PROF. NZW. DR HAB. INŻ. ANDRZEJ KRASZEWSKI BAT NAJWAŻNIEJSZY MECHANIZM DYREKTYWY IED 1
6 stycznia 2011 roku weszła w życie Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2010/75/UE z dnia 24 listopada 2010 r. w sprawie emisji przemysłowych - tzw. dyrektywa IED (Industrial Emissions Directive). Nowa regulacja łączy w jednym akcie zagadnienia środowiskowych uwarunkowań funkcjonowania instalacji przemysłowych, rozrzucone do tej pory w siedmiu dyrektywach: Dyrektywa Rady 96/61/WE z 24 września 1996 r. dotyczącej zintegrowanego zapobiegania zanieczyszczeniom i ich kontroli - tzw. dyrektywa IPPC (Integrated Pollution Prevention and Control) Dyrektywa 2001/80/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 23 października 2001 r. w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza z dużych obiektów energetycznego spalania - tzw. dyrektywa LCP (Large Combustion Plant). Dyrektywa 2000/76/WE w sprawie spalania odpadów tzw. dyrektywa WI (Waste Incineration); Dyrektywa 1999/13/WE w sprawie ograniczenia emisji lotnych związków organicznych spowodowanej użyciem organicznych rozpuszczalników podczas niektórych czynności i w niektórych urządzeniach tzw. dyrektywa SE (Solvent Emissions) Trzy istniejące dyrektywy dot. TiO2: (i) składowanie (78/176/EEC), (ii) monitoring and kontrola ( 82/883/EEC) and (iii) programy redukcji zanieczyszczeń (92/112/EEC). Dyrektywy te stracą ważność 7 stycznia 2014 r (data wejścia w życie przepisów dyrektywy IED). Wyjątkiem jest Dyrektywa LCP, która przestanie działać 1 stycznia 2016 r. 2
Z preambuły dyrektywy IED: ustalenie ogólnych ram kontroli ma na celu zapobieganie zanieczyszczeniom wynikającym z działalności przemysłowej, ich redukcji i w możliwe jak najszerszym zakresie wyeliminowanie zgodnie z zasadą zanieczyszczający płaci oraz zasadą zapobiegania zanieczyszczeniom ( ) przyznając pierwszeństwo interwencji u źródła oraz zapewniając rozsądną gospodarkę zasobami naturalnymi, biorąc przy tym pod uwagę, w razie potrzeby, sytuację gospodarczą i szczególne lokalne cechy miejsca, w którym prowadzona jest działalność przemysłowa. MOTYW PRZEWODNI UCHWALENIA DYREKTYWY IED Ustalenia pierwszego sprawozdania KE ze stanu wdrożenia dyrektywy IPPC, przyjęte w 2005 r. przyjętego na podstawie analizy informacji przekazanych przez państwa członkowskie (jeszcze UE-15) i po przeprowadzeniu przez Komisję oceny zgodności przepisów poszczególnych krajów z dyrektywą IPPC. Proces przeglądu stanu wdrożenia dyrektywy IPPC był kontynuowany w latach 2005 2007. 3
Jak wynika z końcowych konkluzji Komisji, cele założone w dyrektywie IPPC zostały osiągnięte jedynie częściowo z powodu wielu niedoskonałości systemu, przede wszystkim: szeregu niejednoznaczności w zapisach samej dyrektywy; nadmiernej komplikacji systemu, po części powodowanej brakiem dokumentów przewodnich dotyczących najważniejszych problemów związanych z wdrażaniem dyrektywy; licznych rozbieżności zapisów w różnych dyrektywach dotyczących emisji przemysłowych; niedostatecznego wykorzystania idei technologii referencyjnych BAT (Best Available Techniques) jednego z centralnych pomysłów dyrektywy IPPC; opóźnień we wdrażaniu dyrektywy IPPC do systemów krajowych; wielu niepotrzebnych obciążeń administracyjnych odczuwanych przez przedsiębiorców. 4
Mimo to, państwa członkowskie wyraziły zgodną opinię, że dyrektywa IPPC: jest skutecznym narzędziem ograniczania emisji zanieczyszczeń z instalacji przemysłowych; przynosi wiele korzyści, w szczególności w zakresie zintegrowanego prewencyjnego podejścia do ochrony środowiska jako całości; usprawniła wydawanie pozwoleń na wprowadzanie substancji do środowiska opartych na najlepszych dostępnych technikach; poprawiła monitorowanie i dostęp do informacji oraz zapewniła udział społeczeństwa w procedurze udzielania pozwoleń. Dostrzeżono zwłaszcza braki i nieprawidłowości we wdrożeniu najlepszych dostępnych technik (Best Available Techniques BAT) powodowane przez nieprecyzyjne przepisy dotyczące BAT; zbyt duży margines elastyczności pozostawiony organom wydającym pozwolenia zintegrowane, co umożliwia odchodzenie od BAT w procesie wydawania pozwoleń; niejasna rola dokumentów referencyjnych BAT, (tzw. BREFy - BAT Reference Documents), opracowywanych w ramach wymiany informacji między państwami członkowskimi a zainteresowanymi sektorami przemysłu. 5
W konsekwencji z konkluzji KE: pozwolenia wydawane w ramach wdrożenia dyrektywy IPPC często zawierają warunki, które nie są oparte na najlepszych dostępnych technikach opisanych w dokumentach BREF, a uzasadnienie tego jest słabe bądź nie ma go wcale. Okazało się celowe wzmocnienie mechanizmu BAT w procesie wydawania pozwoleń zintegrowanych. JAK DZIAŁA MECHANIZM BAT W DYREKTYWIE IED? BAT są rozumiane jako: najbardziej efektywny i zaawansowany etap rozwoju i metod prowadzenia danej działalności, który wskazuje możliwe wykorzystanie poszczególnych technik jako podstawy dla granicznych wielkości emisji mający na celu zapobieganie powstawaniu, a jeżeli nie jest to możliwe, ogólne ograniczenie emisji i oddziaływania na środowisko jako całość. Dyrektywa IPPC stanowiła, że graniczne wielkości emisji określane w pozwoleniach zintegrowanych, powinny się opierać na BAT, podkreślając jednak, że organy właściwe w sprawach pozwoleń zintegrowanych: 6
(a) nie powinny zalecać stosowania jakiejś szczególnej technologii; (b) powinny uwzględnić techniczne właściwości danej instalacji, jej geograficzne położenie i lokalne warunki środowiska. Ustawa z 27 kwietnia 2001 roku Prawo ochrony środowiska (POŚ) implementuje dyrektywę IPPC w ten właśnie sposób. Przepisy (zarówno unijne, jak i krajowe) dają organom stosunkowo duży zakres swobody i elastyczności w określaniu warunków pozwolenia zintegrowanego. Praktyka pokazuje, iż w Polsce (jak i w wielu innych krajach) wartości dopuszczalne, określone w pozwoleniach często mają się nijak do rzeczywistej emisji z instalacji, na co wskazują dane z systemu E-PRTR. Organy wydające pozwolenia często określają w nich poziomy emisji z dużym marginesem, sięgającym nawet 300%. Pracami forum wymiany informacji na temat BAT kieruje Europejskie Biuro do spraw Kontroli Zanieczyszczeń Przemysłowych (European Integrated Pollution Prevention and Control Bureau EIPPCB) z siedzibą w Sewilli. Wymiana informacji między administracją a przemysłem odbywa się w technicznych grupach roboczych dla danej gałęzi przemysłu, w których skład wchodzą eksperci z państw członkowskich, właściwej gałęzi przemysłu oraz organizacji pozarządowych. Grupy robocze opracowują poszczególne BREFy przed ich przyjęciem przez Komisję. Opracowano 35 dokumentów referencyjnych BAT, w tym także materiału dotyczącego dużych obiektów energetycznego spalania, który ma zostać poddany weryfikacji w tym roku. 7
BREFy przygotowane w ramach prac EIPPCB nie stanowiły wiążących przepisów prawa. Były jedynie kompleksową informacja oparta na analizach technicznych i ekonomicznych danego sektora, która zgodnie z dyrektywą IPPC ma stanowić pewną ogólną wskazówkę dla określenia przez organy państw członkowskich warunków najlepszej dostępnej techniki. Zamiary KE, by BREF-y stały się aktami prawnymi nie uzyskał zgody państw członkowskich. Projekt BREF dla LCP (Duże Źródła Spalania) 884 strony! Utworzono nowy dokument konkluzje BAT. Stanowić one będą wyciąg z dokumentów BREF i zawierać ich najistotniejsze elementy. Konkluzje BAT: będą przyjmowane w drodze decyzji Komisji Europejskiej, wiec jako takie będą publikowane we wszystkich językach urzędowych UE będą zatem obowiązujące prawnie; określone tam wielkości emisji będą stanowić normę prawną, która nie powinna być przekroczona w pozwoleniu zintegrowanym. 8
9
Zależnie od rodzaju działalności gospodarczej może to zmusić przedsiębiorców do inwestycji w urządzenia ograniczające emisję spowodować istotny wzrost kosztów. Nowe regulacje spowodują, iż marszałkowie i starostowie będą zmuszeni włożyć więcej wysiłku w prawidłowe określanie parametrów pozwoleń. Podobnie jak w dyrektywie IPPC, dyrektywa IED przewiduje, że warunki pozwolenia zintegrowanego powinny opierać się na najlepszych dostępnych technikach, ale bez zalecania jakiejkolwiek techniki czy szczególnej technologii. Dyrektywa IPPC mówiła enigmatycznie o BAT jako podstawie dla granicznych wielkości emisji ( ), natomiast dyrektywa IED mówi już wyraźnie o BAT jako podstawie przy ustalaniu dopuszczalnych wielkości emisji i innych warunków pozwolenia. Dyrektywa IED otwiera tym samym możliwość przeniesienie kompetencji do określania BAT dla konkretnej instalacji a także dopuszczalnych poziomów emisji z takiej instalacji z poziomu krajowego na poziom Wspólnoty. 10
DUŻE ŹRÓDŁA SPALANIA Uwzględnienie w dyrektywie IED zapisów dyrektywy LCP związane jest z istotnymi zmianami, które dotyczą sektora elektroenergetycznego i ciepłownictwa. Ustalono jednoznacznie sposób liczenia mocy instalacji (w dyrektywie LCP brak precyzyjnych określeń pozwalał Polsce liczyć moc poszczególnych kotłów oddzielnie, nawet jeśli odprowadzały spaliny do wspólnego komina). Pod rządami dyrektywy IED nie będzie to możliwe. Standardy emisyjne w znaczącym stopniu zaostrzono, np. dla SO 2 : MOC [MW] SO 2 [mg/nm 3 przy 6% O 2 ] węgiel paliwo ciekłe gaz Aktualne IED Aktualne IED Aktualne IED 50-100 2000 400 1700 350 35 35 100-300 2000-400 250 1700 250 35 35 300-500 2000-400 200 1700-400 200 35 35 > 500 400 200 400 200 35 35 Dodatkowo Dyrektywa IED nakłada wymóg prowadzenia ciągłych pomiarów stężeń SO x, NO x i pyłów dla źródeł (w nowym rozumieniu tego pojęcia) o mocy powyżej 100 MW, a także 11
wymóg przeprowadzania co najmniej raz w roku pomiarów emisji całkowitej rtęci w źródłach opalanych węglem. Ze względu na wagę sektora energetycznego w gospodarce państw członkowskich udało się dla niego wynegocjować pewne mechanizmy derogacyjne, które pozwolą rozłożyć w czasie wymagane zmiany (i co za nimi idzie koszty). Dyrektywa IED przewiduje mechanizmy derogacyjne i zwolnienia dla ciepłownictwa oraz sektora elektroenergetycznego: 1. Wyłączenie z zapisów dyrektywy pojedynczych instalacji (kotłów, turbin gazowych) o mocy mniejszej od 15 MW (dotychczas 3 MW), 2. Przejściowy Plan Krajowy (Transitional National Plan) pozwala wprowadzić mechanizm stopniowej redukcji emisji w latach 2016 2020. Jenak po 1 stycznia 2020 wszystkie instalacje będą musiały spełniać wymogi emisyjne określone w dyrektywie. 3. Źródła szczytowe pracujące nie więcej niż 1500 godz. na rok, mogą mieć określone znacząco wyższe standardy emisji; 4. Ciepłownictwo sieciowe gdy co najmniej 50% ciepła wytwarzanego jest na potrzeby publicznej sieci ciepłowniczej przez instalacje o mocy poniżej 200 MW - są zwolnione z nowych wymagań emisyjnych do 31 grudnia 2022 r. 12
5. Dopuszczenie, aby instalacja, która w latach 2016 2023 będzie pracowała sumarycznie nie więcej niż 17 500 godzin, a potem zostanie zlikwidowana, nie musiała spełniać standardów dyrektywy IED, 6. Przesuniecie na rok 2022 terminu wdrożenia Dyrektywy dla instalacji o zagregowanej mocy mniejszej od 200 MW, w których produkcja ciepła przeznaczonego na potrzeby ogrzewania pomieszczeń i c.w.u stanowi ponad 50% całkowitej produkcji i które wystąpiły o pozwolenie nie później niż w 2002 roku. Wszystkie instalacje energetycznego spalania, które już posiadają pozwolenia zintegrowane i nie będą objęte żadnymi mechanizmami derogacyjnymi będą musiały spełniać co najmniej standardy określone w Załączniku V od 1 stycznia 2016 r. 13
CO CZEKA CIEPŁOWNICTWO? NA PRZYKŁADZIE MPEC W TARNOWIE (z prezentacji zarządu Spółki) Dopuszczalne emisje wg Decyzji Prezydenta miasta Tarnowa w sprawie pozwolenia zintegrowanego dla EC Piaskówka, wielkości emisji rzeczywistej oraz wg Dyrektywy IED Kotły węglowe opalane miałem węglowym 3 x WR 25 Nazwa substancji Dopuszczalne wielkości emisyjne w mg/nm 3 przy zawartości 6% O 2 w gazach odlotowych Wg pozwolenia zintegrowanego Wg standardów emisyjnych od 01.01. 2016 r. Wg pomiarów ciągłych EC Piaskówka za rok 2012 Wg załącznika nr V Dyrektywy IED od 1.01.2023 SO 2 1500 1500 1104 250 NO x (w przel. na NO 2 ) 400 400 306 200 Pył 400 100 275 25 14
Skutki wdrożenia Dyrektywy IED oraz jej implementacji do prawa polskiego dla MPEC SA w Tarnowie wymiana układów odpylania 3 kotłów WR 25 do 31 grudnia 2015 roku ze standardem emisji pyłu poniżej 100 mg/nm 3 (emisja monitorowana na obecnym układzie odpylania - 275 mg/nm3); nowa instalacja odpylania może pracować do 31 grudnia 2022 roku, od 1 stycznia 2023 następuje zmiana standardu emisji pyłu do wartości 25 mg/nm 3 ( konieczność wymiany układów odpylania jeżeli wcześniej zamontowana nie spełni dopuszczalnej emisji); w zakresie zachowania standardów emisji SO 2 można eksploatować kotły WR 25 bez modernizacji do 31 grudnia 2022 roku (wartość dopuszczalnej emisji aktualnie to 1500 mg/nm 3 spalanie miału węglowego o zawartości siarki poniżej 0,8% gwarantuje spełnienie standardów - emisja monitorowana na obecnym układzie pomiarowym to 1104 mg/nm 3 ), od 1 stycznia 2023 standard emisji zostanie obniżony do wartości 250 mg/nm 3 - przed tym terminem musi zostać zainstalowany system odsiarczania spalin; w zakresie zachowania standardów emisji NO x można eksploatować kotły węglowe WR 25 bez modernizacji do 31 grudnia 2022 roku ( wartość dopuszczalnej emisji aktualnie to 400mg/Nm 3 - emisja monitorowana na obecnym układzie pomiarowym to 306 mg/nm 3 ), od 1 stycznia 2023 standard emisji zostanie obniżony do wartości 200 mg/nm 3 - przed tym terminem musi zostać zainstalowany układ zmniejszający emisję NO x. 15
PODSUMOWANIE To nie są wszystkie zapisy tej skomplikowanej i mało czytelnej dyrektywy. Dyrektywa obejmuje także szereg nowych branż, głównie przemysłu drzewnego, biotechnologii, CCS i gospodarki ściekami przemysłowymi. Przedsiębiorców będą też dotyczyć nowe obowiązki sprawozdawcze. Na podstawie bardzo enigmatycznych zapisów dyrektywy IED można jedynie spekulować na temat ryzyka, zwłaszcza prawnego i finansowego, jakie rzeczywiście może wynikać dla poszczególnych instalacji z transpozycji zapisów dyrektywy do przepisów krajowych. Proces implementacji tej dyrektywy trwa. Wiele zapisów i interpretacji będzie w aktach niższej rangi przygotowywanych przez KE. Sektory przemysłu objęte dyrektywą IED, w tym zwłaszcza sektor energetyczny, we własnym interesie powinny aktywnie włączyć się w proces legislacyjny, a zwłaszcza w prace związane z przyjęciem BREFów, aby uniknąć albo przynajmniej zminimalizować ryzyko zapisów niekorzystnych dla sektora. W perspektywie najbliższych kilkunastu lat konieczna będzie całkowita przebudowa krajowego ciepłownictwa! 16