje materiałów drewnopochodnych stosowane są w robotach ciesielskich? 6. W jaki sposób produkowana jest sklejka? 4.2.3. Ćwiczenia Ćwiczenie1 Rozpoznaj rodzaj sortymentów tarcicy wśród prezentowanych próbek. Oznacz je ustawiając przed nimi wizytówki z nazwą. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia plan zapisać do zeszytu, 2) zapoznać się z prezentowanymi próbkami tarcicy, 3) przygotować wizytówki z nazwami sortymentów tarcicy wypisując ich nazwy, 4) przyporządkować nazwy rodzajom tarcicy ustawiając przed nimi wizytówki, z odpowiednim napisem, 5) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 6) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia, 7) zaprezentować efekty swojej pracy, 8) dokonać samooceny pracy. Wyposażenie stanowiska pracy: stół warsztatowy lub uczniowski, próbki tarcicy (deska, bal, krawędziak, belka, łata), literatura z rozdziału 6. Ćwiczenie 2 Rozpoznaj i wybierz spośród prezentowanych 6 próbek materiałów budowlanych, materiały drewnopochodne stosowane w robotach ciesielskich. Sposób wykonania ćwiczenia Aby wykonać ćwiczenie powinieneś: 1) zaplanować przebieg wykonania ćwiczenia plan zapisać w zeszycie, 2) zapoznać się z wiadomościami dotyczącymi rodzajów materiałów stosowanych w robotach ciesielskich, 3) zapoznać się z prezentowanymi próbkami materiałów budowlanych, 4) rozpoznać, wybrać i przyporządkować materiały do wykonywania robót ciesielskich, 5) napisać na arkuszu papieru nazwy wybranych materiałów i scharakteryzować je, 6) sporządzić w zeszycie notatkę z przeprowadzonego ćwiczenia, 7) sformułować wnioski z realizacji ćwiczenia, 8) zaprezentować efekty swojej pracy, 9) dokonać samooceny pracy. 30

Wyposażenie stanowiska pracy: próbki materiałów budowlanych, arkusz papieru, zeszyt, literatura z rozdziału 6. 4.2.4. Sprawdzian postępów Czy potrafisz: Tak Nie 1) rozpoznać rodzaje drewna okrągłego? 2) rozpoznać rodzaje tarcicy stosowanej na elementy konstrukcji drewnianych? 3) określić sposób otrzymywania tarcicy? 4) rozpoznać wady drewna? 5) rozpoznać materiały drewnopochodne stosowane w robotach ciesielskich? 6) określić właściwości i sposób budowy sklejki? 7) określić zastosowanie płyt wiórowych i pilśniowych w robotach budowlanych? 31

4.3. Przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy w robotach ciesielskich 4.3.1. Materiał nauczania Zasadnicze roboty ciesielskie dotyczą wykonywania z drewna całych budowli lub ich elementów oraz budowli pomocniczych umożliwiających wykonanie budowli stałych. Roboty ciesielskie występują podczas wykonywania obiektów z drewna oraz prowadzenia robót ziemnych, betonowych i murowych. Cieśla wykonuje szalunki (deskowania), stemplowania, rusztowania, ściany drewniane, więźby i dźwigary dachowe. Prace te prowadzone są nie tylko na powierzchni terenu, ale także w wykopach i na dużych wysokościach. W swojej pracy posługuje się nie tylko narzędziami do ręcznej obróbki drewna, również wykorzystuje sprzęt i urządzenia mechaniczne. Do najczęściej występujących zagrożeń dla zdrowia i życia pracownika zatrudnionego przy robotach ciesielskich należą: zasypanie w wyniku osunięcia się skarpy wykopu, upadki z wysokości, okaleczenia ostrymi narzędziami i przedmiotami oraz niesprawnymi elektronarzędziami i urządzeniami mechanicznymi, szczególnie pilarkami tarczowymi i łańcuchowymi, porażenie prądem elektrycznym w wyniku uszkodzenia lub niesprawnych elektronarzędzi, narażenie na szkodliwe działanie pyłu drzewnego (szczególnie pyłu z drewna twardego o działaniu nowotworowym), narażenie na szkodliwe działanie środków chemicznych i pyłów powodujących uczulenia (alergie). O możliwości występowania zagrożenia na stanowisku pracy, a także o konieczności zabezpieczenia się przed skutkami ich działania ostrzegają i informują znaki bezpieczeństwa i tablice informacyjne (rys. 41 43). Stanowiska pracy powinny być oznakowane zgodnie z Polskimi Normami: PN-N-01255:1992 Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa, PN-N-01256/01:1993 Znaki bezpieczeństwa PN-N-01256/03:1993 Znaki bezpieczeństwa. Ochrona i higiena pracy. a) b) c) d) e) Rys. 41. Znaki bezpieczeństwa, znaki ostrzegawcze: a) ogólny znak ostrzegawczy, b) ostrzeżenie przed porażeniem prądem elektrycznym, c) ostrzeżenie przed niebezpieczeństwem uszkodzenia głowy, d) niebezpieczeństwo pożaru materiały łatwozapalne e) ostrzeżenie przed wiszącymi przedmiotami [13 i 15] a) b) c) d) Rys. 42. Znaki nakazu: a) nakaz stosowania ochrony głowy, b) nakaz stosowania ochrony oczu, c) nakaz stosowania ochrony rąk, d) nakaz stosowania sprzętu chroniącego przed upadkiem z wysokości [13 i 15] 32

Rys. 43. Tablice informacyjne [14] Aby uniknąć skutków zagrożeń należy stosować środki ochrony osobistej oraz przestrzegać zasad bezpieczeństwa i higieny pracy określonych dla danego rodzaju robót. Wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót ciesielskich regulują akty prawne wydane w formie rozporządzeń przez Ministra Infrastruktury z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy podczas wykonywania robót budowlanych (Dz.U. Nr 47, poz. 401). Przy wykonywaniu robót ciesielskich każdy pracownik powinien posiadać buty, ubranie robocze i kask ochronny, a do pracy na wysokości także pasy bezpieczeństwa. Narzędzia ciesielskie takie jak: siekiery, topory, dłuta łapy należy nosić w specjalnie do tego celu przystosowanych skrzynkach drewnianych. Zabronione jest noszenie gwoździ i innych ostrych materiałów w kieszeniach, ponieważ w przypadku upadku mogą stać się przyczyną skaleczenia. Drewno pochodzące z rozbiórki przeznaczone do dalszej obróbki należy oczyścić z resztek zaprawy lub betonu i usunąć z niego gwoździe. W czasie pracy ręcznymi urządzeniami mechanicznymi obrabiany element powinien być unieruchomiony i zamocowany w zacisku. Wykorzystując w pracy urządzenia mechaniczne należy bezwzględnie przestrzegać zasad użytkowania danego urządzenia określonych przez producenta. Zabronione jest wykonywania prowizorycznych podłączeń instalacji elektrycznych, mogą one spowodować zwarcie lub iskrzenie i doprowadzić do pożaru lub porażenia prądem elektrycznym. Nie wolno samowolnie demontować przewidzianych przez producenta osłon, blokad i wyłączników. Wyłączniki powinny być dostępne. W momencie stwierdzenia występowania jakichkolwiek nieprawidłowości należy natychmiast przerwać pracę. Najczęściej zagrożenie ciężkimi wypadkami występuje podczas pracy przy obsłudze pilarek tarczowych i łańcuchowych, dlatego bezwzględnie należy przestrzegać zasad bezpiecznej pracy przy obsłudze tych urządzeń. W szczególności przy posługiwaniu się pilarkami tarczowymi zabronione jest: używanie uszkodzonych pił, cięcie drewna przed osiągnięciem przez pilarkę pełnych obrotów maszyny (nie wolnorozpoczynać cięcia natychmiast po włączeniu silnika), zwiększanie obrotów ponad liczbę ustaloną przez producenta, przeciążanie piły przez zbytnie dociskanie do materiału, cięcie bez kaptura ochronnego, osłony dolnej tarczy piły i elementów napędu, cięcie wzdłużne bez klina rozszczepiającego (zabezpieczającego przed odrzutem drewna), 33

użytkowanie pilarek z uszkodzonymi elementami osłony bądź uchwytów, dopuszczanie do pracy przy pilarkach pracowników przypadkowych, nie przeszkolonych lub pod wpływem alkoholu. Przed rozpoczęciem pracy z pilarką łańcuchową przenośną należy sprawdzić zgodnie z instrukcją obsługi, czy nie są uszkodzone, zużyte lub niewłaściwie zamontowane elementy mechanizmu, osłony, amortyzatory oraz przewód przyłączeniowy. Podczas pracy ręczną piłą mechaniczną drewno przeznaczone do cięcia powinno być unieruchomione. Odsuwanie ręką dolnej osłony przy włączonym silniku jest zabronione. Wszystkie elementy ruchome obrabiarek powinny być osłonięte. Pracownicy obsługujący urządzenia z elementami ruchomymi nie mogą pracować w odzieży z luźno zwisającymi częściami: rękawami, połami ubrania, krawatami oraz bez nakrycia głowy okrywającego włosy. Elementarną zasadą bezpieczeństwa przy obsłudze wszelkich maszyn i urządzeń mechanicznych jest ścisłe przestrzeganie instrukcji obsługi tych urządzeń, także w zakresie stosowania środków ochrony indywidualnej (okularów ochronnych, rękawic, ubrania roboczego, nakrycia głowy). Wszelkie prace na wysokości mogą wykonywać pracownicy, którzy posiadają odpowiednie świadectwo lekarskie i są wyposażeni w pasy bezpieczeństwa i kaski ochronne. Roboty ciesielskie z drabin przystawnych zabezpieczonych można wykonywać tylko do wysokości 3 m. Również do tej wysokości jest dozwolone ręczne podawanie materiałów długich, jak deski czy stemple. Zabronione jest przenoszenie przez jednego pracownika przedmiotów, których długość przekracza 4 m, a masa 30 kg, z tym, że masa przypadająca na jednego pracownika nie może być większa, niż: 25 kg, gdy praca ma charakter stały, 42 kg, gdy praca ma charakter dorywczy. Transport długich przedmiotów powinien odbywać się w miarę możliwości przy zastosowaniu długich kleszczy lub innych urządzeń technicznych umożliwiających minimalne unoszenie ich nad poziomem. Pomosty robocze usytuowane na wysokości powyżej 1 m muszą być zabezpieczone barierką ochronną. W razie wykonywania robót w pobliżu linii energetycznych, wznoszenie i rozbieranie rusztowań w ich sąsiedztwie, może być dokonywane wyłącznie wtedy, gdy linie te usytuowane są poza strefą niebezpieczną. Jeśli tak nie jest, to przed rozpoczęciem prac linie napowietrzne należy wyłączyć spod napięcia. Należy zachować szczególną ostrożność i nie dotykać żadnych przewodów sieci elektrycznych. Za strefę niebezpieczną uznawane są miejsca, w których istnieje źródło zagrożenia, możliwość porażenia prądem lub spadania z góry przedmiotów czy materiałów. Miejsce to należy w widoczny sposób oznakować i ogrodzić poręczami lub zabezpieczyć daszkami ochronnymi. Strefa niebezpieczna nie może wynosić mniej niż 1/10 wysokości, z której mogą spadać przedmioty lub materiał, jednak nie mniej niż 6 m. Daszki ochronne powinny znajdować się na wysokości nie mniejszej niż 2,4 m od terenu i posiadać spadek 45 w kierunku źródła zagrożenia. Pokrycie daszków powinno być szczelne oraz wytrzymałe na przebicie przez spadające przedmioty i materiały. Daszków nie wolno traktować jako miejsc składowania narzędzi, sprzętu czy materiałów. W miejscach przejść lub przejazdów szerokość daszka ochronnego powinna być większa minimum o 1 m od szerokości przejścia lub przejazdu. 34