Vol. 7/2008 Nr 3(24) Endokrynologia Pediatryczna Pediatric Endocrinology Ultrasonograficzna ocena gruczołu tarczowego u dzieci w wieku 13-16 lat Ultrasonographic Assessment of the Thyroid Gland in Children at the Age of 13-16 1 Małgorzata Nowalska, 2 Elżbieta Pac-Kożuchowska 1 NZOZ PULS Masłów, woj. Świętokrzyskie 2 Zakład Propedeutyki Pediatrii, Uniwersytet Medyczny w Lublinie Adres do korespondencji: Małgorzata Nowalska, NZOZ Puls w Masłowie, ul. Jana Pawła II 3, 26-001 Masłów; e-mail: gosianow@gmail.com Słowa kluczowe: choroby tarczycy, badanie usg, okres dojrzewania Key words: thyroid diseases, ultrasonographic scan, developmental age STRESZCZENIE/ABSTRACT Wstęp. Choroby gruczołu tarczowego stanowią dużą część patologii w endokrynologii wieku rozwojowego. Szczególnie w okresie dojrzewania, który jest okresem intensywnych przemian hormonalnych, może dojść do ujawnienia nieprawidłowości w funkcjonowaniu i budowie tarczycy. Podstawową metodą obrazową służącą do oceny stanu morfologicznego tarczycy jest badanie ultrasonograficzne. W wielu przypadkach zmiany morfologiczne tarczycy widoczne w USG poprzedzają wystąpienie objawów klinicznych i zaburzeń hormonalnych. Cel pracy. Ultrasonograficzna ocena morfologii miąższu tarczycy u dzieci w wieku 13-16 lat. Materiał. Badania przeprowadzono u 2040 dzieci (1056 dziewcząt i 984 chłopców) w wieku 13-16 lat uczęszczających do gimnazjów w województwie świętokrzyskim. Wyniki. W wyniku przeprowadzonych badań stwierdzono 116 nieprawidłowych ultrasonograficznie obrazów tarczycy. W 90 przypadkach patologie wykryto u dziewcząt, w 26 u chłopców. Wśród wykrytych patologii stwierdzono: wole proste u 78 dzieci (58 dziewcząt i 20 chłopców), pojedyncze zmiany ogniskowe u 9 dzieci (6 dziewcząt i 3 chłopców), mnogie zmiany ogniskowe u 4 dzieci (3 u dziewcząt i 1 u chłopca), wole guzkowe u 1 dziewczynki, podejrzenie zapalenia tarczycy u 23 dzieci (21 dziewcząt i 2 chłopców), agenezję płata tarczycy u 1 dziewczynki. Wnioski. W wyniku przeprowadzonych badań w 116 przypadkach (5,68% badanej populacji) stwierdzono nieprawidłowe zmiany morfologiczne w tarczycy. Przeprowadzone badania wykazały przydatność masowych badań USG tarczycy u dzieci w okresie dojrzewania w celu wykrycia patologii tego gruczołu. Endokrynol. Ped., 7/2008; 3(24):57-64. Introduction. The diseases of the thyroid gland are an important problem in the endocrinology of the developmental age. It is especially visible at the onset of puberty, which is the period of intensive hormonal changes and during which the pathologies of the function and the structure of the thyroid gland can appear. The ultrasonographic examination is a basic ultrasonographic imaging method to estimate the morphological status of the thyroid. In many cases the morphological changes of the thyroid which are seen in the ultrasonographic scan precede the presence of clinical symptoms and hormonal disorders. The aim of the work was the ultrasonographic assessment of the thyroid flesh in 57
Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 7/2008;3(24):57-64 children at the age of 13-16. Material. The examinations were carried out in 2040 children (1056 girls and 984 boys) at the age 13-16 students of the junior high schools in the Świętokrzyski Region. Results. In view of the undertaken examinations 116 abnormal ultrasonographic imagings of the thyroid were detected. In 90 cases they were detected in girls and in 26 cases in boys. These were: struma simplex in 78 children (58 girls and 20 boys), single focal changes in 9 children (6 girls and 3 boys), plural focal changes in 4 children ( 3 girls and 1 boy), nodular goitre in the case of 1 girl, suspition of the thyroid inflammation in 23 people (21 girls and 2 boys), and agenesis of the thyroid lobe in the case of one girl. Conclusions. The examinations gave a chance to detect abnormal morphological changes in the thyroid gland in 116 cases.they also showed the usefulness of the mass ultrasonographic examinations in the assessment of the morphological status of the thyroid. Pediatr. Endocrinol., 7/2008; 3(24):57-64. Wstęp Prawidłowy i harmonijny rozwój dziecka zależy od wielu czynników zarówno genetycznych, jak i środowiskowych. Szczególną rolę w rozwoju dziecka odgrywa tarczyca, a hormony przez nią produkowane mają decydujący wpływ na rozwój płodu, noworodka oraz dzieci we wszystkich okresach życia. Tarczyca jest jednym z większych gruczołów wydzielania wewnętrznego. W wieku rozwojowym gruczoł tarczowy rośnie proporcjonalnie do masy ciała. Jego wielkość u noworodka wynosi około 1,5 g, przed okresem pokwitania od 10 do12 g, a w wieku młodzieńczym około 15 g. W tarczycy syntetyzowane są hormony, których poziom jest ściśle związany z przemianą jodu w organizmie człowieka. Funkcją tarczycy jest gromadzenie jodu pobranego z pożywieniem i oddawanie go do tkanek obwodowych w formie hormonalnie czynnej. Produkcja hormonów przez tarczycę jest regulowana w mechanizmie sprzężeń zwrotnych z przysadką i podwzgórzem [1, 2]. Hormony gruczołu tarczowego są niezbędne do prawidłowej czynności tkanek i mają zasadniczy wpływ na regulację podstawowej przemiany materii i temperatury ciała. W okresie rozwojowym odpowiedzialne są za prawidłowe wzrastanie i rozwój organizmu. Ponadto hormony tarczycy wpływają na przemianę białek, kreatyny w mięśniach szkieletowych, lipidów, węglowodanów, na gospodarkę wapniową i wodno- elektrolitową, procesy przemiany karotenów w witaminę A, proces wzrastania ciała, proces mielinizacji włókien nerwowych i tworzenie synaps, prawidłową czynność układu krwiotwórczego [1, 3]. Czynność gruczołu tarczowego w okresie rozwojowym jest tym aktywniejsza, im młodsze jest dziecko. W okresie pokwitania przeważa wpływ androgenów na produkcję TBG i TBPA w wątrobie, co wpływa na stężenie T4 we krwi [1]. Nowoczesne metody laboratoryjne oraz obrazowe pozwalają określić czynność tarczycy oraz jej stan morfologiczny niemal ze 100% pewnością [1]. Do metod laboratoryjnych obecnie stosowanych zaliczamy oznaczenie poziomu: TSH, ft4, ft3, test TRH-TSH, poziom tyreoglobuliny (Tg), jak również obecność przeciwciał antytyreoglobulinowych (ATG), antymikrosomalnych (AMA) we krwi oraz oznaczanie dobowego wydalania jodu z moczem. Do podstawowych badań obrazowych stosowanych w diagnostyce chorób tarczycy zalicza się badanie ultrasonograficzne z możliwością weryfikacji cytologicznej przy użyciu biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej (BACC) oraz badania izotopowe. Badanie USG jako badanie powtarzalne, stosunkowo tanie i nieszkodliwe, stanowi główną metodę stosowaną w diagnostyce chorób tarczycy [1, 4]. Każda nieprawidłowość zobrazowana badaniem USG wymaga dokładnego opisu morfologicznego [5, 6]. Znajomość obrazów charakterystycznych dla poszczególnych schorzeń tarczycy sprawia, że na podstawie samego wyniku badania USG, z dużym prawdopodobieństwem możemy podejrzewać konkretne jednostki chorobowe. Współczesna aparatura ultrasonograficzna pozwala na uwidocznienie w miąższu tarczycy zmian ogniskowych rzędu 1 milimetra [5]. Do innych badań służących pośrednio do oceny funkcji gruczołu tarczowego zaliczamy: badania cytochemiczne, określenie podstawowej przemiany materii, oznaczanie profilu lipidowego, badanie EKG [1]. Szczególnie w okresie dojrzewania, który jest okresem intensywnych przemian hormonalnych, może dojść do ujawnienia nieprawidłowości w funkcjonowaniu i budowie tarczycy. Do najczęściej występujących chorób gruczołu tarczowego u dzieci i młodzieży zaliczamy: wole obojętne wieku rozwojowego, autoimmunologiczne zapalenie tarczycy, wole guzkowe [7, 8, 9]. Patologie te, w okresie rozwojowym z reguły przebiegają z prawidłową czynnością hormonalną tarczycy, często nie dając żadnych objawów klinicznych [7, 9]. 58
Cel pracy Celem pracy była ocena częstości występowania oraz rodzaju nieprawidłowych zmian morfologicznych w tarczycy u dzieci w okresie dojrzewania. Materiał i metody Badania przeprowadzono u 2040 dzieci (1056 dziewcząt i 984 chłopców) w wieku 13-16 lat uczęszczających do 10 gimnazjów w województwie świętokrzyskim. Badania wykonano pomiędzy wrześniem 2004 roku a kwietniem 2006 roku za zgodą dzieci, rodziców i dyrekcji szkół (Tab. I). Tabela I. Liczba wykonanych badań USG tarczycy Table I. The number of thyroid examinations carried out. Liczba badań usg Dziewczęta Chłopcy 2040 (100%) 1056 (51.76%) 984 (48.23%) Przed wykonaniem badania USG przeprowadzono badanie przedmiotowe i podmiotowe. U wszystkich badanych dzieci oceniono masę i wysokość ciała oraz wyliczono powierzchnię ciała przy użyciu nomogramów. Przeprowadzono również wywiad w kierunku chorób tarczycy w rodzinie. Badania tarczycy zostały wykonane zgodnie ze standardami dla badań USG tarczycy Polskiego Towarzystwa Ultrasonograficznego [10]. Badanie ultrasonograficzne tarczycy wykonano ultrasonografami: Medison Sonoace Pico, Esaote Caris Plus, Fukuda 4400 F. W każdym przebadanym przypadku, objętość tarczycy odniesiono do powierzchni ciała osoby badanej [15]. Uzyskane w ten sposób objętości tarczycy w zależności od powierzchni ciała, z uwzględnieniem płci, odniesiono do wartości referencyjnych dla populacji europejskiej według WHO z 1997 roku. Zgodnie z przyjętymi normami, każdą objętość tarczycy w badanej populacji, przekraczającą przyjęte normy uznano za nieprawidłowość, rozpoznając tym samym wole proste. W czasie każdego badania USG oceniano: położenie tarczycy, wielkość płatów tarczycy, grubość cieśni, objętość tarczycy, echogeniczność miąższu, granice tarczycy, obecność zmian ogniskowych, obecność zwapnień w miąższu i w zmianach ogniskowych oraz węzły chłonne szyi. Przy ocenie wykonanych badań USG za normę w bada- nej grupie wiekowej przyjęto [11]: objętość tarczycy 5-15 ml [12, 13], równomierną echogeniczność miąższu, równe granice płatów, brak ech od podścieliska, węzły chłonne na szyi niepowiększone (w osi długiej do 10 mm), o prawidłowej echostrukturze. We wszystkich przypadkach odchyleń od wyżej przyjętej normy, obrazy USG kwalifikowano do następujących grup nieprawidłowych zmian morfologicznych: powiększenie tarczycy przy prawidłowej echogeniczności wole proste, rozlane zmiany w miąższu tarczycy (obniżenie echogeniczności) podejrzenie autoimmunologicznego zapalenia tarczycy, zmiany ogniskowe bez powiększenia wymiarów i objętości tarczycy, zmiany ogniskowe z powiększeniem wymiarów i objętości tarczycy wole guzkowe [14]. Wyniki W wyniku przeprowadzonych 2040 badań ultrasonograficznych tarczycy u dzieci i młodzieży w okresie pokwitania stwierdzono 116 (5,69%) nieprawidłowych ultrasonograficznie obrazów tarczycy. W 90 przypadkach zmiany morfologiczne stwierdzono u dziewcząt, w 26 u chłopców. Wykryte patologie zestawiono w tabeli II. Najczęstszym odchyleniem od stanu prawidłowego tarczycy u dzieci i młodzieży jest wole proste. Rozpoznano je u 78 dzieci, co stanowi 67,24% wszystkich patologii. Wole proste stwierdzono u 58 dziewcząt i 20 chłopców, czyli prawie 3-krotnie częściej u płci żeńskiej niż u męskiej. Pojedyncze zmiany ogniskowe stwierdzono w 9 przypadkach (6 u dziewcząt, 3 u chłopców). Najczęściej zmiany te miały charakter hipoechogeniczny. Natomiast mnogie zmiany ogniskowe stwierdzono w 4 przypadkach (u 3 dziewczynek i 1 chłopca). Wole guzkowe stwierdzono u jednej dziewczynki. Drugą co do częstości występowania patologią było podejrzenie autoimmunologicznego zapalenia tarczycy. Za obraz USG sugerujący toczący się proces autoimmunologiczny uznano obniżoną echogeniczność miąższu tarczycy z ewentualną obecnością licznych hipooechogenicznych zmian ogniskowych o średnicy 2-3 mm. W badanej grupie opisywany obraz uzyskano w 23 przypadkach (u 21 dziewcząt i u 2 chłopców), co stanowi 19,82% wszystkich patologii. W każdym ze wspomnianych przypadków objętość tarczycy była w normie. Wykryto również 1 przypadek agenezji płata tarczycy u dziewczynki. Podczas badania USG nieobecny był lewy płat tarczycy. Przeprowadzając wywiad w kierunku obec- 59
Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 7/2008;3(24):57-64 Tabela II. Rodzaje nieprawidłowych zmian morfologicznych tarczycy stwierdzone w badaniu USG Table II. Types of abnormal morphological changes detected in ultrasonographic examinations Zmiany w tarczycy Ogółem Dziewczynki Chłopcy Wole proste 78 (67.24%) 58 (50%) 20 (17.24%) Pojedyncza zmiana ogniskowa 9 (7.76%) 6 (5.17%) 3 (2.59%) Mnogie zmiany ogniskowe 4 (3.45%) 3 (2.59%) 1 (0.86%) Wole guzkowe 1 (0.86%) 1 (0.86%) 0 Podejrzenie autoimmunologicznego zapalenia tarczycy 23 (19.82%) 21 (18.1%) 2 (1.72%) Agenezja płata 1 (0.86%) 1 (0.86%) 0 Razem 116 (100%) 90 (77.58%) 26 (22.41%) ności chorób tarczycy w rodzinie, stwierdzono dodatni wywiad rodzinny ponad 3-krotnie częściej wśród osób z wykrytą patologią tarczycy, w porównaniu z całą badaną grupą, co może przemawiać za rodzinnym występowaniem chorób tarczycy. Spośród 116 osób z wykrytymi nieprawidłowymi zmianami morfologicznymi w tarczycy, tylko w czterech przypadkach wykryto je wcześniej, przed rozpoczęciem przeprowadzanych badań. Oznacza to, że przeprowadzone badania wśród dzieci i młodzieży w okresie dojrzewania pozwoliły na wykrycie u 112 (5,49%) patologii w tarczycach. Wszystkie osoby ze stwierdzonymi nieprawidłowymi zmianami morfologicznymi w tarczycy zostały skierowane do dalszej rozszerzonej diagnostyki i ewentualnie leczenia. Dyskusja Choroby gruczołu tarczowego stanowią dużą część patologii w endokrynologii wieku rozwojowego. W dostępnym piśmiennictwie z ostatnich lat znajdują się wyniki badań przeprowadzanych u dzieci i młodzieży, które dotyczą pojedynczych, wybranych jednostek chorobowych gruczołu tarczowego, takich jak: wole proste, wole guzowate, rak tarczycy oraz niedoczynność czy nadczynność tarczycy. Powiększenie tarczycy, czyli wole, jest najczęstszym odchyleniem od stanu prawidłowego tarczycy u dzieci i młodzieży. Można je obserwować w każdym okresie życia dziecka, również u płodu, ale najczęściej pojawia się w okresie pokwitania. Badanie ultrasonograficzne tarczycy jest podstawową metodą obrazową służącą do oceny stanu morfologicznego tarczycy. Kluczowym problemem przy ustaleniu częstości występowania wola w populacji dzieci szkolnych jest wybranie kryterium oceny powiększenia gruczołu tarczowego. Przegląd piśmiennictwa wskazuje na brak konsensusu wśród badaczy, sugerując konieczność opracowania norm regionalnych [12, 16, 17, 18]. W przeprowadzonych badaniach wśród dzieci i młodzieży w wieku 13-16 lat w województwie świętokrzyskim, stwierdzono nieprawidłowe zmiany morfologiczne w tarczycy u 5,69%, natomiast wole proste u 3,8% badanych. Wole proste było 3-krotnie częstsze u dziewcząt niż u chłopców. Podobne badania oceniające częstość występowania powiększenia tarczycy u dzieci w wieku 6-13 lat przeprowadzono w Białymstoku. W 2002 roku w czterech losowo wybranych szkołach podstawowych przeprowadzono badania u 400 dzieci. U wszystkich badanych wykonano badanie USG tarczycy, oznaczono stężenie jodu w porannej zbiórce moczu, pobrano krew celem oznaczenia poziomu TSH. W zależności od tego, jakimi kryteriami posługiwano się przy ocenie wielkości gruczołu tarczowego, częstość wola w badanej populacji dzieci szkolnych wynosiła od 6,8% do 45,5% [13, 19, 20, 21, 22]. Autorzy wnioskują, że przy ocenie wielkości tarczycy u dzieci, bardziej celowe wydaje się posługiwanie wartościami referencyjnym objętości tarczycy (odnoszącymi się do powierzchni ciała i płci, co odzwierciedla rzeczywisty rozwój fizyczny dziecka), niż normami dotyczącymi wieku kalendarzowego. W badania przeprowadzonych w Białymstoku jako wartości referencyjne wybrano więc normy USG w odniesieniu do powierzchni ciała zaproponowane przez WHO w 1997 roku. Przy zastosowaniu tych kryteriów, odsetek wola 60
w badanej grupie wynosił 7%; wole rozpoznano częściej u dziewczynek niż u chłopców [23]. Oceniając częstość występowania wola w populacjach dzieci zamieszkujących różne obszary naszego kraju, wielu badaczy opierało się na kryteriach oceny objętości tarczycy przyjętych przez WHO w 1997 roku [18, 24, 25]. Przeprowadzając badania w populacji 1421 dzieci w wieku 6-15 lat stwierdzono występowanie wola u 5,2% dzieci zamieszkujących różne regiony Polski [26]. Badania oceniające objętość tarczycy zostały przeprowadzone również wśród dzieci w Szczecinie. Badaniami objęto 684 dzieci (332 dziewczynki i 352 chłopców) w wieku 7-12 lat bez klinicznych cech powiększenia tarczycy. W wyniku przeprowadzonego badania ultrasonograficznego tarczycy wykazano zwiększenie objętości tarczycy wraz z wiekiem oraz brak różnic w objętości tarczycy w odniesieniu do płci. Za górną granicę objętości tarczycy w zależności od wieku uznano wartości 3,87-5,82 ml [27]. Wartości te są znacznie mniejsze niż analogiczne objętości tarczycy obliczone dla całej Polski [28]. Fakt ten po raz kolejny potwierdza słuszność poglądu, że zastosowanie ultrasonografii w badaniach epidemiologicznych, poprzedzone musi być ustaleniem norm objętości tarczycy dla poszczególnych grup wiekowych, szczególnie dla dzieci w zależności od terenu, na którym żyją [24, 27, 28, 29, 30]. Rozpoznanie wola prostego u dzieci w naszym kraju ustalamy opierając się na danych epidemiologicznych, na podstawie wywiadu, badania fizykalnego i badań dodatkowych. Badanie palpacyjne gruczołu tarczowego zawsze powinno być zweryfikowane oceną ultasonograficzną. Badanie USG powinno być wykonywane w celu określenia wielkości tarczycy oraz wykrycia guzków w gruczole tarczowym. W przeprowadzonych badaniach oceniających zmiany morfologiczne w gruczole tarczowym u dzieci w wieku 13-16 lat w województwie świętokrzyskim stwierdzono: pojedynczą zmianę ogniskową u 9 badanych, mnogie zmiany ogniskowe u 4 badanych, a wole guzkowe w jednym przypadku. Stwierdzenie zmian ogniskowych w gruczole bezwzględnie wymaga dalszej diagnostyki. Zmiany ogniskowe w tarczycy związane są z bezpośrednim ryzykiem istnienia w nich komórek nowotworowych. Rak tarczycy u dzieci poniżej 15 roku życia jest chorobą występującą wyjątkowo rzadko, z częstością 1-2 przypadki na milion mieszkańców [31]. Roszkowska i wsp. analizując występowanie nowotworów tarczycy w Polsce w latach 1980-2000, wśród dzieci w wieku 0-15 lat, stwierdzili 6 przypadków raka tarczycy w latach 1980-1986 oraz 85 przypadków w latach 1987-2000 [32]. Raport United Nations Scientific Committee of Effects of Atomic Radiation z 1994 roku (UNSCEAR 1994) podaje, że tkanka dziecięcego gruczołu tarczowego obok szpiku kostnego, płuc i kobiecych gruczołów sutkowych przed menopauzą, jest jedną z najbardziej wrażliwych na promieniowanie jonizujące tkanek w organizmie człowieka [33]. Badania nad częstością występowania choroby guzkowej tarczycy przeprowadzono również u dzieci z terenu Dolnego Śląska w latach 1998-1999 oraz 1987-2001. W badaniu z lat 1998-1999 chorobę guzkową tarczycy rozpoznano u 19 osób (6 chłopców i 13 dziewcząt) w wieku 11-18 lat [34]. W badaniu z lat 1987-2001 chorobę guzkową tarczycy rozpoznano u 106 pacjentów (29 chłopców i 77 dziewcząt) w wieku 7-18 lat, zwracając uwagę na występowanie choroby znamiennie częściej u dziewcząt z zaznaczonym wzrostem częstości u chłopców [35]. Badania nad obecnością zmian ogniskowych w tarczycy prowadzono również w Klinice Pediatrii w San Paulo. Przeprowadzona w latach 1982-2002 analiza 20 przypadków wykazuje, że w ponad 50% przypadków zmiany ogniskowe rozpoznane były w okresie przedklinicznym, 3-krotnie częściej patologię stwierdzano u dziewcząt, niż u chłopców [36]. Badania nad charakterem zmian ogniskowych w tarczycy u dzieci prowadzono również w Kyoto w Japonii w latach 1998-2002, na grupie 103 osób w wieku 7-18 lat. Do badania włączono tylko te przypadki, w których średnica zmian ogniskowych przekraczała 5 mm, ze względu na ich łatwiejszą weryfikację w biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej. We wszystkich przypadkach oznaczono poziom hormonów tarczycy, który u wszystkich badanych był prawidłowy. Za istotne kryterium przyjęto średnicę zmian ogniskowych stwierdzoną w badaniu USG. W przypadku zmian o średnicy 15 mm i mniej, z obecnością nieregularnego zarysu zmiany rośnie ryzyko rozpoznania zmiany złośliwej. W przypadku zmian o średnicy powyżej 15 mm znaczącym staje się rodzaj echogeniczności, w przypadku zmian hipoechogenicznych rośnie ryzyko rozpoznania zmiany złośliwej [37]. Autoimmunizacja obecnie jest uznawana za główną przyczynę chorób gruczołów dokrewnych, a szczególnie gruczołu tarczowego. Przebieg autoimmunologicznego zapalenia tarczycy jest powolny, z długim okresem utajenia. Rozpoznanie i leczenie tarczycy w okresie subklinicznej niedoczynności 61
Praca oryginalna Endokrynol. Ped., 7/2008;3(24):57-64 zapobiega rozwojowi jawnej hipotyreozy [38]. W przeprowadzonych badaniach ultrasonograficznych tarczycy na terenie województwa świętokrzyskiego podejrzenie autoimmunologicznego zapalenia tarczycy rozpoznano w 23 przypadkach (u 21 dziewcząt i 2 chłopców), co stanowi 19,82% wszystkich patologii w badanej populacji. W latach 1999-2004 na terenie Dolnego Śląska przeprowadzono badania oceniające częstość występowania choroby Hashimoto u dzieci i młodzieży. Badaniami objęto 100 dzieci (90 dziewcząt i 10 chłopców), średni wiek badanych to 14,9 lat. U 65% badanych stwierdzono wysokie miano przeciwciał skierowanych przeciwko tyreoperoksydazie. Charakterystyczny dla autoimmunologicznego zapalenia tarczycy obraz USG stwierdzono w 60% przypadków. W badaniu tym większość dzieci była w eutyreozie, u żadnego dziecka nie występowała jawna klinicznie hipotyreoza [39]. Wyniki przeprowadzonych badań ultrasonograficznych oceniających morfologię gruczołu tarczowego potwierdzają celowość prowadzenia badań skriningowych USG tarczycy u dzieci i młodzieży w okresie dojrzewania. W wyniku tych badań przeprowadzonych wśród 2040 dzieci, u 116 osób (5,69%) wykryto zmiany morfologiczne w tarczycy, które nie leczone mogłyby doprowadzić do rozwinięcia się innych zaburzeń czynności tarczycy. Badania przeprowadzone na terenie powiatu kieleckiego oraz wyniki badań uzyskane przez innych badaczy, potwierdzają konieczność prowadzenia badań skriningowych tarczycy w celu wczesnego wykrywania chorób tarczycy w okresie przedklinicznym [7, 8, 40]. Wnioski 1. W wyniku przeprowadzonych badań ultrasonograficznych tarczycy u dzieci i młodzieży w wieku 13-16 lat stwierdzono nieprawidłowe zmiany morfologiczne w 116 przypadkach (5,69%). 2. Najczęściej wykrytymi patologiami były: wole proste, zapalenie tarczycy, pojedyncza zmiana ogniskowa, mnogie zmiany ogniskowe. 3. Nieprawidłowe zmiany morfologiczne w tarczycy 3-krotnie częściej występowały u dziewcząt niż u chłopców. 4. Masowe badania USG tarczycy pozwalają na wczesne wykrycie chorób tarczycy w okresie przedklinicznym. 5. Przeprowadzone badania wykazują przydatność masowych badań USG w ocenie stanu morfologicznego tarczycy u dzieci i młodzieży w okresie dojrzewania. PIŚMIENNICTWO/REFERENCES [1] Romer T.: Zaburzenia hormonalne u dzieci i młodzieży; Omnitech Press, Warszawa, 1993, 215-263. [2] Hartwig W. (red.): Endokrynologia kliniczna. Wydanie III tom I; PZWL, Warszawa, 1984, 227-230, 243, 262-264, 281-289, 295-298. [3] Górnicki B., Dębiec B. (red.): Vademecum pediatrii; Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 1995, 648-652. [4] Zgliczyński S. (red.): Choroby tarczycy; Wydawnictwo Medyczne Urban&Partner, Wrocław, 1998, 37-39, 113-121, 130-132, 147-152. [5] Białek E., Jakubowski W.: Ultrasonograficzna diagnostyka tarczycy, przytarczyc i węzłów chłonnych szyi; Seria wydawnicza Praktyczna Ultrasonografia, Warszawa Zamość, 2004, 13, 24-27, 39-44, 61-79, 104-106. [6] Knudsen N., Bols B., Bullow I. i wsp. : Validation of ultrasonography of the thyroid gland for epidemiological purposes, Thyroid, 1999, 9; 1069-74. [7] Greenspan F.S., Gardnem D.G.: Endokrynologia ogólna i kliniczna. Wydanie I polskie, Wydawnictwo Sp. z o.o. [8] Bander A.E., Viikinkoski V.P., Nickles J.I., Kivisaari L.M.,: Importance of thyroid abnormalities detected at US screening: 5 years follow up, Radiology, 2000, 215; 801-806. [9] Gietka-Czernel M., Jastrzębska H.: Rozpoznawanie i leczenie chorób tarczycy. Ośrodek Informacji Naukowej Polfa, Warszawa, 2002. [10] Jakubowski W. (red.): Standardy Badań Ultrasonograficznych Polskiego Towarzystwa Ultrasonograficznego; Seria wydawnicza Praktyczna Ultrasonografia, Warszawa Zamość, 2003, 49. [11] Jakubowski W. (red.): Pomiary w Ultrasonografii, Seria wydawnicza Praktyczna Ultrasonografia, Warszawa Zamość, 2004, 47. [12] Krętowski A., Brzozowska M., Zonenberg A., Borawski J., Kinalska I.: Ocena wielkości tarczycy w populacji dzieci szkolnych w wieku 6-13 lat z prawidłowym wydalaniem jodu z moczem a przydatność stosowanych dotychczas wartości referencyjnych, Endokrynologia, Diabetologia i Choroby Przemiany Materii Wieku Rozwojowego, 2005; 229-236. 62
[13] WHO, ICCIDD: Recommended normative values for thyroid volume in children aged 6-15 years. Bull. World Health Organ, 1997; 75, 95. [14] Nowalska M., Trzebińska A.: Przydatność skriningowych badań ultrasonograficznych tarczycy u młodzieży w wieku 13-16 lat. Doniesienie wstępne, Ultrasonografia 21, 2005; 121-123. [15] Pawelski S., Maj St.: Normy i diagnostyka chorób wewnętrznych, PZWL, Warszawa, 1993, 625-626. [16] Wollf J., Chaikoff I.L.: Plasma inorganic iodode as homeostatic regulator of thyroid function, J Biol., 1984, 174; 555. [17] Hess S.Y., Zimmermann M.B., Adou P. i wsp.: Treatment of iron deficiency in goitrous children improves the efficacy of iodized salt in Cote d Ivore, Am J Clin Nutr, 2002, 75; 743. [18] Refetoff S.: Resistance of thyrotropin, J Endocrinol Invest, 2003, 26; 770. [19] Peterson S., Sanga A., Eklof H. i wsp.: Classification of thyroid size by paplation and ultrasonography in field surveys, Lancet, 2000, 355; 106. [20] Zhao J., Wang P., Shang L. i wsp.: Epidemic goiter associated with high iodine intake, Am J Public Health, 2000, 90; 1633. [21] Monako F.: Classification of thyroid diseases: suggestions for revision, J Clin Endocrinol Metab, 2003, 88; 1428. [22] Nygaard B. Nygaard T., Court-Payen M. i wsp.: Thyroid volume measured by ultrasonography and CT, Acta Radiol, 2002, 43; 269. [23] Delange F., Benker G., Caron P. i wsp.: Thyroid volume and urinary iodine in European schoolchildren: standardization of values for assessment of iodine deficiency, Eur J Endocrinol, 1997; 136, 180. [24] Gołkowski F., Szybiński Z., Huszno B., Stanuch H., Żarnecki A.: Ultrasound messurement of thyroid volume in the nation-wide epidemiological survey on iodine deficiency in Poland, Endokrynologia Polska, 1993, 44; 351. [25] Szybiński Z., Delange F., Lewiński A. i wsp.: A programme of iodine supplementation using only iodised household salt is efficient the case of Poland, Eur J. Endocrinol, 2001, 144; 331. [26] Grzesiuk W., Kondracka A., Słoń M. i wsp.: Salt iodination as effective method of iodine supplementation, Med Sci Monit, 2002, 8, CR 288. [27] Syrenicz A., Syrenicz M., Molęda P., Widecka K. i wsp.: Objętość tarczycy u dzieci bez klinicznie stwierdzanego powiększenia tarczycy żyjących na obszarze łagodnego niedoboru jodu, Endokrynologia i Choroby Tarczycy Vol. 3 No 3; 122-125. [28] Gutekunst R., Smolarek H., Hasenpusch U., Stubbe P., Friedrich H.J., Wood W.G., Scriba P.C.: Goiter epidemiology: thyroid volume, iodine excretion, thyroglobin and thyrotropin in Germany and Sweden, Acta Endocrinol, 1986, 112; 494. [29] Hegedus L., Perrid H., Poulsen L.R., Andersen J.R., Holm B., Schnohr P., Jensen G., Hansen J.M.: The determination of thyroid volume by ultrasound and itsrelationship to body weight, age, and sex in normal subjects, J Clin Endocrinol Metab, 1983, 56; 260. [30] Syrenicz A., Napierała K., Celibała R., Majewska U., Krzyżanowska B., Gulińska M., Goździk J., Widecka K., Czekalski S.: Iodized salt consumption, urinary iodine concentration and prevalence of goiter in children from four districts of north-western Poland (Szczecin coordinating center), Endokrynologia Polska, 1993, 44, 3; 343. [31] Muir C., Waterhouse J., Mack T. i wsp. IARC, 88, 5, International Agency for Cancer Research, Lyon, France, 1987. [32] Roszkowska H., Goryński P.: Nowotwory tarczycy w Polsce w latach 1980-2000, Przegląd Epidemiologiczny, 2004, 58; 369-376. [33] United Nations Scientific Committe on the Effects of Atomic Radiation: sources, effects and risks of ionizing radiation, 1994, Raport to the General Assembly, with scientific annexes, United Nations Sales Publication E. 94.IX.11. United Nations, New York, 1994. [34] Iwanicka Z., Żak T., Wąsikowa T., Bagłaj S.M.: Występowanie choroby guzkowej tarczycy u dzieci na Terenie Dolnego Śląska w latach 1998-1999, X Sympozjum Polskiego Towarzystwa Endokrynologii Dziecięcej. [35] Żak T., Bagłaj S.M., Wąsikowi R.B., Iwanicka Z.: Wole guzkowe i rak tarczycy na terenie Dolnego Śląska w latach 1987-2001, XII Sympozjum Polskiego Towarzystwa Endokrynologii Dziecięcej. [36] Monte O., Longui C.A., Calliari L.E., Kochi C., Scaliassi N.M.: Thyroid Carcinoma During Childhood and Adolescence, The Endocrinology, 2005, 15(2); 106-110. [37] Lyshchik A., Drozd V., Demidchik Y., Reiners Ch.: Diagnosis of Thyroid Cancer in Children: Value of Gray-Scale and Power Doppler US, Radiology, 2005, 235; 604-613. [38] Kucharska A., Rymkiewicz-Kluczyńska B.: Subkliniczna niedoczynność tarczycy u dzieci niedoceniany problem kliniczny, Pediatria Polska, 2002; 547-552. [39] Żak T., Noczyńska A., Wąsikowa R., Golenko A., Kostecka L.: Przewlekłe autoimmunologiczne zapalenie tarczycy u dzieci i młodzieży na Dolnym Śląsku w latach 1999 2004, Endokrynologia Polska, 2005; 93-94. [40] Gritzmann N., Koischowitz D., Rettenbacher T.: Sonography of the thyroid and parathyroid glands, Radiol Clin N Am, 2000, 38; 1131-1145. 63