University of Economy in Bydgoszcz Voluntary Water Rescue Service (WOPR Poland) International Life Saving Federation of Europe (ILSE)

University of Economy in Bydgoszcz Voluntary Water Rescue Service (WOPR Poland) International Life Saving Federation of Europe (ILSE) STAN, PERSPEKTYWY I ROZWÓJ RATOWNICTWA, KULTURY FIZYCZNEJ I SPORTU W XXI WIEKU STATE, PROSPECTS AND DEVELOPMENT OF RESCUE, PHYSICAL CULTURE AND SPORTS IN THE XXI CENTURY III edycja TOM I RATOWNICTWO Redakcja Marek Napierała Aleksander Skaliy Bydgoszcz 2015 1

Scientific Committee The Chairman: prof. WSG dr inż. Wiesław Olszewski (Rektor Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy) doc. Krzysztof Sikora (Prezydent Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy) prof. dr Kazimierz Marciniak (Rektor Senior Wyższej Szkoły Gospodarki w Bydgoszczy) The Deputy Chairmans: dr Klaus Wilkens (Honory President ILSE Germany) prof. nadzw. dr hab. Wojciech Wiesner (Wrocław, Polska) dr Tomasz Zalewski (Szczecin, Polska) The Members: prof. nadzw. dr hab. Marek Napierała (Bydgoszcz,Polska), prof. nadzw. dr hab. Stanisław Przybylski (Gdańsk, Polska), prof. dr hab. Robert Keig Stallman (Oslo, Norwegia),prof. dr hab. Stoyan Andonow (Sofia, Bułgaria), prof. dr hab. Oksana Zabolotna (Umań, Ukraina), prof. nadzw. dr hab. med. Walery Żukow (Bydgoszcz, Polska), prof. zw. dr hab. Włodzimierz Jastrzębski (Bydgoszcz, Polska), dr Aleksander Skaliy (Bydgoszcz, Polska), dr Jerzy Telak (SGSP, Warszawa, Polska), dr n. med. Piotr Kalmus (Bydgoszcz, Polska), dr n. med. Przemysław Paciorek (Bydgoszcz, Polska), dr Małgorzata Ostrowska (Bydgoszcz, Polska), dr Robert Brudnicki (Bydgoszcz, Polska), dr Anna Nalazek (Bydgoszcz, Polska), dr Tatiana Skaliy (Bydgoszcz, Polska), dr Andrzej Ostrowski (Kraków, Polska), dr Arkadiusz Stanula (Katowice, Polska), dr Dariusz Skalski (Gdańsk, Polska) Reviewers: prof. dr hab. Yuriy Bryskin (Ukraine), prof. dr hab. Radosław Muszkieta (Poland) Edited by Marek Napierala Aleksander Skaliy Cover: Studio Grafiki WSG Copyright by University of Economy, Bydgoszcz, Poland, 2015 Copyright by Author(s) 2015 The responsibility for the content value of the publication is left to the author of the paper. All correction aiming at unification of the text are limited to minimum. Number of characters: 449 587 (with abstracts and graphics) Publishing and printing house: University of Economy, str. Garbary 2, 85-229, Bydgoszcz, Poland, tel. 0 52 567 00 47/48, fax 0 52 567 00 77, E-mail: kbs@byd.pl ISBN 978-83-64628-13-9 2

Spis treści Wprowadzenie. 5 CHARAKTERYSTYKA PODMIOTÓW ODPOWIEDZIALNYCH ZA RATOWNICTWO WODNE W POLSCE The characteristics of entities responsible for water rescue services in Poland Wojciech Wiesner, Bogusław Kowalewski... 7 TRAFNOŚĆ I RZETELNOŚĆ TESTÓW UMIEJĘTNOŚCI RATOWNICZYCH Accuracy and reliability of tests rescue skills Arkadiusz Stanula, Marek Strzała, Andrzej Ostrowski, Wojciech Sadowski.20 ZASOBY OSOBOWE KRAJOWEGO SYSTEMU RATOWNICZO-GAŚNICZEGO DO DZIAŁANIA NA OBSZARACH WODNYCH National personal system resources rescue and firefighting to act in areas of water Jerzy Telak, Oksana Galarowicz, Dariusz Pater, Ewa Zieliński..36 PORÓWNANIE INDYWIDUALNEJ AKCJI RATUNKOWEJ W PŁETWACH DŁUGICH Z PASEM RATOWNICZYM, A PASEM TYPU WĘGORZ A comparison of individual rescue operations in water with long fins and rescue belts vs. long fins and rescue tubes Anna Kwaśna, Magdalena Chrobot, Adam Jabłoński... 55 EFEKTYWNOŚĆ HOLOWANIA WYBRANYMI TECHNIKAMI STOSOWANYMI W RATOWNICTWIE WODNYM The efficiency of trailing by methods used in water rescue Arkadiusz Kula, Wojciech Sadowski, Arkadiusz Stanula.67 URAZY SPORTOWE U OSÓB UPRAWIAJĄCYCH SPORTOWE RATOWNICTWO WODNE Sports injuries in competitive water rescuers Wioletta Łubkowska, Mirosława Szark-Eckardt, Hanna Żukowska, Anna Nalazek... 81 SZKOLENIE RATOWNIKÓW WODNYCH NA TLE ZMIENIAJĄCYCH SIĘ UWARUNKOWAŃ PRAWNYCH Lifeguard Training water in the back ground changing legal Andrzej Ostrowski, Marek Strzała, Arkadiusz Stanula, Mirosław Juszkiewicz, Aleksander Skaliy 101 OCHRONA LUDNOŚCI A SPOŁECZNE ORGANIZACJE RATOWNICZE Social protection of the population and rescue organizations Stanisław Przybylski, Dariusz Skalski, Dawid Czarnecki...129 3

WSPÓŁDZIAŁANIE STRAŻY POŻARNEJ W RAMACH ZADAŃ RATOWNICZYCH Z ORGANIZACJAMI POZARZĄDOWYMI Interoperability firefighters rescue tasks in the framework of non-governmental organizations Stanisław Przybylski, Dariusz SkalskI, Dawid Czarnecki..147 ILOŚCIOWA ORAZ PRZYCZYNOWA ANALIZA WYPADKÓW UTONIĘĆ W POLSCE W LATACH 2005 2014 Quantitative and casual analysis of drowning accident in Poland between 2005 2014 Arkadiusz Stanula, Marek Strzała, Andrzej Ostrowski, Arkadiusz Kula.165 SZKOLENIE RATOWNICZE W WYŻSZYCH INSTANCJACH EDUKACYJNYCH I JEGO ZNACZENIE SPOŁECZNE Lifesaving training provided at higher educational institutions and its social significance Natalia Stoyanova, Stoyan Andonov, Maya Antova...177 OCENA POZIOMU SPORTOWEGO ZAWODNIKÓW RATOWNICTWA WODNEGO W POLSCE The assessment of the sports water lifeguards level in Poland Wojciech Sadowski, Arkadiusz Kula, Jakub Karpiński, Arkadiusz Stanula 182 ŻYCIE WOKÓŁ WODY JEST NIEBEZPIECZNE RATOWNICY I RESTUBE NIOSĄ POMOC Life around water is dangerous Lifeguards and RESTUBE help saving live Sandra Zimmer......194 ASPEKTY, ŚRODKI WODNEGO BEZPIECZEŃSTWA Aspects, measures and levels of watersafety Klaus Wilkens, PhD... 200 EQF2 BEZPIECZNIEJSZA EUROPA DZIĘKI WYŻEJ WYKWALIFIKOWANEJ KADRZE RATOWNICTWA WODNEGO Safer Europe by higher qualified water safety managers.....201 4

Wprowadzenie 5

6

CHARAKTERYSTYKA PODMIOTÓW ODPOWIEDZIALNYCH ZA RATOWNICTWO WODNE W POLSCE The characteristics of entities responsible for water rescue services in Poland Wojciech Wiesner, Bogusław Kowalewski Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu Liczba znaków: 221222 (ze streszczeniami i grafikami) Number of characters: 22122 (with abstracts and graphics). Słowa kluczowe: ratownictwo wodne, zmiany legislacyjne w ratownictwie wodnym, podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa wodnego Keywords: water rescue service, legislative changes in water rescue sevices, entities authorized to perform water rescue sevices Streszczenie Zmiany legislacyjne, które dokonały się w systemie ratownictwa wodnego w Polsce, a także zdarzenia, które miały miejsce w Wodnym Ochotniczym Pogotowiu Ratunkowym, wymagają refleksji nad konsekwencjami tych zmian dla powszechnego bezpieczeństwa nad wodą. W niniejszym doniesieniu poddano analizie aktualny stan bezpieczeństwa na obszarach wodnych w Polsce zaistniały po transformacji systemowej i zmianach legislacyjnych. Celem doniesienia i głównym jego przesłaniem jest charakterystyka i próba obiektywnej oceny funkcjonowania podmiotów, które uzyskały ministerialną zgodę na wykonywanie działalności w zakresie ratownictwa wodnego. Abstract Legislative changes that have taken place in water rescue system in Poland, as well as the events that have happened within the Volunteer Water Rescue Service, require the reflection on the consequences of these changes for general safety by the water. In this report, the current state of safety on the water areas in Poland, that arose after system transformation and legislative changes, has been analyzed. The aim of this report and its main message is the characteristics and the attempt to objectively evaluate the functioning of entities that received ministerial approval for operation within the scope of water rescue services. 7

Wprowadzenie Do roku 2012, czyli do wejścia w życie Ustawy o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych (Dz. U. z dnia 18 sierpnia 2011 r.), kwestie bezpieczeństwa nad wodą regulowały przede wszystkim: - Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 maja 1997 roku w sprawie określenia warunków bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających, kąpiących się i uprawiających sporty wodne (Dz. U. z dnia 7 czerwca 1997 r.); - Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 12 listopada 2002 roku w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków i uprawnień specjalistycznych organizacji ratowniczych, warunków ich wykonywania przez inne organizacje ratownicze oraz rodzaju i wysokości świadczeń przysługujących ratownikom górskim i wodnym w związku z udziałem w akcji ratowniczej (Dz. U. z dnia 22 listopada 2002 r.). Zmiana dokonana ustawą z 2011 roku oraz wprowadzonymi za nią czterema aktami wykonawczymi 1, w sposób strategiczny zmieniła organizację zabezpieczania polskich obszarów wodnych. W efekcie, obok monopolisty - Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratowniczego, ratownictwem wodnym zajmuje się blisko 100 podmiotów posiadających stosowną zgodę Ministra Spraw Wewnętrznych 2. 1 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 23 stycznia 2012 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących liczby ratowników wodnych zapewniających stałą kontrolę wyznaczonego obszaru wodnego (Dz. U. z dnia 27 stycznia 2012 r.); Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 6 marca 2012 r. w sprawie sposobu oznakowania i zabezpieczania obszarów wodnych oraz wzorów znaków zakazu, nakazu oraz znaków informacyjnych i flag (Dz. U. z dnia 19 marca 2012 r.); Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 27 lutego 2012 r. w sprawie wymagań dotyczących wyposażenia wyznaczonych obszarów wodnych w sprzęt ratunkowy i pomocniczy, urządzenia sygnalizacyjne i ostrzegawcze oraz sprzęt medyczny, leki i artykuły sanitarne (Dz. U. z dnia 9 marca 2012 r.); Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 czerwca 2012 r. w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym (Dz. U. z dnia 2 lipca 2012 r.). 2 Wg stanu na 23 kwietnia 2015 r. 95 podmiotów; https://www.msw.gov.pl/pl/bezpieczenstwo/nadzor-nad-ratownictwe/10071,podmiotyuprawnione-do-wykonywania-zadan-ratownictwa-gorskiego-i-wodnego.html 8

Wykazane zmiany legislacyjne, które dokonały się w systemie ratownictwa wodnego w Polsce, wymagają więc analizy konsekwencji tych zmian dla powszechnego bezpieczeństwa nad wodą. Dzisiaj, po kilku latach od wprowadzenia rynku usług ratowniczych należy postawić pytanie, czy taka liczba organizacji zajmujących się ratownictwem wodnym w naszym kraju jest korzystna dla bezpieczeństwa na wodach, czy nie? Celem niniejszych rozważań jest ukazanie problemów, które rodzi nowa rzeczywistość. Wyważona i spokojna refleksja jest szczególnie potrzebna w Wodnym Ochotniczym Pogotowiu Ratunkowym, największej i do niedawna jedynej formacji ratowniczej, tym bardziej, że organizacja ta przeżywała w ostatnich latach poważny kryzys. 1. Założenia ideowe wprowadzonych zmian legislacyjnych Należy hipotetyczne zakładać, że nadrzędnym celem zmian dokonywanych w obszarze bezpieczeństwa społecznego było zmniejszenie liczby wypadków utonięć oraz wzrost poczucia bezpieczeństwa wśród osób wypoczywających nad wodą. Takie założenie ma oczywisty sens i głębokie znaczenie aksjologiczne, które wyznacza wartość ludzkiego życia. Czy jednak ograniczenie monopolu WOPR na ratownictwo wodne oraz powstanie nowych podmiotów zajmujących się ratownictwem zwiększy poziom bezpieczeństwa? Takiej analizy nie przeprowadzono, ani przed wprowadzeniem Ustawy, ani po kilku latach jej funkcjonowania. Sygnalizujemy ten problem, gdyż jest już najwyższy czas, aby zdiagnozować skutki omawianej regulacji prawnej i poddać je dogłębnej analizie. Obiektywne zagrożenia dla kąpiących się i wypoczywających nad wodą pozostają przecież bez zmian. Wydaje się, że u źródeł idei umożliwienia działania w obszarze ratownictwa wodnego i bezpieczeństwa nad wodą innym podmiotom niż WOPR, leżały przede wszystkim względy ekonomiczne. Można się było spodziewać, że stworzenie wolnego rynku usług ratowniczych pozwoli ograniczyć kosztowną i zcentralizowaną biurokrację. Takie założenie legislatorów także wymaga przeprowadzenia analizy ekonomicznej. Czy przy stałym, niezmienionym w wyniku działania Ustawy poziomie bezpieczeństwa nad wodą, obniżyły się koszty zabezpieczenia akwenów, utrzymania służby ratowniczej, prowadzenia szkoleń ratowniczych, 9

edukacji ratowniczej społeczeństwa? Także takiej analizy nie przeprowadzono, ani przed wprowadzeniem Ustawy, ani po kilku latach jej funkcjonowania. Wiesner (2008), kilka lat temu, omawiając różne warianty szkolenia ratowniczego, rozważał możliwości funkcjonowania służby ratowniczej w zależności od polityki państwa w obszarze troski o bezpieczeństwo obywateli. W opracowaniu omawiano alternatywnie system liberalny, w którym to obywatel sam decyduje o sposobie wypoczywania nad wodą, sam troszczy się o swoje bezpieczeństwo, ale także sam ponosi odpowiedzialność za skutki swojego działania, a ratownicy być może nie byli by potrzebni. Na przeciwnym biegunie rozważano system autokratyczny, w którym państwo wykazuje nadmierną troskę o bezpieczeństwo obywateli ograniczając ich swobody, stosując zakazy i nakazy, a ratownicy decydują o sposobie zachowania się w wodzie (tamże). Pomiędzy wariantami skrajnymi wskazywano także opcje pośrednie. Do tych różnych opcji należało by ratowników przygotowywać (tamże). W konkluzji Wiesner stwierdzał, że prawo obowiązujące na naszych akwenach będzie liberalizowane, a państwo nadopiekuńcze i restrykcyjne wobec obywateli, jak to miało miejsce w PRL, raczej już nie powróci. Przeprowadzona wówczas analiza pozwalała na wniosek, że szkoleniem ratowników zajmować się mogą upoważnione podmioty lub instytucje, inne niż WOPR. (Wiesner 2008, s. 56-61). 1 Charakterystyka podmiotów uprawnionych do wykonywania ratownictwa wodnego przywoływana już we wprowadzeniu Ustawy 2 zezwala na powoływanie, pod określonymi warunkami, innych podmiotów związanych z ratownictwem. Według przytoczonych już danych w Polsce zalegalizowało swą działalność ratowniczą 95 podmiotów 3. Jest to olbrzymia liczba, zwłaszcza w porównaniu do stanu sprzed kilku lat, kiedy za bezpieczeństwo na polskich wodach odpowiadał wyłącznie WOPR i kilka lokalnych organizacji. 4 1 Wiesner W. (2008), Analiza szkolenia kadry pedagogicznej WOPR w aspekcie różnorodnych koncepcji zabezpieczenia ratowniczego, Sporty Wodne i Ratownictwo, 2008, vol. 2-3, s. 56-61. 2 Ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych (Dz. U. Nr 208, poz. 1240). 3 Wg stanu na 23 kwietnia 2015 r. 95 podmioty: https://www.msw.gov.pl/pl/bezpieczenstwo/nadzor-nad-ratownictwe/10071,podmiotyuprawnione-do-wykonywania-zadan-ratownictwa-gorskiego-i-wodnego.html 4 Na przykład: Mazurska Służba Ratownicza działająca od roku 1978 (http://www.msrokartowo.pl/), Mazurskie WOPR od 1999 (http://www.mopr.com.pl/) czy 10

Trzeba jednak podkreślić, że zdecydowana większość zarejestrowanych podmiotów związana jest z WOPR (59), co stanowi 63% ogółu. Są to podmioty od Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratowniczego w Warszawie, do lokalnych i terenowych jednostek WOPR. Najwięcej z nich, bo aż 13 posiada siedzibę w województwie Mazowieckim (Tab. 1). Tabela 1. Wykaz podmiotów stowarzyszeń WOPR uprawnionych do wykonywania ratownictwa wodnego z uwzględnieniem województwa, w którym został zarejestrowany kryterium: SIEDZIBA LP WOJEWÓDZTWO ILOŚĆ 1 dolnośląskie 3 2 kujawsko-pomorskie 4 3 lubelskie 3 4 lubuskie 1 5 łódzkie 5 6 małopolskie 6 7 mazowieckie 13 8 opolskie 1 9 podkarpackie 3 10 podlaskie 4 11 pomorskie 5 12 śląskie 2 13 świętokrzyskie 2 14 warmińsko-mazurskie 3 15 wielkopolskie 2 16 zachodniopomorskie 2 W SUMIE 59 Podmioty posiadające w nazwie skrót WOPR prowadzą szkolenia na stopień ratownika (51 podmiotów), a na instruktora ratownictwa 10. Ponadto 9 podmiotów prowadzi szkolenia nurkowe, 31 - motorowodne, 25 - KPP oraz jeszcze wiele innych szkoleń - 31 podmiotów (Tab. 5 Aneks)). Tylko jeden podmiot ma zasięg ogólnokrajowy, a aż 44 podmioty - zasięg regionalny (Tab. 2). Towarzystwo Zapobiegania Tonięciom i Ratowania Tonących w Supraślu od 1993 (http://www.tztirt.prv.pl/). 11

Tabela 2. Wykaz podmiotów uprawnionych do wykonywania ratownictwa wodnego związanych z WOPR z uwzględnieniem zasięgu działalności. kryterium: ZASIĘG DZIAŁALNOŚCI* LP ZASIĘG ILOŚĆ 1 ogólnopolski 1 2 wojewódzki 9 3 regionalny 44 4 lokalny 5 * z dużym marginesem błędu. Wśród pozostałych 36 podmiotów są stowarzyszenia, fundacje, spółki z o.o., spółki cywilne oraz osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą. Mają one jednak także związek z WOPR poprzez fakt, że kierowane są przez osoby fizyczne ukształtowane przez WOPR (ratownicy i instruktorzy WOPR), czyli mają swoje korzenie wywodzące się z WOPR. Można więc sądzić, że stan bezpieczeństwa na wodach nie powinien ulec pogorszeniu (Tab. 3). Tabela 3. Wykaz podmiotów uprawnionych do wykonywania ratownictwa wodnego niezwiązanych bezpośrednio z WOPR z uwzględnieniem siedziby zarejestrowania podmiotu kryterium: SIEDZIBA LP WOJEWÓDZTWO ILOŚĆ 1 dolnośląskie 4 2 kujawsko-pomorskie 2 3 lubelskie 1 4 lubuskie 1 5 łódzkie 6 6 małopolskie 4 7 mazowieckie 2 8 opolskie 1 9 podkarpackie 0 10 podlaskie 0 11 pomorskie 1 12 śląskie 2 13 świętokrzyskie 2 14 warmińsko-mazurskie 1 15 wielkopolskie 3 16 zachodniopomorskie 6 W SUMIE 36 12

Większość z tych organizacji ma zasięg regionalny i lokalny (Tab. 4). Szkolenia na stopień ratownika prowadzi 17 podmiotów, a szkolenia na instruktorów prowadzi 6 podmiotów. Wiele podmiotów prowadzi również szkolenia KPP (Tab. 5 Aneks). Tabela 4. Wykaz podmiotów uprawnionych do wykonywania ratownictwa wodnego niezwiązanych bezpośrednio z WOPR z uwzględnieniem zasięgu działalności kryterium: ZASIĘG DZIAŁALNOŚCI* LP ZASIĘG ILOŚĆ 1 ogólnopolski 7 2 wojewódzki 1 3 regionalny 11 4 lokalny 13 5 trudno określić 4 * z dużym marginesem błędu. Aby uzyskać taką zgodę w drodze decyzji administracyjnej wszystkie te podmioty, zgodnie z ustawą, złożyły wniosek do Ministra Spraw Wewnętrznych zawierający: - nazwę podmiotu, siedzibę i jego adres; - informację o obszarze działania, na którym ma być wykonywane ratownictwo wodne; - informację o liczbie ratowników wodnych oraz posiadanych przez nich kwalifikacjach przydatnych w ratownictwie wodnym; - wykaz sprzętu specjalistycznego, środków transportu i łączności; - informację o źródłach finansowania planowanej działalności; - informację o zakresie planowanych szkoleń ratowników wodnych i instruktorów oraz wykaz kadry i sprzętu niezbędnego do szkolenia i egzaminowania (Tab. 5 Aneks). Nad wszystkimi podmiotami nadzór sprawuje Minister Spraw Wewnętrznych, który ma prawo żądać od podmiotów uprawnionych do wykonywania ratownictwa wodnego udostępnienia dokumentów oraz udzielania pisemnych wyjaśnień dotyczących ich działalności związanej z wykonywaniem ratownictwa wodnego oraz dokonywać kontroli podmiotów uprawnionych do wykonywania ratownictwa wodnego dotyczącej prawidłowości realizacji zadań związanych z wykonywaniem ratownictwa wodnego. Oceny kontrolowanej działalności dokonuje się pod względem legalności, gospodarności, celowości i rzetelności. 13

2. Wstępna ocena funkcjonowania podmiotów WOPR Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe, jako specjalistyczne stowarzyszenie o zasięgu ogólnokrajowym ma na celu prowadzenie działań ratowniczych, polegających w szczególności na organizowaniu i udzielaniu pomocy osobom, które uległy wypadkowi lub narażone są na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia na obszarze wodnym. 1 Rozwój podmiotów działających w obszarze ratownictwa stworzył konkurencję dla WOPR, które zakłada możliwość prowadzenia działalności gospodarczej w celach statutowych (tamże, paragraf 4 Rozdział I). Wydawać by się mogło, że dominująca pozycja Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego nie może być zagrożona nawet w warunkach rodzącej się konkurencyjności. O sile tej organizacji (stowarzyszenia) decydują bowiem takie czynniki, jak: - ponad 50-letnia tradycja; - wysoka ranga społeczna; - uznanie partnerów systemowych; - ponad 60-ciotysięczna rzesza członków; - wykształcona i doświadczona kadra instruktorska; - posiadany majątek; Aktualna kondycja Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego nie napawa jednak optymizmem wynikającym z wymienionych wyżej przesłanek. Obawy nasze wynikają z osłabienia organizacji poprzez konflikt we władzach WOPR. Najogólniej można stwierdzić, że ten bolesny dla członków WOPR kryzys w organizacji miał swe źródła w zarządzaniu stowarzyszeniem. Zdobycie i posiadanie władzy umożliwia realizację własnej wizji programowej i stanowienie prawa w danej jednostce. Władza, to także możliwość wywierania wpływu na inne podmioty, czasem niezależnie od ich woli. Dlatego też władza daje poczucie siły i satysfakcji, ale i wymaga odpowiedzialności za podejmowane decyzje. 2 Ocena nasza 1 Statut Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, Postanowienie Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy XIII Wydział Gospodarczy KRS z dnia 25 maja 2012 roku sygnatura sprawy WA.XIII NS-REJ.KRS/008369/12/413. 2 Chlebuś M. (2003), O naturze władz, Akces, Warszawa. 14

koncentruje się więc na kategorii politycznej i to w znaczeniu wysoce pejoratywnym. 1 Narastający konflikt oprowadził w konsekwencji do decyzji administracyjnej o powołaniu w dniu 26 lutego 2014 kuratora zobowiązanego do zwołania Zjazdu Krajowego WOPR i wybrania nowych władz 2. W dniu 22 listopada 2014 roku odbył się Zjazd Krajowy i doprowadził do wyboru Zarządu Głównego WOPR. Okres konfliktu we władzach WOPR, wydaje się, mamy już za sobą. Nowo wybrane władze WOPR sygnalizują kierunek działania nie nastawiony na konfrontację lecz na zrozumienie i współpracę. 3. Władzę w organizacjach zajmujących się ratownictwem należy sprawować w poczuciu służby w ratowaniu ludzkiego życia. To przekonanie stanowi o istocie powołania do roli, w której z poświęceniem służy się drugiemu człowiekowi, a nie prowadzi bezwzględną walkę o władzę. Jan Paweł II przemawiając w roku 1991 do przedstawicieli władz państwowych na Zamku Królewskim, przestrzegał, że nie można władzy sprawować inaczej, jak tylko służąc. 4 Prezes ZG WOPR oświadcza: W tej skomplikowanej sytuacji przypominam, że WOPR dysponuje rozsądnymi działaczami, mądrą i merytoryczną kadrą instruktorską, która powinna być umiejętnie przez nas wykorzystania do przywrócenia rangi WOPR szczególnie wśród dzieci i młodzieży. Mamy Radę Naukową, która sprawnie funkcjonuje i jest ceniona w środowisku naukowym. 5 Mimo tych deklaracji sytuacja w WOPR jest nadal trudna, gdyż środowisko nasze zostało podzielone, część aktualnych i byłych członków utworzyło swoje własne firmy ratownicze lub aktywnie działa w innych podmiotach, konkurencyjnych wobec WOPR. Ponadto Prezes ZG WOPR sygnalizuje wszczęcie procedur rozliczenia z niektórymi działaczami poprzednich władz. 6 W związku z tym, okres konfliktu i dalszego dzielenia się nie jest zamknięty do końca. Jak w każdej 1 Władza to bezdenne bagno napisał Dahl, R. A. w pracy The Concept of Power, Behavioral Science, 2:3 (1957: July) p. 201. 2 Postanowienie Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy w Warszawie z dnia 26 lutego 2014 r., sygn. Wa XIII NsRejKRS 56445/13/164. 3 Gicewicz S., http://www.zgwopr.pl/ 4 http://www.opoka.org.pl/biblioteka/w/wp/jan_pawel_ii/przemowienia/ 5 Gicewicz S., http://www.zgwopr.pl/ 6 Gicewicz S., Nie wykluczam jednak tym samym rozliczenia poprzednich władz których sam byłem członkiem z ich działań szczególnie jeżeli były one niezgodne z prawem lub na szkodę WOPR. 15

rewolucji. Stan ten nie gwarantuje utrzymania wiodącej roli WOPR w warunkach narastającej konkurencyjności. Uważamy jednak, że zadania statutowe WOPR mogą być realizowane bez względu na wzmiankowane konflikty we władzach oraz liczbę podmiotów zajmujących się ratownictwem w Polsce. 3. Podmioty niezwiązane bezpośrednio z WOPR Ratownictwo wodne w Polsce weszło w fazę przemian społecznych, a także politycznych i gospodarczych, będących konsekwencją transformacji systemowej lat 80-tych. Jest to także uwarunkowane prawodawstwem unijnym, które preferuje idee wolnego rynku. 1 Możliwość powoływania nowych podmiotów działających w obszarze ratownictwa wodnego i ich dynamiczny rozwój spowodowało powstanie rynku usług ratowniczych. Zgodnie z prawami rynku, jedynym kryterium powodzenia firmy jest ich efektywność ekonomiczna, wyrażona stosunkiem uzyskanych efektów i poniesionych kosztów. Efektywność ekonomiczna stanowi jeden z podstawowych sposobów oceny podejmowanych działań gospodarczych. 2 Wyższa efektywność ekonomiczna obniżając koszty wytwarzania, zwiększa zysk, co z kolei umożliwia inwestowanie albo wzrost indywidualnych wynagrodzeń. Niższa, odwrotnie, powoduje wzrost cen i spadek wynagrodzeń. 3 Podobne wątpliwości i dyskusje zrodziła postępująca komercjalizacja w Państwowym Systemie Ratownictwa Medycznego. Publiczni operatorzy w warunkach konkurencji coraz częściej przegrywają konkursy na świadczenie usług z zakresu ratownictwa medycznego. Podmioty niepubliczne są efektywniejsze, gdyż za te same środki są w stanie zaoferować wyższą jakość usług. 4 Motywy ekonomiczne (zysk) nie mogą dominować nad ideowymi (wartości) w działaniu podmiotów zajmujących się ratownictwem. Prymat wartości instrumentalnych (potrzeba zysku) nad wartościami absolutnymi (autotelicznymi) sprawia, że sprzedawana jest usługa, którą cechuje bardzo niska jakość. Aspekt aksjologiczny wymaga od 1 Sobczak K. (2002) red., Europejskie prawo gospodarcze w działalności przedsiębiorstw, Warszawa. 2 Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (2003), Ekonomia. Mikroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa. 3 Samuelson P.A., Nordhaus W.D. (2005), Ekonomia, PWN, Warszawa. 4 Senatorowie chcą wstrzymać komercjalizację ratownictwa medycznego, http://www.pracodawcyrp.pl/stanowiska/art,4774,senatorowie-chca-wstrzymackomercjalizacje-ratownictwa-medycznego.html 16

podmiotów zajmujących się ratownictwem odwołania się do wartości mających swe źródło w głębokim humanizmie działań ratunkowych. Ratowanie człowieka tonącego nie może być sprowadzone wyłącznie do działań komercyjnych i marketingowych. Na rynku usług ratowniczych muszą obowiązywać podstawowe zasady handlowe, które określono w kodeksach etycznych sprzedawców usług. 1 Fakt tworzenia takich regulacji świadczy o tym, że środowisko usługodawców zauważa problem i widzi potrzebę zabiegania o godność swojej profesji. Uważamy bowiem, że niska jakość oferowanych usług ma swe źródło w nieprzestrzeganiu przez niektórych usługodawców norm etycznych, takich jak: uczciwość i szacunek wobec klienta, wyczerpujące informowanie go o oferowanej usłudze, konieczność doskonalenia swojej wiedzy i kompetencji w zakresie przedmiotowej oferty. 2 W konsekwencji mamy brak kompetencji i zaangażowania ratowników i instruktorów danej firmy, niepotrzebny wzrost ryzyka, kiepski stan sprzętu ratowniczego i warunków higienicznych panujących w obiekcie, itp. Pojawiają się już niepokojące sygnały, że nie wszystkie z nowopowstałych podmiotów należycie wykonują swoje powinności. A ponadto, coraz częściej słyszy się o braku kompetencji i zaangażowania ratowników. 3 Są to sygnały ostrzegawcze. U źródeł takich patologii leży motyw bezwzględnego generowania korzyści materialnych, za wszelką cenę. Podsumowanie Celem opracowania było ukazanie problemów powstałych w wyniku wejścia w życie Ustawy o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych oraz rozporządzeń Ministra Spraw Wewnętrznych. Czy w tej sytuacji nowopowstałe podmioty są w stanie zaoferować wyższą jakość usług, zwłaszcza w dziedzinie edukacyjnej, współdziałania z jednostkami systemu? Czy są w stanie podjąć się stałych dyżurów ratowniczych, itp.? Należy, przede wszystkim, postawić 1 Kodeks Sprzedaży Bezpośredniej PSSB, http://pssb.pl/pssb/rules/index,kodeksetyczny.html, (dostęp 01.11.2014); Kodeks Etyki Zawodowej Sprzedawców PSZS, http://pszs.org.pl/pliki/pszs_kodeks_etyki.pdf, (dostęp 01.11.2014). 2 Myśl tę rozwija Wiesner W. (2014), Bezpieczeństwo klienta jako istotny atrybut usług rekreacyjnych, artykuł złożony do druku w Zeszytach Naukowych WSB. 3 Wypowiadał się na ten temat Jacek Kleczaj na I Kongresie Bezpieczeństwa Wodnego w Szczecinie w 2013 roku w wystąpieniu Prywatyzacja służb ratownictwa wodnego lepsza jakość czy byle jakoś?. 17

fundamentalne pytanie, czy nowa sytuacja prawna wpłynie to na ogólny poziom bezpieczeństwa na polskich wodach i w jaki sposób? Na postawione w artykule pytania poszukujemy aktualnie odpowiedzi. Uzyskamy ją dopiero po dokonaniu dokładnej analizy, uwzględniając okres kilku lat funkcjonowania stanu wprowadzonego Ustawą oraz śledząc wiele innych zmiennych. Uwagi należy traktować jako podstawę do dyskusji na temat, a także na temat optymalizacji systemu szkolenia w WOPR. Uważamy również, że należy prognozować kolejne zmiany systemowe i przygotowywać się, w formie symulacji, do działania w sytuacji spowodowanej przez ich konsekwencje. Piśmiennictwo 1. Chlebuś M. (2003), O naturze władz, Akces, Warszawa. 2. Sobczak K. (2002) red., Europejskie prawo gospodarcze w działalności przedsiębiorstw, Warszawa. 3. Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (2003), Ekonomia. Mikroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa. 4. Samuelson P.A., Nordhaus W.D. (2005), Ekonomia, PWN, Warszawa. 5. Dahl, R. A. (1957), The Concept of Power, Behavioral Science, 2:3 (1957: July) p. 201. 6. Kleczaj J. (2013), Prywatyzacja służb ratownictwa wodnego lepsza jakość czy byle jakoś?, I Kongres Bezpieczeństwa Wodnego w Szczecinie w 2013 roku. 7. Gicewicz S., http://www.zgwopr.pl/. 8. Kodeks Sprzedaży Bezpośredniej PSSB, http://pssb.pl/pssb/rules/index,kodeks-etyczny.html. 9. Kodeks Etyki Zawodowej Sprzedawców PSZS, http://pszs.org.pl/pliki/pszs_kodeks_etyki.pdf. 10. Mazurska Służba Ratownicza, http://www.msr-okartowo.pl/. 11. Mazurskie WOPR, http://www.mopr.com.pl/. 12. Postanowienie Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy w Warszawie z dnia 26 lutego 2014 roku, sygn. Wa XIII NsRejKRS 56445/13/164. 13. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 23 stycznia 2012 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących liczby ratowników wodnych zapewniających stałą kontrolę wyznaczonego obszaru wodnego (Dz. U. z dnia 27 stycznia 2012 r.). 18

14. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 6 marca 2012 r. w sprawie sposobu oznakowania i zabezpieczania obszarów wodnych oraz wzorów znaków zakazu, nakazu oraz znaków informacyjnych i flag (Dz. U. z dnia 19 marca 2012 r.). 15. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 27 lutego 2012 r. w sprawie wymagań dotyczących wyposażenia wyznaczonych obszarów wodnych w sprzęt ratunkowy i pomocniczy, urządzenia sygnalizacyjne i ostrzegawcze oraz sprzęt medyczny, leki i artykuły sanitarne (Dz. U. z dnia 9 marca 2012 r.). 16. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 czerwca 2012 r. w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym (Dz. U. z dnia 2 lipca 2012 r.). 17. Senatorowie chcą wstrzymać komercjalizację ratownictwa medycznego, http://www.pracodawcyrp.pl/stanowiska/art,4774,senatorowie-chcawstrzymac-komercjalizacje-ratownictwa-medycznego.html. 18. Statut Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, Postanowienia Sądu Rejonowego dla m. st. Warszawy XIII Wydział Gospodarczy KRS z dnia 25 maja 2012 roku sygnatura sprawy: WA.XIII NS-REJ.KRS/008369/12/413. 19. Towarzystwo Zapobiegania Tonięciom i Ratowania Tonących w Supraślu, http://www.tztirt.prv.pl/. 20. Ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych (Dz. U. Nr 208, poz. 1240). 21. Wiesner W. (2014), Bezpieczeństwo klienta jako istotny atrybut usług rekreacyjnych, artykuł złożony do druku w Zeszytach Naukowych WSB. 22. Wiesner W. (2008), Analiza szkolenia kadry pedagogicznej WOPR w aspekcie różnorodnych koncepcji zabezpieczenia ratowniczego, Sporty Wodne i Ratownictwo, 2008, vol.2-3, s. 56-61. 23. https://www.msw.gov.pl/pl/bezpieczenstwo/nadzor-nadratownictwe/10071,podmioty-uprawnione-do-wykonywania-zadanratownictwa-gorskiego-i-wodnego.html. 24. http://www.opoka.org.pl/biblioteka/w/wp/jan_pawel_ii/przemowi enia/. 19

TRAFNOŚĆ I RZETELNOŚĆ TESTÓW UMIEJĘTNOŚCI RATOWNICZYCH Accuracy and reliability of tests rescue skills Arkadiusz Stanula 1, Marek Strzała 2, Andrzej Ostrowski 2, Wojciech Sadowski 3 1 Katedra Teorii i Praktyki Sportu, Zakład Metodologii, Statystyki i Informatyki, Akademia Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach 2 Instytut Sportu, Zakład Sportów Wodnych, Akademia Wychowania Fizycznego im. Bronisława Czecha w Krakowie 3 Student studiów doktoranckich Akademii Wychowania Fizycznego im. Jerzego Kukuczki w Katowicach Liczba znaków: 31429 (ze streszczeniami i grafikami) Number of characters: 31429 (with abstracts and graphics). Słowa kluczowe: ratownictwo wodne, ocena umiejętności ratowniczych Key words: lifesaving, tests of lifesaving abilities Streszczenie W pracy przedstawiono wyniki badań dotyczących trafności i rzetelności oceny kompleksowej próby egzaminacyjnej na stopień Młodszego Ratownika WOPR. W badaniach wzięło udział 67 kandydatów na stopień ratownika WOPR (19 kobiet i 48 mężczyzn). Ratowników poddano testom oceniającym umiejętności ratownicze, takie jak: pływanie na dystansie 50 m sposobem dowolnym, holowanie manekina na dystansie 25 m, nurkowanie w dal na odległość 25 m, nurkowanie w głąb oraz rzuty rzutką ratowniczą na odległość 10 i 15 m. Ponadto oceniono te umiejętności łącznie, w postaci symulowanej akcji ratowniczej. Wyniki badań pozwoliły wyciągnąć wnioski, że kompleksowa próba egzaminacyjna jest znacznie trudniejsza do zrealizowania przez ratowników płci żeńskiej. Na takie wyniki złożyły się przede wszystkim umiejętności w posługiwaniu się podręcznym sprzętem ratowniczym oraz niższy poziom siły, szczególnie pożądany podczas holowania. Abstract This paper shows the results of research concerning the accuracy and reliability of the comprehensive evaluation of the examination for the junior lifeguard of WOPR rank. Sixty seven candidates for the lifeguard of WOPR rank (19 women and 48 men) took part in this research. The lifeguards were tested on such lifesaving abilities as: freestyle swimming on the distance of 50 m, towing a mannequin on the distance of 25 m, deep-diving and throwing the rescue line on the distance of 10 and 15 meters. Moreover, these skills were assessed jointly in a simulated rescue action. The results of the research enabled the following conclusion to be drawn: the comprehensive examination is significantly more difficult to carry out by the female lifeguards. The reasons for this result are mainly: lower abilities in handling the handheld rescue equipment and lower level of strength, particularly desirable during the towing. 20

Wprowadzenie Zdecydowana większość służb ratowniczych, których celem jest niesienie pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach, które wydarzyły się niezależnie od miejsca (na ziemi, pod ziemią, w wodzie, pod wodą, w górach, jaskiniach itp.) wymagają od swoich członków wysokiego poziomu w zakresie wiedzy i umiejętności. Podmioty te już na wstępnym etapie naboru prowadzą skrupulatną selekcję kandydatów poprzez poddawanie ich rozmaitym testom, wśród których na czołowym miejscu znajdują się testy sprawności specjalnej 1, 2, 3, 4. Od samego początku działalności Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego funkcjonował system gradacji stopni ratowniczych, umożliwiający członkom tego stowarzyszenia systematyczny rozwój w różnych sferach osobowości ratowniczej. Dzięki gradacji stopni ratowniczych system ten wyzwalał pozytywne przejawy w samodoskonaleniu się, celem którego była chęć awansowania na wyższy stopień, zwiększający zakres kompetencji ratownika [Stanula, 2005]. Pomimo, iż każdy awans w strukturze funkcjonujących stopni ratowniczych związany był z koniecznością zdania przed komisją egzaminu sprawnościowego, to jednak wymogi te sprowadzały się do kilku prób oceniających wyizolowane elementy składające się na hipotetyczną akcję ratowniczą. I tak w przypadku egzaminu na stopień Młodszego Ratownika oraz Ratownika WOPR, egzamin końcowy obejmował, odpowiednio pływanie na dystansie 50 m i 100 m, holowanie trzema wybranymi sposobami na dystansie 100 m (w tym sposobem żeglarskim 50 m) i 150 m (w tym sposobem żeglarskim 75 m), nurkowanie w dal na dystansie 25 m, nurkowanie w głąb na 4 m oraz zaliczenie pozorowanej akcji ratowniczej zaprojektowanej i ocenianej subiektywnie przez egzaminujących 5. Podobne wymogi dla praktycznego egzaminu końcowego zachowały się 1 Zarządzenie Nr 418 Komendanta Głównego Policji z dnia 15 kwietnia 2011 r. wsi. zakresu oraz szczegółowych warunków, trybu przeprowadzania oraz zasad oceniania sprawności fizycznej policjantów. 2 Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 27 października 2005 r. wsi. zakresu, trybu i częstotliwości przeprowadzania okresowych profilaktycznych badań lekarskich oraz okresowej oceny sprawności fizycznej strażaka państwowej Straży Pożarnej. 3 Regulamin straży ratunkowej TOPR z dnia 24 stycznia 2012 r. 4 Statut TOPR Zatwierdzony przez Walne Zebranie TOPR w dniu 25 października 2008. 5 Instrukcja Szkolenia WOPR 1/87; Instrukcja Szkolenia WOPR 1/2000. 21

w obecnym systemie szkolenia wprowadzonym przez rozporządzenie do Ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 r., o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych. Kandydat na ratownika powinien wykazać się umiejętnością pokonania dystansu 400 m sposobem dowolnym oraz dystansu 50 m sposobem ratowniczym, nurkowaniu w dal na dystansie 25 m z wyławianiem dwóch przedmiotów, manewrowania łodzią wiosłową, holowania trzema sposobami na dystansie 150 m, podjęcia z wody osoby poszkodowanej na wysokość 30 cm od lustra wody lub na pokład łodzi oraz zaliczenia pozorowanej akcji ratowniczej polegającej na przepłynięciu dystansu co najmniej 20 m, wydobyciu manekina położonego na dnie i na holowaniu go w pasie ratowniczym do brzegu na dystansie 20 m. Opisane powyżej wymogi egzaminacyjne, bez względu na to jakie ustalono normy czasowe dla elementów związanych z pokonaniem określonego dystansu czy kryteriów jakościowego wykonania pozostałych elementów posiadają kilka wad. Do najważniejszych zaliczyć można oderwanie tych prób od realiów jakie występują podczas prawdziwej akcji ratunkowej, a więc połączenia kilku umiejętności w sekwencję działań składających się na całą akcję. Innym poważnym mankamentem jest uwrażliwienie zarówno kursantów jak i instruktorów na konkretne wymogi egzaminacyjne, skutkiem czego pozostałe czynności ratownicze (np. posługiwanie się rzutkami), które nie podlegają ocenie na egzaminie traktuje się pobieżnie lub całkowicie pomija w procesie nauczania. Dlatego też, biorąc pod uwagę wymienione powyżej niedociągnięcia postuluje się wprowadzenie obiektywnej i kompleksowej próby oceniającej umiejętności ratownicze w warunkach najbardziej zbliżonych do realnej akcji ratowniczej. Celem niniejszej pracy jest ocena kompleksowej próby zaliczeniowej zaprojektowanej w formie symulowanej akcji ratowniczej, jaka funkcjonuje w wymogach egzaminacyjnych na egzaminie praktycznym na stopień Młodszego Ratownika WOPR w Śląskim Wodnym Ochotniczym Pogotowiu Ratunkowym. Materiał i metody badań W badaniach udział wzięło 67 kandydatów na stopień ratownika WOPR (19 kobiet i 48 mężczyzn), uczęszczających na kursy prowadzone w miejscowościach z terenu województwa śląskiego. Średni wiek kobiet i mężczyzn wynosił odpowiednio: 17,9±2,6 lat i 17,8±2,1 lat. Masa oraz 22

wysokość ciała badanych kobiet i mężczyzn wynosiła odpowiednio: 64,3±9,8 kg przy 170,4±7,8 cm oraz 74,0±10,5 kg przy 178,7±7,6 cm. Szczegółowe statystyki opisowe dla badanej grupy zaprezentowano w tabeli 1. Osoby biorące udział w badaniach zostały do nich zakwalifikowane na podstawie ochotniczych zgłoszeń. Po przedstawieniu planu badań, każdy z nich zgodził się wziąć w nich udział. Tabela 1. Charakterystyka wieku oraz podstawowych parametrów somatycznych badanej grupy ratowników Parametr Płeć m Me Min Maks S V As Ku Wiek Masa ciała K 17,89 17 16 28 2,81 15,68 2,88 9,71 M 17,81 17 16 26 2,05 11,50 2,74 7,88 K 64,26 64 47 86 9,77 15,21 0,93 1,33 M 73,98 75 48 98 10,51 14,20 0,14 0,27 Wysokość ciała K 170,37 168 157 183 7,83 4,59 0,35-1,04 M 178,65 180 153 193 7,56 4,23-0,55 1,76 LEGENDA: N ilość badanych; m średnia arytmetyczna; Me mediana; S odchylenie standardowe; V współczynnik zmienności; Min, Maks wartość minimalna oraz maksymalna; As współczynnik skośności; Ku współczynnik skupienia. Przebieg i organizacja badań Badania zostały przeprowadzone na pływalniach krytych o wymiarach 25 m x 12,5 m i głębokości maksymalnej 3,8 m. Przed przystąpieniem do badań, ratownicy zostali dokładnie poinformowani o przebiegu każdej z prób wchodzącej w zakres badań. Szczegółowo wyjaśniono sposób wykonania próby, uzupełniony o rzeczywistą prezentację przez demonstratora. Podczas prób ratownicy korzystali ze sprzętu ratowniczego dostępnego na pływalni (manekiny, rzutki, pasy ratownicze, boje SP). Na każdej z pływalń, w których prowadzono badania, warunki techniczne tj. szerokość torów do pływania, głębokość wody w najgłębszym miejscu były identyczne. Między poszczególnymi próbami podlegającymi ocenie było wystarczająco dużo czasu, by ratownicy uzyskali pełny odpoczynek, tak by zmęczenie nie wpływało na 23

pomiar. Zebrany w toku badań materiał opracowano metodami statystycznymi korzystając z programu Statistica v.12 PL (StatSoft, Inc., 2014). Każdorazowo podczas obliczeń przyjmowano poziom istotności α=0,05. W pierwszej kolejności badani ratownicy wykonywali kompleksową próbę egzaminacyjną na stopień Młodszego Ratownika WOPR opracowaną przez Przewodniczącego Komisji Szkolenia WOPR Województwa Śląskiego Arkadiusza Stanula. Podczas tej próby mierzony był czas całej akcji oraz ilość rzutów rzutką ratunkową. W następnej kolejności odrębnie oceniano umiejętność posługiwania się rzutką ratunkową na odległości 10 i 15 metrów. Podczas tych prób badano ilość rzutów oraz ich celność. Następnie ratownicy nurkowali w głąb wyławiając krążki. Badana była ilość wyłowionych krążków. Kolejną próbą było holowanie manekina na dystansie 25 m. Do holowania wykorzystywano standardowego manekina DLRG, wypełnionego w całości wodą. Podczas próby mierzono czas. Ostatnim sprawdzianem było pływanie na dystansie 50 m stylem dowolnym. Badanym mierzono czas wykonania próby. Poniżej przedstawiono szczegółowy opis prób sprawnościowych. Kompleksowa próba egzaminacyjna na stopień Młodszego Ratownika WOPR: 1) Ratownik na sygnał AKCJA podejmuje z podłoża wcześniej przygotowaną rzutkę (rękawową, siatkową lub linę do rzutów) w celu wykonania skutecznego rzutu na odległość 10 m (za skuteczny rzut przyjęto taki, w wyniku którego linka rzutki dotknie rozwieszonej w poprzek toru pływackiego liny sygnałowej oddalonej od przedniej krawędzi pływalni o 10 m, a ponadto zmieści się w pasie o szerokości 2,5 m (standardowa szerokość toru)). Ratownik mógł wykonać tylko 3 rzuty, w przypadku nie zaliczenia próby, Ratownik był zobowiązany wykonać rundę karną wg zasad opisanych w dalszej części. 2) Po wykonaniu skutecznego rzutu lub 3 rzutów niecelnych Ratownik ubiera szelki pasa ratowniczego węgorz lub Bojki SP, po czym poprzez zastosowanie bezpiecznego oraz skutecznego skoku ratowniczego (wykroczny, rozkroczny lub ślizgowy) wchodzi do wody. 3) Ratownik pokonuje sposobem dowolnym dystans 25 m. 24

4) Następnie Ratownik pokonuje dystans 15 m sposobem ratowniczym (kraul ratowniczy, żabka ratownicza) z obserwacją w przód. 5) Po zatrzymaniu się przed liną sygnałową Ratownik wykonuje zejście pod wodę płynąc odcinek 10 m w kierunku umieszczonego na dnie manekina, po czym bezpośrednio, zgodnie z zasadami sztuki ratowniczej podejmuje manekina wypływając z nim na powierzchnię wody. 6) Po wydobyciu manekina na powierzchnię wody, Ratownik zgodnie ze sztuką ratowniczą holuje go na dystansie 20 m (czyli do liny sygnałowej i z powrotem). Wykonując nawrót Ratownik obowiązany jest dotknąć jedną ręką liny sygnałowej. Po przepłynięciu dystansu 20 m i dotknięciu ręką ściany końcowej pływalni zatrzymywany jest czas. 7) Ratownik w ciągu 15 s od zatrzymania czasu musi wyjść z wody oraz dojść do fantoma do nauki RKO, na którym ma zaprezentować algorytm udzielania pomocy dorosłej osobie poszkodowanej wskutek tonięcia, która jest nieprzytomna i nie oddycha. 8) Runda karna. W przypadku wykonania trzech niecelnych rzutów, Ratownik po holowaniu na dystansie 20 m zobowiązany jest do wykonania rundy karnej, która polega na przepłynięciu dystansu 20 m sposobem dowolnym, wyznaczonym od krawędzi pływalni do liny sygnałowej i z powrotem. Podczas badań pominięto pkt 7, opisujący czynności RKO, gdyż nie był on przedmiotem badań. Tak, więc ratownicy kończyli próbę sprawnościową po holowaniu manekina lub ewentualnej rundzie karnej. Ocena indywidualnych umiejętności ratowniczych na podstawie pojedynczych prób: Rzut rzutką ratunkową na odległość 10 m oraz 15 m. Badany wykonuje rzut rzutką ratunkową na odległość 10 m. Odległość wyznaczono poprzez zamocowanie w poprzek toru liny oddalonej od przedniej krawędzi pływalni o 10 m. Ratownik ma możliwość wykonania 3 rzutów. Jeśli wykona celny rzut za pierwszym razem, kolejnych rzutów już nie wykonuje. Pierwszy rzut jest wykonany sklarowaną rzutką. Każdy następny rzut uczestnik oddaje rozwiniętym sprzętem. Rzut uznawany jest za celny, jeśli rzutka upadnie za linę wyznaczająca 10 m oraz zmieści się w torze o szerokości 2,5 m (standardowa szerokość toru 25

pływackiego). Te same zasady dotyczą próby rzutu rzutką na odległość 15 m. Nurkowanie w głąb (3,8 m) wraz z wyławianiem 3 przedmiotów. Przedmiotami do wyłowienia są standardowe krążki hokejowe w kolorze czarnym, ustawione na dnie w linii prostej na środku toru. Pierwszy krążek znajduje się przy ścianie pływalni (0 m), drugi i trzeci ustawione są odpowiednio w odległości 4 m i 8 m od ściany pływalni. Badany wykonuje dowolny skok ratowniczy ze słupka startowego, następnie zanurza się pod wodę sposobem scyzoryk i wyławia krążki w ściśle określonej kolejności, rozpoczynając od krążka na 8 m, poprzez krążek na 4 m i kończąc na krążku przy ścianie pływalni. Badany wyławia krążki za jednym podejściem, tzn. po wykonaniu nurkowania powinien podjąć wszystkie krążki. Holowanie manekina na dystansie 25 m. Badany na sygnał startowy rozpoczyna holowanie manekina na dystansie 25 m. Sposób holowania jest dowolny, zgodny ze sztuką ratowniczą. Czas mierzony był stoperem przez dwóch niezależnych ekspertów z dokładnością do 0,01 s, zatrzymywany w momencie, gdy badany dotknął ręką ściany pływalni. Do analizy brano średni czas z dwóch pomiarów. Pływanie na dystansie 50 m. Badany na sygnał wykonywał skok startowy ze słupka, po czym przepływał 50 m stylem dowolnym. Pomiar był analogiczny jak przy holowaniu (opisanym powyżej), czas zatrzymywany był w momencie dotknięcia ręką ściany pływalni. Wyniki badań Zgodnie z planem organizacji badań opisanym powyżej zmierzono czas wykonania kompleksowej próby egzaminacyjnej na stopień Młodszego Ratownika WOPR wraz z adnotacją o liczbie celnych rzutów rzutką ratunkową. Następnie dokonano pomiarów czasów poszczególnych elementów prób sprawnościowych, tj. pływania stylem dowolnym na dystansie 50 m oraz holowania manekina na dystansie 25 m. Całość uzupełniono o pomiar ilości krążków wyłowionych podczas próby nurkowania oraz ilości celnych rzutów rzutką ratunkową na odległości 10 i 15 m. Szczegółowe wyniki z kompleksowej próby egzaminacyjnej przedstawiono w tabeli 2, natomiast wyniki z testów pojedynczych elementów sprawności ratowniczej przedstawiono w tabeli 3. 26

Tabela 2. Charakterystyka wyników uzyskanych przez ratowników i ratowniczki w kompleksowej próbie egzaminacyjnej na stopień Młodszego Ratownika Parametr Płeć m Me Min Czas [sek] Rzut rzutką ratunkową [za którym rzutem osiągnięto cel] Mak s S V As Ku M 123,92 121,5 88 193 18,63 15,04 1,41 3,69 K 169,89 171 113 257 38,83 22,86 0,44 0,05 M 1,15 1 1 3 0,41 35,96 2,97 8,96 K 2,05 2 1 3 0,97 47,27 0,11 2,08 Statystyczna istotność różnic pomiędzy Kobietami i Mężczyznami: * p 0,05; p 0,01; p 0,001 Wyniki kompleksowej próby egzaminacyjnej, zarówno w przypadku czasu wykonania całego zadania jak i w samym elemencie rzutu rzutką ratowniczą wskazują na przewagę ratowników płci męskiej. Ratownicy byli lepsi od swoich koleżanek o 45,97 sek., co stanowi 37,1% (p 0,001). Tak znaczna różnica jest wynikiem perfekcyjnego wykonania obowiązkowego elementu jakim jest oddanie celnego rzutu rzutką ratunkową. Mężczyźni w zdecydowanej większości przypadków trafiali za pierwszym razem (o czym świadczy współczynnik asymetrii; As=2,97), natomiast kobiety najczęściej trafiały dopiero za drugim razem. Różnica ta, podobnie jak w przypadku czasu wykonania całej próby była istotna statystycznie na poziomie p 0,001. Rozkład wyników dla całej próby egzaminacyjnej oraz dla rzutu rzutką ratunkową zaprezentowano na rycinie 1 i 2. 27

Rycina 1. Rozkład wyników kobiet i mężczyzn w kompleksowej próbie egzaminacyjnej na stopień Młodszego Ratownika. Rycina 2. Rozkład wyników kobiet i mężczyzn w próbie rzutu rzutką ratowniczą 28

Tabela 3. Charakterystyka wyników uzyskanych przez ratowników i ratowniczki w poszczególnych próbach umiejętności ratowniczych Parametr Płeć m Me Min Maks S V As Ku Pływanie na dystansie M 35,19 34 26 45 4,90 13,93 0,18-0,72 50 m [sek] K 39,16 37 33 54 6,24 15,93 1,45 1,19 Holowanie M 35,27 34,5 25 54 6,02 17,06 1,25 2,00 manekina 25 m [sek] K 41,42 40 33 57 6,46 15,59 0,87 0,13 Rzut rzutką M 1,10 1 1 2 0,31 27,96 2,68 5,38 ratunkową (10 m) K 1,89 2 1 3 0,88 46,19 0,22-1,71 Rzut rzutką M 1,33 1 1 3 0,56 41,90 1,47 1,32 ratunkową (15 m) K 1,84 2 1 3 0,69 37,36 0,21-0,66 Nurkowanie w głąb [ilość M K 2,96 2,95 3 3 2 2 3 3 0,20 0,23 6,83 7,78-4,74-4,36 21,32 19,00 pod.kr.] Statystyczna istotność różnic pomiędzy Kobietami i Mężczyznami: * p 0,05; p 0,01; p 0,001 Dokonując analizy wyników uzyskanych przez ratowników płci męskiej i żeńskiej podczas odrębnie ocenianych umiejętności ratowniczych zauważyć można prawie całkowitą dominację mężczyzn. Zarówno podczas pływania na dystansie 50 m jak i holowania manekina na dystansie 25 m różnice między mężczyznami a kobietami były istotne statystycznie (odpowiednio: p 0,01 i p 0,001) wynosząc w sekundach 3,97 (11,28%) oraz 6,15 (17,44%), odpowiednio. W posługiwaniu się rzutką ratunkową mężczyźni znacznie częściej niż kobiety osiągali cel za pierwszym wykonanym rzutem, przy czym warto odnotować, że o ile w rzucie na odległość 10 m mężczyźni trafiali regularnie do celu za pierwszym razem (V=27,96%), o tyle w rzucie na odległość 15 m celność pogorszyła się (V=41,90%). Różnica pomiędzy kobietami a mężczyznami pod względem celności rzutów rzutką ratowniczą, zarówno na odległość 10 jak i 15 m była istotna statystycznie (odpowiednio: p 0,001 i p 0,01). Jedynie w próbie nurkowania w głąb, badani ratownicy i ratowniczki w większości przypadków podejmowali komplet krążków z dna pływalni, stąd brak statystycznej różnicy. Rozkład wyników dla poszczególnych prób umiejętność ratowniczych zaprezentowano na rycinach 3-7. 29