KANCELARIA SEJMU BIURO STUDIÓW I EKSPERTYZ WYDZIAŁ ANALIZ EKONOMICZNYCH I SPOŁECZNYCH Sytuacja sektora publicznego w Polsce w latach 2000-2001 Sierpień 2002 Informacja Nr 913 Grupa badanych przedsiębiorstw obejmuje wyłącznie podmioty, o liczbie pracujących powyżej 9 osób. W 2001 r. niespełna 44 tys. takich podmiotów prowadziło działalność gospodarczą, w tym 3813 należało do sektora publicznego. Rok ubiegły przyniósł wyraźne pogorszenie sytuacji finansowej przedsiębiorstw sektora publicznego. Ich rentowność obrotu brutto zmniejszyła się z 1,3% w 2000 r. do -0,8% w 2001 r. Regres wyników w sektorze publicznym był większy niż w sektorze prywatnym. Wśród podmiotów sektora publicznego największy zysk brutto w 2001 r. uzyskał bank PKO BP, natomiast najwyższą stratę brutto zanotowała firma PKP.
BSiE 1 Uwagi wstępne Sektor publiczny jest to - według definicji GUS - sektor grupujący własność państwową (Skarbu Państwa i państwowych osób prawnych), własność jednostek samorządu terytorialnego oraz własność mieszaną z przewagą kapitału podmiotów sektora publicznego. Niniejsze opracowanie dzieli się na dwie części. W pierwszej części przedstawiono wyniki finansowe ogółu podmiotów gospodarczych sektora publicznego na podstawie danych zawartych w publikacji GUS Wyniki finansowe podmiotów gospodarczych. Publikacja ta wydawana jest dwa razy do roku. W drugiej części ukazano wyniki największych firm tego sektora na podstawie listy 500 największych przedsiębiorstw w Polsce publikowanej przez Rzeczpospolitą 1. Wyniki finansowe ogółu podmiotów gospodarczych sektora publicznego na podstawie danych GUS 1.1. Uwagi metodologiczne Ostatnie, dostępne dane GUS dotyczące wyników finansowych podmiotów gospodarczych, w tym sektora publicznego, obejmują okres dwunastu miesięcy 2001 r. ( Wyniki finansowe podmiotów gospodarczych I-XII 2001, GUS, 2001). Porównujemy te dane do analogicznego okresu roku poprzedniego tj. do 2000 r. Dane podawane przez GUS we wspomnianej wyżej publikacji uwzględniają wyłącznie podmioty o liczbie pracujących powyżej 9 osób. Sytuacja finansowa podmiotów gospodarczych jest scharakteryzowana na podstawie następująco zdefiniowanych wskaźników: - wynik finansowy brutto tj. różnica między przychodami z całokształu działalności a kosztami uzyskania tych przychodów skorygowana o saldo zysków i strat nadzwyczajnych, - wynik finansowy netto tj. wynik finansowy brutto pomniejszony o obowiązkowe obciążenia (podatek dochodowy i inne płatności np. wpłaty z zysku na rzecz budżetu państwa dokonywane przez przedsiębiorstwa państwowe i jednoosobowe spółki Skarbu Państwa) - rentowność obrotu brutto tj. relacja wyniku finansowego brutto do przychodów z całokształtu działalności (w %), - rentowność obrotu netto tj. wynik finansowy netto do przychodów z całokształtu działalności (w %). 1.2. Liczba przedsiębiorstw sektora publicznego Według danych GUS w 2001 było w Polsce 43 884 podmiotów o liczbie pracujących powyżej 9 osób. Tylko 3 813 firm zaliczono do sektora publicznego. Wśród nich było: - 1461 firm o liczbie pracujących od 10 do 49 osób, - 1641 firm o liczbie pracujących od 50 do 249 osób, - 711 firm o liczbie pracujących powyżej 249 osób. Pierwszą klasę przedsiębiorstw zaliczamy do kategorii małych, drugą do kategorii firm średnich, a trzecią klasę stanowią firmy duże. W stosunku do 2000 r. liczba podmiotów sektora publicznego zmniejszyła się o 639 przedsiębiorstw, w tym o 113 jednostek dużych, o 322 jednostek średnich i o 170 jednostek małych. Jeśli w 2000 r. przedsiębiorstwa publiczne stanowiły 10% ogółu podmiotów o liczbie pracujących powyżej 9 osób, to w 2001 r. analogiczny wskaźnik wyniósł 8,7%.
2 BSiE Podmioty sektora publicznego, chociaż są stosunkowo nieliczne, odgrywają nadal istotną rolę w polskiej gospodarce. W 2001 r. przypadało na nie 22,2% przychodów ogółem uzyskanych przez wszystkie przedsiębiorstwa o liczbie pracujących od 10 osób. W 2000 r. było to odpowiednio 26,4%. Świadczy to o postępującej prywatyzacji polskiej gospodarki. 1.3. Kondycja finansowa przedsiębiorstw sektora publicznego ogółem W 2001 r. kondycja finansowa przedsiębiorstw sektora publicznego znacznie pogorszyła się w porównaniu z rokiem poprzednim. W 2001 r. analizowane podmioty sektora publicznego uzyskały wynik finansowy brutto, a więc najogólniej rzecz biorąc różnicę między przychodami a kosztami ich uzyskania w wysokości -2 074,5 mln zł. W roku poprzednim różnica ta była dodatnia i wyniosła 3 851,2 mln zł (tablica 1.). Oznacza to, że w badanym okresie zysk brutto zmniejszył się o prawie 6 mld zł. Podstawowy wskaźnik rentowności tj. rentowność obrotu brutto przedsiębiorstw tego sektora obniżył się z 1,3% w 2000 r. do -0,8% w 2001 r. Tablica 1. Sytuacja finansowa ogółu podmiotów gospodarczych sektora publicznego w latach 2000-2001. Liczba jednostek 4452,0 3813 Przychody z całokształtu działalności (w mln zł) 304842,5 257195,0 Wynik finansowy brutto (w mln zł) 3851,2-2074,5 Wynik finansowy netto (w mln zł) -400,7-4474,6 Rentowność obrotu brutto (w %) 1,3-0,8 Rentowność obrotu netto (w %) -0,1-1,7 Źródło: Wyniki finansowe podmiotów gospodarczych I-XII 2000 i Wyniki finansowe podmiotów gospodarczych I-XII 2001, GUS. W 2001 r. przedsiębiorstwa sektora publicznego osiągnęły wynik finansowy netto w wysokości -4 474,6 mln zł. Dla porównania można podać, że w 2000 r. wynik finansowy netto firm publicznych był również ujemny i wyniósł -400,7 mln zł. Oznacza to, że już w 2000 r. zysk po opodatkowniu był ujemny, co ograniczało inwestycje i zmniejszało możliwości rozwojowe przedsiębiorstw. W badanym okresie rentowność obrotu netto dla ogółu badanych podmiotów sektora publicznego zmniejszyła się z -0,1% do -1,7%. 1.4. Sektor publiczny a sektor prywatny W badanym okresie, który charakteryzował się słabnącą koniunkturą gospodarczą w Polsce, pozycja finansowa przedsiębiorstw sektora publicznego pogorszyła się w relacji do firm z sektora prywatnego. W latach 2000-2001 rentowność obrotu brutto przedsiębiorstw sektora publicznego pogorszyła się o 2,1 punktu procentowego, zmniejszając się z 1,3% do - 0,8%. W tym samym czasie analogiczny wskaźnik dla firm z sektora prywatnego pogorszył się tylko o 0,8 punktu procentowego, obniżając się z 2,1% do 1,3% (tablica 2.). Podobne zjawisko nastąpiło w zakresie rentowności netto. W sektorze prywatnym wskaźnik ten zmniejszył się o 0,6 pkt proc. (spadek z 1% do 0,4%), a w sektorze publicznym aż o 1,6 pkt proc. (spadek z -0,1% do -1,7%). Poprawa względnej pozycji podmiotów prywatnych nie była więc spowodowana lepszymi wynikami tych firm, lecz wyraźnie większym regresem wyników przedsiębiorstw kontrolowanych przez sektor publiczny. 2
BSiE 3 Tablica 2. Sytuacja finansowa ogółu podmiotów gospodarczych sektora prywatnego w latach 2000-2001. Liczba jednostek 39813,0 40071 Przychody z całokształtu działalności (w mln zł) 848437,5 902458,5 Wynik finansowy brutto (w mln zł) 18182,4 11914,8 Wynik finansowy netto (w mln zł) 8522,2 3768,4 Rentowność obrotu brutto (w %) 2,1 1,3 Rentowność obrotu netto (w %) 1,0 0,4 1.5. Wyniki finansowe przedsiębiorstw według wielkości zatrudnienia Wśród przedsiębiorstw sektora publicznego najgorsze wyniki w 2001 r. uzyskały podmioty małe o liczbie pracujących od 10 do 49 osób. Ich rentowność obrotu brutto osiągnęła poziom - 4,1%, a rentowność obrotu netto -5,2%. Przedsiębiorstwa małe miały ujemną rentowność również i w 2000 r. (tablica ). Natomiast największy regres w zakresie rentowności w badanym okresie odnotowały firmy średnie, o liczbie pracujących od 50 do 249 osób. Ich wskaźnik rentowności obrotu brutto zmniejszył się z 3,3% w 2000 r. do -0,3% w 2001 r. powyżej 249 osób. Również i podmioty duże, o liczbie pracujących powyżej 249 osób, zanotowały znaczne pogorszenie kondycji finansowej. W ich przypadku rentowność brutto obniżyła się z 1,2% do -0,8%. Tablica 3. Sytuacja finansowa małych podmiotów gospodarczych (o liczbie pracujących od 10 do 49 osób) sektora publicznego w latach 2000-2001. Liczba jednostek 1574,0 1461,0 Przychody z całokształtu działalności (w mln zł) 12267,4 8850,8 Wynik finansowy brutto (w mln zł) -372,1-364,9 Wynik finansowy netto (w mln zł) -503,0-461,3 Rentowność obrotu brutto (w %) -3,0-4,1 Rentowność obrotu netto (w %) -4,1-5,2 Tablica 4. Sytuacja finansowa średnich podmiotów gospodarczych (o liczbie pracujących od 50 do 249 osób) sektora publicznego w latach 2000-2001. Liczba jednostek 1963,0 1641,0 Przychody z całokształtu działalności (w mln zł) 36559,0 34108,3 Wynik finansowy brutto (w mln zł) 1222,8-88,5 Wynik finansowy netto (w mln zł) 397,3-490,4 Rentowność obrotu brutto (w %) 3,3-0,3 Rentowność obrotu netto (w %) 1,1-1,4 Tablica 5. Sytuacja finansowa dużych podmiotów gospodarczych (o liczbie pracujących powyżej 249 osób) sektora publicznego w latach 2000-2001.
4 BSiE Liczba jednostek 881,0 711,0 Przychody z całokształtu działalności (w mln zł) 255861,1 214235,9 Wynik finansowy brutto (w mln zł) 3015,6-1621,0 Wynik finansowy netto (w mln zł) -278,4-3522,9 Rentowność obrotu brutto (w %) 1,2-0,8 Rentowność obrotu netto (w %) -0,1-1,6 Porównując rentowność obrotu brutto przedsiębiorstw sektora publicznego i przedsiębiorstw sektora prywatnego, według klas wielkości zatrudnienia, w 2001 r. można zauważyć, że sektor prywatny osiągał lepsze wyniki we wszystkich trzech klasach firm (tablica 6.). Przewaga ta była najwyższa w grupie małych podmiotów, a najmniejsza w odniesieniu do przedsiębiorstw dużych. W kategorii firm małych i dużych przewaga ta zwiększyła się wyraźnie w stosunku do 2000 r. Natomiast w przedsiębiorstwach średnich wskaźnik rentowności obrotu brutto w 2000 r. był identyczny zarówno dla podmiotów sektora publicznego jak i prywatnego. Tablica 6. Rentowność obrotu brutto podmiotów gospodarczych według sektorów własności i klas zatrudnienia (w %) Kategoria firm Sektor własności 2000 r. 2001 r. firmy małe sektor publiczny -3,0-4,1 sektor prywatny 1,3 1,1 firmy średnie sektor publiczny 3,3-0,3 sektor prywatny 3,3 2,0 firmy duże sektor publiczny 1,2-0,8 sektor prywatny 1,5 0,9 firmy ogółem sektor publiczny 1,3-0,8 sektor prywatny 2,1 1,3 1.6. Wyniki finansowe przedsiębiorstw według sekcji PKD GUS podaje wyniki finansowe podmiotów gospodarczych według sekcji Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). Głównymi sekcjami, w którym działały przedsiębiorstwa sektora publicznego w Polsce w 2001 r. - biorąc pod uwagę wielkość przychodów z całokształtu działalności - były: - Sekcja E Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę - 86,75 mld zł (wielkość przychodów przedsiębiorstw sektora publicznego w tej sekcji w 2001 r.); - Sekcja D Przetwórstwo przemysłowe - 61,54 mld zł; - Sekcja I Transport, gospodarka magazynowa i łączność - 37,28 mld zł; - Sekcja C Górnictwo i kopalnictwo - 26,37 mld zł; - Sekcja G Handel i naprawy - 25,90 mld zł; - Sekcja K Obsługa nieruchomości i firm - 7,58 mld zł; - Sekcja O Pozostała działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna - 6,94 mld zł; - Sekcja F Budownictwo - 3,49 mld zł. W 2001 r. na wyżej wymienionych osiem sekcji PKD przypadało 99,5% przychodów z całokształtu działalności wszystkich podmiotów sektora publicznego o liczbie pracujących powyżej 9 osób. 4
BSiE 5 W 2001 r. w większości sekcji sytuacja finansowa podmiotów sektora publicznego pogorszyła się w stosunku do 2000 r. (tablica 7.). Pogorszenie rentowności wystąpiło najwyraźniej w transporcie i łączności oraz w przetwórstwie przemysłowym (przemysł przetwórczy). W tej pierwszej sekcji rentowność obrotu brutto przedsiębiorstw sektora publicznego zmniejszyła z 4% do -3,3%, a w drugiej z -0,1% do -5,5%. W przemyśle przetwórczym wyjątkowo kiepskie wyniki zanotowały firmy małe. Ich wynik finansowy brutto w 2001 r. wyniósł -362 mln zł, co daje średnią w wysokości -1,13 mln zł na firmę (było 320 firm), o liczbie pracujących od 10 do 49 osób. Zakładając, że w firmie pracowało przeciętnie 40 osób oznacza to, że na jednego pracownika przypadało przeciętnie 28 250 zł straty brutto. Wskaźnik rentowności obrotu brutto małych firm sektora publicznego z sekcji D obniżył się z -22,1% w 2000 r. do -25,5% w 2001 r. Tablica 7. Rentowność obrotu brutto podmiotów sektora publicznego w latach 2000-2001, według sekcji PKD (w %) Górnictwo i kopalnictwo (sekcja C) -4,7 1,8 Przetwórstwo przemysłowe (D) -0,1-5,5 Wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę (E) 0,3 0,9 Budownictwo (F) -1,5-2,4 Handel i naprawy (G) 2,1 0,4 Transport, gospodarka magazynowa i łączność (I) 4,0-3,3 Obsługa nieruchomości i firm (K) 13,9 10,5 Pozostała działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna (O) 6,3 6,5 Sektor publiczny ogółem 1,3-0,8 Natomiast w 2001 r. wyraźnie poprawiły swoje wyniki podmioty sektora publicznego z sekcji C (górnictwo). Lepsze rezultaty podmiotów sektora publicznego z sekcji C wynikały m.in. z uwzględnienia skutków umorzeń zobowiązań w górnictwie węgla kamiennego na podstawie ustawy z dnia 26 listopada 1998 r. o dostosowaniu górnictwa węgla kamiennego do funkcjonowania w warunkach gospodarki rynkowej oraz o szczególnych uprawnieniach i zadaniach gmin górniczych 1. Lekką poprawę odnotowały także przedsiębiorstwa z sekcji E (wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz i wodę) i O (pozostała działalność usługowa, komunalna, społeczna i indywidualna). 2. Wyniki finansowe największych podmiotów gospodarczych sektora publicznego na podstawie listy 500 największych przedsiębiorstw w Polsce w 2001 r. opublikowanej przez Rzeczpospolitą Od kilku lat Rzeczpospolita raz w roku (przeważnie w maju) publikuje listę 500 największych przedsiębiorstw w Polsce. W rankingu tym przedsiębiorstwa są uszeregowane według wielkości przychodów ze sprzedaży. Oprócz tak podstawowych wskaźników ekonomicznych jak: przychody ze sprzedaży, wynik na działalności podstawowej, wynik na działalności operacyjnej, wynik finansowy brutto, wynik finansowy netto, wskaźnik rentowności brutto, udział eksportu w sprzedaży, zatrudnienie czy nakłady inwestycyjne, w rankingu podaje się również formę własności przedsiębiorstwa i symbol PKD (Polskiej Klasyfikacji Działalności). 1 Informacja o realizacji reformy górnictwa węgla kamiennego-zaktualizowane sprawozdanie roczne za 2001 rok (po badaniu sprawozdań finansowych przez biegłych rewidentów)
6 BSiE Według listy rankingowej największym przedsiębiorstwem sektora publicznego w Polsce był w 2001 r. Polski Koncern Naftowy Orlen, SA, Płock, który zajmował pierwsze miejsce na wspomianej liście. Przychody ze sprzedaży tej firmy wyniosły 23,47 mld zł, wynik finansowy brutto 446,4 mln zł, a rentowność brutto 1,86%. Firma ta zatrudniała 7 333 osób. Kolejnymi dużymi podmiotami (plasującymi się w pierwszej pięćdziesiątce największych firm w Polsce) kontrolowanymi przez sektor publiczny były: - Polskie Sieci Energetyczne SA, Warszawa (3 miejsce na liście; wielkość przychodów ze sprzedaży 14,84 mld zł; rentowność bruto -1,84%; zatrudnienie 525 osób), - PZU SA GK, Warszawa (4; 12,23 mld zł; 9,39%; 16 891 osób), - PKO BP SA, Warszawa (5; 12,21 mld zł; 12,76%; 39 303 osób), - Pol. Górnictwo Naftowe i Gazowe SA, Warszawa (8; 9,26 mld zł; -2,43%; 27 250 osób), - PKP, Warszawa (9; 7 mld zł; -7,41%; 153 170 osób), - Rafineria Gdańska SA, Gdańsk (11; 6,1 mld zł; -0,24%; 1 503 osób), - Poczta Polska PP Użyt. Publicznej, Warszawa (12; 5,42 mld zł; 1,77%; 99 678 osób), - PZU Życie SA, Warszawa (14; 4,71 mld zł; 8,26%; 4 240 osób), - Węglokoks SA, Katowice (18; 4,33 mld zł; 2%; 303 osób), - KGHM Polska Miedź SA, Lubin (20; 4,22 mld zł; -2,47%; 18 510 osób), - Ruch SA, Warszawa (22; 3,85 mld zł; 0,32%; 8 159 osób), - Południowy Koncern Energetyczny SA, Jaworzno (24; 3,53 mld zł; 3,17%; 6810 osób), - Lasy Państwowe PP, Warszawa (25; 3,52 mld zł; -2,23%; 32924 osób), - Huta Katowice SA, Dąbrowa Górnicza (28; 3,39 mld zł; -17,22%; 5050 osób), - Impexmetal SA GK, Warszawa (30; 3,16 mld zł; -0,46%; brak danych o wielkości zatrudn.), - Bank Gospodarki Żywnościowej SA (35; 2,79 mld zł; 5,22%; 7553 osób), - Katowicki Holding Węglowy SA, Katowice (38; 2,70 mld zł; 0,82%; 25163 osób), - Polskie Linie Lotnicze Lot SA, Warszawa (44; 2,42 mld zł; -21,18%; 4400 osób), - Elektrownia Bełchatów SA, Bełchatów (46; 2,41 mld zł; 4,77%; 5122 osób), - Jastrzębska Spółka Węglowa SA, Jastrzębie Zdrój (47; 2,36 mld zł; -1,70%, 20796 osób), - Totalizator Sportowy sp. z o.o., Warszawa (50; 2,28 mld zł; 10,33%, 2948 osób). W 2001 r. wśród 22 (wyżej przedstawionych) największych podmiotów kontrolowanych przez sektor publiczny dwanaście przedsiębiorstw uzyskało dodatnią rentowność brutto, a dziesięć ujemną rentowność brutto. Do przedsiębiorstw sektora publicznego, które w ubiegłym roku miały najwyższą stratę brutto (najwyższy ujemny wynik finansowy brutto) należały: - PKP (-929 mln zł straty brutto), - Huta Katowice SA (-642,8 mln zł), - PLL LOT SA (-639,1 mln zł), - Huta im. T. Sendzimira SA, Kraków (-397,2 mln zł), - Polskie Sieci Energetyczne SA (-275,4 mln zł), - Pol. Górnictwo Naftowe i Gazowe SA (-250 mln zł), - Zakłady Azotowe Tarnów SA, Tarnów-Mościce (-187,8 mln zł), - Przyjaźń Zakłady Koksownicze, Dąbrowa Górnicza (-134,6 mln zł), - KGHM Polska Miedź SA (-128,8 mln zł), 6
BSiE 7 - Rudzka Spółka Węglowa SA, Ruda Śląska (-96,6 mln zł), - Rybnicka Spółka Węglowa SA, Rybnik (-88,9 mln zł), - Lasy Państwowe PP (-82,8 mln zł), - Zakłady Azotowe Kędzierzyn SA, Kędzierzyn-Koźle (-70,2 mln zł), - Nadwiślańska Spółka Węglowa SA, Tychy (-67,7 mln zł), - Police Zakłady Chemiczne SA, Police (-51,7 mln zł). Wśród najbardziej deficytowych zakładów sektora publicznego przeważały spółki węglowe, zakłady chemiczne, huty i wielkie przedsiębiorstwa transportowe (PKP i LOT). Liderem na tej niechlubnej liście pozostały Polskie Koleje Państwowe, mimo że firma ta znacznie poprawiła swój wynik w porównaniu do 2000 r. Wówczas to strata brutto PKP wyniosła -2,14 mld zł. Natomiast do firm kontrolowanych przez sektor publiczny o najwyższym zysku brutto zaliczyć trzeba: - PKO BP SA (1 594,3 mln zł zysku brutto w 2001 r.), - PZU SA GK (1 465 mln zł), - PZU Życie SA (543,6 mln zł), - Polski Koncern Naftowy Orlen (446,4 mln), - Totalizator Sportowy sp. z o.o. (304,5 mln zł), - Porty Lotnicze PP, Warszawa (233,2 mln zł), - Przeds. Ekspl. Rur. Naft. Przyjaźń SA, Płock (208,3 mln zł), - Bank Gospodarki Żywnościowej SA (148,6 mln zł), - Elektrownia Bełchatów SA (119,1 mln zł), - Bogdanka Kop. Węgla Kamien. SA, Puchaczów 103,5 mln zł), - Poczta Polska PP Użyt. Publicznej (98 mln zł), - Elektrownia Opole SA, Brzezie (97,1 mln zł), - Zespół Elekt. Pątnów-Adamów-Konin SA, Konin (85,6 mln zł), - Elektrownia Kozienice SA, Świerże Górne (83,3 mln zł), - Telewizja Polska SA, Warszawa (78,9 mln zł). Tablica 8. Formy własności a niektóre wskaźniki ekonomiczne w 500 największych przedsiębiorstwach w Polsce w 2001 r. Właściciel Rentowność brutto (w %) Przeciętne zatrudnienie na jedną firmę Wydajność pracy (przychody w tys. zł na jednego zatrudnionego) Wskaźnik inwestycji (stosunek wartości inwestycji do przychodów, w %) Wyłącznie skarb państwa 0,5 5629 298,6 5,7 Przewaga skarbu państwa 2,3 4410 596,5 4,9 Wyłącznie polski kapitał prywatny 2,1 664 783,2 4,7 Przewaga polskiego kapitału prywatnego 3,3 1325 546,2 9,7 Wyłącznie kapitał zagraniczny 2,8 1495 688,5 13,3 Przewaga kapitału zagranicznego 3,0 3179 530,8 14,8 Źródło: Paweł Jabłoński, Szukając recesji, Najwięksi w Rzeczpospolitej, Dodatek do Rzeczpospolitej z 8 maja 2002 r. Spośród najbadziej zyskownych podmiotów sektora publicznego dominowały banki, towarzystwa ubezpieczeniowe i elektrownie.
8 BSiE Przedsiębiorstwa, których wyłącznym właścicielem jest skarb państwa, zatrudniały relatywnie najwięcej pracowników. Wśród 500 największych firm w Polsce w 2001 r. przeciętne zatrudnienie w podmiotach, które były własnością państwa, wyniosło 5629 osób (tablica 8.). Dla porównania można podać, że analogiczny wskaźnik w podmiotach prywatnych będących wyłączną własnością polskiego kapitału wyniósł 664 osoby, a firmach, których jedynym właścicielem był kapitał zagraniczny 1495 osób. Zatrudniając najwięcej, firmy będące wyłączną własnością państwa wykazywały najniższą wydajność pracy. Przychody na jednego zatrudnionego wyniosły w tych przedsiębiorstwach 298,6 tys. zł, podczas gdy w podmiotach prywatnych będących wyłączną własnością polskiego kapitału wskaźnik ten wyniósł 783,2 tys. zł, a w firmach będących wyłączną własnością kapitału zagranicznego 688,5 tys. zł. Gdy jednak uwzględni się pozostałe trzy kategorie firm, wyodrębnione w tablicy 8 (tj. z przewagą kapitału państwowego, z przewagą polskiego kapitału prywatnego i z przewagą kapitału zagranicznego) to okaże się, że relacje te są nieco inne. Przedsiębiorstwa zagraniczne, zarówno te, które były wyłączną własnością zagranicznego kapitału, jak i te, w których przewagę miał kapitał zagraniczny, stosunkowo najwięcej inwestowały. Wskaźnik inwestycji, mierzony wartością inwestycji do przychodów wynosił w 2001 r. wynosił dla firm zagranicznych od 13,3% do 14,8%, dla polskich firm prywatnych od 4,7% do 9,7%, a dla przedsiebiorstw kontrolowanych przez państwo od 4,9% do 5,7% (tablica 8.). Należy jednak zdawać sobie sprawę, że przedstawione w tablicy 8 wskaźniki dla sześciu grup przedsiębiorstw wyodrębnionych ze względu na formę własności, są obliczone na podstawie niekompletnych danych, a więc nie są w pełni wiarygodne. Niektóre bowiem podmioty, zwłaszcza podmioty zagraniczne, nie chciały podawać danych do listy 500 największych firm w Polsce. Zdaniem niektórych analityków, komentujących omawianą listę rankingową, gdyby uwzględnić te nie podawane dane, wyniki firm zagranicznych pogorszyłyby się. Można jednak przypuszczać, że pogorszenie to nie zmieniłoby przedstawionych wyżej relacji, wykazujących generalnie mniejszą efektywność przedsiębiorstw państwowych. Podsumowanie 1. W 2001 r. kondycja finansowa 3813 przedsiębiorstw sektora publicznego (o liczbie pracujących powyżej 10 osób) znacznie pogorszyła się w porównaniu z rokiem poprzednim. Podmioty te uzyskały ujemny wynik finansowy netto i brutto. Rentowność obrotu brutto zmniejszyła się z 1,3% w 2000 r. do -0,8% w 2001 r. 2. Wśród przedsiębiorstw sektora publicznego najgorsze wyniki w 2001 r. uzyskały podmioty małe o liczbie pracujących od 10 do 49 osób. Ich rentowność obrotu brutto osiągnęła poziom -4,1%. Natomiast firmy średnie, o liczbie pracujących od 50 do 249 osób, odnotowały największy regres, wykazując spadek rentowności brutto z 3,3% w 2000 r. do -0,3% w 2001 r. 3. Pozycja finansowa przedsiębiorstw sektora publicznego pogorszyła się w badanym okresie w relacji do firm z sektora prywatnego. W 2001 r. firmy prywatne wykazywały lepsze wyniki niż podmioty kontrolowane przez sektor publiczny we wszystkich trzech wyodrębnionych klasach przedsiębiorstw. Przewaga firm prywatnych była najwyższa w grupie podmiotów małych. 4. W sektorze publicznym pogorszenie rentowności wystąpiło najwyraźniej w transporcie i łączności oraz w przetwórstwie przemysłowym. Natomiast znacznie poprawiły swoje wyniki finansowe podmioty działające w górnictwie. Częściowo było to związane z umorzeniem zobowiązań w górnictwie węglowym. 8
BSiE 9 5. Według rankingu Rzeczpospolitej największym przedsiębiorstwem sektora publicznego w Polsce był w 2001 r. Polski Koncern Naftowy Orlen, z przychodami ze sprzedaży wynoszącymi 23,47 mld zł. 6. Do przedsiębiorstw sektora publicznego, które w 2001 r. miały najwyższy ujemny wynik finansowy brutto należały firmy transportowe: (PKP i LOT) oraz huty żelaza i stali (Huta Katowice oraz Huta im. T. Sendzimira). Z kolei najbardziej rentowne były banki i towarzystwa ubezpieczeniowe (PKO BP, PZU, PZU Życie).