TRANSFORMACJA PROFILU KULTURY CZESKIEJ CZĘŚCI EUROREGIONU CIESZYŃSKIEGO (WPŁYW NA TOŻSAMOŚĆ REGIONU W KONTEKŚCIE PRAKTYCZNYCH PRZEJAWÓW) Prof. Ing. Zdeněk Mikoláš, CSc. Projekt Kulturalna inicjatywa edukacyjno-naukowa RAZEM DLA POGRANICZA jest współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Funduszu Mikroprojektów z Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska Rzeczpospolita Polska 2007-2013 i budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Śląsk Cieszyński
TRANSFORMACJA PROFILU KULTURY CZESKIEJ CZĘŚCI EUROREGIONU CIESZYŃSKIEGO W ćwierćwieczu (1990-2014) doszło także do wyraźnej przemiany gospodarczej i kulturowej Śląska Cieszyńskiego. Region sukcesywnie zmieniał się z uzależnionego od wydobycia węgla kamiennego (północno-zachodnia część regionu koło Karwiny) i produkcji hutniczej (południowo-wschodnia część regionu z centrum w Trzyńcu) w region ekonomicznie zróżnicowany. Karwińska część niekorzystnie odczuła wygaszanie wydobycia węgla i produkcji hutniczej (stopa bezrobocia ponad 12%). Natomiast część regionu znajdująca się koło miast Czeski Cieszyn, Trzyniec i Jabłonków odczuła wyraźną zmianę na lepsze. Obok prosperujących Třineckých železáren (Hut Trzynieckich) rozwijały się tu także inne dobrze prosperujące firmy i odczuwalny był wpływ strategicznej inwestycji - firmy Hyundai w Noszowicach koło Frydka (Euroregion Beskidy), czego efektem był np. spadek bezrobocia do około 5% w okolicy Trzyńca (znacznie poniżej średniej dla Republiki Czeskiej).
TRANSFORMACJA PROFILU KULTURY CZESKIEJ CZĘŚCI EUROREGIONU CIESZYŃSKIEGO Doszło również do znaczących zmian w sferze kulturowej regionu. Początkowo (około roku 1990) region zamieszkiwały trzy grupy etniczne poza rdzennymi historycznymi mieszkańcami narodowości polskiej (śląskiej) i czeskiej (morawskiej); w efekcie industrializacji (w latach 50. ubiegłego wieku), region wzbogacił się o Słowaków (np. w miastach Hawierzowie, Karwinie, Trzyńcu) oraz Węgrów, którzy przybyli tu z południowej Słowacji. Mieszkańcy byli podzieleni na trzy grupy wyznaniowe: katolików, ewangelików i bezwyznaniowców.
TRANSFORMACJA PROFILU KULTURY CZESKIEJ CZĘŚCI EUROREGIONU CIESZYŃSKIEGO Po roku mniej więcej 2005, pod wpływem strategicznej koreańskiej inwestycji (Hyundai) w sąsiednim Euroregionie Beskidy oraz jej satelickich inwestycji realizowanych także na Śląsku Cieszyńskim, rozpoczęła się silna multikulturyzacja regionu. Doszło do zmiany codziennych, komunikacyjnych, językowych, zawodowych oraz innych form kultury w regionie. Ma miejsce stopniowa i intensywna zmiana tożsamości regionu. Poza trendami integracyjnymi pojawiają się dezintegrujące tendencje globalizacyjne.
TRANSFORMACJA PROFILU KULTURY CZESKIEJ CZĘŚCI EUROREGIONU CIESZYŃSKIEGO Należy podkreślić, że na potrzeby niniejszych rozważań pojęcie kultury zostało zdefiniowane w następujący sposób: Kultura to dobrowolne przekazywanie wartości, wyobrażeń i stanowisk określonej grupy ludzi na danej przestrzeni, w określonym środowisku i czasie. W tym kontekście zostanie przedstawiona transformacja profilu kulturowego czeskiej części Euroregionu Śląsk Cieszyński.
WSPÓŁCZESNE ASPEKTY PRZEDSIĘBIORCZOŚCI ODDZIAŁUJĄCE NA KULTURĘ W REGIONACH ) Rozwój przedsiębiorczości w czeskiej części Śląska Cieszyńskiego, zwłaszcza na początku XXI wieku, ma zasadniczy wpływ na rozwój kultury w tym regionie. Kultura regionu oraz przedsiębiorczość naturalnie na siebie oddziałują i określają cały region w zbiorowej świadomości Republiki Czeskiej. ) Przedsiębiorca, przedsiębiorstwo i ogólnie każdy podmiot w społeczności ludzkiej porusza się pomiędzy dwoma przeciwnymi biegunami: ekonomia - kultura indywidualność - solidarność.
WSPÓŁCZESNE ASPEKTY PRZEDSIĘBIORCZOŚCI ODDZIAŁUJĄCE NA KULTURĘ W REGIONACH Przedsiębiorczość można zatem scharakteryzować jako określony sposób myślenia i zachowań ludzi, z reguły właścicieli organizacji (przedsiębiorców), menedżerów i właściwie każdego człowieka. Przedsiębiorczość to zdolność odpowiedniego w czasie znalezienia lub stworzenia, a następnie celowego (sensownego) i skutecznego (zastosowania gospodarczego) wykorzystania możliwości biznesowych lub innych, które powstają w wyniku aktywnej interakcji podmiotu gospodarczego (lub innego) z otoczeniem. Śląsk Cieszyński charakteryzuje się taką przedsiębiorczością, wystarczy spojrzeć na ten region z samolotu po zachodzie słońca. W porównaniu z sąsiednimi ciemnymi regionami, w których w godzinach przedwieczornych - z powodu braku przedsiębiorczości, chęci aktywnego życia - zamiera wszelkie życie, Śląsk Cieszyński jaśnieje (zapalają się światła sklepów, gospód, serwisów, fabryk, dworców autobusowych i kolejowych itp.).
POJĘCIE ŚRODOWISKA NATURALNEGO W SZERSZYM KONTEKŚCIE Materialne (1) Niematerialne (2) Biznesowe (A) A1 A2 Pozostałe (B) B1 B2
POJĘCIE ŚRODOWISKA NATURALNEGO W SZERSZYM KONTEKŚCIE Musimy sobie uświadomić, że człowiek, jako istota i jako osobowość, nie może być w swojej istocie inny w pracy, a inny w pozostałym życiu. Gdyby tak było, to byłby rozdarty, często wręcz patologicznie zdezintegrowany (straciłby integralność osobowości). Dlatego pracodawcy nie wolno wyciągać z człowieka tylko siły roboczej, a reszty porzucać przed bramą przedsiębiorstwa.
POJĘCIE ŚRODOWISKA NATURALNEGO W SZERSZYM KONTEKŚCIE Przedsiębiorstwo musi być dobrym sąsiadem, a region musi być dobrym gospodarzem. Nawet małe firmy są nierozłącznym składnikiem środowiska biznesowego i naturalnego gminy lub regionu. W nowoczesnych przedsiębiorstwach (zwłaszcza przychodzących z Azji) w stosunku pomiędzy pracownikiem a pracodawcą przewija się idea rodziny, nawet w odniesieniu do krewnych niepracujących w takiej samej organizacji.
DYNAMIZM INNOWACYJNY, INWESTYCJE I HARMONIZACJA ROZWOJU REGIONU Celem inwestora jest wprowadzenie potencjału w taki sposób transformacji, w którym występuje jak najmniej strat, co w większości jest osiągane przez jak najkrótsze spektrum strat (lub jak najmniejszą liczbę działań transformacyjnych). Wyraźny postęp w tym kierunku odnotowano wraz z pojawieniem się mikro-elektronizacji, nanotechnologii itp. Nowe możliwości oferuje również cyfryzacja, biologizacja i inżynieria genetyczna itd.
DYNAMIZM INNOWACYJNY, INWESTYCJE I HARMONIZACJA ROZWOJU REGIONU Inwestycja to nie tylko zakup maszyn, ziemi, domu czy przedsiębiorstw, ale także założenie rodziny, spłodzenie potomków, inwestycją jest również podnoszenie wykształcenia, dbałość o zdrowie, włączenie się w życie społeczne itp., itd. Ryzykowność działań inwestycyjnych (lub innowacyjnych) wciąż wzrasta, ponieważ inwestowane potencjały rozpadają się na szereg cyklów reprodukcyjnych o różnym czasie trwania.
DYNAMIZM INNOWACYJNY, INWESTYCJE I HARMONIZACJA ROZWOJU REGIONU Głównym problemem rozwoju regionalnego jest zharmonizowanie rozwoju organizacji pilotażowej (przedsiębiorstwa, podmiotu kluczowego) i regionu z dynamiką typowej dla niego kultury ogólnej i ekonomicznej, a przede wszystkim z jego tożsamością.
DYNAMIZM INNOWACYJNY, INWESTYCJE I HARMONIZACJA ROZWOJU REGIONU Mówiąc konkretnie: zapewnić zachowanie tradycyjnych, historycznie uwarunkowanych, wartości kulturowych, wizji i rytuałów, a przede wszystkim tożsamości Śląska Cieszyńskiego w okresie dynamicznego i niepozbawionego turbulencji przenikania i oddziaływania na region czynników globalnych oraz rzeczywistości. Oznacza to, że region musi zachować swoją tożsamość i zyskać globalną dynamikę, w przeciwnym przypadku rozpłynie się w dyfuzyjnych procesach globalizacyjnych w nieokreślony twór społeczny.
DYNAMIZM INNOWACYJNY, INWESTYCJE I HARMONIZACJA ROZWOJU REGIONU Czeska część Śląska Cieszyńskiego już odczuwa te wpływy. Obok siebie w rozwój przedsiębiorczości intensywnie inwestują Polacy (obywatele Republiki Czeskiej), Polacy z Polski, Słowacy (z Republiki Czeskiej i Słowackiej), Koreańczycy i inwestorzy i innych krajów. Dochodzi do zderzenia różnych kultur, sposobów myślenia i odmiennych stylów pracy, sposobów prowadzenia działalności gospodarczej itd.
IDINMOSU-R, MODEL KONKURENCYJNOŚCI REGIONU W GLOBALNYM ŚRODOWISKU TURBULENTNYM Współczesny rozwój regionu wymaga, aby region był konkurencyjny. Obecnie do bycia konkurencyjnym i atrakcyjnym nie wystarcza tylko to, by rozwijał tradycje i dbał o zabytki kultury lub stan środowiska naturalnego. Współcześnie region musi być zrównoważony w wielu dziedzinach, przede wszystkim charakteryzować się zharmonizowaniem rozwoju potencjału ludzkiego, infrastruktury technicznej i komunikacyjnej, środowiska naturalnego itd. z dynamiką strategicznych inwestycji w regionie.
IDINMOSU-R, MODEL KONKURENCYJNOŚCI REGIONU W GLOBALNYM ŚRODOWISKU TURBULENTNYM W modelu IDINMOSU-R konkurencyjności regionu upatruje się nie tylko w zdrowiu gospodarczym regionu, ale przede wszystkim w jego tożsamości, integralności, suwerenności i mobilności. Konkurencyjność (zdolność przetrwania) regionu określa siła konkurencji regionu, przy czym siła konkurencji jest uwarunkowana stopniem siły i mobilności regionu w szerszym środowisku (państwie, Unii Europejskiej itd.)
TOŻSAMOŚĆ REGIONU Tożsamość regionu to zbiór cech wewnętrznych i zewnętrznych, które go realnie (w żadnym przypadku nie formalnie) identyfikują w szerszym środowisku. Chodzi o swoistą osobowość, znalezienie własnego JA regionu w otaczającym świecie. Tożsamość regionu to znalezienie i zrozumienie przesłania, roli i istoty własnego wizerunku.
TOŻSAMOŚĆ REGIONU Tożsamość regionu można określać przy pomocy różnych cech, jednak pięć następujących cech z pewnością należy do najważniejszych: idea - nośna myśl, reprezentująca istotę istnienia regionu, która staje się wizją regionu i w skoncentrowanej formie dojrzewa stając się jego planem rozwoju, totem - reprezentacyjne miejsce idei - lokalizacja, miejsce, obiekt, który ucieleśnia ideę w formie przestrzennej, dizajn - estetyczny, audiowizualny itp. wizerunek idei rozwijanej przez totem i pozostałe cechy tożsamości, rytuał - zachowania, komunikacja, procesy itp. wywodzące się z idei i realizujące jej treść, innowacje - proces przemian idei, totemu, dizajnu i rytuału w nowe formy rozwoju.
TOŻSAMOŚĆ REGIONU Dla rozwoju Śląska Cieszyńskiego, jako euroregionu, zarówno w przypadku strony czeskiej, jak i polskiej, należy te pięć cech zidentyfikować i zawrzeć w dokumentach rozwojowych. Tożsamość regionu staje się obecnie kluczowym czynnikiem konkurencyjności w kontekście europejskim.
IDINMOSU-R, MODEL KONKURENCYJNOŚCI REGIONU Ze względu na długofalowość rozwoju regionu możemy powiedzieć, że w na przecięciu wizji i strategii regionu (i firmy/ organizacje pilotażowe) z jednej strony i środowiska zewnętrznego (krajowego, europejskiego, globalnego itp.) z drugiej strony, zazwyczaj znajdują się cztery podstawowe atrybuty konkurencyjności regionu, czyli potencjał ludzki (L), finansowy (F), procesowy (technologiczny, P) i potencjał interesów (zewnętrzny relacyjny, Z) regionu. Szczytem konkurencyjności współczesnego regionu są tożsamość, integralność, mobilność i suwerenność, jako określone pochodne (nowe) derywaty lub koncentrat podstawowych atrybutów konkurencyjności regionu.
istotna transformacja ekonomiczna czeskiej części regionu spowodowała, że na osi Ostrawa-Karwina nastąpiło załamanie gospodarcze i społeczne, ale na osi Frydek-Mistek Czeski Cieszyn w wyniku strategicznych inwestycji zagranicznych (Hyundai itd.) dochodzi do znaczącej transnacjonalizacji, co jest dużym wyzwaniem dla utrzymania tożsamości historycznej regionu. OCZEKIWANE TRENDY TRANSFORMACJI PROFILU KULTUROWEGO CZESKIEJ CZĘŚCI EUROREGIONU ŚLĄSK CIESZYŃSKI Do znaczących zmian w rozwoju Euroregionu doszło po roku 1990. Widoczne są dwa całkowicie odmienne trendy: harmonizacja stosunków między czeską a polską częścią Euroregionu, zwłaszcza po wstąpieniu Republiki Czeskiej i Polski do Unii Europejskiej,
OCZEKIWANE TRENDY TRANSFORMACJI W pierwszym rzędzie należy budować konkurencyjność Euroregionu Śląsk Cieszyński, jako całości (wspólnie polskiej i czeskiej części), np. według modelu IDINMOSU-R.
OCZEKIWANE TRENDY TRANSFORMACJI Należy poświęcić uwagę harmonizowaniu rozwoju czeskich części euroregionów Beskidy i Śląsk Cieszyński. Natomiast w południowo-wschodnich rejonach należy opanować proces transnacjonalizacji, spowodowanej przez inwestycje zagraniczne, a w północno-zachodnich częściach obu regionów należy szukać alternatywnych rozwiązań dla racjonalnego wygaszania wydobycia węgla, hutnictwa i ciężkiego przemysłu maszynowego. Przede wszystkim po to, by nie dochodziło do nienaturalnego odpływu mieszkańców z gmin i miast, poszkodowanych strukturalnie, do prosperujących rejonów, szczególnie do powiatu Frydek-Mistek.
OCZEKIWANE TRENDY TRANSFORMACJI Należy także wspierać przedsiębiorczość mieszkańców regionu (patrz poprzednie rozdziały), czyli odbudować ich kreatywność, aktywne podejście do życia i tworzenia wartości dodanej regionu tak w sensie ekonomicznym, społecznym, kulturowym, moralnym, jak i ekologicznym.
OCZEKIWANE TRENDY TRANSFORMACJI Należy również rozwijać kompetencje językowe mieszkańców całego regionu poprzez wzmacnianie biernej znajomości wielu języków. Oznacza to, że po obu stronach granicy państwowej lub w obu częściach Euroregionu, ludzie będą aktywnie posługiwać się językiem państwowym i ojczystym oraz biernie językiem sąsiadów (tzn. w Republice Czeskiej językiem polskim i słowackim, a w Polsce czeskim i słowackim). Multi-językowym przygotowaniem mieszkańców powinny zajmować się przedszkola, szkoły wszystkich szczebli oraz biblioteki, organizacje społeczne itp.
OCZEKIWANE TRENDY TRANSFORMACJI Gminy powinny inwestować w utrzymywanie rdzennego bogactwa kulturowego, tradycji kulinarnych, obyczajów, zabytków materialnych i dorobku intelektualnego, podtrzymywanie tożsamości, integralności i suwerenności regionu przy zapewnieniu racjonalnej mobilności (elastyczności) szczególnie w kontekście globalizacji działań biznesowych oraz inwestycji strategicznych w Euroregionie.
OCZEKIWANE TRENDY TRANSFORMACJI Nowa kultura Euroregionu Śląsk Cieszyński musi mieć nowocześnie zdefiniowane idee integrujące, totem, rytuały, dizajn oraz dynamizm innowacyjny regionu.
DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ Dobrze zakorzeniony region może wytrzymać huragan globalizacji!
Projekt Kulturalna inicjatywa edukacyjno-naukowa RAZEM DLA POGRANICZA jest współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Funduszu Mikroprojektów z Programu Operacyjnego Współpracy Transgranicznej Republika Czeska Rzeczpospolita Polska 2007-2013 i budżetu państwa za pośrednictwem Euroregionu Śląsk Cieszyński