Sposoby ograniczania wydatków na leki przez pacjentów aptek ogólnodostępnych

Ulatowska-Szostak Probl Hig Epidemiol E. 2010, Sposoby 91(1): ograniczania 143-147 wydatków na leki przez pacjentów aptek ogólnodostępnych 143 Sposoby ograniczania wydatków na leki przez pacjentów aptek ogólnodostępnych Methods of reducing medicine expenses by patients of open-access drugstores Ewa Ulatowska-Szostak Zakład Higieny Katedry Medycyny Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu Wprowadzenie. Badania opinii publicznej PBS dotyczące dostępności leków w Polsce przeprowadzone w roku 2007 potwierdziły, że znacznie zmniejszył się odsetek osób, które nie wykupują wszystkich wypisanych na recepcie leków z powodu braku pieniędzy. Niestety nadal zdarzają się sytuacje, gdy chory nie realizuje recepty w całości. Nie powinien dziwić, zatem fakt, że wielu pacjentów poszukuje oszczędności w tym obszarze. Niniejsza praca zawiera szczegółową analizę odpowiedzi ankietowanych pacjentów (klientów aptek) dotyczące powyższej kwestii. Cel. Poznanie sposobów, jakimi pacjenci aptek ogólnodostępnych próbują ograniczyć wydatki na leki. Materiał i metody. Badania przeprowadzono w okresie czerwca i lipca 2009 r. za pomocą kwestionariusza ankiety specjalnie przygotowanego do badań. Badaniami objęto wybranych losowo pacjentów aptek ogólnodostępnych na terenie Bydgoszczy i okolic. Wyniki. Potwierdzono, że niestety nadal zdarzają się osoby, które nie wykupują wszystkich przepisanych przez lekarza leków (42,9%). Główną przyczyną takiego postępowania według wskazań ankietowanych jest zbyt wysoka cena leku (63,9%). Przeważająca grupa ankietowanych (78,3%) próbowała ograniczyć wydatki na leki różnymi sposobami. W zaistniałej sytuacji niewątpliwie warte poznania są stosowane przez ankietowanych sposoby ograniczenia tychże wydatków. Według wskazań ankietowanych ograniczenie wydatków na leki najczęściej polegało na szukaniu tańszej apteki 35,9%, oraz na zakupie leków w aptekach internetowych 18,4%. Następnie według kolejności wskazań wśród metod ograniczenia wydatków na leki znalazła się zamiana przepisanego leku na jego tańszy odpowiednik w aptece oraz prośba skierowana do lekarza o przepisanie tańszego leku. O zamianę leku w aptece na tzw. lek generyczny prosiło często zaledwie 8,3% ankietowanych, natomiast w gabinecie lekarskim zaledwie 2,9%. Najmniej popularna metodą ograniczenia wydatków na leki wskazaną przez ankietowanych było korzystanie z karty stałego klienta, bądź innych kart rabatowych. Często czyniło to zaledwie 1,6% ankietowanych. Wnioski. Nadal zdarzają się osoby, które nie wykupują wszystkich przepisanych przez lekarza leków; główną przyczyną takiego postępowania jest zbyt wysoka cena leku. Wielu pacjentów poszukuje oszczędności w tym obszarze polegających na szukaniu tańszej apteki oraz na zakupie leków w aptekach internetowych. Introduction. Public opinion poll about availability of medicines in Poland carried out in 2007 confirmed that percentage of people who do not buy all prescribed medicines because of lack of money, decreased. Unfortunately, in some cases patients not fill prescription fully. This is nor a surprise that the consumer looks for a way to save up money in this area. Presented study contains detailed analysis of answers of surveyed patients (the clients of drugstores) according to the topic of the research. Aim. To find methods by which patients of open-access drugstores reduce medicine expenses. Material and methods. The research was conducted in June and July of 2009, with the use of a special survey prepared for this research. The research included randomly selected patients of open-access drugstores operating in Bydgoszcz city and in the area around Bydgoszcz. Results. The results confirmed that unfortunately there are still people who do not buy all prescribed medicines (49.2%). The main cause of such behaviour are high prices of medicines (63.9%). The majority of the surveyed patients (78.3%) tried to reduce their medicine expenses by many different methods. For the survey purpose it was vital to find out what other methods of saving up were used by the surveyed. The most frequent expense reduction methods were seeking out cheaper drugstores (35.9%) and buying medicines via Internet (18.4%). The next most frequently applied method was a substitution of the prescribed medicine with a cheaper equivalent available in a drugstore or asking the doctor to prescribe a cheaper medicine. For such an alternative (a generic drug) 8.3% of the surveyed asked in a drugstore and only 2.9% in a doctor s office. The least popular method was the use of a regular client card or other discount cards. The method was used only by 1.6% of the surveyed. Conclusions. There are still people who do not buy all prescribed medicines; the main cause of a such behaviour were too high medicine prices. Many patients look for a way to save up some money in this area by seeking out cheaper drugstores or buying medicines on-line in internet drugstores. Key words: medicine price, generic drug, internet drugstore Słowa kluczowe: cena leku, lek generyczny, apteka internetowa Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 143-147 www.phie.pl Nadesłano: 20.09.2010 Zakwalifikowano do druku: 28.02.2010 Adres do korespondencji / Address for correspondence Dr n. biol. Ewa Ulatowska-Szostak Zakład Higieny, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu ul. Rokietnicka 5c, 60-806 Poznań tel. (61) 854-73-29, e-mail: ewaulatowska-szostak@wp.pl

144 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 143-147 Wprowadzenie Badania opinii publicznej dotyczące dostępności leków w Polsce przeprowadzone w roku 2007 po raz czwarty (pierwsze odbyły się w 2001 r.) potwierdziły, że znacznie zmniejszył się odsetek osób, które nie wykupują wszystkich wypisanych na recepcie leków z powodu braku pieniędzy. Niestety, nadal zdarzają się sytuacje, gdy chory nie realizuje recepty w całości (wybierając między bardziej a mniej potrzebnym lekiem), bądź nie realizuje jej wcale ze względu na ceny, które przesądzają o możliwości nabycia danego leku. Z badań przeprowadzonych przez TNS OBOP wynika, że magicznym progiem cenowym dla pacjentów jest kwota 50 zł. Oznacza to, że leki do tej kwoty są określane jako przystępne cenowo, natomiast powyżej tej kwoty określane są mianem drogich. Polska należy do krajów o wysokim poziomie dopłat pacjentów do leków. Według badań EUROSTAT-u w Polsce medykamenty są tańsze w porównaniu do średniej ceny leków w innych krajach członkowskich, jednakże niska średnia cena unijna wcale nie przekłada się na niższe wydatki polskich pacjentów. Cena leku refundowanego składa się, bowiem z dwu elementów: 1. części pokrywanej przez państwo i 2. tego, co dopłaca pacjent. W Polsce poziom tego współpłacenia jest wciąż najwyższy w Europie [1]. Nie powinien dziwić, zatem fakt, że wielu pacjentów poszukuje oszczędności w tym obszarze. Według badań rynku leków, w 2007 r. co piąty pacjent kupując medykamenty kierował się ich atrakcyjną ceną [2]. Pomimo wysokich cen pacjenci mają pewne możliwości by ograniczyć wydatki na leki. Możliwości te to np. Leki generyczne: obecnie na rynku farmaceutycznym coraz częściej można nabyć odpowiedniki, które są tańsze od oryginalnych leków o kilka do kilkunastu procent. Pacjenci, których nie stać na drogi oryginalny lek, mają szansę na leczenie lekiem o takim samym składzie chemicznym, lecz niższej cenie Leki z importu równoległego są tańsze przynajmniej o jedną czwartą od tych oferowanych przez polskich dystrybutorów (w niektórych państwach UE leki kosztują mniej niż w Polsce), są równie bezpieczne produkują je znane, światowe koncerny. Istnieją jednak i polskie firmy, którym opłaca się kupować tańsze leki za granicą i sprowadzać do kraju. Leki z importu równoległego różnią się jedynie zewnętrznym opakowaniem. Dla każdego z nich drukowane jest nowe, z dołączeniem ulotki w języku polskim. Przepakowuje się je w warunkach spełniających surowe europejskie normy [3, 4] Szukanie tańszej apteki : ceny tych samych leków w różnych aptekach mogą się różnić o kilka, a nawet kilkanaście złotych. Nie każdy właściciel potrafi wynegocjować korzystne ceny w hurtowni. Liczy się też położenie apteki (w centrum jest drożej, na obrzeżach taniej). Leki z apteki internetowej są tańsze o kilka procent od sprzedawanych w tradycyjnych aptekach. Leki można zamówić o każdej porze dnia i nocy. Przesyłkę otrzymamy następnego dnia [5].Zakupy w internetowych aptekach mają, niestety, kilka wad: w większości można kupować tylko leki bez recepty (sprzedaż preparatów na receptę prowadzą tylko niektóre punkty, trzeba płacić za dostawę leków (darmowa wysyłka przysługuje dopiero, gdy kupisz lekarstwa za określoną kwotę, zazwyczaj jest to więcej niż 100 zł), leki dostarcza kurier, nie wiadomo, więc, w jakich warunkach są one przechowywane [6]. Karta kredytowa stworzona z myślą o klientach danej apteki. Dzięki niej można bez gotówki wykupić niezbędne leki dzięki limitowi kredytowemu, oraz karty stałego klienta (z rabatem). Cel pracy Poznanie sposobów, jakimi pacjenci aptek ogólnodostępnych próbują ograniczyć wydatki na leki. Materiał i metody Badania przeprowadzono w okresie maja i czerwca 2009 r. Techniką badawczą była anonimowa ankieta, narzędziem badawczym był kwestionariusz ankiety przeznaczony dla pacjentów aptek ogólnodostępnych, który został skonstruowany specjalnie dla potrzeb prowadzonych badań. W kwestionariuszu postawiono pytania odnoszące się do wybranych aspektów związanych z tematem badań, jak: czy zdarzyło się, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy nie wykupili wszystkich zapisanych przez lekarza leków? jaka była przyczyna takiego postępowania (takiej decyzji)? czy próbowali ograniczyć wydatki na leki? jakimi sposobami próbowali ograniczyć wydatki na leki? Kwestionariusz ankiety kończyła metryczka zawierająca pytania o płeć, wiek, miejsce zamieszkania. Czas wypełniania ankiety wynosił przeciętnie 10 minut. Badaniami objęto pacjentów aptek ogólnodostępnych terenie Bydgoszczy i okolic. Ogółem w badaniu wzięły udział 267 osób. Badania przeprowadzono poprzez osobiste (przez autora pracy) rozdanie ankiet. Rozdano łącznie 267 ankiet. Wszystkie kwestionariusze zostały po ich wypełnieniu zwrócone. Po analizie ankiet stwierdzono, że wszystkie ankiety zostały wypełnione prawidłowo. Prawidłowo wypełnione kwestionariusze ankiety stanowiły 100% wszystkich rozdanych kwestionariuszy.

Ulatowska-Szostak E. Sposoby ograniczania wydatków na leki przez pacjentów aptek ogólnodostępnych 145 Wyniki i omówienie Badanie rozpoczęto od zadania ankietowanym pytania: czy zdarzyło się w ciągu ostatnich 12 miesięcy, że nie wykupili wszystkich zapisanych przez lekarza leków i jaka była tego przyczyna? Niestety, prawie połowa ankietowanych (42,7%) wskazała, że taka sytuacja miała miejsce. (ryc. 1). Osoby, którym zdarzyło się nie wykupić wszystkich zapisanych przez lekarza leków, poproszono o podanie głównej przyczyny takiego postępowania. Przeważająca grupa osób, które nie zrealizowały w całości recept, jako główną przyczynę takiej decyzji podała cenę przepisanych przez lekarza leków (ryc. 2). Na drugim miejscu (19,2% wskazań) przyczyną nie wykupienia wszystkich przepisanych leków było ich posiadanie (pozostałości po wcześniej przebytej chorobie). Natomiast 16,9% takie postępowanie tłumaczyło poprawą stanu zdrowia w związku, z czym zażycie przepisanych leków uważa za zbędne. W czasach, kiedy to zdarza się, że pacjent ze względu na złą sytuację materialną nie zawsze jest wstanie wykupić wszystkich przepisanych przez lekarza leków, co potwierdziły przeprowadzone badania interesujące zdaje się czy pacjenci próbują ograniczać wydatki na leki i jakie ewentualnie sposoby są preferowane przez pacjentów w związku z zaistniałą sytuacją. Wszystkie osoby biorące udział w badaniu zapytano, czy próbowały ograniczyć wydatki na leki i ewentualnie, na czym to polegało (ryc. 3). Wielu pacjentów (78,3%) chciałoby wydawać na leki jak najmniej, jeśli tylko istnieje taka możliwość. Metody ograniczenia wydatków na leki stosowane przez pacjentów były bardzo różne (tab. I). Nie/No 57,3% Tak/Yes 42,7% Ryc. 1. Czy zdarzyło się w ciągu ostatnich 12 miesięcy, że nie wykupił Pan/i wszystkich zapisanych leków? Fig. 1. Did it happen that you did not buy all prescribed medicines during the last 12 months? Cena/Price Inne/Other 36,1% 63,9% Ryc. 2. Proszę podać, jaka była przyczyna takiego postępowania (takiej decyzji) niewykupywania leków. Fig. 2. Please state the cause of such decision/ behaviour Nie/No Tak/Yes 21,7% 78,3% Ryc. 3. Czy próbował/a Pan/i ograniczyć wydatki na leki? Fig. 3. Did you try to reduce medicine expenses? Tabela I. Z których sposobów ograniczenia wydatków na leki próbował/a Pan/i korzystać? Table I. Which of the given methods of reducing medicine expenses did you try to use? Wersja odpowiedzi /answers zamiana w aptece na tańszy odpowiednik /substitution of the medicine for a cheaper equivalent in a drugstore, prośba o wypisanie tańszego odpowiednika /asking for prescription of a cheaper equivalent, szukanie tańszej apteki /looking for a cheaper drugstore, zawsze /always często /frequently sporadycznie /occasionally nigdy /never 8,3% 6,7% 14,9% 70,1% 2,9% 4,8% 1,8% 90,5% 35,9% 12,2% 4,8% 47,1% zakup leków w aptekach internetowych 18,4% 9,8% 15,2% 56,6% /buying medicine via internet / in internet drugstore, korzystanie w aptece z karty stałego klienta(karty rabatowej) /use of a regular client card /a discount card in drugstore 1,6% 1,1% 2,3% 95,0% Wydawałoby się, że skoro wielu Polaków miewa problemy z realizacją recept w całości, to powinni oni często prosić o tańsze odpowiedniki leków w aptekach, bądź w trakcie wizyty w gabinecie lekarskim. Okazuje się jednak, że w odniesieniu do aptek robi to zawsze tylko 8,3% osób, a często 6,7% osób. Natomiast ponad połowa Polaków nigdy o takie odpowiedniki nie prosi(70,1%) lub prosi o nie sporadycznie (14,9%). Podobne zachowania można zaobserwować w gabinetach lekarskich. Zaledwie 2,9% osób ankietowanych wskazało, że zawsze prosi lekarza o wypisanie tańszego odpowiednika leku, 4,8% czyni to często. Niestety, 90,5% ankietowanych wskazało, że nigdy nie poprosiło lekarza o wypisanie tańszego odpowiednika leku. W tej sytuacji konieczne jest uświadamianie pacjentom, iż mają prawo poprosić o lekarza o wypisanie tańszego odpowiednika leku lub też farmaceutę o sprzedaż tańszego odpowiednika leku już wypisanego na recepcie. Świadomy swojej roli lekarz, jak i aptekarz, powinien występować w inte-

146 Probl Hig Epidemiol 2010, 91(1): 143-147 resie pacjenta, natomiast pacjent posiadający wiedzę o ewentualnej możliwości zamiany leku na tańszy jego odpowiednik to szansa na zwiększenie liczby osób nierezygnujących z leczenia z powodów finansowych. Dla lekarza istotna powinna być faktyczna dostępność pacjentów do terapii, która została zlecona. Lekarz powinien wiedzieć, że przepisany lek będzie przez pacjenta wykupiony, czy też będzie stale wykupywany. Często chodzi przecież o terapie przewlekłe, w których pacjent musi brać leki bardzo długo, nawet do końca życia, i jego dyscyplina w przyjmowaniu leku jest kluczowa dla efektów terapii. Niestety, w sytuacji, kiedy pacjent nie poinformuje lekarza o złej sytuacji materialnej, ten z pewnością zalecając lek uwzględni efektywność leczenia, a nie finansowe możliwości pacjenta. W związku z tym pacjent powinien poprosić lekarza w przypadku, gdy istnieje taka możliwość, żeby lekarz rozpoczynał leczenie od leku tańszego można, bowiem niekiedy uzyskać podobny efekt terapeutyczny za mniejsze pieniądze. Natomiast aptekarz może, a nawet powinien w ramach możliwości, jakie daje ustawa doradzić i zaproponować stosowny, tańszy odpowiednik leku. To farmaceuci powinni przejmować inicjatywę w przypadkach, gdy pacjenci nie są świadomi tego, iż w sytuacji, gdy nie stać ich na droższy lek mogą zastąpić go tańszym odpowiednikiem. Innym sposobem ograniczenia wydatków na leki było szukanie tańszej apteki. Aby zakupić tańszy lek tak postępowało zawsze 35,9% ankietowanych, często 12,2%, sporadycznie 4,8%. Szukaniem apteki, w której przepisane przez lekarza leki są tańsze, nie zajmowało się nigdy 47,1% ankietowanych. Wiadomo, że ceny tych samych leków w różnych aptekach mogą się różnić o kilka, a nawet kilkanaście złotych. Znaczące różnice w cenach mogą wynikać z wielu powodów np. zdolności oraz możliwości właściciela do negocjowania korzystnych cen w hurtowniach, położenia apteki (w centrum jest drożej, na obrzeżach taniej) Wysokie ceny leków są szczególnie widoczne w dużych miastach, w których to apteki bardzo często płacą wysokie czynsze za najem lokalu. Następnym sposobem ograniczenia wydatków na leki były zakupy leków w aptekach internetowych. Zawsze z aptek internetowych korzystało 18,4% ankietowanych, sporadycznie robiło to 15,2% ankietowanych natomiast ponad połowa ankietowanych wskazała, że nigdy nie dokonała zakupu leku w aptece internetowej. Do niedawna klient, który decydował się na zakup medykamentów w sprzedaży on-line, płacił niewiele mniej niż w tradycyjnej aptece. Musiał, bowiem do ceny leku doliczyć jeszcze koszt przesyłki, która wynosiła od kilkunastu do kilkudziesięciu złotych w zależności od wagi paczki oraz miejsca dostarczenia - im dalej od siedziby apteki internetowej, tym większy koszt. Płacił mniej, jeżeli zamawiał lek i osobiście odbierał towar w aptece Utrudniony dostęp do Internetu sprawiał, że w Polsce tylko 0,5% leków kupowano w sieci. Zwykle były to witaminy, suplementy diety czy kosmetyki, na które można było dłużej poczekać. Leki, które ratowały życie lub zdrowie, czyli antybiotyki, środki nasercowe czy antyhistaminowe, kupowaliśmy zwykle w tradycyjnych aptekach. Wyjątkiem były specyfiki do długotrwałej terapii, np. insulina czy leki na nadciśnienie tętnicze [7]. Ostatnio, co również potwierdzają przeprowadzone badania, stosunek polskich pacjentów do aptek internetowych się zmienia i cieszą się one coraz większą popularnością. Apteki internetowe przestają być czymś nowym, nieznanym, sprzedaż on-line przestaje być symboliczna. Do niedawna nie było mowy o handlu lekami w Internecie; zakup leków możliwy był tylko bezpośrednio u aptekarza. Jednakże właściciele e aptek wywalczyli zmianę. Powołując się na unijne przepisy, przeforsowano zapis, zezwalający na wysyłanie leków pocztą i kurierem. Leki w aptekach internetowych mogą być tańsze o 10-15% ze względu na duże obroty tego rodzaju aptek jak również, dlatego, że leki zamawiane są na zlecenie klienta w związku, z czym nie muszą być magazynowane, co obniża koszty. Dokonując zakupu leku w aptece internetowej klient na stronie internetowej zamawia lek i jednocześnie składa oświadczenie, że upoważnia firmę kurierską do odbioru leku w jego imieniu. Płaci kartą, przelewem lub za pobraniem. Następnie wysyła listem receptę. Gdy pieniądze i recepta dotrą, e-apteka wydaje kurierowi zamówienie. Dodatkowo chory może telefonicznie lub pocztą elektroniczną skonsultować się z farmaceutą. Doświadczenia krajów zachodnich wskazują, że apteki internetowe mają przyszłość [8]. Najmniej popularną metoda ograniczania wydatków na leki okazało się korzystanie w aptece z karty stałego klienta lub innego rodzaju karty rabatowej wprowadzonej przez aptekę. Przeważająca grupa ankietowanych (95,0%) z tego rodzaju ograniczeń wydatków na leki nigdy nie korzystała. Zaledwie (1,6%) ankietowanych wskazało, że zawsze oraz 1,0%, że często korzysta z karty stałego klienta lub innej karty rabatowej. Tak znikomy odsetek osób korzystających z możliwości ograniczenia wydatków na leki poprzez korzystanie z różnego rodzaju kart rabatowych, jakie wprowadza wiele aptek, może wynikać z nie przywiązania klienta do konkretnej apteki, co z kolei może wynikać z poszukiwań przez klientów tych aptek, w których leki są tańsze. Apteki natomiast karty stałego klienta, czy też inne karty

Ulatowska-Szostak E. Sposoby ograniczania wydatków na leki przez pacjentów aptek ogólnodostępnych 147 rabatowe tworzą z myślą o klientach, którzy zawsze lub przynajmniej bardzo często zaopatrują się w leki w jednej konkretnej aptece. Najistotniejszy jest niewątpliwie fakt, że pacjenci pomimo trudności finansowych szukają różnorodnych metod ograniczania wydatków na leki, i może właśnie te działania powodują, że coraz mniej jest przypadków nie wykupienia leków w ogóle. Wnioski 1. Cena leków jest nadal często przyczyną rezygnacji z ich wykupienia. 2. Przeważająca grupa pacjentów podejmuje próby ograniczenia wydatków na leki. Najczęściej polega to na szukaniu tańszej apteki oraz zakupie leków w aptece internetowej. 3. Stosowanie przez pacjentów różnorodnych metod ograniczania wydatków na leki, może mieć wpływ na zmniejszenie liczby przypadków rezygnacji z zakupu leków przepisanych przez lekarza. Piśmiennictwo / References 1. Chomątowska B. Dużo płacimy za leki. Rzeczpospolita 2007, 158. 2. Markiewicz M. Tańsze leki z importu równoległego. Puls Farmacji 2007, 1. 3. Stańczyk M. Import równoległy: rynek z potencjałem. Puls Farmacji 2008, 4(9). 4. Szarkowska E. Import równoległy: pierwsze leki na rynku. Puls Medycyny 2005 24 (121). 5. Szewerniak-Milewska E, Lisiewska A. PGF sprzedaje leki przez Internet. Puls Farmacji 2007, 4. 6. Gajda M. Dla kogo wirtualne zakupy? Magazyn Aptekarski 3/2006, 18-20. 7. Obroty e-aptek urosną o 1000 procent. http://www.money. pl/gospodarka/biznes 8. leki z e-apteki. http://gospodarka.gazeta.pl/go355.html