SZKOLENIE RATOWNIKÓW WODNYCH NA TLE ZMIENIAJĄCYCH SIĘ UWARUNKOWAŃ PRAWNYCH Lifeguard training of water on the background of changing legal

Transkrypt

1 SZKOLENIE RATOWNIKÓW WODNYCH NA TLE ZMIENIAJĄCYCH SIĘ UWARUNKOWAŃ PRAWNYCH Lifeguard training of water on the background of changing legal Andrzej Ostrowski¹, Marek Strzała¹, Mirosław Juszkiewicz¹, - Arkadiusz Stanula², Aleksander Skaliy³ ¹Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie ²Akademia Wychowania Fizycznego w Katowicach ³Wyższa Szkoła Gospodarki w Bydgoszczy Liczba znaków: (ze streszczeniami i grafikami) Number of characters: (with abstracts and graphics). Słowa kluczowe: ratownictwo wodne, szkolenie, akty prawne Key words: water rescue, training, legal acts Streszczenie Potrzebę bezpieczeństwa jako stanu nie zagrożenia, spokoju oczekuje każdy człowiek, szczególnie przebywając w miejscach, które nierozerwalnie wiążą się z ryzykiem. W szczególnych stanach zagrożenia dóbr publicznych, a takim dobrem jest bezpieczeństwo ludności, zgodnie z konstytucją ingerować może państwo, szczególnie poprzez uregulowania prawne. W celu ograniczenia wypadków zorganizowano w Polsce ratownictwo wodne polegające na prowadzeniu działań ratowniczych, w szczególności na organizowaniu i udzielaniu pomocy osobom, które uległy wypadkowi lub są narażone na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia na obszarze wodnym. Ratownictwo wodne wykonują w szczególności ratownicy wodni, których szkoleniem zajmują się podmioty ratownicze w szczególności Wodne Ochotnicze Pogotowie Ratunkowe. Na system szkolenia oddziaływają zmiany społeczne i związane z tym uwarunkowania prawne. Na przestrzeni ostatnich 10 lat wprowadzono 6 ustaw, 5 rozporządzeń, 2 Statuty WOPR, 5 Uchwał ZG WOPR regulujących szkolenie ratownicze w zakresie wymogów wstępnych, programów kursów i egzaminów końcowych na ratownika wodnego. Abstract The need of the safety as a state of peace and being unthreatened is expected by everybody, particularly by ones staying in places inseparably connected to risk. In special states, when the public goods, including safety of population, are endangered, the state is allowed to interfere, particularly by proper legal solutions. In order to limitate the amount of accidents, water rescue have been established in Poland, consisting of conducting salvage operations, particularly of organizing and providing help to people who have been injured or are in danger of death or health hazard in the area of reservoirs. Water rescuing is particurarly executed by water rescuers, whose training is delivered by rescuing subjects, especially by Water Voluntary Rescuing Service (WOPR). The training system is influenced by changes in the society and legal conditions entailed by those. In the span of last ten years six laws, five regulations, two 101

2 WOPR Statutes and five central WOPR administration's resolutions were introduced, governing the rescuing training in the field of preliminary requirements, courses' programmes and final exams for the water rescuer degree. Wstęp Potrzebę bezpieczeństwa jako stanu nie zagrożenia, spokoju oczekuje każdy człowiek, szczególnie przebywając w miejscach, które nierozerwalnie wiążą się z ryzykiem. W szczególnych stanach zagrożenia dóbr publicznych, a takim dobrem jest bezpieczeństwo ludności, zgodnie z konstytucją ingerować może państwo, szczególnie poprzez uregulowania prawne. Przebywanie na obszarach wodnych czyli na wodach śródlądowych oraz przybrzeżnych w rozumieniu art. 5 Ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne, a także na wyznaczonych obszarach wodnych, czyli kąpieliskach, miejscach wykorzystywanych do kąpieli, pływalniach oraz innych obiektach dysponującymi nieckami basenowymi o łącznej powierzchni powyżej 100 m 2 i głębokości ponad 0,4 m w najgłębszym miejscu lub głębokości powyżej 1,2 m niesie za sobą ryzyko powstania wypadku. Wypadek natomiast to nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które wystąpiło podczas pływania, kąpania lub uprawiania sportu lub rekreacji na obszarach wodnych, którego następstwem może być naruszenie czynności narządu ciała lub rozstrój zdrowia. W celu ograniczenia wypadków zorganizowano w Polsce ratownictwo wodne polegające na prowadzeniu działań ratowniczych, w szczególności na organizowaniu i udzielaniu pomocy osobom, które uległy wypadkowi lub są narażone na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia na obszarze wodnym. Ratownictwo wodne wykonują w szczególności ratownicy wodni, czyli osoby posiadające wiedzę i umiejętności z zakresu ratownictwa i technik pływackich oraz inne kwalifikacje przydatne w ratownictwie wodnym i spełniające wymagania określone w art. 13 ust. 1 Ustawy z 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym zatrudnione lub pełniące służbę w podmiocie uprawnionym do wykonywania ratownictwa wodnego lub będące członkiem tego podmiotu. Ratownicy wodni, choć działają przede wszystkim na wyznaczonych obszarach wodnych, to należy do nich także niesienie pomocy osobom zagrożonym utonięciem poza nimi. 102

3 Największym wyzwaniem dla ratowników jest zapewnienie bezpieczeństwa uprawiającym różne formy sportu w wodzie. Dotyczy to ogromnej rzeszy społeczeństwa traktujących wodę jako miejsce rekreacji i wypoczynku, uczniów uczęszczających na lekcje wychowania fizycznego, sportowców uprawiających różne dyscypliny w środowisku wodnym, jak też niepełnosprawnych, dla których przebywanie i ćwiczenia w wodzie są lekarstwem na powrót do pełnosprawności. Cel pracy Skuteczne ratownictwo wodne opiera się w dużej mierze na odpowiednio skonstruowanym systemie szkolenia ratowników w zakresie posługiwania się podręcznym i pływającym sprzętem ratowniczym, pływania, holowania, uwalniania się z objęć i chwytów tonącego oraz nurkowania. Opanowanie tych elementów na wysokim poziomie z wykorzystaniem profesjonalnego sprzętu, pozwala na skuteczne działania ratownika. W latach szkolenie ratowników wodnych ulegało częstym zmianom w zakresie: warunków formalnych kwalifikacji na kurs, programów szkolenia, wymagań egzaminacyjnych, uprawnień po zdaniu egzaminów i sprawdzianów ratownika wodnego. Określenie w jakim stopniu akty prawne związane z ratownictwem wodnym, obowiązujące w latach determinowały szkolenie ratowników wodnych jest głównym celem pracy. W związku z powyższym postawiono następujące pytania badawcze: 1. Jakie akty prawne regulowały szkolenie na ratownika wodnego? 2. Jak zmieniały się wymagania wstępne na ratownika wodnego? 3. Jak zmieniały się programy kursów na ratownika wodnego? 4. Jak zmieniały się egzaminy na ratownika wodnego? Materiał i metody Materiałem badawczym do powyższego opracowania były akty prawne regulujące szkolenie ratowników wodnych w Polsce w latach oraz statystyki Krakowskiego WOPR w zakresie szkolenia ratowników wodnych. 103

4 Ratownik wodny w badanym okresie występował pod nazwą ratownik WOPR ratownik wodny pływalni, śródlądowy, morski, ratownik wodny. Dla ujednolicenia w pracy wprowadzono nazwę ratownik wodny. Ustawy poddane analizie to: Ustawa z dnia 18 stycznia 1996 r. o kulturze fizycznej, Ustawa z dnia 18 lipca 2001 r. Prawo wodne, Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, Ustawa z dnia 8 września 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym, Ustawa z dnia 25 czerwca 2010 r. o sporcie, Ustawa z dnia 18 sierpnia 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych. Rozporządzenia poddane analizie to: Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 maja 1997 r. w sprawie określenia warunków bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających, kąpiących się i uprawiających sporty wodne, Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 27 czerwca 2001 r. w sprawie kwalifikacji, stopni i tytułów zawodowych w dziedzinie kultury fizycznej oraz szczegółowych zasad i trybu ich uzyskiwania, Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 12 listopada 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków i uprawnień specjalistycznych organizacji ratowniczych, warunków ich wykonywania przez inne organizacje ratownicze oraz rodzaju i wysokości świadczeń przysługujących ratownikom górskim i wodnym w związku z udziałem w akcji ratowniczej, Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 19 marca 2007 r. w sprawie kursu w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy, Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 21 czerwca 2012 r. w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym. Statuty WOPR poddane analizie to: Statut Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego z 1999 r., Statut Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego obowiązujący od 2003 r. 104

5 Uchwały Prezydium Zarządu Głównego WOPR poddane analizie to: Uchwała Prezydium ZG WOPR nr 1/11/99 z dnia 10 grudnia 1999 r. w sprawie stopni ratowników i instruktorów WOPR, Uchwałą nr 1/5/08 Prezydium ZG WOPR z dnia 6 grudnia 2008 r. w sprawie stopni ratowników i instruktorów WOPR, Uchwała nr 6/6/09 Prezydium ZG WOPR z dnia 5 grudnia 2009 r. w sprawie szczególnego trybu uzyskiwania stopni ratowników wodnych i instruktorów WOPR, Uchwała nr 4/6/10 Prezydium ZG WOPR z dnia 12 grudnia 2010 r. w sprawie szczególnego trybu uzyskiwania stopni ratowników wodnych, Decyzja nr 4/2005 Prezesa WOPR z dnia 30 grudnia 2005 r. w sprawie programów szkolenia WOPR. 1. Akty prawne regulujące szkolenie ratowników wodnych w latach Szkolenie ratowników wodnych w latach regulowały ustawy, rozporządzenia, uchwały i instrukcje szkolenia. Akty prawne regulujące szkolenie ratowników wodnych do 2008 roku Szkolenie ratowników wodnych do 2008 r. określono Uchwałą Prezydium Zarządu Głównego WOPR nr 1/11/99, z dnia 10 grudnia 1999 r. w sprawie stopni ratowników i instruktorów WOPR, która została opracowana na podstawie 9 pkt. 11 Statutu WOPR z 1999 r. i Ustawy z 1996 r. o kulturze fizycznej. Uchwała zaczęła obowiązywać od 1 stycznia 2000 r., wprowadzając stopnie młodszego ratownika WOPR, ratownika WOPR, starszego ratownika WOPR, instruktora WOPR oraz instruktora wykładowcę WOPR. W ustawie o kulturze fizycznej z 1996 r. napisano między innymi, że organizowanie pomocy oraz ratowanie osób, które uległy wypadkowi lub są narażone na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia na wodach, należy w szczególności do Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego specjalistycznego stowarzyszenia o zasięgu 105

6 ogólnokrajowym w zakresie określonym w statucie tej organizacji. Nałożyło to na tę organizację obowiązek szkolenia kadr ratowniczych. Ratownik WOPR miał prawo do samodzielnej pracy na kąpieliskach i pływalniach, koloniach dla dzieci i obozach młodzieżowych oraz w czasie imprez na wodach i nad wodami zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami. Ratownik WOPR mógł prowadzić szkolenie podstawowe. Akty prawne regulujące szkolenie ratowników wodnych w 2009 roku Szkolenie ratowników wodnych w 2009 r. określono uchwałą nr 1/5/08 Prezydium ZG WOPR z dnia 6 grudnia 2008 r. w sprawie stopni ratowników i instruktorów WOPR na podstawie 22 ust. 1 i 21 pkt. 3 Statutu WOPR i 3 ust. 1 pkt. 4, Ustawy z 2006 r. Państwowym Ratownictwie Medycznym oraz Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków i uprawnień specjalistycznych organizacji ratowniczych, warunków ich wykonywania przez inne organizacje ratownicze oraz rodzaju i wysokości świadczeń przysługujących ratownikom górskim i wodnym w związku z udziałem w akcji ratowniczej. Według tej Uchwały, WOPR jako specjalistyczna organizacja ratownicza i stowarzyszenie kultury fizycznej o zasięgu ogólnokrajowym nadawał ratownikom stopnie: młodszy ratownik WOPR; ratownik WOPR, starszy ratownik WOPR, ratownikom zawodowym stopnie: ratownik wodny pływalni; ratownik wodny śródlądowy; ratownik wodny morski. Wszystkie kursy zarejestrowane od 1 stycznia 2009 r., zgodnie z Uchwałą Nr 1/5/2008 Prezydium ZG WOPR z dnia 6 grudnia 2008 r. w sprawie stopni ratowników i instruktorów WOPR powinny być realizowane wg nowego programu szkolenia. Kursy zarejestrowane do 31 grudnia 2008 r. i kończone w 2009 r. realizowane były według starego programu szkolenia 1/2000 i po ich pozytywnym zakończeniu ratownicy otrzymywali stopnie i uprawnienia wynikające z dotychczas obowiązującego programu. W kursach ochotniczych mogły brać udział osoby niepełnoletnie: młodszy ratownik WOPR od 12 r. życia, ratownik WOPR od 16 r. życia. W Ustawie z 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym napisano miedzy innymi, że: w celu realizacji zadań państwa polegających na zapewnieniu pomocy każdej osobie znajdującej się w 106

7 stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego tworzy się system Państwowe Ratownictwo Medyczne, zwany dalej systemem. Ustawą tą określono WOPR jako jednostkę współpracującą z systemem, a ratowników zobowiązano do posiadania uprawnień ratownika systemu w celu niesienia pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego. Uznano, że WOPR jako społeczna organizacja ratownicza jest jednostką współpracującą z systemem, gdyż w ramach swoich zadań statutowych jest obowiązana do niesienia pomocy osobom w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego. Warunkiem było wpisane WOPR do rejestru jednostek współpracujących z systemem, a to z kolei zobowiązywało do udzielania przez ratowników WOPR kwalifikowanej pierwszej pomocy osobom znajdującym się w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego. Według Ustawy z 2006 r. o PRM kwalifikowana pierwsza pomoc to czynności podejmowane wobec osoby w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego przez ratownika, natomiast ratownikiem może być osoba: posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych, zatrudniona lub pełniąca służbę w jednostkach współpracujących z systemem, lub będąca członkiem tych jednostek, posiadająca ważne zaświadczenie o ukończeniu kursu w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy i uzyskaniu tytułu ratownika, której stan zdrowia pozwala na udzielanie kwalifikowanej pierwszej pomocy. Zakres czynności wykonywanych przez ratownika w ramach kwalifikowanej pierwszej pomocy obejmuje: resuscytację krążeniowo-oddechową, bezprzyrządową i przyrządową, z podaniem tlenu oraz zastosowaniem według wskazań defibrylatora zautomatyzowanego, tamowanie krwotoków zewnętrznych i opatrywanie ran, unieruchamianie złamań i podejrzeń złamań kości oraz zwichnięć, ochronę przed wychłodzeniem lub przegrzaniem, prowadzenie wstępnego postępowania przeciwwstrząsowego poprzez właściwe ułożenie osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, ochronę termiczną osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, stosowanie tlenoterapii biernej, 107

8 ewakuację z miejsca zdarzenia osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, wsparcie psychiczne osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, prowadzenie wstępnej segregacji medycznej. Akty prawne regulujące szkolenie ratowników wodnych w 2010 roku Szkolenie ratowników wodnych w 2010 r. określono Uchwałą nr 5/6/09 Prezydium ZG WOPR z dnia 5 grudnia 2009 r. w sprawie stopni ratowników i instruktorów WOPR na podstawie 22 ust. 1 i 21 pkt. 3 Statutu WOPR, oraz Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków i uprawnień specjalistycznych organizacji ratowniczych, warunków ich wykonywania przez inne organizacje ratownicze oraz rodzaju i wysokości świadczeń przysługujących ratownikom górskim i wodnym w związku z udziałem w akcji ratowniczej. W Uchwale między innymi napisano, że WOPR nadaje ratownikom stopnie: młodszy ratownik WOPR; ratownik WOPR oraz ratownikom zawodowym stopnie: ratownik wodny pływalni, ratownik wodny śródlądowy, ratownik wodny morski, starszy ratownik wodny. Ratownik WOPR mógł być asystentem ratownika starszego stopniem, pracować w parkach wodnych i pływalniach oraz na kąpieliskach; udzielać pierwszej pomocy i asystować podczas udzielania kwalifikowanej pierwszej pomocy zgodnie z Ustawą z 2006 r. o PRM. Ratownik WOPR nie mógł pracować samodzielnie, a liczba zatrudnionych ratowników WOPR nie mogła przekraczać połowy stanu zatrudnionych ratowników, gdyż 50% zatrudnionych ratowników musiało posiadać wyższe uprawnienia. W związku z obowiązkiem posiadania tytułu ratownika, zgodnie z Ustawą z 2006 r. o PRM zaczęto wymagać od ratowników WOPR posiadania uprawnień ratownika systemu i związanych z tym umiejętności udzielania kwalifikowanej pierwszej pomocy. Ratownicy zawodowi mogli: Ratownik wodny pływalni: wykonywać czynności ratownika WOPR; udzielać kwalifikowanej pierwszej pomocy zgodnie z ustawą o PRM, pełnić funkcję kierownika zespołu ratowników w parkach wodnych i pływalniach. Ratownik wodny śródlądowy: wykonywać czynności ratownika WOPR, udzielać kwalifikowanej pierwszej pomocy zgodnie z 108

9 ustawą o PRM, pełnić funkcję kierownika zespołu ratowników na śródlądowych kąpieliskach i obszarach wodnych. Ratownik wodny morski: wykonywać czynności ratownika WOPR; udzielać kwalifikowanej pierwszej pomocy zgodnie z ustawą o PRM; pełnić funkcję kierownika zespołu ratowników na kąpieliskach morskich oraz przybrzeżnych i wewnętrznych wodach morskich. Akty prawne regulujące szkolenie ratowników wodnych w 2011 roku Uprawniania ratowników wodnych w 2011 r. określono Uchwałą nr 4/6/10 Prezydium ZG WOPR z dnia 12 grudnia 2010 r. w sprawie szczególnego trybu uzyskiwania stopni ratowników wodnych na podstawie 22 ust. 1 Statutu WOPR i 3 ust. 1 pkt. 4, Ustawy z 2010 r. o sporcie, Ustawy z 2006 r. o PRM oraz Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązków i uprawnień specjalistycznych organizacji ratowniczych, warunków ich wykonywania przez inne organizacje ratownicze oraz rodzaju i wysokości świadczeń przysługujących ratownikom górskim i wodnym w związku z udziałem w akcji ratowniczej. Obowiązującym, nowym aktem prawnym w zakresie bezpieczeństwa w 2011 r. stała się Ustawa z 2010 r. o sporcie. W rozdziale 7 tej ustawy Bezpieczeństwo w sporcie pkt., 3, 4 napisano: Zapewnienie bezpieczeństwa osób pływających, kąpiących się w wyznaczonych do tego miejscach oraz uprawiających sporty wodne należy do osób prawnych i osób fizycznych prowadzących nad wodą działalność w tym zakresie oraz do organów administracji rządowej i właściwych terytorialnie gmin. Realizacja powyższego obowiązku polegała między innymi na zapewnieniu podmiotom ratowniczym warunków do organizowania pomocy oraz ratowania osób, które uległy wypadkowi lub są narażone na niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia na wodach. Uchwała nr 4/6/10 Prezydium ZG WOPR z 2010 r. w sprawie szczególnego trybu uzyskiwania stopni ratowników wodnych obowiązywała od 1 stycznia 2011 r. Postanowiono, że: ratownicy WOPR i starsi ratownicy WOPR, którzy uzyskali stopnie do dnia 31 grudnia 2008 r., po przedstawieniu ważnego zaświadczenia o ukończeniu kursu kwalifikowanej pierwszej pomocy lub co najmniej jednego z 109

10 następujących tytułów: ratownika medycznego, lekarza systemu, pielęgniarki systemu, o których mowa w Ustawie z 2006 r. o PRM, mogli składać do prezesa właściwej jednostki wojewódzkiej WOPR wnioski o nadanie stopni: ratownik wodny pływalni, ratownik wodny śródlądowy lub ratownik wodny morski. Ratownicy WOPR, którzy uzyskali stopnie po dniu 31 grudnia 2008 r., a rozpoczęli kurs na stopień ratownika WOPR przed dniem 31 grudnia 2008 r., mogli po spełnieniu określonych wymogów ubiegać się o nadanie stopni ratownik wodny pływalni, ratownik wodny śródlądowy lub ratownik wodny morski. Ratownicy WOPR, którzy uzyskali stopnie ratownika WOPR, po kursie, który został przeprowadzony według programu obowiązującego do dnia 31 grudnia 2008 r. także po spełnieniu określonych wymogów mogli ubiegać się o nadanie stopni ratownik wodny pływalni, ratownik wodny śródlądowy lub ratownik wodny morski. Akty prawne regulujące szkolenie ratowników wodnych od 2012 roku Zapisy w Ustawie z 2010 r. o sporcie dotyczące bezpieczeństwa na wodzie w miejscach wyznaczonych i uprawiających sporty wodne zastąpiono Ustawą z 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych. Ustawą tą określono między innymi warunki bezpieczeństwa osób pływających, kąpiących się lub uprawiających sport lub rekreację na obszarach wodnych. Zarządzający wyznaczonym obszarem wodnym kąpieliskiem, pływalnią oraz innymi obiektami dysponujących nieckami basenowymi o łącznej powierzchni powyżej 100 m 2 i głębokości ponad 0,4 m w najgłębszym miejscu lub głębokości powyżej 1,2 m ma między innymi obowiązek zapewnienia stałej kontroli obszaru wodnego przez ratowników wodnych. Na podstawie tego zapisu jednoznacznie zobowiązano do zatrudnienia w celu kontroli wyznaczonego obszaru wodnego osób posiadających uprawnienia ratownika wodnego, zgodnie z wielkością tego obszaru. Szkolenia ratowników wodnych i instruktorów w zakresie ratownictwa wodnego mogą organizować i prowadzić podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa wodnego na podstawie zlecania realizacji zadań publicznych, o których mowa w art. 110

11 11 ust. 1 pkt. 1 Ustawy z 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie. Ustawa z 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych, która weszła w życie od 1 stycznia 2012 r. oraz Rozporządzenie MSW z 2012 r. w sprawie minimalnych wymagań dotyczących liczby ratowników wodnych zapewniających stałą kontrolę wyznaczonego obszaru wodnego i Rozporządzenie MSW z 2012 r., w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym reguluje uprawnienia ratowników, możliwości ich pracy, podstawę prawną określającą wymagane dokumenty i uprawnienia ratowników do wykonywania ratownictwa wodnego, w tym na wyznaczonych obszarach wodnych. W związku z Ustawą z 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych ratownik wodny jest uprawnieniem, które nabywa się po spełnieniu powyższych warunków, nie jest zaś stopniem uzyskiwanym po ukończeniu szkolenia nie jest tożsamym z podobnie brzmiącymi stopniami nadawanymi przez WOPR. Ustawą zagwarantowano, że osoby, które na dzień 31 grudnia 2011 r. posiadały uprawnienia ratownika nadane przez podmiot uprawniony do nadawania stopni ratowniczych w ratownictwie wodnym zachowują swoje uprawnienia. Uprawnienia nadane po szkoleniu rozpoczętym jeszcze w 2011 r., a zakończone 2012 r. także zachowują swoje uprawnienia, z kolei wszystkie inne, nie spełniające tych warunków lub nadane przez podmioty nie mające zgody MSW oraz wystawione po tym terminie w rozumieniu Ustawy nie zachowują swych uprawnień: "do osób, które rozpoczęły uzyskiwanie uprawnień ratownika z zakresu ratownictwa wodnego przed dniem wejścia w życie niniejszej Ustawy, stosuje się przepisy dotychczasowe". Po 1 stycznia 2012 r. "podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa wodnego mogły organizować i prowadzić szkolenia ratowników wodnych i instruktorów w zakresie ratownictwa wodnego oraz psów ratowniczych wraz z ich przewodnikami". ale to minister właściwy do spraw wewnętrznych określa, w drodze Rozporządzenia: ramowy program szkolenia, zakres wiedzy i umiejętności niezbędnych do uzyskania uprawnień z zakresu ratownictwa wodnego, wzory dokumentów potwierdzających posiadanie uprawnień, kwalifikacje kadry dydaktycznej prowadzącej szkolenia, sposób przeprowadzania egzaminu. 111

12 W związku z tym uprawnienia, których uzyskiwanie rozpoczęło się po 1 stycznia 2012 r., aby spełnić ustawowy warunek posiadania wiedzy i umiejętności z zakresu ratownictwa i technik pływackich oraz innych kwalifikacji przydatnych w ratownictwie wodnym zgodnie art. 2 ust 5 Ustawy z 2006 r oprm muszą odbyć się wg programów szkolenia z zakresem wiedzy i umiejętności niezbędnych do uzyskania uprawnień z zakresu ratownictwa wodnego i zakończyć się egzaminami oraz wydaniem dokumentu potwierdzającego posiadanie uprawnień zgodnych ze wzorem określonym przez MSW. Podmioty uprawnione do wykonywania ratownictwa wodnego, w tym WOPR, mogą prowadzić inne tzw. kursy i szkolenia "wewnętrzne lub "organizacyjne" na stopnie ratownicze w oparciu o własne przepisy, ale nie kończą się one uzyskaniem uprawnień wymaganych przez ustawodawcę, jeżeli po ich zakończeniu nie będzie wydanego wyżej opisanego dokumentu. 2. Wymogi formalne i sprawdziany wstępne kursów ratownika wodnego Określone wymagania wstępne stanowiły podstawę do kwalifikowania kandydatów, wystarczająco dobrze przygotowanych do realizacji programu związanego z uczeniem się nowych treści ratowniczych. Przedstawiono je w tabeli 1. Tabela 1. Wymogi formalne i sprawdziany wstępne kursów ratownika wodnego w latach do 2008 r r. od 2012 r. Wiek Posiadanie młodszego ratownika tak tak - Staż (w godz.) Specjalna Karta Pływacka tak tak - Dodatkowe uprawnienia Pływanie100 m (w min.) ,50 - Holowanie (w m) Nurkowanie w dal (w m) Badania lekarskie x x x Przynależność organizacyjna x x x Zgoda dla niepełnoletnich x x - 112

13 W celu umożliwienia Ratownikom WOPR samodzielnej pracy wprowadzono w latach kursy uzupełniające, których wymogi przedstawiono w tabeli 2. Tabela 2. Wymogi formalne i sprawdziany wstępne kursów ratowników zawodowych w latach Ratownik Pływalni Śródlądowy Morski Wiek Uprawnienia RW x x x KPP x x x Przynależność organizacyjna x x x Badania lekarskie x x x Dodatkowe uprawnienia Staż 100 g. 100 g 100 g. Kraul ratowniczy 50 m 50 s 50 s 50 s 400 m dowolnym 8 min 8 min 8 min Nurk. 25 m z wyławianiem 3 przedmiotów x x x Uwaga: kandydat na ratownika wodnego śródlądowego i morskiego jednym z uprawnień winno być: sternik motorowodny, a ze 100 godz. stażu 50 godz. stosownie na kąpielisku śródlądowym lub morskim. 3. Programy szkolenia ratowników wodnych Programy szkolenia ratowników wodnych winny odzwierciedlać ich późniejsze kompetencje. Ulegały one modyfikacjom, co przedstawiono w tabeli

14 Tabela 3. Programy szkolenia ratowników wodnych Lp. Do 2008 r r. Od 2012 r. W Ćw. Razem W Ćw. Razem W Ćw. R. 1 Spr. wstępny. x 2 2 x x x x Prawo i 5 x 5 x 4 x 4 przepisy 2 Org. pracy 6 x 6 x służb rat. 3 Ratownictwo, x techniki ratownicze 4 Sprzęt x ratowniczy 4 Technika i bezpieczeństwo 3 x 3 x x x x Wiadomości ogólne i profilaktyka Pierwsza pomoc (BLS) x x x x x x x x x x x x x x Posługiwanie x x x x x x x się łodzią wiosłową 6 Razem Program szkolenia do 2008 roku Kursy na stopień ratownika WOPR realizowano według programu szkolenia 1/2000. W programie było 80 godz. zajęć, z czego 31 teorii i 49 praktyki. W trakcie kursu realizowano program umieszczony w tabeli 3, przeprowadzając jednocześnie wiele obowiązkowych sprawdzianów. Wymagania egzaminacyjne w trakcie trwania kursu były następujące: poprawne pływanie sposobami stosowanymi w ratownictwie wodnym (kraul i żabka ratownicza) na dystansie 100 m, pływanie w ubraniu dwuczęściowym na dystansie 100 m, rozebranie się w wodzie głębokiej i wyrzucenie ubrania na dosiężny brzeg oraz pływanie wytrzymałościowe w czasie 45 min. Poprawne wykonanie skoków ratowniczych: wykrocznego i rozkrocznego, skoku startowego, na bombę i ślizgowego, oraz wykonanie dowolnego skoku z wysokości 3 m. Kolejnym wymogiem było zaliczenie uwalniania się od chwytów i objęć 114

15 tonącego w wodzie głębokiej, opanowanie tonącego i ułożenie go do holowania. Następnie wyciąganie i wynoszenie ratowanego: sposobem strażackim i na biodrach, po drabince, na dosiężny wysoki brzeg (indywidualnie i zespołowo), wyciąganie ratowanego do ziemi (indywidualnie i zespołowo), układanie ratowanego na ziemi ze sposobu biodrowego i strażackiego. Holowanie zmęczonego na dystansie 100 m (indywidualnie i zespołowo). Holowanie ratowanego w wodzie płytkiej. Przeprowadzenie akcji ratowniczej: indywidualnej ze sprzętem (koło ratunkowe z linką i bez, pas węgorz, bojka SP) oraz zespołowej akcji ratowniczej z użyciem lin i szelek). Kandydat musiał wykazać się umiejętnością posługiwania się podręcznym sprzętem ratowniczym (oddawał 3 rzuty do celu znajdującego się w odległości 15 m w czasie 1 min. 40 sek.). Następne elementy to wiosłowanie i manewrowanie łodzią wiosłową przy pomocy jednego i dwóch wioseł. Kandydat musiał wykazać się umiejętnością wiosłowania jednym wiosłem: pagaj, piórkowanie i na pych, a także przepłynąć dystans łodzią wiosłową w czasie poniżej 3 min. wg regulaminu zawodów ILS. Kolejny element stanowiło poprawne przeprowadzenia zabiegów RKO na fantomie do reanimacji (indywidualnie i zespołowo). Program szkolenia w latach Wszystkie kursy zarejestrowane od 1 stycznia 2009 r., zgodnie z Uchwałą Nr 1/5/2008 Prezydium ZG WOPR z dnia 6 grudnia 2008 r. w sprawie stopni ratowników i instruktorów WOPR powinny być realizowane wg nowego programu szkolenia. Kursy zarejestrowane do 31 grudnia 2008 r. i kończone w 2009 r. realizowane były według starego programu szkolenia 1/2000 i po ich pozytywnym zakończeniu ratownicy otrzymywali stopnie i uprawnienia wynikające z dotychczas obowiązującego programu. Program kursu na stopień ratownika WOPR był zrealizowany w czasie co najmniej 32 jednostek dydaktycznych. Zajęcia praktyczne i zaliczenia realizowane w trakcie kursu odbywały się na pływalni lub w parku wodnym lub na kąpielisku. Każdy ratownik był zobowiązany do odbycia kursu KPP. Czynności wykonywane przez ratownika w ramach kwalifikowanej pierwszej pomocy (KPP) określał Art. 14 Ustawy z 2006 r. o Państwowym Ratownictwie Medycznym i obejmował: 115

16 resuscytację krążeniowo-oddechowa, bezprzyrządową i przyrządową, z podaniem tlenu oraz zastosowaniem według wskazań defibrylatora zautomatyzowanego, unieruchamianie złamań i podejrzeń złamań kości oraz zwichnięć, tamowanie krwotoków zewnętrznych i opatrywanie ran, ochronę przed wychłodzeniem lub przegrzaniem. prowadzenie postępowania wstępnego przeciwwstrząsowego poprzez właściwe ułożenie osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, ochronę termiczną osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego oraz stosowanie tlenoterapii biernej. ewakuacja z miejsca zdarzenia osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, wsparcie psychiczne osób w stanie nagłego zagrożenia zdrowotnego, prowadzenie wstępnej segregacji medycznej. Kurs KPP trwał 66 godzin i kończył się egzaminem państwowym. Szczegóły kursu określone były w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z 2007 r. w sprawie kursu w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy. Osoby, które uzyskały uprawnienia ratownika przed dniem wejścia w życie Ustawy z 2006 r. o PRM (to jest przed 1 stycznia 2007) mogły przystąpić do samego egzaminu końcowego w ramach kursu KPP w terminie do 31 grudnia 2009 r. Osoby, które uzyskały uprawnienia ratownika lub rozpoczęły kurs przed dniem wejścia w życie Rozporządzenia Ministra Zdrowia z 2007 r. w sprawie kursu w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy, to jest przed 2 kwietnia 2007 również mogli przystąpić do samego egzaminu końcowego w ramach kursu KPP w nieprzekraczalnym terminie do 2 kwietnia 2010 r. Ratownicy którzy nie zdążyli odbyć kursu KPP i nie byli w posiadaniu stosownego zaświadczenia zgodnego ze wzorem o zdaniu egzaminu KPP, nie byli ratownikami w myśl Ustawy z 2006 r. o PRM i musieli odbyć całe 66 godzinne szkolenie KPP, zakończone egzaminem. Zaświadczenie wydane w ramach kursu KPP było ważne przez okres 3 lat od dnia jego wydania. W związku z tym, każdy ratownik chcący utrzymać tytuł ratownika w myśl Ustawy z 2006 r. o PRM, musi co 3 lata poddawać się weryfikacji i zdawać egzamin z KPP. Założeniem systemu szkolenia, obowiązującego od 2010 r. było rozdzielenie zawodowej wodnej służby ratowniczej od ochotniczej. 116

17 Reforma szkolenia konieczna była ze względu na zmianę prawa obowiązującego w Polsce (Ustawa z 2006 r. o PRM oraz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 2007 r. w sprawie kursu w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy) oraz chęci dostosowania Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego do wymogów ILS International Lifesaving Federation międzynarodowej organizacji ratowniczej. Program szkolenia z 2011 r. nie zmienił się w stosunku do programu z poprzednich lat, ponieważ utrzymano nadawane dotychczas stopnie ratownicze. Program szkolenia ratowników wodnych od 2012 roku Szkolenie ratowników MSW powinno trwać co najmniej 63 godziny, w tym co najmniej 20 godzin teoretycznych oraz co najmniej 43 godziny zajęć praktycznych. Tematyke w ramach tych godzin ustalały realizujące je podmioty ratownicze, zgodnie z umieszczonymi w Rozporządzeniu z r. w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym Zaproponowany przez WOPR rozkład godzin i tematyki przewidywał: Pływanie i techniki ratownictwa wodnego 18 godz. (I moduł) + 15 godz. (II moduł). w tym: pływanie stosowane w ratownictwie wodnym, samoratownictwo, skoki ratunkowe i inne sposoby bezpiecznego wejścia do wody, nurkowanie, holowania osoby zagrożonej co najmniej trzema sposobami, ewakuacja z wody i na lądzie, opanowanie osoby tonącej pasywnej i ułożenia jej w pozycji do holowania, sprzęt wykorzystywany w ratownictwie wodnym 3 godz. (II moduł), 15 godz. III moduł) w tym: podstawowe prace bosmańskie, prowadzenie akcji ratunkowych z wykorzystaniem sprzętu do ratownictwa wodnego i pływającego Organizacja ratownictwa wodnego podstawy prawne - 4 godz. (III moduł), w tym: podstawy prawne funkcjonowania ratownictwa wodnego RP, organizacja ratownictwa wodnego w pozostałych sytstemach ratowniczych funkcjonujących na terenie RP, prawne aspekty pracy ratownika wodnego - kodeks karny, wykroczeń, cywilny, pracy, Organizacja pracy ratowników 8 godz. (III moduł) w tym: obowiązki i uprawnienia ratowników wodnych, specyfika ratownictwa wodnego i działania ratownika wodnego na 117

18 wyznaczonych obszarach wodnych, (lód, cieki, powódź, miejsca bagniste),hydrologia i meteorologia, dokumentacja działań ratowniczych. 4. Egzaminy końcowe na ratownika wodnego Egzaminy na ratownika wodnego do 2008 roku Warunkiem uzyskania tytułu ratownika wodnego do 2008 r. było zdanie wymagań egzaminacyjnych realizowanych w trakcie kursu i wymagań końcowych po jego zakończeniu. Egzamin końcowy polegał na zaliczeniu egzaminu teoretycznego (ustnie lub pisemnie) oraz zaliczeniu pozytywnie ćwiczeń praktycznych. Kandydat wykazywał się umiejętnością nurkowania 25 m po skoku ratowniczym. Kolejnym elementem było nurkowanie w głąb: po skoku ratowniczym przepłynięcie kraulem ratowniczym dystansu 20 m, następnie zanurkowanie na głębokość 4 m i wydobycie zatopionego manekina lub trzech przedmiotów rozrzuconych w promieniu 3 m. Próbę należało zaliczyć w czasie 2 min. Kolejnym elementem egzaminu było holowanie tonącego na dystansie 150 m (75 m sposobem żeglarskim, 50 m oburącz, 25 m jednorącz za żuchwę). Ostatnim ćwiczeniem praktycznym na egzaminie końcowym było przeprowadzenie pozorowanej akcji ratowniczej, na którą składały się: skok, dopłynięcie, opanowanie tonącego, holowanie, wynoszenie oraz zabiegi ożywiające. Praktyczny egzamin końcowy był realizowany na wodach otwartych w jednym czasie i miejscu. Ćwiczenia praktyczne (z wyłączeniem pierwszej pomocy przedlekarskiej i ożywiania) również przeprowadzano na wodach otwartych. Egzaminy na ratownika wodnego w latach Założeniem nowego systemu szkolenia było rozdzielenie zawodowej wodnej służby ratowniczej od ochotniczej wodnej służby ratowniczej. Reforma szkolenia konieczna była ze względu na zmianę prawa obowiązującego w Polsce. Zaczęły obowiązywać Ustawa z 2006 r. o PRM oraz Rozporządzenie Ministra Zdrowia z 2007 r. w sprawie kursu w zakresie kwalifikowanej pierwszej pomocy) oraz nastąpiła konieczność dostosowania się Wodnego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego do wymogów ILS International Lifesaving Federation międzynarodowej organizacji ratowniczej. 118

19 W Uchwale WOPR z 2009 r. w sprawie szczególnego trybu uzyskiwania stopni ratowników wodnych i instruktorów WOPR treści programowe kursów zostały określone poprzez wykaz niezbędnych umiejętności na stopień. Były to: a) dla ratownika WOPR: egzamin teoretyczny w formie testu wyboru, składający się z 20 pytań, egzamin praktyczny na wodach otwartych składający się z symulowanej akcji ratunkowej zakończonej działaniami WBLS. b) dla przyszłego ratownika wodnego pływalni w trakcie co najmniej 8 godz. kursu na pływalniach umiejętność wykonania: 1) symulowanej akcji ratowniczej z podręcznym sprzętem ratowniczym wg schematu w czasie do 2 min: wejście do wody, przepłynięcie 25 m. dowolnym sposobem z głową nad powierzchnią wody, zanurkowanie z powierzchni wody na głębokość co najmniej 1,5 m do manekina lub osoby, podniesienie manekina lub osoby i holowanie na dystansie co najmniej 25 m do krawędzi pływalni i wyciągnięcie tonącego z wody na brzeg, 2) symulowanej akcji ratowniczej z brzegu przy użyciu sprzętu (rzutki, liny lub koła) dla przytomnego tonącego na odległość co najmniej 10 m: wyciągnięcie tonącego z niecki oraz ewakuacja poszkodowanego przytomnego na odległość 25 m, używając deski ortopedycznej, przeprowadzenie kwalifikowanego RKO z użyciem zestawu R-1 wg wylosowanego scenariusza: dorosły, dziecko, niemowlę, działania jedno i dwuosobowe, wstrząs, krwawienia, obrażenia, obrażenia kręgosłupa. c) dla przyszłego ratownika wodnego śródlądowego w trakcie co najmniej 16 godz. kursu na wodach śródlądowych umiejętność wykonania: 1) symulowanej akcji ratowniczej bez sprzętu ratowniczego: skok ratowniczy lub wejście do wody i dopłynięcie, opanowanie tonącego, holowanie go na dystansie co najmniej 100 m do brzegu, wyciągnięcie tonącego z wody na brzeg i ułożenie do zabiegów KPP, udzielenie KPP wg zadanego scenariusza, 2) symulowanej akcji ratowniczej z podręcznym sprzętem ratowniczym: skok ratowniczy lub wejście do wody ze sprzętem i dopłynięcie, opanowanie osoby tonącej i zabezpieczenie jej przy użyciu podręcznego sprzętu ratowniczego, holowanie na dystansie co najmniej 100 m do brzegu, wyciągnięcie tonącego z wody na 119

20 brzeg i ułożenie do zabiegów KPP oraz udzielenie KPP według zadanego scenariusza, 3) holowania współćwiczącego na dystansie 150 m z zastosowaniem trzech sposobów holowania: żeglarski, oburącz, jednorącz, 4) symulowanej akcji ratowniczej z brzegu przy użyciu sprzętu (rzutki, liny lub koła) do przytomnego tonącego na odległość co najmniej 10 m. 5) biegu (200 m) pływania (200 m) biegu (200 m) w czasie poniżej 8 min, 6) zespołowego unieruchomienia przytomnego pacjenta na desce ortopedycznej w wodzie płytkiej i ewakuacja na dystansie 25 m, 7) przepłynięcia łodzią wiosłową toru ILS w czasie poniżej 3min, d) pozorowanej akcji przy użyciu łodzi ratowniczej dla przyszłego ratownika wodnego morskiego w trakcie co najmniej 16 godz. kursu na wodach morskich umiejętność wykonania: 1) symulowanej akcji ratowniczej bez sprzętu ratowniczego wg schematu: skok ratowniczy lub wejście do wody i dopłynięcie, opanowanie tonącego, holowanie go na dystansie co najmniej 100 m do brzegu, wyciągnięcie tonącego z wody na brzeg i ułożenie do zabiegów KPP oraz udzielenie KPP wg zadanego scenariusza, 2) symulowanej akcji ratowniczej z podręcznym sprzętem ratowniczym: wejście do wody ze sprzętem, pokonanie płycizny i dopłynięcie, opanowanie osoby tonącej i zabezpieczenie jej przy użyciu podręcznego sprzętu ratowniczego, holowanie go na dystansie co najmniej 100 m do brzegu, wyciągnięcie tonącego z wody na brzeg i ułożenie do zabiegów KPP oraz udzielenie KPP według zadanego scenariusza, 3) akcji zespołowej (3 osoby) z użyciem liny asekuracyjnej wg schematu: wejście do wody, pokonanie płycizny i dopłynięcie, opanowanie tonącego, holowanie ratownika i ratowanego na dystansie co najmniej 80 m do brzegu, wyciągnięcie tonącego z wody na brzeg i ułożenie do zabiegów KPP oraz udzielenie KPP wg zadanego scenariusza, 4) holowania współćwiczącego na dystansie 150 m z zastosowaniem trzech sposobów holowania: żeglarski, oburącz, jednorącz, 120

21 5) przeprowadzenie symulowanej akcji ratowniczej z brzegu przy użyciu sprzętu (rzutki, liny lub koła) do przytomnego tonącego na odległość co najmniej 10 m, 6) biegu (200 m) pływania (200 m) biegu (20 0m) w czasie poniżej 8 min, 7) zespołowego unieruchamiania przytomnego pacjenta na desce ortopedycznej w wodzie płytkiej i ewakuację na dystansie 25 m, 8) manewrowania łodzią ratowniczą BL po torze ILS w warunkach morskich (pojedynczo, wysokość fali do 70 cm, cała próba przy użyciu dwóch wioseł) w czasie poniżej 5 min, 9) pozorowanej akcji przy użyciu łodzi ratowniczej. Egzaminy na ratownika wodnego od 2012 roku Egzamin końcowy przeprowadzany jest zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych z 2012 r. w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym. Egzamin teoretyczny obejmuje 30 pytań. Egzamin praktyczny: przepłynięcie sposobem dowolnym po skoku startowym 400 m w czasie nie dłuższym niż 8 min. przepłynięcie dystansu 25 m pod lustrem wody z wydobyciem dwóch przedmiotów leżących w odległości od 2 do 2,5 metra po obu stronach linii płynięcia, przepłynięcie sposobem ratowniczym (z głową nad powierzchnią wody) dystansu 50 m w czasie poniżej 55 sek. przepłynięcie w czasie nie dłuższym niż 2 min. 40 sek. ratowniczą łodzią wiosłową lub kajakiem za pomocą dwóch wioseł dystansu 75 m w linii prostej do boi, dopłynięcie do niej rufą, powrót do miejsca startu za pomocą jednego wiosła. przeprowadzenie symulowanej akcji ratowniczej, polegającej na przepłynięciu dystansu co najmniej 20 m, wydobyciu manekina położonego na dnie i na holowaniu go w pasie ratowniczym do brzegu na dystansie 20 m. holowanie tonącego bez przerwy na dystansie 150 m, z zastosowaniem trzech sposobów holowania każdy na dystansie 50 m, 121

22 wyciągnięcie na brzeg o wysokości co najmniej 30 cm od lustra wody lub na pokład łodzi osoby poszkodowanej i ułożenie jej w pozycji umożliwiającej udzielenie KPP. Dyskusja Ratownik WOPR na podstawie Uchwały ZG WOPR z 1999 r. miał prawo do samodzielnej pracy na kąpieliskach i pływalniach, koloniach dla dzieci i obozach młodzieżowych oraz w czasie imprez na wodach i nad wodami zgodnie z obowiązującymi w tym zakresie przepisami. Ratownik WOPR mógł prowadzić szkolenie podstawowe, związane z nauczaniem pływania. Zgodnie z Ustawą z 1996 r. o kulturze fizycznej i załącznikiem nr 4 do Rozporządzenia Rady Ministrów z 1997 r. w sprawie określenia warunków bezpieczeństwa osób przebywających w górach, pływających, kąpiących się i uprawiających sporty wodne nauczanie pływania mógł prowadzić: trener i instruktor pływania, nauczyciel wychowania fizycznego i inne uprawnione odrębnymi przepisami osoby. Ratownicy WOPR nie należeli do innych uprawnionych osób (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 2001 r. w sprawie kwalifikacji, stopni i tytułów zawodowych w dziedzinie kultury fizycznej oraz szczegółowych zasad i trybu ich uzyskiwania). Ratownik WOPR na podstawie Uchwały ZG WOPR od 2009 r. mógł być asystentem ratownika starszego stopniem i pracować w parkach wodnych i pływalniach oraz na kąpieliskach, udzielać pierwszej pomocy i asystować podczas udzielania kwalifikowanej pierwszej pomocy zgodnie z Ustawą o PRM. Ratownik WOPR nie mógł pracować samodzielnie, przez co na małych pływalniach (do 25 m) właściciel był zobowiązany zatrudniać starszych ratowników WOPR, podobnie do pracy na koloniach i obozach. Ratownik WOPR mógł udzielać pierwszej pomocy w zawężonym zakresie, natomiast w przypadku stosowania zabiegów przewidzianych Ustawą z 2006 r. o PRM mógł jedynie pełnić funkcję asystenta. Uchwałą WOPR obowiązującą od 2009 r. odebrano wielu ratownikom możliwość samodzielnej, stałej pracy, gdyż większość z nich do tej pory było zatrudnionych na pływalniach do 25 m na podstawie umowy o pracę. W celu usunięcia tej niedogodności wprowadzono w życie Uchwałę ZG WOPR z 2009 r. umożliwiającą od 2010 r. po dodatkowym, ukierunkowanym doszkoleniu i odbyciu kursu Kwalifikowanej Pierwszej Pomocy uzyskanie stopnia zawodowego 122

23 ratownik wodny pływalni, śródlądowy, morski. Ratownicy ci mogli wykonywać samodzielną lub w zespole pracę zawodową ratownika WOPR, udzielać kwalifikowanej pierwszej pomocy zgodnie z Ustawą z 2006 r. o PRM, pełnić funkcję kierownika zespołu ratowników w parkach wodnych i pływalniach (ratownik wodny pływalni). śródlądowych kąpieliskach i obszarach wodnych (ratownik wodny śródlądowy), na kąpieliskach morskich oraz przybrzeżnych i wewnętrznych wodach morskich (ratownik wodny morski).warunkiem posiadania wymienionych stopni było posiadanie stopnia ratownika WOPR i odbycie co 3 lata kursu kwalifikowanej pierwszej pomocy, zakończonego pomyślnym egzaminem oraz odbycie szkolenia związanego ze specyfiką danego obiektu, obszaru. Kontrowersję budził tu obowiązek posiadania stopnia ratownika w rozumieniu Ustawy o Państwowym Ratownictwie Medycznym, dotyczący ratowników wszystkich służb działających w systemie ratownictwa w danym województwie, gdyż osoby pracujące samodzielnie na podstawie umowy o pracę, szczególnie na pływalniach nie były w stanie w systemie takim uczestniczyć, przez co uprawnienia te były dla nich w dużej części zbędne. Ratownik wodny na podstawie Ustawy z 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych to osoba posiadająca wiedzę i umiejętności z zakresu ratownictwa i technik pływackich oraz inne kwalifikacje przydatne w ratownictwie wodnym i posiadające uprawnienia KPP, zatrudnione lub pełniące służbę w podmiocie uprawnionym do wykonywania ratownictwa wodnego lub będące członkiem tego podmiotu mający przede wszystkim prawo udzielania pomocy bezpośredniej osobom zagrożonym utratą zdrowia lub życia w wodzie. Wymagane jest więc, by każdy ratownik wodny bez względu na swoje uprawnienia, rodzaj wyznaczonego obszaru wodnego, bez względu na ilość i rodzaj uprawnień osób w zespole ratowników na określonym obiekcie, posiadał ważne zaświadczenie o ukończeniu kursu w zakresie KPP i tytuł ratownika. Jest to wymóg, od którego nie ma odstępstwa, dlatego też osoby niepełnoletnie nie mogą wykonywać uprawnień ratownika wodnego zgodnego z Ustawą z 2011 r. o bezpieczeństwie osób przebywających na obszarach wodnych. Warunkiem jest: zatrudnienie lub pełnienie służby w podmiocie uprawnionym do wykonywania ratownictwa wodnego lub bycie członkiem tego podmiotu. Zatrudnienie osoby np. na pływalni lub na kąpielisku przez osobę zarządzającą tym obszarem wodnym, jeżeli ten podmiot nie spełnia ostatniego wymogu, czyli podmiot ten nie jest uprawniony do 123

24 wykonywania ratownictwa wodnego, to takie zatrudnienie lub dyżur nie spełnia ostatniego z wymogów tj.: "zatrudnienia lub pełnienia służby w podmiocie uprawnionym do wykonywania ratownictwa wodnego". Wymogi formalne i sprawdziany wstępne na ratownika wodnego miały na celu kwalifikować osoby zaangażowane w ratownictwo wodne i ocenić ich umiejętności w pływaniu i nurkowaniu. Ogólnie sprawdziany wstępne uważa się za niezbędne do dobrego jakościowo szkolenia, a ich cel powinien korelować z posiadanymi kwalifikacjami i charakterem kursu, związanym z przyszłymi uprawnieniami ratowniczymi. Wprowadzanie sprawdzianów wstępnych miało tylu zwolenników, co i przeciwników. Z jednej strony dokonanie sprawdzianu umożliwiało wyeliminowanie osób nieprzygotowanych do kursu, z drugiej, jeśli kandydat sam opłacał szkolenie, to w jego interesie było takie przygotowanie się, by podołać szkoleniu i planowanym sprawdzianom końcowym. Według Uchwały ZG WOPR z 1999 r. kandydat na ratownika wodnego musiał wykazać się umiejętnością szybszego pływania i dłuższego nurkowania niż na podobny stopień 10 lat później. Wymogi stawiane ratownikom wodnym wyraźnie wzrosły w odniesieniu do osób chcących posiadać uprawnienia zawodowe, określone Uchwałą ZG WOPR z 2009 r., a obowiązujące od 2010 r. Wymagano od kandydatów, będących już ratownikami WOPR wykazania się pływaniem ratowniczym, pływaniem wytrzymałościowym, nurkowaniem na orientację, posiadaniem uprawnień ratownika zgodnie z Ustawą z 2006 r. o PRM oraz dwóch przydatnych w ratownictwie uprawnień, z tym, że od ratowników wodnych śródlądowych i morskich jednym z uprawnień był sternik motorowodny lub stermotorzysta. Wymagano także odbycia 100 godzinnego stażu, zgodnego z charakterem kursu. Obowiązujący od 2012 r. program szkolenia ratowników wodnych, jest oparty o wytyczne umieszczone w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych z 2012 r. w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym. Przeznaczony jest dla osób posiadających osobowość prawną oraz tytuł ratownika. Nie przewiduje żadnych sprawdzianów. Wydaje się to korzystne dla przyszłych ratowników, którzy sami muszą zdecydować czy ich predyspozycje i przygotowanie sprawnościowe jest wystarczające. Utrudnieniem w przyjęciu na kurs może być wcześniejsze posiadanie tytułu ratownika zgodnie z Ustawą z 2006 r. o PRM. Przyszły ratownik wodny w wielu przypadkach nie zna charakteru kursu ratownika wodnego, przez co nie wie, które treści kursu KPP będą dla niego niezbędne. Poza tym kursy KPP prowadzone są przez ratownicze 124

25 służby medyczne i ukierunkowane na przygotowanie ratownika systemu, więc treści w wielu przypadkach nie korelują, ze specyfiką pracy ratownika wodnego. Program szkolenia ratowników wodnych obowiązujący do 2008 roku wydaje się być najbardziej rozbudowanym. W trakcie 80 godz. kursu młodsi ratownicy WOPR podnosili swoją wiedze i umiejętności z zakresu: prawa i przepisów, organizacji. pracy służb ratowniczych, ratownictwa i technik ratowniczych, sprzętu ratowniczego, techniki i bezpieczeństwa, wiadomości ogólnych i profilaktyki, pierwszej pomocy (BLS), posługiwania się łodzią wiosłową. Poruszana problematyka była podzielona na zajęcia teoretyczne (31 godz.) i ćwiczenia praktyczne (49 godz.). Uczestnicy kursów poddawani byli licznym sprawdzianom z powyższej tematyki. Pozytywne wyniki tych sprawdzianów warunkowały zaliczenie kursu i dopuszczenie do egzaminu końcowego. Program szkolenia na stopień ratownika WOPR obowiązujący od 2009 roku był zrealizowany w czasie co najmniej 32 jednostek dydaktycznych. Także tu wcześniej należało posiadać uprawnienia młodszego ratownika WOPR. Zajęcia praktyczne i zaliczenia realizowane w trakcie kursu odbywały się na pływalni lub w parku wodnym lub na kąpielisku. Każdy ratownik był zobowiązany do odbycia liczącego 66 godz. kursu KPP. W przypadku, gdy ratownik WOPR chciał podjąć samodzielną pracę na pływalni zobowiązany był do dodatkowego doszkolenia, liczącego co najmniej 8 godzin zajęć, w przypadku chęci pracy na kąpielisku śródlądowym lub morskim co najmniej 16 godz. Tak więc, by pełnić równoważną funkcję ratownika wodnego jak do 2008 r. należało odbyć szkolenie liczące w sumie co najmniej: 32 godz. kursu na ratownika WOPR, 66 godz. kursu KPP na ratownika systemu 8-16 godz. na ratownika zawodowego pływalni, śródlądowego lub morskiego. Wnioskować można, że obowiązujący od 2009 r. system szkolenia ratowników wodnych był bardziej wymagający i czasochłonny. Program szkolenia obowiązujący od 2012 r. realizowany jest na podstawie Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych z 2012 r. w sprawie szkoleń w ratownictwie wodnym i zobowiązuje w podobnym zakresie wszystkie podmioty ratownicze, które uzyskały zgodę na szkolenie. Przystępując do kursu wystarczy być pełnoletnim i ratownikiem systemu, czyli odbyć liczące 66 godz. szkolenie z zakresu KPP. Sam kurs liczy 63 godz. zajęć dydaktycznych w tym 20 teoretycznych i 43 praktycznych z zakresu zbliżonego do wcześniejszych. Nie ma obowiązku posiadania dodatkowych uprawnień i innych stopni ratowniczych. Sumując wszystkie obciążenia, obecne 125