Rafał Kopeć Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie Przeszłość Teraźniejszość Przyszłość. Problemy badawcze młodych politologów Kraków 2010 ISBN 978-83-7271-635-4 s. 195 204 Rewolucja w sprawach wojskowych uniwersalne remedium czy wielka iluzja? Abstrakt Rewolucja w sprawach wojskowych (Revolution in Military Affairs RMA) to termin obecny w naukach politycznych, wojskowych i studiach strategicznych co najmniej od początku lat 90. XX wieku. Idea RMA wcześniej traktowana zazwyczaj z entuzjazmem spotyka się ostatnio z zarzutami, że rewolucyjne zmiany w siłach zbrojnych nie odpowiadają najważniejszym potrzebom armii w świetle obecnych i przyszłych zagrożeń. Przykładem nowego myślenia na temat RMA jest stopniowe wygaszanie przedsięwzięć wchodzących w skład wielkiego programu transformacji sił zbrojnych USA, znanego jako Future Combat Systems (FCS). Program ten można określić jako najbardziej radykalną próbę przeobrażenia armii w duchu RMA. Artykuł przedstawiający genezę, cechy charakterystyczne, wpływ RMA na kształt sił zbrojnych oraz stosunki międzynarodowe, a także oczekiwania związane z RMA jest próbą odpowiedzi na pytanie, czy fakt, iż obserwujemy agonię najbardziej skrajnej postaci rewolucji w sprawach wojskowych oznacza równocześnie, że sama jej idea i główne założenia okazały się iluzją. Geneza RMA Rewolucja w sprawach wojskowych to pojęcie ogólne, opisujące wszystkie wydarzenia, które mają znamiona fundamentalnej zmiany charakteru i sposobów prowadzenia konfliktu zbrojnego (idąc za definicją Andrew F. Krepinevicha 1 ). Na potrzeby tego artykułu termin RMA dla odróżnienia od innych, znanych z historii wojskowości, rewolucji militarnych używany jest w odniesieniu do jednej z takich fundamentalnych zmian, mającej swój początek w zastosowaniu technologii informacyjnych w technice wojskowej. Program rewolucji w sprawach wojskowych jest motywem przewodnim transformacji amerykańskich sił zbrojnych, a w szerszym ujęciu przekształcenia potencjałów 1 A.F. Krepinevich, Cavalry To Computer; The Pattern Of Military Revolutions, http://nationalinterest.org/ article/cavalry-to-computer-the-pattern-of-military-revolutions-848?page=1 [pobrano: 12.09.2010].
196 Rafał Kopeć militarnych współczesnych państw od czasu zakończenia zimnej wojny. Niebywała kariera terminu RMA rozpoczęła się na początku lat 90. XX wieku. Momentem zwrotnym stała się wojna w Zatoce Perskiej. Jej przebieg dał podstawy do twierdzenia, że przewaga technologiczna staje się nie tyle znaczącym czynnikiem warunkującym przebieg i wynik konfliktów zbrojnych, co czynnikiem rozstrzygającym i usuwającym w cień pozostałe elementy. Doszukując się korzeni RMA, należy wspomnieć o szeregu rewolucji technologicznych, których synteza stała u podstaw rewolucji militarnej. Należy bowiem zaznaczyć, że RMA podobnie jak większość rewolucji militarnych w dziejach nie opiera się na jednym przełomowym wynalazku, lecz korzysta z owoców kilku technologicznych transformacji 2. Takimi kluczowymi technologiami są przede wszystkim: miniaturyzacja sprzętu komputerowego oraz stworzenie wysokowydajnych, zdecentralizowanych sieci przesyłu danych. Dla USA oraz krajów NATO rewolucja technologiczna miała być sposobem na przezwyciężenie przewagi, przede wszystkim ilościowej, Układu Warszawskiego (UW) w zakresie uzbrojenia konwencjonalnego. Obowiązująca w USA od 1961 roku, a w NATO od 1967 roku doktryna elastycznego reagowania pozwalała na użycie taktycznej broni jądrowej w razie wojny w Europie. Elastyczność reagowania wyrażała się w tym, że nie zakładano automatycznej odpowiedzi na pełną skalę przy pomocy strategicznej broni jądrowej (w przeciwieństwie do wcześniejszej doktryny zmasowanego odwetu), lecz zakładano stopniową reakcji, by dostosować ją do poziomu zagrożenia 3. Temu słusznemu założeniu towarzyszyły dwa problemy. Po pierwsze, podział na broń strategiczną (służącą do porażenia miast przeciwnika i ośrodków bazowania jego broni nuklearnej) i taktyczną (stosowaną na teatrze działań wojennych) jest dość umowny. Zgodnie z Clausewitzowską zasadą dążenia każdego konfliktu zbrojnego do eskalacji, przekroczenie progu jądrowego mogłoby nakręcić spiralę zmierzającą nieuchronnie do wojny totalnej i fakt użycia teoretycznie mniej groźnej broni taktycznej nie miałby większego znaczenia. Po drugie, ZSRR w okresie odprężenia lat 70. zaczął się lansować na orędownika pokoju i głosił, że w przypadku wojny w Europie nie użyje pierwszy broni jądrowej. W ten sposób chciał zminimalizować korzyści, jakie elastyczne reagowanie dawało NATO, niejako dyskredytując je jako nakręcające spiralę strachu. Zaczęto więc formułować założenia odstraszania konwencjonalnego z przyczyn finansowych nie planowano jednak dorównania UW w liczebności kluczowych rodzajów uzbrojenia, wybrano natomiast drogę wykorzystania najnowszych osiągnięć naukowo-technicznych do redukcji przewagi przeciwnika. 2 Ł. Kamieński, Technologia i wojna przyszłości. Wokół nuklearnej i informacyjnej rewolucji w sprawach wojskowych, Kraków 2009, s. 271. 3 E.F. Rybak, J. Gruszczyński, Amerykańskie strategiczne pociski balistyczne (ICBM) wczoraj i dziś. Rakiety bazowania lądowego, cz. III, Nowa Technika Wojskowa 1997, nr 5, s. 23.
Rewolucja w sprawach wojskowych uniwersalne remedium czy wielka iluzja? 197 Ucieleśnieniem nowego podejścia była rozwijana w latach 80. koncepcja zwalczania drugich rzutów i odwodów przeciwnika FOFA (Follow-On Forces Attack) 4. Jej założeniem było zwalczanie wojsk UW na podejściach na pole walki, żeby w momencie dotarcia na nie były już praktycznie pozbawione wartości bojowej. Opierała się ona przede wszystkim na lotniczym systemie rozpoznawczym Joint Surveillance Target Attack Radar System (JSTARS) oraz rakietowych systemach artyleryjskich Multiple Launch Rocket System (MLRS) / Army Tactical Missile System (ATACMS). Chodziło więc o precyzyjne wykrycie i precyzyjne uderzenie, które razem zastąpiłyby nawałę prowadzoną z użyciem taktycznej broni atomowej. Te dwa elementy, opierające się na nowych technologiach i mające ściśle ze sobą współpracować w oparciu o wydajne systemy przesyłu danych, tworzyły swoisty system rozpoznawczo-uderzeniowy i stanowiły preludium do dalszych zmian. RMA powstała więc z myślą o konkretnym problemie strategicznym USA przewidywanej konfrontacji z przewagą liczebną ZSRR. To charakterystyczna cecha wielu rewolucji militarnych pojawiają się w określonym miejscu i czasie nie ze względu na przypadkowe pojawienie się przełomowego wynalazku, ale dlatego, że po prostu oferują rozwiązanie bardzo konkretnych problemów 5. Założenia nowej koncepcji z powodzeniem wypróbowano w czasie Pustynnej Burzy, a następnie kontynuowano zmiany zmierzające do przekształcenia całych sił zbrojnych w jeden, spójny system rozpoznawczo-uderzeniowy, oparty z jednej strony na wszystkich dostępnych sensorach, a z drugiej na środkach oddziaływania, spiętych wysokowydajnymi i zdecentralizowanymi sieciami przesyłu danych. Elementy składowe leżące u podstaw RMA Na istotę RMA składają się trzy wzajemnie przenikające się elementy, wyznaczające kierunki transformacji sił zbrojnych. Elementy te to nowe możliwości będące rezultatem rozwoju technologicznego, przede wszystkim choć nie tylko rozwoju technologii informatycznych. 1. Informatyzacja i usieciowienie Dominującym elementem przemian stała się szeroko pojęta sieciocentryczność, a najważniejszym czynnikiem przesądzającym o sukcesie miały być już nie tradycyjne przymioty, jak siła ognia, odporność na uderzenia czy zdolność do manewru, ale tzw. świadomość sytuacyjna (battlespace awareness). W uproszczeniu, jest to nieustannie aktualizowana wiedza o tym, gdzie jestem, gdzie są moi towarzysze, gdzie jest nieprzyjaciel 6. Do rangi kluczowego elementu starcia awansowała informacja, a dążenie 4 E.F. Rybak, J. Gruszczyński, Amerykańskie rakiety operacyjno-taktyczne i taktyczne, cz. IV: Ku nowym wojnom, Nowa Technika Wojskowa 1998, nr 7, s. 33. 5 E. Cohen, Wojna i technologie, [w:] Strategia we współczesnym świecie, red. J. Bayliss, J. Writz, C.S. Gray, E. Cohen, Kraków 2009, s. 150 151. 6 Ł. Kamieński, op. cit., s. 220.
198 Rafał Kopeć do uzyskania przewagi informacyjnej stało się motywem przewodnim transformacji amerykańskich sił zbrojnych. Rdzeniem rewolucji nie były więc nowe typy uzbrojenia (choć i one się pojawiły zwłaszcza pod postacią uzbrojenia precyzyjnego), lecz spięcie wszystkich elementów ugrupowania bojowego siecią dystrybucji informacji. Najważniejszym elementem sił zbrojnych stał się więc system C4IRS (Command, Control, Communications, Computing, Intelligence, Surveillance, Reconnaissance dowodzenie, kontrola, komunikacja, informatyzacja, wywiad, obserwacja, zwiad), który koordynuje proces bodziec-reakcja (od sensora do efektora) w czasie niemal rzeczywistym. Ten schemat działania spowodować ma, że w przeszłość odejdzie podstawowa bolączka walczących, czyli brak informacji (a więc to, co Clausewitz określił jako wojenna mgła ) teraz problemem może być z kolei ich nadmiar, utrudniający właściwą interpretację. Teoretycy RMA przywołują metaforę Internetu, ukazując cechy charakterystyczne dla tego medium, będące jednocześnie elementami leżącymi u podstaw zmian społecznych zmierzających w kierunku budowy społeczeństwa informatycznego, jak i sił zbrojnych opartych na zdobyczach RMA. Są to: brak centralnej kontroli nad systemem ( kreatywna anarchia ), łatwy dostęp do informacji z niemalże każdego miejsca na świecie oraz łączność wszystkich ze wszystkimi (interconnectivity) 7. Tak pojmowany system tworzy środowisko, gdzie kluczowym zasobem jest informacja, zdolna do szybkiej transmisji i efektywnego zastosowania. 2. Broń precyzyjna Jej rozwój związany jest po części, choć nie tylko, z postępem poczynionym w ramach pierwszego elementu (informatyzacji i usieciowienia). Dzięki niej możliwe jest trafianie w cel z niespotykaną wcześniej dokładnością. Takie możliwości mają wiele implikacji. Jedną z nich jest fakt, że postęp technologiczny doprowadził do zmniejszenia nakładów materiałowych do porażenia celu wystarczy znacznie mniejsza niż dawniej ilość środków bojowych. Jest to odpowiednik trendu obserwowanego w gospodarce cywilnej, gdzie informacja jest substytutem zasobów materiałowych i transportowych, dzięki niej bowiem można radykalnie zoptymalizować ich wykorzystanie 8. To, co w gospodarce cywilnej dzieje się na przykład z wykorzystaniem metody just-in-time, w armii odbywa się między innymi dzięki broni precyzyjnej. To jeden z elementów stycznych między koncepcją RMA a ideą tzw. społeczeństwa informacyjnego, będącego kolejnym wielkim etapem rozwoju społecznego po społeczeństwie agrarnym i przemysłowym. 3. Zwiększenie dystansu walki Jest to możliwe dzięki robotyzacji oraz praktycznemu zastosowaniu koncepcji stand-off ( pozostań w oddali zamiast ryzykować bezpośrednie starcie stosowane są środki rażenia odpalane z dużej odległości, co czyni nosiciela niewrażliwym na 7 J. Shapiro, Information and War: Is It a Revolution?, [w:] The Changing Role of Information in Warfare, red. Z. Khalilzad, J.P. White, A.W. Marshall, Santa Monica 1999, s. 120. 8 A. Toffler, H. Toffler, Budowa nowej cywilizacji, przeł. J. Łoziński, Poznań 1996, s. 40.
Rewolucja w sprawach wojskowych uniwersalne remedium czy wielka iluzja? 199 przeciwdziałanie przeciwnika). Zwiększenie dystansu walki powoduje, że wojna staje się przedsięwzięciem na podobieństwo gry komputerowej, gdzie bezpośredni kontakt z przeciwnikiem jest raczej wyjątkiem niż regułą. RMA oznacza więc całokształt zmian w naturze działań wojskowych będących następstwem zastosowania innowacyjnych technologii i w połączeniu ze zmianami w zakresie organizacji i doktryny prowadzących do przekształcenia charakteru konfliktów zbrojnych. Wpływ RMA na siły zbrojne Efektem praktycznego zastosowania wyszczególnionych wcześniej elementów stało się głębokie przekształcenie sił zbrojnych. Istotę przekształceń w duchu RMA można zawęzić do przewartościowań następujących par pojęć: 1. ilość jakość Efektem takiego przejścia jest zmniejszenie liczebności sił zbrojnych. Przewaga technologiczna staje się bowiem znacznie ważniejsza od liczebnej. Nowoczesna technika zastępuje potencjał wyrażający się w prostych liczbach żołnierzy, czołgów, dział. Jest to znaczące odwrócenie trendu, który obowiązywał co najmniej od początku wojen masowych, czyli od wojen w obronie rewolucji francuskiej, a nasilił się jeszcze pod wpływem rewolucji przemysłowej. Wtedy o potędze armii stanowiła głównie ilość: początkowo przede wszystkim liczba żołnierzy, następnie też liczba podstawowych typów broni. Potęgę militarną warunkował głównie potencjał ludnościowy i gospodarczy, a szczególnie przemysł ciężki. W wojnach epoki przemysłowej innowacje techniczne nie miały zazwyczaj znaczenia rozstrzygającego, gdyż były szybko przyswajane przez stronę przeciwną przewaga wynikająca z technologii była zazwyczaj stanem przejściowym. Liczyła się głównie liczebność, co skutkowało masową produkcją broni i masową produkcją mężczyzn 9. RMA odwróciła tę tendencję. 2. masa informacja O przewadze decyduje już nie masa zarówno w sensie liczebności, jak i masywności potęgi ogniowej oraz odporności wynikającej z pancerza ale precyzja ognia i świadomość sytuacyjna będąca pochodną przewagi informacyjnej oraz budowy sił zbrojnych wokół koncepcji tzw. sieciocentryczności. Za przeżytek uznano ciężkie jednostki pancerne i zmechanizowane, ufając, że informacja może zastąpić pancerz (lekkie jednostki miały unikać ciosów głównie dzięki świadomości sytuacyjnej i pełnej informacji o przeciwniku). Do historii miał przejść odwieczny konflikt między mieczem a tarczą, a potem między pancerzem a pociskiem. Z ich starcia zwycięsko wyszedł trzeci, nowy element informacja, jak uniknąć trafienia przez przeciwnika (takie przekonanie wyrażał na przykład Claude Bolton asystent sekre- 9 M. Howard, Wojna w dziejach Europy, przeł. T. Rybowski, Wrocław 2007, s. 132.
200 Rafał Kopeć tarza US Army 10 ). Materializacją tej koncepcji był olbrzymi program transformacji sił zbrojnych USA Future Combat Systems. 3. tradycyjne umiejętności żołnierskie nadmierna rozbudowa zaplecza Uznano, że w armii opierającej się na informacji tradycyjne żołnierskie umiejętności nie są już kluczowe i ustępują umiejętnościom obsługi coraz bardziej wyrafinowanej technologii 11. Efektem było zmniejszenie odsetka żołnierzy liniowych na korzyść szeroko pojętego zaplecza operatorów nowoczesnego sprzętu oraz żołnierzy zajmujących się logistyką. Wzrósł więc odsetek żołnierzy, których zadania nie wymagają wchodzenia w bezpośredni kontakt z przeciwnikiem. 4. struktura hierarchiczna struktura płaska Płaska, współzależna struktura sieciowa bardziej odpowiada wymogom sieciocentryczności. Wiedza i, co za tym idzie, władza, schodzą coraz niżej, aż do poziomu jednostek. Dostęp do informacji dochodzących do niższych szczebli jest w mniejszym stopniu kontrolowany, a to pociąga za sobą coraz większą swobodę podejmowania decyzji. Mamy więc do czynienia z procesem analogicznym do zachodzącego w sektorze biznesu sztywna struktura hierarchiczna ustępuje miejsca bardziej elastycznej strukturze sieciowej, gdzie jednostki mają duży zakres autonomii 12. Przekonania i oczekiwania względem RMA RMA można uznać za kolejny etap rozwoju zachodniego stylu prowadzenia wojny w duchu technologicznego fundamentalizmu. Opiera się on głównie na osiągnięciach technicznych, a wyrasta z mentalności racjonalnej racjonalizmu, utylitarystycznej i kultu nauki, które są charakterystyczne dla tego kręgu cywilizacyjnego. Pod jednym względem wszakże oczekiwania wobec RMA były odmienne w stosunku do poprzednich rewolucji w dziedzinie wojskowości. Powszechne stało się bowiem przekonanie, że RMA przekształci naturę wojny. To było pewne novum w podejściu do roli technologii w konfliktach zbrojnych. Dotychczas bowiem uważano, że technologia ma znaczenie, ale niekoniecznie jest rozstrzygająca. Założono, że przewaga informacyjna (Superior Information Position 13 ) stanie się głównym, jeśli nie wręcz jedynym czynnikiem przesądzającym o wyniku konfliktu. Do historii miały przejść tradycyjne, obarczone ryzykiem i niepewnością co do wyników metody prowadzenia wojny. Według entuzjastów RMA technologia miała zająć miejsce strategii przyszły konflikt postrzegano jako przedsięwzięcie jednostronne, a co ważniejsze, jego wynik miał przestać być niewiadomą, lecz stać się tylko pochodną porównania 10 M. Likowski, W. Łuczak, S. Zaloga, Armia czasów wojny i transformacji, Raport Wojsko Technika Obronność 2003, nr 11, s. 8. 11 K. Kubiak, Kontrrewolucja w wojskowości, Raport Wojsko Technika Obronność 2009, nr 9, s. 108. 12 Ł. Kamieński, op. cit., s. 221. 13 J. Ferris, Siły konwencjonalne we współczesnej wojnie, [w:] Strategia we współczesnym świecie, s. 282.
Rewolucja w sprawach wojskowych uniwersalne remedium czy wielka iluzja? 201 potencjałów technologicznych. Zwycięstwo miało nie być już funkcją zastosowania bardziej odpowiedniej strategii, lecz występować jako prosta zależność przewagi technologicznej. Takie postrzeganie RMA dało nadzieję na przezwyciężenie Clausewitzowskich mgły i tarcia, które zawsze czyniły wojnę nieprzewidywalną. Skrajnym przejawem tego sposobu myślenia była koncepcja tzw. Effect-Based Operations (EBO, czyli operacji o założonych skutkach) 14. Tak rozumiana transformacja musiała odcisnąć piętno na kształcie sił zbrojnych, miała jednak również znaczący wpływ na kształt stosunków międzynarodowych. Przekonanie o braku ryzyka zarówno dotyczącego przebiegu i wyniku konfliktu, jak i nadmiernych strat w ludziach znacząco obniżyło próg przy podejmowaniu decyzji o rozpoczęciu działań wojennych. Wojna przestała być ostatnią opcją, a stała się preferowanym instrumentem rozwiązywania sporów międzynarodowych. Zmniejszyło to rolę dyplomacji w rozwiązywaniu sporów na korzyść metod siłowych. Hans Binnendijk już w 2002 roku czyli przed atakiem na Irak mówił o niebezpieczeństwie niezdrowej militaryzacji amerykańskiej polityki zagranicznej 15. Wraz z tendencjami unilateralistycznymi w światowej polityce spowodowało to znaczące zmiany w dziedzinie bezpieczeństwa międzynarodowego. Oprócz zmniejszenia roli dyplomacji w rozwiązywaniu sporów nastąpiło także rozluźnienie więzi sojuszniczych zastępowanych tworzeniem tzw. koalicji ad hoc, co mimowolnie zepchnęło USA w stronę dyplomatycznej izolacji. RMA ze swoim potencjałem dokonywania precyzyjnych uderzeń na znaczne odległości spowodowała renesans zjawiska określanego kiedyś dyplomacją kanonierek, a realizowanego obecnie przy pomocy floty i lotnictwa. Obietnica pewnego i łatwego zwycięstwa dzięki rzekomemu wyeliminowaniu czynnika przypadkowości siłą rzeczy doprowadziła do formułowania celów strategicznych właśnie pod kątem posiadanej technologii. RMA ukazała nowe możliwości wpływania na ład międzynarodowy za pośrednictwem siły militarnej. Mówiąc bardziej precyzyjnie, ukazały ją przekonania entuzjastów RMA nie do końca znajdujące pokrycie w rzeczywistości, jak się później okazało podkreślających całkowicie nowe zdolności sił zbrojnych. Redefinicja amerykańskiej kultury strategicznej, z doktryną uderzenia wyprzedzającego na czele, dokonała się pod wpływem RMA i elit nią zafascynowanych. W pewnym sensie RMA odwróciła tezę Clausewitza o wojnie jako kontynuacji polityki w tym przypadku mamy wręcz politykę jako pochodną technologii militarnych (oczywiście do pewnego stopnia). Odwracając Clausewitzowski paradygmat o prowadzeniu wojny zgodnie z logiką polityki, okazało się podczas wojny w Iraku że w pewnym sensie to transformacja sił zbrojnych dostarczyła logiki dla działań politycznych. Sekretarz obrony USA Donald Rumsfeld postrzegał bowiem siły zbrojne nie tyle jako środek do realizacji celów politycznych, co odwrotnie: polityczna decyzja o wojnie w Iraku miała stać się środ- 14 S. Biddle, Irak, Afganistan i transformacja sił zbrojnych USA, [w:] Strategia we współczesnym świecie, s. 300. 15 H. Binnendijk, Transforming Armerica s Military, Washington 2002, s. 30.
202 Rafał Kopeć kiem do przeforsowania programu transformacji, którego Rumsfeld był entuzjastą 16. Postrzegał on bowiem wywodzące się z czasów zimnej wojny siły pancerne i zmechanizowane jako nieprzystające do współczesnych wyzwań bezpieczeństwa i chciał je zastąpić siłami lekkimi, w ramach których decydującą rolę odgrywałaby informacja i precyzja czyli jednostkami ukształtowanymi w duchu RMA. Postanowiono, że Irak będzie dowodem ostatecznym na słuszność tak ukierunkowanej transformacji (operacja w Afganistanie była zbyt nietypowa, by wyciągać z niej dalej idące wnioski) i w efekcie przypieczętuje decyzję o zupełnym przekształceniu sił zbrojnych USA. Podczas dyskusji nad planem działań w Iraku wykrystalizowała się koncepcja, by przeprowadzić je możliwie małymi siłami, co miało udowodnić słuszność twierdzeń mówiących, że liczebność niewiele znaczy w konfrontacji z technologiczną supremacją. Choć pierwsze szacunki mówiły, że do pokonania Iraku potrzeba 500 tys. żołnierzy, do akcji przystąpiły siły liczące zaledwie 140 tys. Koncepcja zasadniczo sprawdziła się i Irak został pokonany w trzy tygodnie. Powodzenie operacji Iracka Wolność miało ostatecznie dać zielone światło śmiałemu, rozwijanemu od 2000 roku programowi transformacji Future Combat Systems 17. Harmonogram z 2002 roku zakładał uzyskanie gotowości przez pierwszą futurystyczną jednostkę w 2010 roku. Program FCS wpisywał się idealnie w doktrynę, którą wypracowała administracja Busha. Opierała się ona na szybkich działaniach niewielkimi siłami raczej w celu uprzedzenia kryzysu niż reagowania na zagrożenia, które zdążyły dojrzeć wskutek wcześniejszej bezczynności 18. Wiceadmirał Arthur K. Cebrowski, dyrektor Biura ds. Transformacji Sił Departamentu Obrony USA, w 2003 roku (już po rozpoczęciu interwencji w Iraku) widział przyszłe konflikty jako krótkie i gwałtowne, zmierzające nie tyle do rozbicia przeciwnika, co do pozbawienia go możliwości działania. Co ciekawe, w kontekście niewiele późniejszych doświadczeń, zdobycia i utrzymania terytorium nie uznano za czynniki kluczowe 19. RMA w praktyce współczesnych konfliktów zbrojnych Początkowa faza operacji w Iraku stanowiła praktyczną ewaluację koncepcji RMA w ramach klasycznego konfliktu między regularnymi siłami zbrojnymi należącymi do podmiotów państwowych. Przebieg kampanii Iracka Wolność zasadniczo potwierdził założenia RMA, jednak przyniósł też pewne wątpliwości. Po pierwsze, należy pamiętać o słabości przeciwnika trudno zakładać, że przyszłe konwencjonalne, międzypaństwowe konflikty (czyli tzw. Major Combat Operations) będą toczone z państwami, których siły zbrojne zostaną osłabione przegraną wojną i wielo- 16 J.T. Snyder, Niezakończona wojna, http://www.nato.int/docu/review/2006/issue3/polish/book.html [pobrano: 05.05.2010]. 17 W. Łuczak, Zrobotyzowana US Army XXI wieku, Raport Wojsko Technika Obronność 2002, nr 9, s. 32. 18 W. Łuczak, Rewolucja w US Army, Raport Wojsko Technika Obronność 2002, nr 12, s. 337 338. 19 D. Gmurczyk, Transformacja Sił Zbrojnych USA, Raport Wojsko Technika Obronność 2003, nr 7, s. 5.
Rewolucja w sprawach wojskowych uniwersalne remedium czy wielka iluzja? 203 letnim embargiem (jak w przypadku Iraku). Pojawia się zatem niebezpieczeństwo, że w konfrontacji z konwencjonalnym, ale silnym przeciwnikiem, atuty sił zbudowanych w duchu RMA, jak szybkość, precyzja i zasięg rażenia mogą nie wystarczyć do zrównoważenia potencjalnych słabości (np. mniejszej odporności na ciosy, mniejszych możliwości w bezpośredniej walce czy też mniejszej liczebności). Zbyt głębokie przekształcenie armii zgodnie z postulatami entuzjastów RMA może być postrzegane jako tzw. overinnovation. Przekształcenia nieadekwatne do zagrożeń lub zbyt wczesne wdrażanie niedojrzałych technologii mogą mieć negatywne lub wręcz katastrofalne następstwa dla zdolności militarnych 20. Po drugie, pojawiły się wątpliwości, na ile przewaga w tej kampanii została osiągnięta właśnie dzięki RMA i informatyzacji, a na ile była po prostu efektem przewagi sił amerykańskich, niemającej jednak korzeni w RMA, ale w klasycznych, zimnowojennych technologiach. Ilustracją tych zastrzeżeń mogą być choćby słynne thunder runs, czyli spektakularne rajdy czołgów amerykańskich po centrum Bagdadu. Zakończyły się one sukcesem tylko dzięki doskonałemu opancerzeniu amerykańskich pojazdów (czyli zimnowojennemu dogmatowi ). Pozwoliło ono kontynuować działania mimo celnego ognia nieprzyjaciela, który z kolei dobitnie pokazywał, jak daleka jest droga do takiego poziomu świadomości sytuacyjnej, która dawałaby możliwość jego unikania 21. Co ciekawe, fakt, że thunder runs podważały założenia RMA, nie był przypadkowy. Dowódca 3. Dywizji Piechoty podjął decyzję o ich przeprowadzeniu właśnie z myślą o podważeniu forsowanej wtedy w armii doktryny, że klasyczne, ciężkie jednostki są bezużyteczne w walkach na terenach zurbanizowanych 22. Kolejne, stabilizacyjne fazy operacji w Iraku i Afganistanie zweryfikowały użyteczność RMA w ramach tzw. konfliktów asymetrycznych. W efekcie analizy wniosków program Future Combat Systems został ograniczony, a ostatecznie przerwany 23. Sekretarz obrony USA Robert Gates stwierdził, że praktyka działań w Iraku i Afganistanie podważyła jego filozofię 24. Nie zdały egzaminu lekki pancerz i oparcie ochrony na przewadze informacyjnej. Długotrwała wojna w Iraku przywróciła do łask klasyczne receptury niemające wiele wspólnego z informatyczną rewolucją jak ciężko opancerzone pojazdy czy też samochody przeciwminowe oparte na prostych, ale skutecznych rozwiązaniach opracowanych jeszcze podczas tzw. Bush War przez specjalistów z Republiki Południowej Afryki. Co więcej, okazało się, że potrzebne są nie tyle nowe rewolucyjne technologie, ale więcej żołnierzy. Przewidywania wieszczące erę szybkich, prowadzonych z chirurgiczną precyzją operacji nie sprawdziły się nadal ważna jest kontrola 20 J. Shapiro, op. cit., s. 115. 21 S. Biddle, op. cit., s. 309. 22 D. Zucchino, Book Review: Thunder Run The Armored Strike to Capture Baghdad, http://www.military.com/newcontent/0,13190,011805_thunder_run,00.html [pobrano: 05.05.2010]. 23 A. Dominik, Oferta dla US Army, Raport Wojsko Technika Obronność 2009, nr 12, s. 63. 24 M. Likowski, Amerykańskie cięcia, Raport Wojsko Technika Obronność 2009, nr 5, s. 48.
204 Rafał Kopeć terenu. Tymczasem RMA doprowadziła do swoistego paradoksu wcześniej armia zdolna do pokonania przeciwnika była siłą rzeczy na tyle liczna, by być zdolną do okupowania jego terytorium, RMA natomiast ze swoim prymatem technologii nad liczebnością zachwiała tą proporcją 25. U podstaw niespełnionych oczekiwań pokładanych w RMA tkwiły dwa błędne przekonania: absolutna dominacja informacyjna jest możliwa; informacja może zastąpić siłę. Te założenia nie znalazły pokrycia w rzeczywistości. Realia współczesnych konfliktów zbrojnych pokazały, że decydującym argumentem nadal pozostaje siła. I to siła rozumiana w tradycyjny sposób: siła fizyczna, czyli zdolność do zadawania ciosów przeciwnikowi z jednej strony i odporność na nie z drugiej. Informacja ma do spełnienia taką samą rolę jak dawniej: wiedza o przeciwniku zwiększa skuteczność własnych działań i pomaga zabezpieczyć się przed jego działaniami. Rywalizacja w zakresie informacji (pozyskiwania jej z jednej strony oraz zablokowanie dostępu do niej przeciwnikowi z drugiej) jest stałym elementem konfliktów zbrojnych, a przewaga w tym zakresie zawsze stanowiła ogromny handicap. Różnica polega tylko na tym, że możliwości pozyskiwania i przetwarzania informacji zwiększyły się, co jest faktem bezspornym. Ma to niebagatelny wpływ na obraz pola walki, a w pewnych okolicznościach może mieć znaczenie decydujące. Nie ma jednak mowy o absolutnej dominacji informatycznej. W tym sensie RMA jawi się jako kolejny etap w rozwoju narzędzi dostępnych siłom zbrojnym. Właściwie wykorzystana może być źródłem ogromnej przewagi, zarówno w konflikcie konwencjonalnym, jak i na co wskazują pewne doświadczenia z Iraku w konflikcie asymetrycznym. Twierdzenie o całkowitej zmianie natury konfliktu zbrojnego okazało się jednak mrzonką. Rafał Kopeć dziennikarz, politolog, doktorant Instytutu Politologii Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie. Jego zainteresowania badawcze koncentrują się wokół problemów bezpieczeństwa, polityki obronnej oraz współczesnych konfliktów zbrojnych w kontekście kształtowania się porządku międzynarodowego. 25 J. Ferris, op. cit., s. 287.