Kosowo rok po ogłoszeniu niepodległości perspektywy na przyszłość

KOŁO STUDENTÓW STOSUNKÓW MIĘDZYNARODOWYCH UJ ORAZ SEKCJA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO PUBLICZNEGO I PRAW CZŁOWIEKA TOWARZYSTWA BIBLIOTEKI SŁUCHACZÓW PRAWA UJ prezentuje projekt badawczy: Kosowo rok po ogłoszeniu niepodległości perspektywy na przyszłość 1

1) Organizator: Koło Studentów Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Sekcja Prawa Międzynarodowego Publicznego i Praw Człowieka Towarzystwa Biblioteki Słuchaczów Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego; 2) Termin: lipiec/sierpień 2009 r. 3) Miejsce: Kosowo (Prisztina, Gračanica, Mitrovica, Prizren) 4) Opieka naukowa: dr Mirella Korzeniewska-Wiszniewska, Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych UJ dr Marcin Marcinko, Zakład Prawa Międzynarodowego Publicznego, Wydział Prawa i Administracji UJ dr Artur Gruszczak, Instytut Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych UJ 5) Idea Wstęp Bałkany Zachodnie od dawna stanowiły punkt zapalny na mapie Europy. Obecnie stawiają one przed Unią Europejską szczególne wyzwania. Wymagają jej stałego zaangażowania, zarówno politycznego jak i finansowego, działania na rzecz stabilizacji politycznej i ekonomicznej, a także wsparcia procesów transformacji ustrojowych w regionie. Deklaracja niepodległości ogłoszona 17 lutego 2008 roku przez Kosowo zasadniczo wpływa na sytuację w regionie, stanowi niezwykle ciekawy i niezbadany do 2

tej pory problem badawczy począwszy już od samego statusu prawnego Kosowa, poprzez sytuację społeczno - gospodarczą, problemy związane z bezpieczeństwem, ustawodawstwem, zaangażowaniem zjednoczonej Europy, na problemach związanych z mniejszościami etnicznymi i przestrzeganiem praw człowieka kończąc. Status Kosowa Dzień 17 lutego 2008 roku, w którym to Kosowo jednostronnie ogłosiło niepodległość stał się jednym z najważniejszych, a jednocześnie najbardziej kontrowersyjnych wydarzeń początku 2008 r., mimo iż kwestia statusu serbskiej prowincji, w tym ewentualna niepodległość, praktycznie od 2006 r. była podejmowana na forum międzynarodowym. Wydaje się jednak, że nie wpłynie to zasadniczo na pogorszenie się bezpieczeństwa w regionie Bałkanów Zachodnich w krótkiej perspektywie, aczkolwiek rozstrzygające dla trwałej stabilizacji sytuacji będzie niewątpliwie większe zaangażowanie Unii Europejskiej i dialog polityczny z państwami regionu oraz uznanie niepodległości Kosowa przez dużą część społeczności międzynarodowej. Kwestia Kosowa będzie miała istotny wpływ na politykę międzynarodową w zakresie uznawania dążeń narodowowyzwoleńczych innych ruchów separatystycznych w Europie jak i poza nią, czego przykładem jest Kraj Basków, Abchazja czy Osetia Południowa. Kosowska Deklaracja Niepodległości wyraźnie podzieliła Europę. Obecnie 51 państw świata uznaje Kosowo, jednak spośród członków Unii, pięć krajów: Cypr, Hiszpania, Grecja, Rumunia oraz Słowacja wyraźnie opowiedziało się przeciw. Należy podkreślić, iż niepodległość Kosowa otwiera wiele różnych zagadnień, które z pewnością zasługują na większą uwagę. Naszym projektem chcielibyśmy uzupełnić pewną lukę obecną w polskiej nauce na tym polu. Najważniejszym problemem wydaje się być bowiem sam fakt secesji Kosowa i dopuszczalności takiego aktu w świetle prawa międzynarodowego publicznego. Z jednej strony niedopuszczalne jest bowiem przedwczesne uznanie niepodległości państwa, które nie może być pełnoprawnym członkiem społeczności międzynarodowej i nie jest wystarczająco efektywne oraz nie posiada sformalizowanych struktur pozwalających mu na sprawne i suwerenne wykonywanie władzy na swoim terytorium, z drugiej zaś strony Karta Narodów Zjednoczonych przyznaje narodom prawo do samostanowienia. 3

Władze serbskie uznały kosowską deklarację niepodległości za nielegalną w świetle prawa międzynarodowego i wewnętrznego. Fakt ten jest na tyle kontrowersyjny, iż Serbia w październiku ubiegłego roku przekazała wniosek o zbadanie legalności tego aktu przez Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości w Hadze, który poparty został przez Zgromadzenie Ogólne ONZ, co zostało zinterpretowane przez władze w Belgradzie za sukces. Wyrok najprawdopodobniej nie zapadnie przed 2010 rokiem, co stawia Kosowo w niewygodnym położeniu, w dalszej perspektywie wpłynąć to może na zahamowanie rozwoju i niepewną przyszłość tego państwa. Uzyskanie korzystnej opinii doradczej stanowiłoby bardzo duże wsparcie dla serbskiej pozycji prawnej. Wobec postępów procesu uznawania Kosowa przez państwa europejskie mało prawdopodobny byłby powrót do stanu poprzedniego, ale wzmocniłoby to pozycję negocjacyjną Serbii w kontaktach z Unią Europejską. Co więcej, można już w tym momencie pokusić się o postawienie pytania co w sytuacji, gdy MTS wyda niekorzystne dla Kosowa orzeczenie, odrzucając legalność proklamowanej przez niego niepodległości. Czy Kosowo będzie zmuszone powrócić w granice administracyjne Serbii? Niepodległość Kosowa rodzi wiele poważnych implikacji prawnych, społecznych, gospodarczych. Pytanie, na które chcielibyśmy również uzyskać odpowiedź, to w jakim stopniu proklamacja suwerenności wpłynie na funkcjonowanie i stabilizację struktur państwowych oraz organizacji międzynarodowych zaangażowanych w szeroko pojętą pomoc, legitymizację władzy, położenie ludności oraz sytuację ekonomiczną tego państwa. Kosowo zasługuje na głębszą analizę, nie tylko ze względu na swoją złożoność, ale także pewnego rodzaju wyjątkowość. Warto zadać sobie pytanie czy niedawno uzyskana niepodległość okaże się panaceum na całe zło i czy przyczyni się do rozwiązania konfliktów ciągnących się na terytorium Kosowa od końca lat osiemdziesiątych oraz nieustannych napięć politycznych i etnicznych. 4

Zaangażowanie Unii Europejskiej Wybuch wojny w Jugosławii, który nastąpił w 1991 r., jak i późniejsze konflikty zmusiły kraje Europy Zachodniej do podjęcia zintensyfikowanych działań na tym obszarze, co znalazło swój wyraz m. in. w sformułowanej w 1999 r. strategii SAP (Stabilisation and Association Process 1 ), zakładającej przyszłe członkostwo krajów bałkańskich w UE, stabilizację polityczną i normalizację stosunków międzynarodowych w regionie. Unia odgrywała i nadal odgrywa kluczową rolę w Kosowie. Najtrudniejsze wyzwania, jakie zostały przed nią postawione to wprowadzenie unijnych standardów, poprawa sytuacji gospodarczej w kraju, w którym bezrobocie sięga około sześćdziesięciu procent, budowa trwałego pokoju i demokracji, utworzenie stabilnego, bezpiecznego i wieloetnicznego społeczeństwa oraz walka z przestępczością zorganizowaną, która w dużej mierze odpowiada za słabość instytucji państwowych. Jednym z pytań, na które będziemy starali się znaleźć odpowiedź w ramach projektu badawczego: Kosowo rok po ogłoszeniu niepodległości perspektywy na przyszłość to nie tylko w jakim stopniu założenia te są realizowane, ale i w ogóle możliwe do zrealizowania oraz jak wygląda w praktyce zaangażowanie zjednoczonej Europy w tym najmłodszym europejskim państwie. Warto w tym miejscu podkreślić, iż obecność oraz działalność Unii Europejskiej w Kosowie ma niezwykle głęboki i wielopłaszczyznowy charakter. Pomimo zabiegów prezydencji słoweńskiej oraz wysokiego przedstawiciela UE ds. Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa Javiera Solany, nie udało się osiągnąć wspólnego stanowiska w kwestii uznania Kosowa. Pomimo braku uznania Kosowa przez wszystkich członków UE, żaden z nich nie zablokował planowanych działań UE w tym kraju. Obecność Unii w Kosowie ma być oparta na trzech filarach. Najważniejszy z nich to cywilna misja typu Rule of Law (EULEX Kosovo). Ma ona zastąpić misję ONZ (UNMIK), która od zakończenia konfliktu w 1999 r. administrowała prowincją. W ramach EULEX-u około 1800 oficerów policji, sędziów, ekspertów prawnych, celników 1http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:52005DC0156:PL:HTML 5

wspomoże władze nowego państwa w tworzeniu efektywnej administracji, sił policyjnych i wymiaru sprawiedliwości. Ponadto, w Kosowie w lutym 2008 rozpoczął działalność specjalny przedstawiciel UE. Obecność UE w tzw. przyczółku Bałkanów Zachodnich i efektywność przeprowadzonych reform będzie kluczowa dla przyszłych losów państwa, które wciąż jest całkowicie zależne od pomocy zewnętrznej. Co więcej, Unia jest największym donorem w Kosowie (od 1999 r. skierowano tam ok. 1,8 mld euro, na lata 2007-2009 na rozwój społeczno - ekonomiczny i gospodarczy przeznaczono zaś ok. 200 mln euro). Chociaż dane na 2007 r. wskazują na nieznaczną poprawę sytuacji gospodarczej, stopa bezrobocia nadal jest bardzo wysoka i wynosi ok. 60 %. Dotyka ona w szczególności kobiet oraz osób młodych (poniżej 35 roku życia), które w Kosowie stanowią 75% ludności. Brakuje znaczących inwestycji zagranicznych, odpowiedniej infrastruktury oraz regulacji prawnych, które obniżałyby ryzyko inwestowania w tymże kraju. Mimo to, Kosowo posiada duży potencjał rozwojowy, dysponuje bogatymi złożami naturalnymi węgla brunatnego, zaś w oparciu o ten surowiec władze chciałyby w znaczącym stopniu rozwijać przemysł energetyczny. Chcielibyśmy również dowiedzieć się, jak wygląda kooperacja między dwoma największymi organizacjami międzynarodowymi - Unią Europejską i Organizacją Narodów Zjednoczonych, których mandaty są bardzo zbliżone oraz zbadać, jak przyczyniają się one do stabilizacji w regionie i jak przyczyniać mogą się do wzrostu PKB i zatrudnienia. Ewentualna porażka próby europeizacji w tym nowo powstałym państwie może podważyć wiarygodność Unii Europejskiej na arenie międzynarodowej oraz przyczynić się do kolejnego wybuchu niezadowolenia wśród społeczeństwa kosowskiego. Problemy związane z procesem stanowienia i stosowania prawa Ogromnym wyzwaniem, któremu w najbliższym czasie Kosowo musi stawić czoła jest niejednolity i niespójny system prawny, co w znaczącym stopniu hamuje rozwój gospodarczy, sprawne wykonywanie zadań publicznych oraz ochronę praw człowieka i obywatela. 6

Przyczyną takiego stanu rzeczy jest pluralizm źródeł prawa, zarówno międzynarodowego, jak i wewnętrznego, oraz niejasna ich hierarchizacja w systemie prawnym. Jako przykład może posłużyć problem równoległego obowiązywania Konstytucji Kosowa oraz Rezolucji Rady Bezpieczeństwa nr 1244 z 1999 roku, która ustanawiała międzynarodową obecność wojskowo - cywilną w Kosowie i potwierdzała, że w świetle prawa międzynarodowego, prowincja pozostaje integralną częścią Jugosławii. Co więcej, Unia Europejska, poprzez swego Specjalnego Przedstawiciela, ma prawo zawetować każdą decyzję i ustawę władz kosowskich. Większość instytucji istniejących w Kosowie nie jest właściwie przygotowana do stosowania nowego, licznego ustawodawstwa i zarówno lokalna administracja, jak i sądownictwo są przytłoczone nadmierną ilością regulacji i aktów legislacyjnych wydawanych w krótkim czasie, co powoduje, iż instytucje te nie są w stanie poprawnie stosować aktów prawnych lub nie czynią tego w ogóle. Pomimo powziętych kroków w kierunku ulepszenia kosowskiego sądownictwa, osiągnięto niewielki postęp w tym zakresie. Nie ulega zaś wątpliwości, iż w każdym demokratycznym państwie prawnym, to właśnie sądownictwo reprezentujące wymiar sprawiedliwości jako taki, jest fundamentalnym filarem wspierającym rządy prawa. Palącym problemem tego nowo powstałego państwa jest poprawa efektywności judykatury, usprawnienie postępowań sądowych i administracyjnych, a także podnoszenie kwalifikacji personelu. Prawa człowieka i obywatela Zagadnienia związane z przestrzeganiem praw człowieka i obywatela w dużej mierze związane są z problemami legislatywy i egzekutywy (por.: rozważania we wcześniejszym akapicie nadmiar ustawodawstwa, niewłaściwe przygotowanie sędziów i prokuratorów, korupcja, silne struktury przestępczości zorganizowanej). Niemniej jednak, w uchwalonej 15 lipca 2008 Konstytucji Kosowa znalazły się postanowienia dotyczące ochrony praw człowieka i podstawowych wolności. Stanowi ona, iż są one podstawą porządku prawnego i powinny być interpretowane zgodnie z orzecznictwem Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Na mocy Konstytucji utworzony ma zostać Trybunał Konstytucyjny 2, odpowiedzialny za interpretację 2 (Constitutional Court - tłum. własne) 7

Konstytucji oraz badanie zgodności aktów niższej rangi z Konstytucją. Nie do przecenienia jest bowiem rola, jaką może odegrać on w zakresie poprawy transparentności, klarowności i decydowania o obowiązywaniu aktów prawnych (na chwilę obecną w Kosowie obowiązują w zasadzie trzy porządki prawne regulacje międzynarodowe, prawo stanowione przez obecne władze kosowskie oraz akty uchwalone jeszcze za czasów byłej Jugosławii). Problemem jest nie tylko samo istnienie standardów prawnych chroniących prawa człowieka, ale również ich przestrzeganie oraz świadomość prawna społeczeństwa. Uchwalenie Konstytucji ma stanowić istotny krok naprzód w zakresie gwarancji praw i wolności w zgodzie z europejskimi i międzynarodowymi standardami. Większość praw i wolności jest bowiem zapisanych bądź w wewnętrznych aktach prawnych, bądź też w aktach międzynarodowych, których stroną jest Kosowo, niemniej jednak egzekwowanie ich i przeciwdziałanie naruszeniom jest wysoce nieefektywne z powodów wcześniej wymienionych. Społeczeństwo również nie jest należycie poinformowane o przysługujących im prawach, często więc nawet nie domaga się ich egzekwowania. Jednym z najpoważniejszych problemów, z jakimi boryka się Kosowo, jest trudne położenie mniejszości etnicznych. 90 % populacji Kosowa stanowią Albańczycy, pozostałe 10 % to głównie Serbowie, Romowie, Turcy, Bośniacy, Chorwaci i Egipcjanie. Mniejszości te różnie zareagowały na proklamację niepodległości jedne przyjęły ją z nadzieją i oczekiwaniem poprawy, inne zaś w ogóle nie uznały tego aktu. Wzajemne relacje między mniejszością serbską a Albańczykami pogorszyły się po ogłoszeniu niepodległości. Konstytucja Kosowa gwarantuje mniejszościom etnicznym odpowiednie prawa, niemniej jednak pojawiają się tu zasadnicze trudności grupy etniczne należące do mniejszości z reguły nie znają języka albańskiego, porozumiewając się po serbsku. Znane są przypadki odmowy przyjęcia na stanowiska państwowe z powodu nieznajomości języka albańskiego. Wśród Serbów bezrobocie wynosi około 70 %, co znacząco przekracza średnią stopę bezrobocia w Kosowie. Napięcia między Serbami i Albańczykami prowadziły w ciągu ostatnich lat do szeregu incydentów na tle narodowościowym. W wielu przypadkach członkowie mniejszości serbskiej i romskiej żyjący pośród Albańczyków obawiają się ataków i aktów agresji z ich strony. Mimo, iż po konflikcie z 1999 roku i zamieszkach z 2004 roku ich domy zostały odbudowane, nie decydują się oni na powrót z powodu strachu przed ewentualnymi 8

szykanami, niechęcią ze stroną większości, ale także brakiem perspektyw. Dość powszechną praktyką jest sprzedawanie przez nich dobytku i przeprowadzanie się do Serbii bądź Czarnogóry bądź innych enklaw serbskich w Kosowie, gdzie czują się oni bezpieczniej. Problemem jest także komunikacja między poszczególnymi wioskami zamieszkanymi przez mniejszości zdarzają się bowiem napaści na środki publicznego transportu, którymi podróżują Serbowie i Romowie. W Kosowie wciąż aktualnym problemem jest uchodźstwo. Pomimo upływu ponad 9 lat od zakończenia konfliktu, wciąż istnieje duża liczba uchodźców i osób przesiedlonych mieszkających w i poza Kosowem. Według danych Wysokiego Komisarza Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodźców (UNHCR) po 1999 roku., spośród 245 tys. osób należących do mniejszości serbskiej, romskiej, egipskiej 207 tys. zostało przesiedlonych do Serbii, 16 tys. do Czarnogóry, a 22 tys. pozostało w Kosowie. Statystyki UNHCR wskazują, że między 2000 a 2008 rokiem, zaledwie 18 tys. przesiedleńców (displaced persons, DP) i uchodźców, dobrowolnie powróciło na ziemie ojczyste. Osoby pozostawione bez jakiegokolwiek wsparcia i pomocy, żyją w permanentnym strachu i niepewności o swoje przyszłe losy, spotęgowanym brakiem jakichkolwiek perspektyw i niezwykle trudną sytuacją gospodarczą. Większość tzw. dipisów z mniejszości serbskiej nadal mieszka pokątnie w Serbii u swojej rodziny lub przyjaciół, w jeszcze gorszej sytuacji znajduje się żyjąca w tragicznych i nieludzkich warunkach mniejszość romska. Niektórzy z nich, zmuszeni opuścić swoje domy po wybuchu konfliktu w 1999 roku oraz zamieszek w 2004 roku, zamieszkują enklawy serbskie na terytorium Kosowa na przykład w Gračanicy. Nie mogą oni korzystać w pełni z przyznawanych im praw, ponieważ władze w Belgradzie uznają ich jedynie za tymczasowych przesiedleńców, tym samym zamykając im drogę do uzyskania statusu uchodźcy. W ten sposób, osoby przymusowo wysiedlone z Kosowa nie mogą czerpać korzyści z przywileju bycia uchodźcą, a poza tym są traktowane o wiele gorzej niż obywatele Serbii. Dyskryminacja przesiedleńców przejawia się w uniemożliwianiu im dostępu do opieki społecznej, medycznej, pomocy pozarządowej czy edukacji. Sytuacja przedstawia się tragicznie jeśli chodzi o osoby przesiedlone do Czarnogóry, albowiem nie posiadają one odpowiednich dokumentów potwierdzających ich tożsamość, w związku z czym nie mogą otrzymać obywatelstwa innego kraju. Niezwykle przytłaczająco wyglądają obozy uchodźcze, jak na przykład te w miejscowościach Żitkovac i Kablare czy tymczasowy obóz w Cesmin Lug, gdzie uchodźcy wewnętrzni żyją w prowizorycznych domach, mają utrudniony dostęp do 9

opieki medycznej, zaś badania Światowej Organizacji Zdrowia oraz niezależnych ekspertów wykazały, iż mieszkańcy tych obozów, zwłaszcza dzieci, są narażeni na skażenie ołowiem, ze względu na ich usytuowanie w pobliżu kompleksu kopalni w Trepçy, w której składowane są toksyczne odpady zawierające wysokie stężenie tego metalu. Nie ulega wątpliwości, że władze Kosowa powinny wziąć większą odpowiedzialność za trudną sytuację przesiedleńców i uchodźców, zarówno tych dobrowolnie jak i przymusowo powracających do kraju. To młode państwo musi wykazać szersze zainteresowanie w celu ich integracji, rozwoju i ustanowienia funduszy na poziomie lokalnym i centralnym mających za zadanie pomoc tej ludności. Społeczeństwo potencjał Kosowa Kosowo ma ogromny potencjał. Jest nim młode i dynamiczne społeczeństwo, którego średnia wieku jest poniżej 30 lat, co stanowi zupełne przeciwieństwo starzejących się społeczeństw rozwiniętych państw Unii Europejskiej. Problem tkwi jednak w tym, iż społeczeństwo kosowskie jest słabo wykształcone ze względu na niski poziom systemu edukacji istniejący w tym państwie. W związku z tym rodzi się pytanie czy instytucje i organizacje międzynarodowe działające w Kosowie są w stanie zmienić tą sytuację i przyczynić się do jej poprawy, poprzez wprowadzenie ustawicznego systemu kształcenia? Czy wpłyną one na pobudzenie aspiracji narodowych wśród Albańczyków i Serbów? Niewątpliwie, poszanowanie różnorodności kulturowej stanowi kluczowy element integracji społeczeństwa Kosowa, co więcej zrozumienie wieloetnicznego charakteru dziedzictwa kulturowego i religijnego jest niezbędnym warunkiem pokoju i stabilizacji w regionie. Ze względu na tą mozaikę kulturową, pojawiają się kolejne pytania. Czy w obecnej sytuacji możemy mówić o istnieniu wśród ludności Kosowa głębokiego poczucia tożsamości i przynależności do nowo powstałego państwa? Silne społeczeństwo obywatelskie z pewnością umacniałoby demokratyczne zasady, które przyczyniłyby się do wzmocnienia struktur państwowych. W związku z tym rząd kosowski powinien popierać pokojowe działania obywatelskie oraz rozwój wolnych mediów niepoddanych ingerencji politycznej. Czy jednak w zaistniałej sytuacji wizja społeczeństwa obywatelskiego jest równie odległa jak zakończenie ciągłych konfliktów i zamieszek na tle etnicznym? Na te pytania także chcielibyśmy uzyskać odpowiedź. 10

6) Założenia projektu Nasz projekt zakłada poszerzenie wiedzy oraz znalezienie odpowiedzi na najbardziej palące pytania i problemy z jakimi boryka się Kosowo. Pragniemy dogłębnie zapoznać się z aktualną sytuacją wewnętrzną, a także ze strukturami międzynarodowymi istniejącymi w Kosowie oraz stosunkami panującymi pomiędzy stanowiącymi większość Albańczykami, a pozostającymi w mniejszości i popieranymi przez Belgrad Serbami. Zamierzamy tego dokonać poprzez wizyty m.in. w: - Tymczasowej Misji Administracyjnej ONZ w Kosowie (United Nations Interim Administration Mission in Kosovo, UNMIK) - Misji policyjno - administracyjnej UE w Kosowie (EULEX) - Polskim Kontyngencie Policji - Międzynarodowym Biurze Cywilnym (ICO) - Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OSCE) - American University of Kosovo, University of Pristina - enklawie serbskiej w Gračanicy i Mitrovicy - organizacjach pozarządowych takich jak: Council for the Defence of Human Rights and Freedom (największa organizacja pozarządowa zajmująca się prawami człowieka) czy Międzynarodowa Organizacja Imigracyjna Cele projektu: analiza aktualnej sytuacji politycznej, społecznej oraz prawnej, w jakiej znajduje się Kosowo, poznanie jej przyczyn oraz skutków analiza prawna dopuszczalności ogłoszenia niepodległości w świetle prawa międzynarodowego publicznego w oparciu o istniejący stan faktyczny próba oceny doniosłości i wagi aktu proklamacji suwerenności przez Kosowo w świetle obecnej sytuacji na arenie międzynarodowej 11

zrozumienie wpływu, jaki mają na funkcjonowanie tego niewielkiego państwa organizacje i struktury międzynarodowe poznanie wpływu administracji międzynarodowej na stabilizację sytuacji w regionie, utrzymanie pokoju, bezpieczeństwa oraz walkę z przestępczością zorganizowaną; próba oceny działań zbadanie stopnia zaangażowania Unii Europejskiej i Organizacji Narodów Zjednoczonych w proces budowy suwerenności i niezależności Kosowa; próba krytycznej oceny mechanizmów doradczych oraz kooperacji między tymi organizacjami, a także weryfikacja ich dokonań ocena stanu kosowskiej legislacji, dyskusje z przedstawicielami władz na temat sposobów i programów jej poprawy badania nad stopniem znajomości, internalizacji i przestrzegania norm prawnych, zwłaszcza tych dotyczących praw człowieka i obywatela zarówno wśród organów administracji publicznej jaki i wśród społeczeństwa; próba ewentualnej oceny stanu takiej sytuacji poznanie poglądów społeczeństwa kosowskiego na kluczowe dla niego tematy takie jak: uzyskanie niepodległości, poszanowanie praw człowieka oraz wolności i swobód obywatelskich, zaangażowanie organizacji międzynarodowych; próba wypracowania z kosowskimi studentami analizy obecnej sytuacji oraz środków mogących wspomóc proces poprawy sytuacji panującej w regionie, ze szczególnym uwzględnieniem procesów reintegracyjnych uzyskanie informacji na temat procesu budowy społeczeństwa obywatelskiego i demokratyzacji Kosowa, oraz działań podejmowanych w tym kierunku przez organizacje pozarządowe przeprowadzanie badań w zakresie problemów uchodźców, mniejszości etnicznych oraz procesów integracyjnych między poszczególnymi grupami etnicznymi, poznanie działalności różnych struktur w tym zakresie publicznych jak i prywatnych 12

Cele te postaramy się osiągnąć poprzez wizyty, dyskusje z pracownikami oraz innego rodzaju badania w wyżej wymienionych instytucjach. Planujemy przeprowadzić kwerendę biblioteczną w Prisztinie oraz zgromadzić zdjęcia, notatki z rozmów z wyżej wymienionymi instytucjami i organizacjami. Projekt badawczy zostanie podsumowany próbą syntetycznego ujęcia jego wyników, na podstawie zdobytych materiałów w publikacji (w postaci artykułów naukowych), którą chcielibyśmy wydać po zakończeniu wyprawy. W chwili obecnej nie istnieje bowiem wystarczająca ilość publikacji i literatury wyczerpująco opisującej problem Kosowa. 7) Forma realizacji projektu: Projekt Kosowo rok po ogłoszeniu niepodległości - perspektywy na przyszłość to pionierska wyprawa badawcza zakładająca tygodniowy pobyt w Kosowie. Projekt ten stanowi zapowiedź większego projektu pod roboczym tytułem Kosowo - niepodległe. Na projekt składają się cztery etapy: 1. Spotkania przed wyjazdem badawczym 2. Wyjazd badawczy na terytorium Kosowa 3. Konferencja poświęcona Kosowu + cykl spotkań otwartych 4. Wydanie publikacji Etap pierwszy jest realizowany od marca, obejmuje zebrania wszystkich uczestników wyprawy w celu merytorycznego przygotowania się do niej. Zaplanowane zostały spotkania z dr Mirellą Korzeniewską Wiszniewską specjalizującą się w tematyce Bałkanów, opiekunami naukowymi dr Marcinem Marcinko oraz dr Arturem Gruszczakiem, a także innymi specjalistami, które pozwolą nam na sprecyzowanie pola badawczego oraz merytoryczne i praktyczne przygotowanie do projektu. Zasadniczą część projektu będzie stanowić etap drugi wyprawa badawcza do Kosowa na przełomie lipca i sierpnia 2009 roku. Mamy zamiar odwiedzić następujące miasta: Prisztinę, Gračanicę, Mitrovicę oraz Prizren. Nasze badania będą głównie opierać się na spotkaniach z przedstawicielami wspomnianych wcześniej instytucji i organizacji 13

międzynarodowych działających w Kosowie. Wszystkie te spotkania, jak i sam wyjazd badawczy, mają na celu dostarczenie nam obiektywnych i wyczerpujących informacji na temat funkcjonowania niepodległego państwa. Formą metodologiczną naszych badań będzie wywiad swobodny (metoda zogniskowanego wywiadu grupowego i biograficznego) oraz wywiad pogłębiony. Etap trzeci zakłada przygotowanie konferencji poświęconej Kosowu oraz zorganizowanie cyklu spotkań otwartych z różnymi osobistościami, specjalizującymi się w tej tematyce, celem pogłębienia i ugruntowania zdobytej podczas wyprawy badawczej wiedzy. Etap czwarty, przewidziany na okres od września 2009 do czerwca 2010, zakłada wydanie publikacji dotyczącej naszej wyprawy badawczej oraz kilkustronicowej ekspertyzy podejmującej kwestię niepodległości Kosowa. Mamy nadzieję, iż dzięki temu wyjazdowi, publikacja będzie w pełni oddawać złożony problem nowo powstałego państwa kosowskiego oraz określi rolę, jaką organizacje międzynarodowe spełniają na jego terytorium. Na chwilę obecną obszar ten stanowi wciąż niezbadane pole badawcze. 8) Rezultaty: Dzięki projektowi badawczemu zarówno Sekcja Prawa Międzynarodowego Publicznego i Praw Człowieka TBSP UJ jak i Koło Studentów Stosunków Międzynarodowych UJ otrzymają możliwość intensyfikacji i pogłębiania swojej działalności o charakterze merytorycznym, poszerzenia swoich horyzontów, a także poprzez przeprowadzone badania oraz wydaną publikację - przyczynienia się do rozwoju nauki. Uczestnicy wyprawy zdobędą wiedzę i informacje niemożliwe do pozyskania w zwykłym toku studiów, które następnie wykorzystają w dalszej działalności naukowej. Mamy nadzieję, iż uda nam się zgłębić problem wielokulturowości, jaki istnieje w tym nowo powstałym państwie oraz poznać zagadnienia prawne i faktyczne związane z ochroną mniejszości etnicznych, praw człowieka, a także zrozumieć istotę konfliktu kosowskiego i przyczyny braku porozumienia miedzy dwoma narodami zamieszkującymi to terytorium. 14

Jednym z rezultatów będzie poznanie i obserwacja pracy instytucji broniących prawa człowieka. Interesuje nas w szczególności handel ludźmi (human trafficking), który jest jednym z najbardziej palących problemów tego państwa, a który bezpośrednio dotyka także nasz kraj (Polska podpisała konwencję Rady Europy o przeciwdziałaniu handlu ludźmi, przestępstwo to stanowi czyn zabroniony stypizowany w art. 253. 1. k.k. Dz. U. 1997 nr 88 poz. 553). Problem ten zgłębiany jest przez oba koła, w tym roku Sekcja PMP i Praw Człowieka TBSP współorganizowała konferencję naukową poświęconą tej problematyce, zaś 2 członków KSSM biorących udział w projekcie rozwija swoje zainteresowania tą tematyką poprzez działalność w Sekcji Praw Człowieka KSSM UJ). Mamy nadzieję, że projekt ten rzuci nowe spojrzenie na to młode państwo, na kwestie jego uznania i jego podmiotowości prawno międzynarodowej, poprzez wydaną publikację jak i wydanie kilkustronicowej ekspertyzy bądź raportu na temat obecnej sytuacji w Kosowie. 9) Trasa wyprawy: Pierwszym celem naszej wyprawy będzie Prisztina - największe miasto Kosowa. Pełni funkcję najważniejszego centrum administracyjnego, politycznego, gospodarczego i kulturalnego. Znajduje się tam uniwersytet, Akademia Nauk i Sztuk, muzeum, a także dwa meczety, wieża zegarowa z XIX wieku, domy w stylu orientalnym. Od północnej i wschodniej części miasto otaczają wzgórza, sięgające 700 m n.p.m. W najwyższym punkcie miasta znajduje się cmentarz wojenny. Obecnie spoczywają tam byli członkowie UÇK oraz jeden z twórców albańskiego ruchu niepodległościowego Ibrahim Rugova. Następnym celem wyprawy będzie Gračanica, która jest największą serbską enklawą w Kosowie. Leży zaledwie 5 km od Prisztiny i mieszka w niej około 15 tysięcy Serbów. Dla Serbów jest miejscem wyjątkowym głównie za sprawą znajdującego się tam Monasteru pod wezwaniem Przenajświętszej Bogurodzicy, założonego jeszcze w 1320 r. przez serbskiego króla Milutina. Od 1999 r. monaster jest siedzibą biskupa raszkoprizreńskiego Artemiusza, duchowego przywódcy kosowskich Serbów. Kolejny punkt naszej podróży to Prizren, miasto w południowym Kosowie. Jest to handlowy ośrodek regionu rolniczego, charakteryzujący się rozwiniętym rzemiosłem artystycznym. Znajdują się tam liczne zabytki: klasztor Zbawiciela z freskami, ruiny 15

klasztoru Michała Archanioła, ruiny zamku Niemaniczów, meczet Sinan Paszy, cerkiew klasztorna Bogorodicy Ljeviškiej ufundowana przez króla Milutina, wewnątrz zdobiona freskami stanowiącymi jeden z najcenniejszych przykładów malarstwa bizantyjskiego okresu Paleologów oraz ruiny cerkwi katedralnej św. Jerzego z 1856. Ostatnim miejscem, które zamierzamy odwiedzić podczas naszej wyprawy jest miasto w północnym Kosowie Mitrovica. 17 marca 2004 r. po śmierci albańskiego chłopca, na skutek plotki, o tym że utopili go Serbowie, w mieście wybuchły zamieszki na tle etnicznym. Po tym incydencie w wyniku eskalacji konfliktu, w Kosowie zginęło 28 Serbów, a ponad dwa tysiące zostało przepędzonych ze swoich domów. Trasa wyprawy: 16

10) Plan projektu: Marzec-lipiec 2009 r. cykl seminariów poświęconych tematyce Kosowa Lipiec-sierpień 2009 r. wyjazd badawczy na terytorium Kosowa Grudzień 2009/styczeń 2010 r. konferencja poświęcona Kosowu + cykl spotkań otwartych Wrzesień 2009-czerwiec 2010 r. przygotowanie publikacji i ekspertyzy oraz ich wydanie 11) Harmonogram: Dzień pierwszy 7 lipiec 2009 r. Godz. 5:40 wyjazd z Krakowa Dzień drugi 8 lipiec 2009 r. Godz. 9:00 przyjazd do Prisztiny Spotkanie ze studentami University of Pristina Dzień trzeci 9 lipiec 2009 r. Wizyta w Misji policyjno - administracyjnej UE w Kosowie (EULEX) Wizyta w Międzynarodowym Biurze Cywilnym (ICO) Dzień czwarty 10 lipiec 2009 r. Wizyta w Tymczasowej Misji Administracyjnej ONZ w Kosowie (United Nations Interim Administration Mission in Kosovo, UNMIK) Spotkanie ze studentami American University of Kosovo, 17

Dzień piąty 11 lipiec 2009 r. Wizyta w Polskim Kontyngencie Policji Wizyta w Organizacji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OSCE) Dzień szósty 12 lipiec 2009 r. Wizyta w enklawach serbskich: w Gračanicy i Mitrovicy Dzień siódmy 13 lipiec 2009 r. Wizyta w Council for the Defence of Human Rights and Freedom Wizyta w Międzynarodowej Organizacji Imigracyjnej Dzień ósmy 14 lipiec 2009 r. Spotkanie z przedstawicielami wymiaru sprawiedliwości w Kosowie Wizyta w Biurze Rzecznika Praw Obywatelskich Republiki Kosowa (Republic of Kosovo Ombudsperson Institution) Dzień dziewiąty 15 lipiec 2009 r. Spotkanie z przedstawicielami zajmującymi się problematyką uchodźczą i migracyjną UNHCR oraz organizacje pozarządowe Dzień dziesiąty 16 lipiec 2009 r. Wyjazd z Kosowa 12) Patronaty honorowe: O patronat honorowy nad projektem badawczym ubiegamy się u Jego Magnificencji Rektora Uniwersytetu Jagiellońskiego prof. Karola Musioła, Dziekana Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych prof. dr hab. Bogdana Szlachty, Dziekana Wydziału Prawa i Administracji prof. dr hab. Krystyny Chojnickiej, Instytutu Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych oraz Ośrodka Praw Człowieka UJ. 18

Koło Studentów Stosunków Międzynarodowych UJ jest uczelnianą organizacją studencką o charakterze naukowym, działającą nieprzerwanie od 2001 roku przy Instytucie Nauk Politycznych i Stosunków Międzynarodowych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Skupia blisko 100 studentów zainteresowanych poszerzaniem wiedzy oraz realizacją własnych projektów naukowych. Dzięki ich pracy Koło zorganizowało lub współorganizowało w roku 2008 60 różnych wydarzeń, w tym 6 wypraw międzynarodowych, 9 konferencji, 19 Spotkań i Wykładów Otwartych. Jesteśmy grupą ludzi ambitnych i z pasją, gotowych działać dla wspólnych celów i dla dobra współpracy międzynarodowej. Jesteśmy otwarci i innowacyjni. Nie boimy się wyzwań i mamy duże doświadczenie w organizowaniu projektów. Ponadto nasze studia obdarzają nas szeroką wiedzą, którą mamy szansę energicznie spożytkować, inwestując właśnie we współpracę międzynarodową. Towarzystwo Biblioteki Słuchaczów Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego jest najstarszym i jednym z największych kół naukowych w Polsce. Powstało 23 czerwca 1851 r. Każdego roku zapisuje się do niego około 300 nowych członków. TBSP UJ zrzesza studentów Wydziału Prawa i Administracji UJ, którzy postrzegają studia jako coś więcej niż monotonny rytuał zaliczania kolejnych przedmiotów. To organizacja dla ludzi aktywnych, których celem jest wszechstronny rozwój nie tylko naukowy, ale również na płaszczyźnie praktycznych umiejętności prawniczych. Sekcja prawa międzynarodowego publicznego TBSP UJ powstała w 1968 roku, opiekunem koła była wówczas Halina Nieć. Członkowie sekcji podejmują wiele ciekawych przedsięwzięć, m.in. w 1994 roku rozpoczęła się trwająca do dziś tradycja wyjazdów do Ministerstwa Spraw Zagranicznych, sekcja organizuje także konferencje naukowe, dyskusje, prowadzi cykl 'Akademia Filmu Wojennego', w trakcie których omawiane są najbardziej palące problemy międzynarodowego prawa humanitarnego, a także spotkania ze specjalistami z dziedziny prawa międzynarodowego publicznego. 19