3. N I E U C Z C I W E P R A K T Y K I R Y N K O W E

Opracowała: Adw. Ewa Marciszak - Kownacka 3. N I E U C Z C I W E P R A K T Y K I R Y N K O W E Scenariusz do wykorzystania podczas godzin wychowawczych. Cele lekcji: I. Zapoznanie uczniów z aktami prawnymi obejmującymi swym zakresem problematykę nieuczciwych praktyk rynkowych stosowanych przez przedsiębiorców wobec konsumentów, II. Wyjaśnienie podstawowych pojęć związanych ze stosowaniem praktyk rynkowych, III. Wskazanie uczniom, które ze stosowanych praktyk rynkowych uznawane są za nieuczciwe zgodnie z podanymi powyżej aktami prawnymi, IV. Przytoczenie przykładów nieuczciwych praktyk rynkowych, V. Wskazanie konsekwencji w postaci odpowiedzialności cywilnej i karnej grożącej przedsiębiorcom za stosowanie wobec konsumentów nieuczciwych praktyk rynkowych oraz sposoby realizacji roszczeń konsumentów. Materiały dla nauczyciela AD.I. AKTY PRAWNE DOTYCZĄCE ZAGADNIENIA NIEUCZCIWYCH PRAKTYK RYNKOWYCH STOSOWANYCH PRZEZ PRZEDSIĘBIORCÓW WOBEC KONSUMENTÓW Zagadnienia związane ze stosowaniem nieuczciwych praktyk rynkowych przez przedsiębiorców wobec konsumentów zostały uregulowane w: Dyrektywie Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005 r. Ustawie o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym z dnia 23.08.2007r. Zadaniem Dyrektywy jest określenie praw konsumentów i uproszczenie zasad handlu transgranicznego, czyli handlu pomiędzy państwami Unii Europejskiej. Wspólne reguły oraz zasady zapewnią konsumentom UE jednakową ochronę przed nieuczciwymi praktykami 1

handlowymi i nieuczciwymi przedsiębiorcami bez względu na to, czy zakupu dokonają w pobliskim sklepie, czy na stronie internetowej w innym kraju. Dyrektywa stworzyła również nowe możliwości dla przedsiębiorstw, które mogą prowadzić kampanie reklamowe i oferować swoje produkty 450 milionom konsumentów w Unii Europejskiej na tych samych zasadach, co w kraju ojczystym. Zanim wprowadzono Dyrektywę o nieuczciwych praktykach handlowych, każdy Kraj Członkowski posiadał swoje własne przepisy i regulacje prawne w zakresie nieuczciwej praktyki handlowej. Prowadziło to do wielu rozbieżności pomiędzy poszczególnymi państwami. Dyrektywa zharmonizowała poszczególne przepisy Państw Członkowskich w zakresie nieuczciwych praktyk handlowych. Równocześnie jednakowe stały się reguły marketingu i reklamy, co niewątpliwie zwiększyło możliwości skuteczniejszego rozprowadzania przez przedsiębiorców swoich produktów w całej Europie. Dyrektywa o nieuczciwych praktykach handlowych wprowadziła również wspólne definicje dla podstawowych pojęć, tj. konsument, przedsiębiorca, praktyki rynkowe i nieuczciwe praktyki rynkowe oraz co najistotniejsze stworzyła jednolity, wspólny dla wszystkich państw Unii katalog praktyk handlowych, które uznano za nieuczciwe. Wprowadzona przez Dyrektywę spójność i przejrzystość przepisów w całej UE gwarantuje konsumentom większą pewność przy dokonywaniu zakupów. Dyrektywa o nieuczciwych praktykach handlowych zawiera Załącznik I, w którym wymieniono praktyki handlowe, które uznaje się za nieuczciwe w każdych okolicznościach. Wykaz ten obowiązuje we wszystkich Państwach Członkowskich i może zostać zmodyfikowany wyłącznie poprzez zmianę niniejszej Dyrektywy. Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym implementowała Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady dotyczącą nieuczciwych praktyk rynkowych do polskiego systemu prawnego. Oznacza to, że określone w dyrektywie regulacje prawne zostały wprowadzone na grunt prawa obowiązującego w naszym kraju. Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym reguluje kwestie związane ze stosowaniem nieuczciwych praktyk rynkowych, czyli działaniami lub zaniechaniami przedsiębiorców wobec konsumentów, sposobami ich postępowania, oświadczeniami lub informacjami handlowymi, ze szczególnym uwzględnieniem reklamy i marketingu, bezpośrednio związanych z promocją lub nabyciem produktu przez konsumenta. Ustawa wprowadza również mechanizmy umożliwiające zwalczanie i przeciwdziałanie nieuczciwym praktykom w interesie zarówno konsumentów, jak i w interesie publicznym. 2

AD. II. PODSTAWOWE POJĘCIA DOTYCZĄCE PRAKTYK RYNKOWYCH Kogo należy rozumieć pod pojęciem konsument? Konsument to osoba fizyczna, która dokonuje czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Kim jest przeciętny konsument? Jeśli praktyka handlowa jest skierowana do określonej grupy konsumentów, to kryterium odniesienia stanowi przeciętny członek tej grupy i to według niego określana jest uczciwość lub nieuczciwość praktyki handlowej. Do pojęcia przeciętnego konsumenta" odwołuje się w swoim orzecznictwie Europejski Trybunał Sprawiedliwości, uznając, że jest to konsument dostatecznie dobrze poinformowany oraz dostatecznie uważny i ostrożny, przy uwzględnieniu czynników społecznych, kulturowych i językowych. W celu ustalania typowej reakcji przeciętnego konsumenta w konkretnym przypadku punktem odniesienia będzie właśnie definicja przeciętnego konsumenta. PRZYKŁAD: Reklamy w magazynach dla nastolatków obiecujące wspaniałe możliwości pracy po ukończeniu kursu modelingu. Jeśli grupą docelową są bezrobotne nastolatki, to przeciętny członek tej grupy stanowi kryterium odniesienia. Kim jest przedsiębiorca? Przedsiębiorca to osoba fizyczna lub prawna, która dokonuje czynności prawnych związanych z jej działalnością gospodarczą. Osoba fizyczna tutaj: każdy, kto prowadzi działalność gospodarczą. Natomiast osoba prawna to np. Skarb Państwa i państwowe osoby prawne, jednostki samorządu terytorialnego. Osoba prawna jest tworem abstrakcyjnym - nie istnieje namacalnie jako człowiek. Nieuczciwą praktykę rynkową (handlową) może stosować przedsiębiorca, którym jest zarówno osoba fizyczna, osoba prawna, jak i jednostka nie posiadająca osobowości prawnej, które prowadzą działalność gospodarczą lub zawodową, nawet jeżeli działalność ta nie ma charakteru zorganizowanego i ciągłego, a także osoby działające w ich imieniu i na ich rzecz. Za przedsiębiorcę może być uznana również osoba, która formalnie nie zarejestrowała swojej działalności i świadczy swoje usługi na czarno i dopuszcza się stosowania nieuczciwych praktyk rynkowych. 3

Reklama fałszywa wprowadza konsumenta w błąd, np. poprzez nieprawdziwe informacje o ilości lub wartości produktu, sugerowanie, że produkt otrzymał certyfikat, który w rzeczywistości nie funkcjonuje w obrocie. Reklama niepełna pomija ważne informacje eksponując przy tym kwestie kuszące dla konsumenta, np. hasło Samochód już od 1.000 zł w sytuacji, gdy te 1.000 zł stanowi jedynie pierwszą ratę; bądź promowanie kredytów gotówkowych, ukrywając jednocześnie dodatkowe koszty. Reklama naśladowcza bardzo podobna do reklamy innej firmy, naśladująca jej znak firmowy, logo i sposób wyeksponowania produktu. Czym jest praktyka rynkowa (handlowa) stosowana przez przedsiębiorców wobec konsumentów? Jest to każde działanie i zaniechanie przedsiębiorcy, sposób postępowania, oświadczenie, komunikat (np. reklama, marketing, promocja, sprzedaż, dostawa produktu do konsumenta). Czym jest nieuczciwa praktyka rynkowa (handlowa) stosowana przez przedsiębiorców wobec konsumentów? Z nieuczciwą praktyką rynkową mamy do czynienia wówczas, gdy jest ona sprzeczna z dobrymi obyczajami i w istotny sposób zniekształca lub może zniekształcić zachowanie rynkowe przeciętnego konsumenta przed zawarciem umowy dotyczącej produktu, w trakcie jej zawierania lub po jej zawarciu. To również taka forma działalności przedsiębiorców wobec konsumentów, która polega na działaniu lub zaniechaniu przedsiębiorcy w stosunku do konsumenta, które jest niezgodne z wymogami staranności zawodowej oraz w sposób istotny zniekształca lub może zniekształcać zachowanie gospodarcze przeciętnego konsumenta względem produktu. Nieuczciwe praktyki rynkowe dotyczą tylko relacji pomiędzy przedsiębiorcą profesjonalistą, a konsumentem. Przedmiotem ochrony jest interes gospodarczy konsumenta, który jest uznawany za słabszą stronę, często nieświadomą swoich praw i bardziej podatną na nadużycia ze strony profesjonalistów - przedsiębiorców. 4

AD.III NIEUCZCIWE PRAKTYKI RYNKOWE W ŚWIETLE DYREKTYWY PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY ORAZ USTAWY O PRZECIWDZIAŁANIU NIEUCZCIWYM PRAKTYKOM RYNKOWYM Za nieuczciwe praktyki rynkowe uznawane są w szczególności: działania polegające na wprowadzaniu konsumenta w błąd, zaniechania polegające na wprowadzaniu konsumenta w błąd, agresywne praktyki rynkowe, stosowanie sprzecznego z prawem tzw. kodeksu dobrych praktyk. Katalog otwarty nieuczciwych praktyk rynkowych znajduje się zarówno w Dyrektywie Parlamentu Europejskiego, jak i w ustawie o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. Pojęcie katalog otwarty oznacza, że istnieje możliwość jego rozszerzenia o nowe, nienazwane i dotąd niesprecyzowane jeszcze nieuczciwe praktyki jeżeli takowe będą miały miejsce. Praktykę rynkową uznaje się za działanie wprowadzające w błąd, jeżeli w jakikolwiek sposób powoduje ono lub może powodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej umowy, której inaczej by nie podjął. Działanie wprowadzające w błąd ma na celu wywołanie mylnego wrażenia co do pochodzenia, wartości, istotnych cech lub ilości danego produktu. Na podstawie takiego odbiegającego od rzeczywistości przeświadczenia konsument podejmuje ważną pod względem gospodarczym decyzję, czyli np. decyduje się na zakup danego produktu lub zaciągnięcie pożyczki. Działania wprowadzające w błąd w praktyce handlowej obejmują inicjatywy podejmowane przez przedsiębiorców w celu promowania i sprzedaży ich produktów. Praktyka handlowa wprowadza w błąd, jeśli: zawiera fałszywe informacje i w związku z tym jest niezgodna z prawdą, w jakikolwiek sposób, w tym poprzez wszystkie okoliczności jej prezentacji wprowadza lub może wprowadzić w błąd przeciętnego konsumenta nawet jeżeli informacje te są zgodne z rzeczywistością, powoduje lub może spowodować podjęcie przez konsumenta decyzji dotyczącej transakcji, której inaczej by nie podjął. 5

Zaniechaniem wprowadzającym w błąd jest taka praktyka rynkowa, która pomija istotne informacje potrzebne przeciętnemu konsumentowi do podjęcia decyzji dotyczącej umowy i tym samym powoduje lub może powodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej umowy, której inaczej by nie podjął. W przypadku propozycji nabycia produktu za istotne informacje uznaje się w szczególności: istotne cechy produktu w takim zakresie, w jakim jest to właściwe dla danego środka komunikowania się z konsumentami, imię, nazwisko (nazwę) i adres przedsiębiorcy (siedzibę) oraz przedsiębiorcy, na którego rzecz działa, cenę uwzględniającą podatki lub w przypadku, gdy charakter produktu nie pozwala w sposób racjonalny na wcześniejsze obliczenie ceny, sposób, w jaki cena jest obliczana, jak również wszelkie dodatkowe opłaty za transport, dostawę lub usługi pocztowe lub w sytuacji gdy wcześniejsze obliczenie tych opłat nie jest w sposób racjonalny możliwe, informację o możliwości powstania takich dodatkowych kosztów, uzgodnienia dotyczące sposobu płatności, dostawy lub wykonania produktu oraz procedury rozpatrywania reklamacji, informacje o istnieniu prawa do odstąpienia od umowy lub rozwiązania umowy, jeżeli prawo takie wynika z ustawy lub umowy. Jeżeli ze specyfiki metody komunikowania się przedsiębiorcy z konsumentami w przypadku danej praktyki rynkowej wynikają ograniczenia przestrzenne lub czasowe, wówczas podczas oceny, czy doszło do pominięcia istotnych informacji należy uwzględnić zarówno owe ograniczenia, jak i wszystkie środki podjęte przez przedsiębiorcę w celu udostępnienia informacji konsumentom także w inny sposób. Do nieuczciwych praktyk handlowych zalicza się również tzw. agresywne praktyki rynkowe, które polegają na nękaniu, przymusie, w tym z użyciem siły fizycznej lub bezprawnym nacisku, które w znaczny sposób ograniczają lub mogą ograniczyć swobodę podjęcia decyzji dotyczącej transakcji, której konsument inaczej by nie podjął. Bezprawny nacisk to wykorzystywanie przez przedsiębiorcę przewagi względem konsumenta w celu wywarcia na niego presji, również bez użycia siły fizycznej lub groźby jej użycia, w sposób znacznie ograniczający zdolność konsumenta do podjęcia świadomej decyzji. 6

Ustawa o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym oraz Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady dotycząca nieuczciwych praktyk handlowych zawierają katalog tzw. czarnych i szarych praktyk rynkowych. Katalog tzw. czarnych praktyk rynkowych jest zawarty w art. 7 i 9 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym. Katalog ten dotyczy praktyk uznawanych za nieuczciwe w każdych okolicznościach bez konieczności dokonywania oceny, czy w konkretnej sytuacji i wobec określonego konsumenta stosowane przez przedsiębiorcę praktyki można uznać za nieuczciwe. Stanowią one zamknięty katalog działań. Oznacza to, że za czarne praktyki rynkowe można uznać tylko te, które są wprost wymienione w ustawie. Żadna inna praktyka, nawet zbliżona do tej określonej przepisami ustawy nie może zostać uznana za czarną, ani na zasadzie podobieństw, ani występowania określonych cech wspólnych. Szara lista nieuczciwych praktyk z kolei określa zachowania przedsiębiorców, które aby zostały sklasyfikowane jako nieuczciwe, muszą być uznane za niedozwolone także z punktu widzenia tzw. klauzuli generalnej zawartej w przepisie art. 4 ustawy. Oznacza to, że poza spełnieniem przesłanek wynikających z danej praktyki rynkowej, tj. wprowadzenie konsumenta w błąd poprzez działanie, zaniechanie lub agresywność danej praktyki rynkowej działania przedsiębiorcy spełniające przesłanki praktyki z szarej listy nie zawsze finalnie muszą zostać uznane za nieuczciwe. Wyszczególnione na szarej liście zachowania przedsiębiorców są jedynie przykładami, które nie wyczerpują katalogu wszystkich możliwych nieuczciwych działań podejmowanych przez przedsiębiorców. Oznacza to, że również inne praktyki przedsiębiorców - także nienazwane czy nie wymienione wprost w ustawie - mogą zostać potraktowane jako nieuczciwe praktyki rynkowe. Czym jest klauzula generalna? Klauzula generalna to przepis, który przez użycie np. ogólnych pojęć, podlegających ocenie organu stosującego prawo, ma na celu osiągnięcie elastyczności w stosowaniu prawa. Klauzule generalne to sformułowania celowo nieostre, które są stosowane przez ustawodawcę po to, by dać organowi decyzyjnemu tzw. luz decyzyjny w sprawie, która z natury rzeczy nie da się ściśle sprecyzować. 7

AD.IV. PRZYKŁADY NIEUCZCIWYCH PRAKTYK RYNKOWYCH (HANDLOWYCH). PRAKTYKI RYNKOWE WPROWADZAJĄCE W BŁĄD (tzw. szara lista praktyk) - art. 5 ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym: rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji, rozpowszechnianie prawdziwych informacji w sposób mogący wprowadzać w błąd, działanie związane z wprowadzeniem produktu na rynek, które może wprowadzać w błąd w zakresie produktów lub ich opakowań, znaków towarowych, nazw handlowych lub innych oznaczeń indywidualizujących przedsiębiorcę lub jego produkty, w szczególności reklama porównawcza nieprzestrzeganie kodeksu dobrych praktyk, do którego przedsiębiorca dobrowolnie przystąpił, jeżeli przedsiębiorca ten informuje w ramach praktyki rynkowej, że jest związany kodeksem dobrych praktyk. Wprowadzające w błąd działanie może w szczególności dotyczyć (art. 5 ust 3 ustawy): istnienia produktu, jego rodzaju lub dostępności, cech produktu, w szczególności jego pochodzenia geograficznego lub handlowego, ilości, jakości, sposobu wykonania, składników, daty produkcji, przydatności, możliwości i spodziewanych wyników zastosowania produktu, wyposażenia dodatkowego, testów i wyników badań lub kontroli przeprowadzanych na produkcie, zezwoleń, nagród lub wyróżnień uzyskanych przez produkt, ryzyka i korzyści związanych z produktem; obowiązków przedsiębiorcy związanych z produktem, w tym usług serwisowych i procedury reklamacyjnej, dostawy, niezbędnych usług i części, praw konsumenta, w szczególności prawa do naprawy lub wymiany produktu na nowy albo prawa do obniżenia ceny lub do odstąpienia od umowy, ceny, sposobu obliczania ceny lub istnienia szczególnej korzyści cenowej, 8

rodzaju sprzedaży, powodów stosowania przez przedsiębiorcę praktyki rynkowej, oświadczeń i symboli dotyczących bezpośredniego lub pośredniego sponsorowania, informacji dotyczących sytuacji gospodarczej lub prawnej przedsiębiorcy lub jego przedstawiciela, w tym: jego imienia i nazwiska (nazwy) majątku, kwalifikacji, statusu, posiadanych zezwoleń, członkostwa lub powiązań, praw własności przemysłowej i intelektualnej nagród i wyróżnień Wprowadzające w błąd zaniechanie może w szczególności dotyczyć (art. 6 ust.3): zatajenie lub nie przekazanie w sposób jasny, jednoznaczny lub we właściwym czasie istotnych informacji dotyczących produktu, nie ujawnienie handlowego celu praktyki, jeżeli nie wynika on jednoznacznie z okoliczności i jeżeli powoduje to lub może spowodować podjęcie przez przeciętnego konsumenta decyzji dotyczącej umowy, której inaczej by nie podjął. Praktyki rynkowe wprowadzające w błąd uznawane w każdych okolicznościach za nieuczciwe (CZARNA LISTA NIEUCZCIWYCH PRAKTYK) - art. 7 ustawy: - podawanie przez przedsiębiorcę informacji, że zobowiązał się on do przestrzegania kodeksu dobrych praktyk, jeżeli jest to niezgodne z prawdą, - stosowanie kodeksu dobrych praktyk, którego postanowienia są sprzeczne z prawem (dotyczy to także twórcy takiego kodeksu - podmiotu odpowiedzialnego za przygotowanie i wprowadzenie w życie lub nadzór nad przestrzeganiem takiego kodeksu dobrych praktyk). Kodeks dobrych praktyk to zbiór zasad postępowania głównie norm etycznych i zawodowych dotyczących przedsiębiorców, którzy zobowiązali się do ich przestrzegania w odniesieniu do jednej lub większej liczby praktyk rynkowych. 9

- posługiwanie się certyfikatem, znakiem jakości lub równorzędnym oznaczeniem, nie mając do tego uprawnienia, - twierdzenie, że kodeks dobrych praktyk został zatwierdzony przez organ publiczny lub inny organ, jeżeli jest to niezgodne z prawdą, - twierdzenie, że: przedsiębiorca uzyskał stosowne uprawnienie od organu publicznego lub podmiotu prywatnego, praktyki rynkowe lub produkt zostały zatwierdzone, zaaprobowane lub uzyskały inne stosowne uprawnienie od organu publicznego lub podmiotu prywatnego przy jednoczesnym niespełnieniu warunków zatwierdzenia, aprobaty lub warunków niezbędnych do uzyskania innego stosownego uprawnienia, - reklama przynęta, która polega na propozycji nabycia produktu po określonej cenie, bez ujawniania, że przedsiębiorca może mieć uzasadnione podstawy, aby sądzić, że nie będzie w stanie dostarczyć lub zamówić u innego przedsiębiorcy dostawy tych lub równorzędnych produktów po takiej cenie, przez taki okres i w takich ilościach, jakie są uzasadnione, biorąc pod uwagę produkt, zakres reklamy produktu i oferowaną cenę, - reklama przynęta i zamiana, która polega na propozycji nabycia produktu po określonej cenie, a następnie odmowie pokazania konsumentom reklamowanego produktu lub odmowie przyjęcia zamówień na produkt lub dostarczenia go w racjonalnym terminie lub demonstrowaniu wadliwej próbki produktu, z zamiarem promowania innego produktu, - twierdzenie, że produkt będzie dostępny jedynie przez bardzo ograniczony czas lub że będzie on dostępny na określonych warunkach przez bardzo ograniczony czas, jeżeli jest to niezgodne z prawdą, w celu nakłonienia konsumenta do podjęcia natychmiastowej decyzji dotyczącej umowy i pozbawienia go możliwości świadomego wyboru produktu, - zobowiązanie się do zapewnienia usług serwisowych konsumentom, z którymi przedsiębiorca przed zawarciem umowy komunikował się w języku nie będącym językiem urzędowym państwa członkowskiego, na którego terytorium przedsiębiorca ma swoją siedzibę, a następnie udostępnienie takich usług jedynie w innym języku, bez wyraźnego poinformowania o tym konsumenta przed zawarciem przez niego umowy, - twierdzenie lub wywoływanie wrażenia, że sprzedaż produktu jest zgodna z prawem, jeżeli jest to niezgodne z prawdą, - prezentowanie uprawnień przysługujących konsumentom z mocy prawa, jako cechy wyróżniającej ofertę przedsiębiorcy, 10

- kryptoreklama, która polega na wykorzystywaniu treści publicystycznych w środkach masowego przekazu w celu promocji produktu w sytuacji, gdy przedsiębiorca zapłacił za tę promocję, a nie wynika to wyraźnie z treści lub z obrazów lub dźwięków łatwo rozpoznawalnych przez konsumenta. Kryptoreklama jest to ukryta działalność reklamowa wiążąca się z uzyskaniem przez dziennikarza bądź redakcję korzyści majątkowej lub osobistej od osoby bądź przedsiębiorstwa dążących do zamieszczenia przekazu reklamy sprawiającego wrażenie obiektywnej, redakcyjnej informacji. Polega to na służącym celom reklamowym lub promocyjnym przedstawieniu w słowach lub obrazach towaru, usługi, nazwy firmy, działalności przedsiębiorców, prezentujących w sposób wprowadzający w błąd odbiorców przekazu, co do jej charakteru, celu i przeznaczenia. - przedstawianie nierzetelnych informacji dotyczących rodzaju i stopnia ryzyka, na jakie będzie narażone bezpieczeństwo osobiste konsumenta lub jego rodziny, w przypadku gdy nie nabędzie produktu, - reklamowanie produktu podobnego do produktu innego przedsiębiorcy w sposób celowo sugerujący konsumentowi, że produkt ten został wykonany przez tego samego przedsiębiorcę, jeżeli jest to niezgodne z prawdą, - zakładanie, prowadzenie lub propagowanie systemów promocyjnych typu piramida, w ramach których konsument wykonuje świadczenie w zamian za możliwość otrzymania korzyści materialnych, które są uzależnione przede wszystkim od wprowadzenia innych konsumentów do systemu, a nie od sprzedaży lub konsumpcji produktów, - twierdzenie, że przedsiębiorca wkrótce zakończy działalność lub zmieni miejsce jej wykonywania, jeżeli jest to niezgodne z prawdą, - twierdzenie, że nabycie produktu jest w stanie zwiększyć szansę na wygraną w grach losowych, - twierdzenie, że produkt jest w stanie leczyć choroby, zaburzenia lub wady rozwojowe, jeżeli jest to niezgodne z prawdą, - przekazywanie nierzetelnych informacji dotyczących warunków rynkowych lub dostępności produktu, z zamiarem nakłonienia konsumenta do zakupu produktu na warunkach mniej korzystnych niż warunki rynkowe, - twierdzenie, w ramach praktyki rynkowej, że organizowany jest konkurs lub promocja z nagrodami, a następnie nie przyznanie opisanych nagród lub ich odpowiedniego ekwiwalentu, - prezentowanie produktu jako "gratis", "darmowy", "bezpłatny" lub w podobny sposób, jeżeli konsument musi uiścić jakąkolwiek należność, z wyjątkiem bezpośrednich kosztów związanych z odpowiedzią na praktykę rynkową, odbiorem lub dostarczeniem produktu, 11

- umieszczanie w materiałach marketingowych faktury lub podobnego dokumentu, sugerującego obowiązek zapłaty, który wywołuje u konsumenta wrażenie, że już zamówił reklamowany produkt, mimo że tego nie zrobił, - twierdzenie lub stwarzanie wrażenia, że sprzedawca nie działa w celu związanym z jego działalnością gospodarczą lub zawodową, lub podawanie się za konsumenta, jeżeli jest to niezgodne z prawdą, - wywoływanie u konsumenta wrażenia, że usługi serwisowe dotyczące danego produktu są dostępne w państwie członkowskim innym niż państwo członkowskie, w którym produkt ten został sprzedany, jeżeli jest to niezgodne z prawdą. NIEUCZCIWE AGRESYWNE PRAKTYKI RYNKOWE (CZARNA LISTA AGRESYWNYCH PRAKTYK) - art. 9 ustawy: wywoływanie wrażenia, że konsument nie może opuścić pomieszczeń przedsiębiorcy bez zawarcia umowy, składanie wizyt w miejscu zamieszkania konsumenta, nawet jeżeli nie przebywa on tam z zamiarem stałego pobytu, ignorując prośbę konsumenta o jego opuszczenie lub zaprzestanie takich wizyt, z wyjątkiem przypadków egzekwowania zobowiązań umownych, w zakresie dozwolonym przez obowiązujące przepisy, uciążliwe i nie wywołane działaniem albo zaniechaniem konsumenta nakłanianie do nabycia produktów przez telefon, faks, pocztę elektroniczną lub inne środki porozumiewania się na odległość, z wyjątkiem przypadków egzekwowania zobowiązań umownych, w zakresie dozwolonym przez obowiązujące przepisy, żądanie od konsumenta zgłaszającego roszczenie, w związku z umową ubezpieczenia, przedstawienia dokumentów, których w sposób racjonalny nie można uznać za istotne dla ustalenia zasadności roszczenia, lub nieudzielanie odpowiedzi na stosowną korespondencję, w celu nakłonienia konsumenta do odstąpienia od zamiaru wykonania jego praw wynikających z umowy ubezpieczenia, umieszczanie w reklamie bezpośredniego wezwania dzieci do nabycia reklamowanych produktów lub do nakłonienia rodziców lub innych osób dorosłych do kupienia im reklamowanych produktów, żądanie natychmiastowej lub odroczonej zapłaty za produkty bądź zwrotu lub przechowania produktów, które zostały dostarczone przez przedsiębiorcę, ale nie 12

zostały zamówione przez konsumenta, z wyjątkiem sytuacji, gdy produkt jest produktem zastępczym, informowanie konsumenta o tym, że jeżeli nie nabędzie produktu, przedsiębiorcy może grozić utrata pracy lub środków do życia, wywoływanie wrażenia, że konsument już uzyskał, uzyska bezwarunkowo lub po wykonaniu określonej czynności nagrodę lub inną porównywalną korzyść, gdy w rzeczywistości nagroda lub inna porównywalna korzyść nie istnieje lub uzyskanie nagrody lub innej porównywalnej korzyści uzależnione jest od wpłacenia przez konsumenta określonej kwoty pieniędzy lub poniesienia innych kosztów. Przy ocenie, czy praktyka rynkowa jest agresywna, należy uwzględnić wszystkie jej cechy i okoliczności wprowadzenia produktu na rynek, a w szczególności (art. 8 ust. 3 ustawy): czas, miejsce, rodzaj lub uciążliwość danej praktyki, celowe wykorzystanie przez przedsiębiorcę przymusowego położenia konsumenta lub innych okoliczności na tyle poważnych, że ograniczają one zdolność konsumenta do podjęcia świadomej decyzji dotyczącej umowy, uciążliwe lub niewspółmierne bariery pozaumowne, które przedsiębiorca wykorzystuje, aby przeszkodzić konsumentowi w wykonaniu jego praw umownych, w tym prawa do odstąpienia i wypowiedzenia umowy lub do rezygnacji na rzecz innego produktu lub przedsiębiorcy, groźby podjęcia działania niezgodnego z prawem lub użycie obraźliwych sformułowań bądź sposobów zachowania. Do nieuczciwych praktyk rynkowych zalicza się również: prowadzenie działalności w formie tzw. systemu konsorcyjnego. System konsorcyjny zwany również systemem argentyńskim lub systemem piramidy, w której zyski nie pochodzą z inwestycji, wynalazków, czy produkcji, ale od nowych inwestorów czyli kolejnych naciągniętych osób. organizowanie grupy z udziałem konsumentów w celu finansowania zakupu w systemie konsorcyjnym, 13

stosowanie tzw. kodeksu dobrych praktyk, którego postanowienia są sprzeczne z prawem. Nieuczciwej praktyki rynkowej dopuszcza się twórca kodeksu dobrych praktyk, którego postanowienia są sprzeczne z prawem. Obecnie ze wszystkich niemalże stron jesteśmy atakowani przez reklamy, które kuszą nas często nierealnymi hasłami. Wobec tego konieczne jest zachowanie zdrowego rozsądku i umiejętne wyważenie, które ze sloganów i obietnic określonego producenta faktycznie mogą wprowadzić nas w błąd, a które stanowią oczywisty dla przeciętnego odbiorcy chwyt marketingowy. Każda dorosła osoba raczej jest świadoma, że po spożyciu napoju energetyzującego nie wyrosną jej skrzydła, ale już nie każdy zorientuje się, że certyfikat Minister Zdrowia poleca jest wymyślonym sloganem. Rozpowszechnianie prawdziwych informacji w sposób wprowadzający w błąd dotyczy sytuacji, gdy kluczowe informacje przekazywane są pod gwiazdką, małym druczkiem, a także podawanie ceny netto, z pominięciem podatku VAT. Przy ocenie, w jakim stopniu działanie przedsiębiorcy może wprowadzić w błąd, należy mieć na uwadze sposób reklamy, przedstawienia informacji, a także produkt, którego dana praktyka dotyczy. Większa tolerancja w zakresie oceny czy doszło do nieuczciwej praktyki rynkowej dotyczy produktów codziennego użytku, których konsumenci często używają i wiedzą, jakich właściwości się po nich spodziewać. Inaczej jest w przypadku dóbr, których zakup jest niecodzienną i ważną decyzją (np. kredyt, pożyczka, samochód). W takim przypadku od producenta lub dystrybutora wymaga się większej precyzji i dokładnego informowania klientów. Istotny jest również sposób reklamy inne prawa rządzą spotami telewizyjnymi z założenia krótkimi i drogimi, inne reklamy prasowej dłuższej i tańszej, a jeszcze inne firmowych gazetek promocyjnych, czy prospektów. W przypadku gazetek promocyjnych jest najmniej miejsca na niedomówienia i tzw. chwyty marketingowe. PRZYKŁADY NIEUCZCIWYCH PRAKTYK RYNKOWYCH: 1) Ogólnopolska sieć dyskontowa wprowadziła do obrotu towary niezgodne z obowiązującymi w Polsce dyrektywami Unii Europejskiej. Produkty te nie spełniały także wymagań jakościowych. Na ogólnopolską sieć dyskontową została nałożona kara pieniężna. 14

2) Podawanie nowej ceny, która jest niższa od starej. Poprzednia cena jest przekreślona, ale nie jest zgodna z rzeczywistością w istocie jest zawyżona, a produkt nigdy nie był sprzedawany w takiej cenie. 3) Używanie w nazwie ośrodka wypoczynkowego nazwy pensjonat bez spełnienia wymaganych kryteriów. Nazwa ta jest prawnie chroniona i nie może być stosowana dowolnie. Przedsiębiorca, który chce wykorzystać tą nazwę zobowiązany jest do spełnienia określonych warunków. 4) Hasło Laptop z modemem za 1 zł zostało uznane za wprowadzające w błąd. Zdaniem Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów konsument mógł odnieść mylne wrażenie, że za symboliczną złotówkę będzie mógł zakupić komputer. Reklama została uznana za nieprecyzyjną, a na spółkę nałożono wysoką karę. 5) Zamieszczone na stronach internetowych mapy zasięgu sieci telefonii komórkowej oraz Internetu pokazywały zasięg telefonu oraz dostępu do Internetu. Konsument, który chciał sprawdzić zasięg tylko dla jednej usługi nie miał jasnych informacji na stronie operatora co do technicznego wyboru interesującej go opcji. Mógł odnieść wrażenie, że usługa, której zasięg chciał sprawdzić będzie dostępna również w jego miejscu zamieszkania. 6) Korporacja taksówek została obciążona karą, po tym jak na swoich ulotkach reklamowych umieściła informację, że jest najtańszą firmą tego typu w okolicy. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów przeanalizował ofertę cenową konkurentów i uznał, że było to oczywiste wprowadzenie klientów w błąd i rozpowszechnianie nieprawdziwych informacji. 7) Kasy nie inwestują wolnych środków w jakiekolwiek ryzykowne instrumenty finansowe to jedno z haseł kampanii reklamowej przeprowadzonej przez Kasę Krajową SKOK. Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów uznał, że przedsiębiorca wprowadzał konsumentów w błąd i nałożył na niego karę finansową. Zdaniem Urzędu konsument mógł odnieść mylne wrażenie, że przepisy zabraniają spółdzielniom SKOK inwestowanie środków w ryzykowne instrumenty finansowe. Byłaby to informacja kusząca, zwłaszcza w obliczu kryzysu gospodarczego i niepewnej sytuacji gospodarczej niektórych banków komercyjnych. 8) Centrum ogrodnicze rozpoczęło sprzedaż zagranicznych roślin ozdobnych i krzewów ogrodowych. Pan Jan zakupił w miesiącu kwietniu pewną roślinę, która miesiąc później uschła. Następnie dowiedział się, że ten rodzaj rośliny to w 15

zasadzie roślina pokojowa i że nie powinien jej sadzić w ogrodzie. Kiedy wrócił do centrum ogrodniczego i poprosił o zwrot pieniędzy, powiedziano mu, że roślina uschła z jego winy i że powinien był wiedzieć, jaką roślinę kupił. Zgodnie z wytycznymi dyrektywy oraz ustawą o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym Centrum ogrodnicze powinno przed dokonaniem zakupu udzielić konsumentowi podstawowych informacji potrzebnych do dokonania zakupu, chyba, że wynikają one jasno z kontekstu. W tym przypadku kontekst, w jakim roślina została zakupiona, wprowadził konsumenta w błąd co do produktu (roślina pokojowa była sprzedawana jako roślina ogrodowa). 9) Pan Jan otrzymał przesyłkę od firmy z innego kraju sprzedającej produkt, który - jak wynikało z informacji podanej przez firmę - sprawia, że włosy odrosną w ciągu trzech tygodni. Na przesyłce było napisane, że produkt został wypróbowany i przetestowany. Jednak produkt nie przyniósł spodziewanych efektów. Przedsiębiorca, który podaje informacje o działaniu swoich produktów będzie musiał je udowodnić niezależnie od miejsca siedziby jego firmy na obszarze. 10) Bezprawny nacisk: TAK: W sytuacji gdy konsument jest już zadłużony u przedsiębiorcy i zalega z płatnościami, przedsiębiorca użyje bezprawnego nacisku, jeśli zaoferuje zmianę harmonogramu spłat pod warunkiem, że konsument dokona zakupu kolejnego produktu. NIE: Oferowanie zachęty konsumentowi, takiej jak na przykład darmowy autobus do i ze sklepu znajdującego się poza miastem, napoje orzeźwiające podczas robienia zakupów, nie jest bezprawnym naciskiem. Możliwość podjęcia przez konsumenta świadomej decyzji dotyczącej transakcji nie zostanie ograniczona. Na tej samej zasadzie akceptowane są promocje sprzedaży. 11) Ograniczone oferty: Oferta specjalna, tylko dzisiaj! Marketing po polsku, serwis po szwedzku Reklamowanie produktów, których nie można legalnie sprzedawać 12) Nieprawdziwe twierdzenia odnośnie zmiany siedziby lub zakończenia działalności przedsiębiorcy typu: - Likwidacja sklepu! Wyprzedaż całego towaru! -Sklep sprzedający dywany zamieścił w swoich witrynach wielkie informacje o treści Końcówka towaru, Wyprzedaż z powodu likwidacji, Koniec dzierżawy- wszystko musi zostać sprzedane, podczas, gdy w rzeczywistości przedsiębiorca, ani nie zmienia siedziby, ani nie jest to końcówka towaru. 16

13) Wywoływanie fałszywego wrażenia bezpłatnych ofert, np.: Bezpłatne okulary przeciwsłoneczne 14) Zwiększanie szans na wygraną, np.: Jak wygrać na loterii 15) Fałszywe twierdzenie o zdolnościach leczniczych, np.: Cavocium 24 wyleczy cię z choroby lub twierdzenie, że dany produkt może wyleczyć z alergii, gdy w rzeczywistości nie mam takich możliwości. 16) Stwarzanie fałszywego wrażenia, że konsument już uzyskał, uzyska lub po wykonaniu określonej czynności uzyska nagrodę lub inną porównywalną korzyść, gdy w rzeczywistości nagroda lub inna porównywalna korzyść nie istnieje, lub możliwość wykonania określonej czynności w związku z uzyskaniem nagrody lub innej porównywalnej korzyści uzależniona jest od wpłacenia przez konsumenta określonej kwoty pieniężnej lub poniesienia kosztów. 17) Sprzedaż przy wykorzystaniu inercji (bezczynności). Żądanie natychmiastowej lub odroczonej zapłaty za produkty bądź zwrotu lub przechowania produktów, które zostały dostarczone przez przedsiębiorcę, ale nie zostały zamówione przez konsumenta, z wyjątkiem sytuacji, gdy produkt jest produktem zastępczym. 18) W praktyce procedura reklamacyjna ze względu na negatywną postawę przedsiębiorcy często okazuje się utrudniona. W takiej sytuacji konsekwencją dla sprzedawcy może być uznanie jego działania za praktykę naruszającą interes konsumenta. 19) Agresywna sprzedaż akwizycyjna. Sprzedaż pod presją: Tak, odejdę dopiero po załatwieniu spraw papierkowych. 20) Uporczywe i niechciane nagabywanie, np.: - Może kiedy zadzwonię za trzecim razem zawrzemy umowę - Uporczywe i niechciane namawianie do zakupu produktów przez telefon, faks, pocztę elektroniczną lub inne środki komunikacji na odległość, z wyjątkiem przypadków egzekwowania zobowiązań umownych, w zakresie uzasadnionym przez prawo krajowe. 21) Roszczenia z tytułu zawartej umowy ubezpieczenia: -Chcemy wystąpić z roszczeniami z tytułu ubezpieczenia, lecz nikt nie podnosi słuchawki 17

-Żądanie od konsumenta zgłaszającego roszczenie na podstawie polisy ubezpieczeniowej przedstawienia dokumentów, których w sposób racjonalny nie można uznać za istotne dla ustalenia ważności roszczenia -systematyczne nie odpowiadanie na stosowną korespondencję, w celu odwiedzenia konsumenta od zamiaru wykonania jego praw wynikających z zawartej umowy -Wymaganie od konsumenta, który zażądał rekompensaty za kradzież rzeczy osobistych z bagażu, by przedstawił dowody zakupu wszystkich rzeczy objętych roszczeniem. 22) Bezpośrednie wezwanie skierowane do dzieci: - Wejdź i kup książkę! -Umieszczanie w reklamie bezpośredniego wezwania dzieci do nabycia reklamowanych produktów lub do nakłonienia rodziców lub innych osób dorosłych do kupienia im reklamowanych produktów. -Reklama płyty DVD z popularnym filmem dla dzieci: Bohaterowie naszych marzeń i magiczna książka jest już dostępna powiedz mamie, aby kupiła ci w najbliższym kiosku 23) Wywieranie presji emocjonalnej na konsumentów - wyraźne informowanie konsumenta o tym, że jeżeli nie nabędzie produktu lub usługi, przedsiębiorcy może grozić utrata pracy lub środków do życia. 24) Stwarzanie fałszywego wrażenia, że konsument już uzyskał, uzyska lub po wykonaniu określonej czynności uzyska nagrodę lub inną porównywalną korzyść, gdy w rzeczywistości nagroda lub inna porównywalna korzyść nie istnieje lub możliwość wykonania określonej czynności w związku z uzyskaniem nagrody lub innej porównywalnej korzyści uzależniona jest od wpłacenia przez konsumenta określonej kwoty pieniężnej lub poniesienia kosztów. 25) Ulotka reklamowa dystrybuowana pocztą stwierdzająca: Wygrałeś darmową płytę CD, w przypadku gdy konsument musi dokonać zakupu produktu, aby móc odebrać nagrodę. 26) Żądanie od konsumenta zwrotu produktów pochodzących z dostawy nie zamówionej implikuje koszty dla tego konsumenta i dlatego jest uznawane jako agresywna praktyka handlowa. 18

27) Pan Jan zatrudnił hydraulika, aby naprawił zepsuty kaloryfer. Na wstępie hydraulik zapowiedział, że ta usługa będzie kosztować 100 zł. Jednak rachunek wyniósł ogółem 300 zł. Kiedy pan Jan odmówił zapłaty dodatkowych pieniędzy, hydraulik odciął dopływ ciepłej wody. Zgodnie z Dyrektywą podobne zachowania kwalifikuje się jako agresywne praktyki rynkowe. Hydraulik bowiem zastosował bezprawny nacisk, wykorzystując pozycję siły wobec konsumenta. 28) Państwo Kowalscy byli na zagranicznej wycieczce, podczas której dostali zdrapki, z których wynikało, że wygrali nagrodę. Zgodzili się następnie pojechać z przedsiębiorcą w celu jej odebrania, po czym zawieziono ich do odległego budynku, skąd nie mieli możliwości powrotu do miasta, w którym się zatrzymali. Zaprezentowano im ośrodek wypoczynkowy i nalegano, aby wpłacili zastaw. Dopiero po dokonaniu zapłaty zostali odwiezieni do apartamentu. Według Dyrektywy o nieuczciwych praktykach konsumenckich, ta praktyka jest agresywna, i w związku z tym nieuczciwa, nawet jeśli państwo Kowalscy nie poddali się presji i nie wpłacili pieniędzy. 29) Reklamowanie telefonu komórkowego po bardzo niskiej cenie w porównaniu z innymi ofertami na rynku, bez zapewnienia odpowiedniej ilości towaru, biorąc pod uwagę wysoki popyt, którego należy oczekiwać po publikacji reklamy. 30) Reklamowanie produktu w Internecie i twierdzenie, że: jeśli kupisz od United Q, zapewnimy ci naszą specjalną ofertę United Q, zgodnie, z którą możesz oddać produkt w ciągu 10 dni od jego dostawy i otrzymać z powrotem pieniądze. Reklamy tego rodzaju są zakazane, jeśli takie prawo przysługuje konsumentowi zgodnie z obwiązującymi przepisami. 31) Kryptoreklama (ukryta reklama), np. artykuł w magazynie turystycznym o trekkingu w Norwegii opisujący wspaniałe zalety pewnej marki sprzętu turystycznego idealnego na tego typu wycieczkę, sponsorowany przez producenta tego sprzętu turystycznego, jeśli czytelnicy nie zostali o tym poinformowani. 32) Prowadzenie sieciowego marketingu sprzedaży kosmetyków, gdzie osoba, która chce włączyć się do sieci jako dystrybutor, musi wpłacić kaucję w wysokości nieproporcjonalnej do wartości otrzymanych materiałów edukacyjnych (np. informacji o produktach) lub kosztów administracyjnych 19

związanych z włączeniem do sieci i gdzie głównym źródłem osiąganego wynagrodzenia jest rekrutowanie innych osób. 33) Opisywanie produktu jako gratis, darmowy, bezpłatny lub w podobny sposób, jeżeli konsument musi uiścić jakąkolwiek inną należność niż nieunikniony koszt związany z odpowiedzią na praktykę handlową, odbiorem lub dostarczeniem produktu. 34) Reklama w katalogu zamówień stwierdzająca, że konsument otrzyma prezent, np. okulary przeciwsłoneczne, kiedy w rzeczywistości odnosi się to jedynie do osób, które dokonają zamówienia z danego katalogu. 35) Bezpieczeństwo jako argument marketingowy - przedstawiciel handlowy sprzedający produkty związane z ochroną mienia, np. systemy alarmowe, prezentuje statystyki włamań dotyczące danej dzielnicy, wskazując, że w tej części miasta występuje szczególne zagrożenie, co nie jest prawdą; lub nieuzasadnione odwoływanie się do strachu przed zagrożeniami bezpieczeństwa, gdy nie nabędzie się określonego produktu. 36) Zawodowy sprzedawca udający klienta poprzez fałszywe twierdzenie lub stwarzanie wrażenia, że sprzedawca nie działa w celu związanym z jego działalnością handlową, gospodarczą, rzemieślniczą lub wolnym zawodem bądź fałszywe podawanie się za konsumenta. 37) Sprzedawca sprzedaje używany samochód, który nie jest jego własnym prywatnym samochodem za pośrednictwem ogłoszenia na tablicy ogłoszeń w miejscowym sklepie, zachowując w tajemnicy, że sprzedaż ta prowadzona jest w ramach jego działalności, a więc w zakresie handlu używanymi samochodami. 38) Serwis po dokonaniu zakupu - wywoływanie u konsumenta fałszywego wrażenia, że serwis dotyczący danego produktu jest dostępny w Państwie Członkowskim innym niż Państwo Członkowskie, w którym produkt ten został sprzedany. 39) Składanie wizyt osobiście w domu konsumenta w celu wyegzekwowania zobowiązania umownego, ignorując jego prośbę o opuszczenie domu lub zaprzestanie takich wizyt, z wyjątkiem przypadków egzekwowania zobowiązań umownych w zakresie uzasadnionym przez prawo krajowe. 40) Sprzedawca odkurzaczy został wpuszczony do domu konsumenta w celu przedstawienia sposobu działania produktu. Podczas prezentacji nalega na jej 20

kontynuację, pomimo, że konsument stwierdził, iż nie jest zainteresowany zakupem produktu. Dokonując oceny, czy w określonej sytuacji mamy do czynienia z nieuczciwą praktyką rynkową, należy pamiętać o tym, że działania lub zaniechania przedsiębiorcy będą oceniane pod kątem zachowań przeciętnego konsumenta. Jeżeli ustalenie, czy dane działanie przedsiębiorcy jest nieuczciwą praktyką rynkową, powodowałoby znaczne trudności, można wówczas zwrócić się z prośbą o pomoc do powiatowego lub miejskiego rzecznika konsumentów. AD.V ODPOWIEDZIALNOŚĆ CYWILNA I KARNA ZA STOSOWANIE WOBEC KONSUMENTÓW NIEUCZCIWYCH PRAKTYK RYNKOWYCH ORAZ SPOSOBY REALIZACJI ROSZCZEŃ PRZEZ KONSUMENTÓW. Za dopuszczenie się stosowania nieuczciwych praktyk rynkowych przedsiębiorca ponosi dwojaką odpowiedzialność. Po pierwsze jest to odpowiedzialność cywilna, a po drugie odpowiedzialność karna. Na podstawie ustawy o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym oraz przepisów kodeksu postępowania cywilnego (art. 47936 i nast. k.p.c.) konsument może wystąpić do sądu cywilnego z żądaniem: zaprzestania przez przedsiębiorcę stosowania nieuczciwych praktyk rynkowych, usunięcia skutków zastosowania nieuczciwej praktyki rynkowej, złożenia oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie, naprawienia wyrządzonej szkody na zasadach ogólnych, w szczególności żądania unieważnienia umowy z obowiązkiem wzajemnego zwrotu świadczeń oraz zwrotu przez przedsiębiorcę kosztów związanych z nabyciem produktu, zasądzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społeczny związany ze wspieraniem kultury polskiej, ochroną dziedzictwa narodowego lub ochroną konsumentów. Z wymienionymi roszczeniami w imieniu konsumenta mogą wystąpić również: Rzecznik Praw Obywatelskich; Rzecznik Ubezpieczonych; 21

krajowa lub regionalna organizacja, której celem statutowym jest ochrona interesów konsumentów; powiatowy (miejski) rzecznik konsumentów. adwokat reprezentujący konsumenta przed sądem jako pełnomocnik. Ciężar dowodu, że dana praktyka rynkowa nie stanowi nieuczciwej praktyki wprowadzającej w błąd spoczywa na przedsiębiorcy, któremu zarzuca się stosowanie nieuczciwej praktyki rynkowej. Stanowi to znaczne ułatwienie dla dochodzących swych racji konsumentów, którzy dzięki temu nie muszą udowadniać, że przedsiębiorca dopuścił się wobec nich nieuczciwej praktyki rynkowej. To przedsiębiorca musi udowodnić, że nie stosował nieuczciwej praktyki rynkowej. W razie naruszenia interesów konsumenta przez nieuczciwego przedsiębiorcę istotne jest, aby nie zwlekać z dochodzeniem swoich racji, gdyż roszczenia z tytułu czynów nieuczciwych praktyk rynkowych przedawniają się z upływem 3 lat i po tym czasie możliwość ich dochodzenia wygasa. Za stosowanie nieuczciwych praktyk rynkowych przedsiębiorcy ponoszą również odpowiedzialność karną. Grożące kary to grzywna, a nawet pozbawienie wolności do 8 lat. Jednak ściganie przestępstw, czy wykroczeń nieuczciwej praktyki rynkowej odbywa się na wniosek osoby pokrzywdzonej. Oznacza to w praktyce, że w przypadku, gdy konsument padnie ofiarą nieuczciwego przedsiębiorcy, sam musi złożyć zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa i żądać ścigania sprawcy. Wówczas dopiero organy ścigania wszczynają postępowanie zmierzające do pociągnięcia nieuczciwego przedsiębiorcy do odpowiedzialności karnej. Niniejsze opracowanie zostało przygotowane przez adw. Ewę Marciszak-Kownacką w oparciu o: -ustawę z dnia 23 sierpnia 2007r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym, -Dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 maja 2005r. -broszurę Dyrekcji Generalnej ds. Zdrowia i Ochrony Konsumentów pt. Dyrektywa o nieuczciwych praktykach handlowych. 22