STRATEGIA ROZWOJU GMINY GORZKÓW NA LATA

Strona 1 z 123

Spis treści Wstęp... 4 1. Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej Gminy Gorzków... 9 1.1 Zgodność ze strategicznymi dokumentami... 9 1.1.1 Powiązanie projektów i zadań z działaniami realizowanymi na terenie Gminy Gorzków... 9 1.1.2 Powiązanie projektów i zadań z działaniami realizowanymi na terenie powiatu krasnostawskiego... 10 1.1.3 Powiązanie projektów i zadań z działaniami realizowanymi na terenie województwa lubelskiego... 11 1.1.4 Powiązanie projektów i zadań z działaniami realizowanymi na terenie RP... 22 1.2 Przestrzeń i środowisko... 27 1.2.1 Położenie Gminy Gorzków w powiecie, województwie i kraju... 27 1.2.2 Charakterystyka sieci osadniczej... 30 1.2.3 Opis zasobów naturalnych... 33 1.2.4 Opis zasobów kulturowych... 38 1.2.5 Identyfikacja podstawowych problemów... 43 1.3 Sfera społeczna... 44 1.3.1 Demografia... 44 1.3.2 Rynek pracy... 48 1.3.3 Uczestnictwo w kulturze... 49 1.3.4 Identyfikacja podstawowych problemów... 54 1.4 Strefa gospodarcza... 55 1.4.1 Główni pracodawcy... 61 1.4.2 Struktura podstawowych branż gospodarki... 61 1.4.3 Ilość podmiotów gospodarczych... 63 1.4.4 Rolnictwo... 65 1.4.5 Turystyka... 67 1.4.6 Identyfikacja podstawowych problemów... 68 1.5 Infrastruktura techniczna... 69 1.5.1 Infrastruktura komunikacyjna i transportowa... 69 1.5.2 Infrastruktura ochrony środowiska... 76 1.5.3 Infrastruktura energetyczna... 79 1.5.4 Identyfikacja podstawowych problemów... 81 Strona 2 z 123

1.6 Infrastruktura społeczna... 82 1.6.1 Infrastruktura edukacyjna... 82 1.6.2 Infrastruktura sportowo-rekreacyjna... 84 1.6.3 Infrastruktura kultury... 85 1.6.4 Infrastruktura ochrony zdrowia i opieki społecznej... 86 1.6.5 Identyfikacja podstawowych problemów... 88 1.7 Zarządzanie... 89 1.7.1 Możliwości budżetowe Gminy Gorzków... 89 1.7.2 Planowanie strategiczne... 91 1.7.3 Kapitał społeczny... 96 1.7.4 Identyfikacja podstawowych problemów... 97 1.8 Analiza SWOT... 98 1.8.1 Mocne strony wnioski... 100 1.8.2. Słabe strony wnioski... 101 1.8.3. Szanse wnioski... 102 1.8.4. Zagrożenia wnioski... 103 2. Część strategiczna... 104 2.1 Misja Gminy Gorzków... 104 2.2 Wizja Gminy Gorzków... 104 2.3 Cele strategiczne... 105 2.4 Cele operacyjne... 106 2.5 Działania... 111 2.6 System wdrażania i monitorowania... 115 2.6.1 Zasady monitorowania i wdrażania Strategii... 115 2.6.2 Oczekiwane wskaźniki osiągnięć Strategii... 115 2.7 Źródła finansowania... 118 2.8 Opis konsultacji społecznych... 119 Zestawienie rysunków, tabel, wykresów... 120 Załącznik nr 1 Kluczowe projekty... 122 Strona 3 z 123

Wstęp Gmina Gorzków to gmina wiejska, położona w zachodniej części powiatu krasnostawskiego, w środkowo-wschodniej części województwa lubelskiego, we wschodniej części Polski. Odległa jest od miasta powiatowego Krasnegostawu o ok. 14 km, od miasta wojewódzkiego - Lublina o ok. 55 km, od głównej siedziby administracyjnej Polski - Warszawy o ok. 228 km. Obszar Gminy charakteryzuje się bogactwem kulturowym i przyrodniczym, prężnie działającym społeczeństwem, korzystnymi warunkami do rozwoju rolnictwa i rozwoju odnawialnych źródeł energii oraz aktywnością władz gminnych w pozyskaniu środków zewnętrznych i aktywnej współpracy z innymi samorządami. Walory środowiska przyrodniczego w postaci nieskażonej przyrody, urozmaiconej rzeźby terenu, licznych pomników przyrody ożywionej, zbiorników wodnych w Gorzkowie i Wielobyczy, przecinającej krajobraz Gminy rzece Żółkiewce, bezpośrednim położeniu przy Krzczonowskim Parku Krajobrazowym, Grabowiecko-Strzeleckim Obszarze Chronionego Krajobrazu, rezerwacie Wodny Dół, niewątpliwie stanowią przesłankę do rozwoju ekoturystyki i agroturystyki na obszarze Gminy Gorzków. Bogactwo materialne i niematerialne zasobów dziedzictwa kulturowego w postaci historii Gminy związanej z królem Janem III Sobieskim (który nadał wsi Gorzków prawa miejskie), czego odzwierciedleniem jest udział Gminy Gorzków w inicjatywnie pn. Szlak Jana III Sobieskiego, łączącej historię ze współczesnością, są fundamentem do budowy turystyki kulturowej na obszarze Gminy, związanej z historią i tradycją regionu oraz sławnymi ludźmi przebywającymi w przeszłości na jej terenie. Niewątpliwie pamiątki historyczne, m.in. XVII-wieczny kościół p.w. św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Gorzkowie-Osadzie wraz z XIX-wieczną dzwonnicą i Organistówką w Gorzkowie- Osadzie, cmentarz parafialny w Gorzkowie-Osadzie, klasycystyczny układ urbanistyczny Gorzkowa- Osady z końca XVII w, budynek Urzędu Gminy z lat 20 tych XX w., zespoły dworsko-folwarczne z XIX i XX w. i ich pozostałości, kościół polsko-katolicki z XX w. p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego, stanowią o atrakcyjności obszaru i są stymulatorem jego turystycznego rozwoju. Mocną stroną Gminy Gorzków są mieszkańcy, wykazujący się dużą aktywnością społeczną (Ochotnicze Straże Pożarne, lokalne zespoły muzyczne, organizacje pozarządowe, LGD Krasnystaw Plus), wyrażającą się w dobrze rozwiniętej działalności kulturalnej i artystycznej, a także aktywności w kultywowaniu obrzędów i tradycji (zespoły ludowe, kulinaria, itp.), co stanowi silną podstawą do rozwoju społecznego obszaru Gminy. Strona 4 z 123

Istniejąca infrastruktura, zarówno infrastruktura społeczna - edukacyjna, kultury, sportoworekreacyjna oraz infrastruktura techniczna - wodociągowa, komunikacyjna - przebiegająca przez teren Gminy droga wojewódzka nr 842, teleinformatyczna, od których uzależniony jest rozwój gospodarczy obszaru, bez wątpienia mocną stronę Gminy Gorzków. Ponadto dobre warunki do rozwoju rolnictwa, wyrażające się w postaci wysokiej klasy ziem rolniczych (przeważają gleby III i IV klasy bonitacyjnej), bliskości zakładów przetwórstwa rolnospożywczego (Gmina Żółkiewka, Gmina Izbica, Miasto i Gmina Krasnystaw) są silną stroną Gminy, dającą szanse prężnego rozkwitu rolnictwa na jej obszarze. Gminę Gorzków charakteryzują korzystne warunki do rozwoju źródeł energii (OZE) oraz skuteczny rozwój tej gałęzi energetyki na jej terenie, co niewątpliwie wpływa na ograniczenie emisji zanieczyszczeń, wzrost bezpieczeństwa energetycznego, obniżenie kosztów pozyskania energii, a w konsekwencji prowadzi do rozwoju gospodarczego Gminy. Strategia rozwoju Gminy to dokument strategiczny, który wyznacza strategiczne kierunki rozwoju Gminy Gorzków na najbliższe lata. Przedstawiony dokument jest aktualizacją Strategii Rozwoju Gminy Gorzków na lata 2007-2020, konieczność aktualizacji wynika przede wszystkim z istotnych zmian, jakie zaszły w Gminie i w jej otoczeniu w ciągu ostatnich lat i ma na celu wyznaczenie najbardziej optymalnej drogi do rozwoju Gminy Gorzków. Uaktualniona Strategia w praktyce stanowi elastyczną podstawę do systematycznego i zrównoważonego rozwoju Gminy Gorzków i niewątpliwie pomoże przy pozyskaniu środków finansowych na rozwój Gminy m.in. z funduszy unijnych w ramach perspektywy nowego okresu programowania - lat 2014-2020. Całość Strategii rozpoczyna diagnoza obecnej sytuacji społeczno-gospodarczej Gminy Gorzków (część 1). Diagnozę rozpoczyna analiza w zakresie planowania strategicznego istotnego dla obszaru. Strategia Rozwoju Gminy Gorzków na lata 2015-2023 jest spójna z priorytetami i celami dokumentów szczebla krajowego i regionalnego, określającymi główne kierunki polityki rozwoju, tj. Długookresową Strategią Rozwoju Kraju, Polska 2030. Trzecia Fala Nowoczesności, Strategią Rozwoju Kraju 2020 (średniookresową), Krajową Strategią Rozwoju Regionalnego 2010-2020, Koncepcją Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020, Strategią Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektywą do 2030 r.) oraz Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Lubelskiego na lata 2014 2020. Jednocześnie wskazano zgodności celów niniejszej Strategii ze Strategią Rozwoju Powiatu Krasnostawskiego na lata 2008-2020, na terenie, którego położona jest Gmina Gorzków oraz zbieżność z dokumentami strategicznymi Gminy Gorzków. Strona 5 z 123

Podrozdziały od 1.2 do 1.7 stanowią pogłębioną diagnozę sytuacji społeczno-gospodarczej Gminy Gorzków, opisującą przestrzeń i środowisko (położenie Gminy, charakterystykę siec osadniczej, opis zasobów naturalnych i kulturowych), sferę społeczną (demografia, rynek pracy, uczestnictwo w kulturze), strefę gospodarczą (główni pracodawcy, struktura podstawowych branż, ilość podmiotów gospodarczych, rolnictwo, turystyka), infrastrukturę techniczną (infrastruktura komunikacyjna, ochrony środowiska, energetyczną), infrastrukturę społeczną (infrastruktura edukacyjna, sportowo rekreacyjna, kultury, ochrony zdrowia) oraz zarządzanie, uwzględniające możliwości budżetowe Gminy Gorzków, planowanie strategiczne i kapitał społeczny. Każda z części pogłębionej diagnozy kończy się identyfikacją podstawowych problemów Gminy z poszczególnych zakresów. Podsumowaniem przeprowadzonej diagnozy jest analiza SWOT, prezentująca mocne i słabe strony obszaru oraz zewnętrzne szanse i zagrożenia, która stanowi podstawę do sformułowania misji Gminy, celów strategicznych i operacyjnych. Część 2 niniejszej Strategii stanowi właściwy plan strategiczny Gminy Gorzków, zawierający misję Gminy. W świetle wizji w 2023 roku Gmina Gorzków to: Obszar z rozwiniętą i dostosowaną do potrzeb infrastrukturą techniczną, czystym środowiskiem wspartym rozwojem OZE, dostępną infrastrukturą turystyczną służącą wykorzystaniu potencjału przyrodniczego i kulturowego. Obszar stale rozwijający się dzięki współpracy z innymi podmiotami, otwarty na turystów i inwestorów przyciągający nowych mieszkańców, dzięki bliskości Lublina, zwiększonej dostępności komunikacyjnej i uzyskanej jakości życia. Obszar zamieszkany przez aktywnych i coraz lepiej wykształconych mieszkańców, którym administracja zapewnia świadczenie coraz wyższej jakości usługi publiczne. Misją Gminy Gorzków na lata 2015-2023 jest silne wsparcie dla procesów rozwojowych w zakresie gospodarki, kapitału społecznego i infrastruktury. Połączenie wewnętrznej współpracy Gminy Gorzków z sektorami społecznym i gospodarczym ze współpracą z podmiotami zewnętrznymi innymi jednostkami samorządu terytorialnego, inwestorami, turystami, środowiskiem nauki, organizacjami pozarządowymi. Podrozdziały 2.3-2.5 to prezentacja celów strategicznych, celów operacyjnych i działań, będące konkretnym nakazem realizacji dla samorządu gminnego. W procesie planowania strategicznego, na podstawie przeprowadzonych analiz wyodrębniono następujące cele strategiczne: C.S. 1. Nowoczesna i dostosowana do potrzeb infrastruktura Nowoczesna i dostosowana do potrzeb infrastruktura stanowi podstawę do prężnego rozwoju społeczno-gospodarczego Gminy Gorzków. Jak wynika z przeprowadzonej diagnozy sytuacji Strona 6 z 123

społeczno-gospodarczej, obszar ten wymaga poprawy dostępności komunikacyjnej i jakości dróg, inwestycje z tego zakresu przyczynią się do zwiększenia atrakcyjności gospodarczej i turystycznej Gminy oraz będą miały wpływ na poprawę warunków życia lokalnej społeczności. Istotny jest również rozwój lokalny oparty na wykorzystaniu dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego obszaru, w celu wzmocnienia roli posiadanych zasobów w budowaniu spójności społecznej oraz efektywne wykorzystanie posiadanego potencjału. Dla osiągniecia zamierzeń celu ważne staje się podjęcie działań zmierzających do poprawy stanu gminnej infrastruktury edukacyjnej, sportowej, OSP, administracyjnej, mającej znaczący wpływ na podniesienie poziomu jakości życia mieszkańców. W celu ochrony i zachowania dziedzictwa środowiska naturalnego władze Gminy zamierzają podjąć działań zmierzające do rozwoju odnawialnych źródeł energii i gospodarki niskoemisyjnej oraz rozwoju infrastruktury ochrony środowiska. C.S. 2. Rozwijająca się gospodarka oparta na lokalnych zasobach Rozwój lokalnej sfery gospodarczej stwarza podstawy procesów rozwojowych we wszystkich aspektach życia społeczności lokalnej oraz jest pośrednim źródłem wzrostu samodzielności jednostek terytorialnych. W Gminie Gorzków planuje się rozwój gospodarki w oparciu o lokalne zasoby. W celu osiągnięcia zamierzeń celu planuje się wsparcie rozwoju przedsiębiorczości, będącej jednym z główny czynników rozwoju społeczno-gospodarczego oraz kluczowym warunkiem dla osiągnięcia konkurencyjności gospodarki. Planuje się realizację przedsięwzięć zorientowanych na rozwój i podniesienie konkurencyjności sektora rolniczego, będącego główną gałęzią gospodarki Gminy. W ramach celu zakłada się specjalizację Gminy w wybranych sektorach produkcji poprzez wsparcie rozwoju biogospodarki i OZE, co będzie miało znaczący wpływ na aktywizację gospodarczą obszaru oraz stymulowanie rozwoju potencjału konkurencyjnego i innowacyjnego rodzimych firm. Ze względu na posiadane przez Gminę Gorzków zasoby przyrodnicze i kulturowe mogące stać się atrakcjami turystycznymi dostrzega się konieczność rozwoju turystyki i agroturystyki. Planuje się podjęcie działań zmierzających do budowania i podnoszenia standardów infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej. Ponadto, działania realizowane w ramach celu ukierunkowane będą ukierunkowane na wzrost skuteczności promocji Gminy i zdolności do przyciągania inwestycji z zewnątrz poprzez utrwalenie wizerunku Gminy, jako miejsca przyjaznego inwestycjom i otwartego na kooperację oraz podniesienie konkurencyjności regionu na rynku gospodarczym. C.S. 3. Wykształcone, aktywne społeczeństwo włączone w sieć powiązań i współpracy Wspieranie rozwoju kapitału ludzkiego ukierunkowane będzie na podniesienie poziomu wykształcenia, wiedzy i umiejętności mieszkańców Gminy. W tym celu władze samorządowe Gminy Gorzków zaplanowany szereg działań edukacyjnych i zorientowanych na podnoszenie kwalifikacji zawodowych, podnoszenie jakości nauczania w placówkach edukacyjnych, działających Strona 7 z 123

na terenie Gminy, samokształcenie i kształcenie osób zatrudnionych na terenie Gminy, działania z zakresu edukacji przedszkolnej, rozwój szkolnej infrastruktury sportowej oraz modernizację i doposażenie obiektów szkolnych i przedszkolnych funkcjonujących na jej obszarze. Władze samorządowe postawiły sobie za cel osiągniecie wzrostu konkurencyjności Gminy oraz jej zdolności do tworzenia miejsc pracy, przy równoczesnym rozwoju nowoczesnego społeczeństwa dostosowanego do wymogu gospodarki opartej na wiedzy i informacji. Ważnym elementem budowania kapitału społecznego jest kontynuacja działań zapobiegających patologiom, negatywnym tendencjom demograficznym oraz ograniczanie wykluczenia społecznego na terenie Gminy. Kolejnym zadaniem strategicznym jest wykorzystanie kapitału kulturowego i społecznego w regionie, poprzez wsparcie działalności organizacji pozarządowych i grup nieformalnych, które prowadzą działalność na terenie Gminy oraz organizację i udział w przedsięwzięciach kulturalnych, mających szczególne znaczenie dla budowy kapitału społecznego. Zakłada się rozwój współpracy międzysektorowej oraz międzygminnej i międzyregionalnej oraz poprawę skuteczności wdrażania polityki rozwoju regionu, która przyczyni się do rozwoju kapitału gospodarczego i społecznego oraz będzie narzędziem wymiany doświadczeń i wiedzy. Ponadto, planuje się realizację działań służących poprawie atrakcyjności i spójności terytorialnej Gminy. W dokumencie wskazano na mechanizm wdrażania i monitorowania realizacji celów oraz oczekiwane wskaźniki osiągnięć Strategii, co spowoduje, że Strategia, jako plan operacyjny zostanie w całości wykonana. Ponadto zaprezentowano główne źródła finansowania Strategii. Strategiczną część kończy raport z przeprowadzonych konsultacji społecznych, których celem było zebranie wniosków i uwag dotyczących opracowywanej Strategii Rozwoju Gminy Gorzków na lata 2015-2023. Jako lokalna społeczność, Rada Gminy Gorzków, Wójt Gminy Gorzków dostrzegając szanse, jakie stoją przed Gminą w latach 2015-2023 przyjmują niniejszą Strategię. Strona 8 z 123

1. Diagnoza sytuacji społeczno-gospodarczej Gminy Gorzków 1.1 Zgodność ze strategicznymi dokumentami Zgodnie z metodyką planowania strategicznego Strategia Rozwoju Gminy Gorzków na lata 2015-2023 powinna być zgodna z dokumentami wyższego rzędu, czyli z regionalnymi i krajowymi dokumentami strategicznymi, określającymi główne kierunki polityki rozwoju. Takie podejście zapewni także zgodność przyjętych założeń strategicznych z celami na poziomie europejskim, wskazanymi m.in. w Strategii Europa 2020. Dla potrzeb niniejszej analizy dokonano oceny zgodności celów z krajowymi dokumentami strategicznymi, w tym: Długookresową Strategią Rozwoju Kraju, Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności. Strategią Rozwoju Kraju 2020 (średniookresową). Krajową Strategią Rozwoju Regionalnego 2010-2020. Koncepcją Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030. Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020. Jednocześnie analizie poddano zgodność celów z dokumentami regionalnymi: Strategią Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020 (z perspektywą do 2030 r.). Regionalnym Programem Operacyjnym Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020. Ponadto przeprowadzono analizę zgodności celów Strategii z dokumentem strategicznym powiatu krasnostawskiego, na terenie, którego położona jest Gmina Gorzków oraz wskazano zbieżność z dokumentami strategicznymi Gminy Gorzków. 1.1.1 Powiązanie projektów i zadań z działaniami realizowanymi na terenie Gminy Gorzków Strategia Rozwoju Gminy Gorzków na lata 2015-2023 została opracowana m.in. na podstawie generalnych założeń już istniejących dokumentów Gminy Gorzków. Dlatego też, przyjęte w niniejszym opracowaniu cele i zadania do realizacji w latach 2015-2023 wpisują się w priorytety i cele określone w dokumentach gminnych, takich jak: Strategia Rozwoju Gminy Gorzków 2007-2020 (aktualizacja 2012), Miejscowy Plan Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Gorzków, Plan Ochrony Środowiska Gminy Gorzków, Założenia do planu zaopatrzenia gminy wiejskiej Gorzków w ciepło, energię elektryczną i paliwa gazowe, Gminny program profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych Gmina Gorzków 2015, Program ochrony środowiska dla gminy Gorzków Strona 9 z 123

na lata 2014-2017 z perspektywą do roku 2021, Program usuwania azbestu na lata 2014 2020, Plan gospodarki niskoemisyjnej w Gminie Gorzków na lata 2015 2020, Plan Odnowy Miejscowości Gorzków-Osada na lata 2009-2016, Zintegrowana Strategia Rozwoju Szlaku Jana III Sobieskiego w gminach Wólka, Spiczyn, Mełgiew, Piaski, Rybczewice, Gorzków, Zintegrowana Strategia Rozwoju OF Szlaku Jana III Sobieskiego w zakresie kształtowania przestrzeni publicznej. 1.1.2 Powiązanie projektów i zadań z działaniami realizowanymi na terenie powiatu krasnostawskiego Strategia Rozwoju Lokalnego Powiatu Krasnostawskiego na lata 2008-2020 W dokumencie sformułowano misję rozwoju powiatu Misją powiatu krasnostawskiego jest rozwój społeczno-gospodarczy powiatu, która możliwa do spełnienia jest dzięki realizacji następujących priorytetów/ celów strategicznych i wyznaczonych celów operacyjnych: Priorytet 1: Poprawa jakości życia mieszkańców poprzez rozwój infrastruktury społecznej. 1.1. Doskonalenie opieki medycznej i ochrony zdrowia. 1.2. Doskonalenie bazy oświatowej, sportowej i kulturalnej. 1.3. Ochrona dziedzictwa kulturowego. 1.4. Promowanie wśród mieszkańców zdrowego i aktywnego stylu życia. 1.5. Efektywny system pomocy społecznej. 1.6. Poprawa stanu bezpieczeństwa i porządku publicznego w powiecie. 1.7. Zorganizowany system pomocy osobom starszym, niepełnosprawnym, niedostosowanym społecznie. 1.8. Zapewnienie wysokiej jakości usług edukacyjnych. 1.9. Rozszerzenie oferty w zakresie organizacji czasu wolnego dzieci i młodzieży. Priorytet 2: Aktywizacja funkcji gospodarczych- pobudzenie przedsiębiorczości w powiecie, szczególnie w zakresie rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości. 2.1. Rozwój przetwórstwa rolno-spożywczego. 2.2. Rozwój przedsiębiorczości pozarolniczej. 2.3. Tworzenie warunków stymulujących uruchomienie nowych miejsc pracy. 2.4. Wykorzystanie przygranicznego położenia powiatu dla długofalowego rozwoju gospodarki poprzez rozwój współpracy międzynarodowej. 2.5. Dostosowanie rolnictwa i jego otoczenia do wymogów gospodarki rynkowej i standardów unijnych. Strona 10 z 123

2.6. Przygotowanie przestrzeni powiatu do aktywnego inwestowania. 2.7. Aktywna promocja gospodarcza szansą otwarcia powiatu dla inwestycji. Priorytet 3: Rozwój turystyki, sportu i rekreacji wraz z promocją powiatu. 3.1. Rozwój turystyki i sportu. 3.2. Organizacja i rozwój infrastruktury turystycznej i rekreacyjnej. 3.3. Promocja walorów turystycznych powiatu. Priorytet 4: Ochrona środowiska wraz z doskonaleniem infrastruktury technicznej. 4.1. Rozwój infrastruktury technicznej, w tym komunikacyjnej. 4.2. Podniesienie świadomości ekologicznej w zakresie dbałości o stan środowiska naturalnego - ochrony wód, gruntu, powietrza oraz ochrony przed zanieczyszczeniami i hałasem. 4.3. Eliminacja emisji szkodliwych dla środowiska poprzez inwestycje w infrastrukturę techniczną. 4.4. Rozwój systemów telekomunikacyjnych i informatycznych. 4.5. Rozwój inwestycji wytwarzających energię ekologiczną. 4.6. Rozwój budownictwa mieszkaniowego. Wyznaczone cele strategiczne i operacyjne w Strategii Rozwoju Gminy Gorzków na lata 2015-2023 spójne są ze wszystkimi priorytetami rozwoju powiatu krasnostawskiego wyznaczonymi w Strategii Rozwoju Lokalnego Powiatu Krasnostawskiego na lata 2008-2020: Priorytet 1: Poprawa jakości życia mieszkańców poprzez rozwój infrastruktury społecznej. Priorytet 2: Aktywizacja funkcji gospodarczych - pobudzenie przedsiębiorczości w powiecie, szczególnie w zakresie rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości. Priorytet 3: Rozwój turystyki, sportu i rekreacji wraz z promocją powiatu. Priorytet 4: Ochrona środowiska wraz z doskonaleniem infrastruktury technicznej. 1.1.3 Powiązanie projektów i zadań z działaniami realizowanymi na terenie województwa lubelskiego Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014 2020 (z perspektywą do 2030 r.) Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego jest najważniejszym dokumentem programowym, który określa wizję rozwoju oraz cele i kierunki rozwoju województwa lubelskiego. W horyzoncie 2020 r. (z perspektywą do 2030 roku) strategiczne cele rozwoju regionu lubelskiego, których realizacji będą służyły działania samorządu województwa, są określone następująco: 1. Wzmacnianie urbanizacji regionu. 2. Restrukturyzacja rolnictwa oraz rozwój obszarów wiejskich. Strona 11 z 123

3. Selektywne zwiększanie potencjału wiedzy, kwalifikacji, zaawansowania technologicznego, przedsiębiorczości i innowacyjności regionu. 4. Funkcjonalna, przestrzenna, społeczna i kulturowa integracja regionu. Poszczególne cele strategiczne będą realizowane dzięki osiąganiu następujących celów operacyjnych: Cel strategiczny 1: Wzmacnianie urbanizacji regionu 1.1. Rozwijanie funkcji metropolitalnych Lublina jako głównego ośrodka Polski Wschodniej, koncentrującego gospodarcze, naukowe i kulturalne kontakty ze światem, zwłaszcza ze wschodnimi sąsiadami. 1.2. Wspieranie ponadlokalnych funkcji miast (np. naukowych, akademickich, kulturalnych, turystycznych), które przyczyniają się do dynamizacji rozwoju tych miast i otaczających je obszarów. 1.3. Poprawa skomunikowania Lublina z obszarami metropolitalnymi Polski i zagranicy. Cel strategiczny 2: Restrukturyzacja rolnictwa oraz rozwój obszarów wiejskich 2.1. Poprawa warunków dla wzrostu konkurencyjności i towarowości gospodarstw przez m.in. promowanie i wspieranie scalania gruntów i powiększania obszaru gospodarstw, poprawę struktury gospodarstw i przyspieszenie przepływu ziemi do gospodarstw większych obszarowo i nastawionych na produkcję towarową. 2.2. Rozwój przetwórstwa rolno-spożywczego pozwalający na wykorzystanie istniejącego potencjału surowcowego regionu. 2.3. Wzmocnienie doradztwa rolniczego oraz promowanie i wspieranie inicjatyw współpracy rolników i mieszkańców wsi (grupy producenckie, spółdzielnie itp.). 2.4. Wspieranie przedsiębiorczości na wsi i tworzenia pozarolniczych miejsc pracy na obszarach wiejskich w najbardziej efektywnych sektorach gospodarki (głównie usług, w tym usług dla rolnictwa). 2.5. Wyposażanie obszarów wiejskich w infrastrukturę transportową, komunalną i energetyczną w sposób skoordynowany z innymi przedsięwzięciami i spójny wewnętrznie. Cel strategiczny 3: Selektywne zwiększanie potencjału wiedzy, kwalifikacji, zaawansowania technologicznego, przedsiębiorczości i innowacyjności regionu 3.1. Wspieranie najbardziej perspektywicznych kierunków badań i komercjalizacji ich wyników. 3.2. Wspieranie kierunków kształcenia na poziomie wyższym szczególnie istotnych dla przyszłego rynku pracy regionu oraz mających unikatowe znaczenie w skali ponadregionalnej. Strona 12 z 123

3.3. Stworzenie systemu wsparcia naukowego, eksperckiego i wdrożeniowego na rzecz rozwoju wybranych sektorów gospodarki. 3.4. Rozwijanie systemu kształcenia dostosowanego do specyfiki regionu. 3.5. Wspieranie małych i średnich przedsiębiorstw. 3.6. Rozwój społeczeństwa informacyjnego. Cel strategiczny 4: Funkcjonalna, przestrzenna, społeczna i kulturowa integracja regionu 4.1. Poprawa wewnętrznego skomunikowania regionu dzięki powiązaniu jego najważniejszych miast sprawną siecią drogową, budowaną w pierwszej kolejności tam, gdzie jej niedoskonałość jest barierą rozwoju. 4.2. Wspieranie włączenia społecznego. 4.3. Wzmacnianie społecznej tożsamości regionalnej i rozwijanie więzi współpracy wewnątrzregionalnej m.in. przez odwoływanie się do tradycji wielokulturowości i włączaniu jej do regionalnych programów edukacyjnych i selektywnie wspieranych działań kulturotwórczych oraz stymulowanie podejmowania wspólnych przedsięwzięć gospodarczych, organizacyjnych, edukacyjnych. 4.4. Przełamywanie niekorzystnych efektów przygranicznego położenia regionu. 4.5. Racjonalne i efektywne wykorzystywanie zasobów przyrody dla potrzeb gospodarczych i rekreacyjnych, przy zachowaniu i ochronie walorów środowiska przyrodniczego. W SRWL wyznaczono 7 Obszarów Strategicznej Interwencji (OSI). Stanowią one przestrzenne odzwierciedlenie potencjałów i problemów rozwojowych zidentyfikowanych na obszarze województwa lubelskiego. Priorytetowymi OSI dla Samorządu Województwa są: Lubelski Obszar Metropolitalny (LOM). Miasta subregionalne. Obszary przygraniczne. Obszary gospodarczego wykorzystania walorów przyrodniczych i kulturowych. Obszary potencjalnej eksploatacji złóż kopalin. Obszary ochrony i kształtowania zasobów wodnych. Nowoczesna wieś. Delimitacja i zaklasyfikowanie określonych jednostek do OSI, preferuje je w zakresie realizacji określonych dla danego OSI działań, nie wykluczając tym samym udziału sąsiednich jednostek (obszarów). Udział ten będzie możliwy w przypadku uzasadnionej współpracy dla rozwiązywania problemów, które występują na obszarach włączonych do OSI. Strona 13 z 123

Gmina Gorzków została zaklasyfikowana do Obszaru Strategicznej Interwencji Nowoczesna wieś, typ obszaru: obszar intensywnej produkcji rolniczej, którego charakterystykę przedstawiono poniżej: Typ obszaru: Obszary intensywnej produkcji rolniczej, obszar rozwoju gospodarki hodowlanej, obszar rozwoju gospodarki rybackiej. Kryteria delimitacji: delimitacja granic w PZP WL. Obszary o najwyższej jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej (udział gleb najwyższych klas bonitacyjnych). Obszary dużej koncentracji gospodarstw hodowlanych i wysokim udziale trwałych użytków zielonych w strukturze użytków rolnych. Obszary dużej koncentracji gospodarstw rybackich. Rysunek 1 Obszar Strategicznej Interwencji Nowoczesna wieś Źródło: Strategia Rozwoju Województwa Lubelskiego na lata 2014 2020 (z perspektywą do 2030 r.) Strona 14 z 123

Cechy obszaru: STRATEGIA ROZWOJU GMINY GORZKÓW Obszary charakteryzują się wysoce zróżnicowanym stanem zainwestowania i zagospodarowania przestrzeni rolniczej, z enklawami zaawansowanych specjalizacji wysokotowarowej produkcji rolnej oraz drobnotowarowej i niedoinwestowanej gospodarki rolnej. Obszar północny charakteryzuje się najwyższą w regionie towarowością gospodarstw rolnych, ukierunkowanych głównie na produkcję zbóż i ziemniaków oraz hodowlę trzody chlewnej, bydła mlecznego i rzeźnego oraz drobiu, a także koncentracją zakładów branży mięsnej, mleczarskiej oraz zbożowo-młynarskiej. Obszar rozwoju intensywnej produkcji rolniczej charakteryzuje się koncentracją zwartych areałów gleb o najwyższej przydatności dla produkcji żywności i roślin przemysłowych oraz szczególnie przydatnych dla rozwoju rolnictwa towarowego, a także koncentracją zakładów branży zbożowo-młynarskiej, cukrowej, tytoniowej, piwowarskiej, gorzelniczej, piekarniczocukierniczej, owocowo-warzywnej, zielarskiej oraz mięsnej. Obszar rybacki charakteryzują duże zasoby obiektów, rezerwy obszarów ogroblowanych (możliwych do wykorzystania w gospodarce rybackiej) oraz tradycje hodowli ryb. Cele strategiczne zawarte w Strategii Rozwoju Gminy Gorzków na lata 2015-2023 zgodne są następującymi celami Strategii Rozwoju Województwa Lubelskiego: Restrukturyzacja rolnictwa oraz rozwój obszarów wiejskich. Selektywne zwiększanie potencjału wiedzy, kwalifikacji, zaawansowania technologicznego, przedsiębiorczości i innowacyjności regionu. Funkcjonalna, przestrzenna, społeczna i kulturowa integracja regionu. Regionalny Program Operacyjny Województwa Lubelskiego na lata 2014 2020 Dokument stanowi odpowiedź na zdiagnozowane potrzeby regionalne, uwzględniając przy tym pożądane kierunki interwencji, określone w unijnych, krajowych i regionalnych dokumentach strategicznych. Realizacja programu operacyjnego przyczyni się do osiągnięcia celów określonych w strategii Europa 2020 w zakresie inteligentnego i zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu poprzez stymulowanie wzrostu gospodarczego i zwiększanie wydajności małych i średnich przedsiębiorstw (MŚP). Za cel główny RPO WL 2014-2020 przyjęto: Podniesienie konkurencyjności regionu w oparciu o wewnętrzne potencjały, sprzyjające zwiększeniu spójności społecznej i terytorialnej. Cel główny będzie osiągany przez interwencję w ramach 13 Osi Priorytetowych, obejmujących 10 celów tematycznych pakietu legislacyjnego UE. Wyznaczono następujące osie priorytetowe: Strona 15 z 123

1. Oś Priorytetowa 1 Badania i innowacje. Priorytet inwestycyjny 1a: Udoskonalanie infrastruktury badań i innowacji i zwiększanie zdolności do osiągnięcia doskonałości w zakresie badań i innowacji oraz wspieranie ośrodków kompetencji, w szczególności tych, które leżą w interesie Europy. Cel priorytetu: Zwiększone urynkowienie działalności badawczo-rozwojowej. Priorytet inwestycyjny 1b: Promowanie inwestycji przedsiębiorstw w badania i innowacje, rozwijanie powiązań i synergii między przedsiębiorstwami, ośrodkami badawczo-rozwojowymi i sektorem szkolnictwa wyższego, w szczególności promowanie inwestycji w zakresie rozwoju produktów i usług, transferu technologii, innowacji społecznych, ekoinnowacji, zastosowań w dziedzinie usług publicznych, tworzenia sieci, pobudzania popytu, klastrów i otwartych innowacji poprzez inteligentną specjalizację, oraz wspieranie badań technologicznych i stosowanych, linii pilotażowych, działań w zakresie wczesnej walidacji produktów, zaawansowanych zdolności produkcyjnych i pierwszej produkcji, w szczególności w dziedzinie kluczowych technologii wspomagających, oraz rozpowszechnianie technologii o ogólnym przeznaczeniu. Cel priorytetu: Zwiększona aktywność badawczo-rozwojowa przedsiębiorstw. 2. Oś Priorytetowa 2 Cyfrowe lubelskie. Priorytet inwestycyjny 2c: Wzmocnienie zastosowań TIK dla e-administracji, e-uczenia się, e- włączenia społecznego, e-kultury i e-zdrowia. Cel priorytetu: Zwiększony poziom wykorzystania technologii informacyjno-komunikacyjnych w administracji publicznej. 3. Oś Priorytetowa 3 Konkurencyjność przedsiębiorstw. Priorytet inwestycyjny 3a: Promowanie przedsiębiorczości, w szczególności poprzez ułatwianie gospodarczego wykorzystywania nowych pomysłów oraz sprzyjanie tworzeniu nowych firm, w tym również poprzez inkubatory przedsiębiorczości. Cel priorytetu: Lepsze warunki do rozwoju MŚP. Priorytet inwestycyjny 3b: Opracowanie i wdrożenie nowych modeli biznesowych dla MŚP, w szczególności w celu umiędzynarodowienia. Cel priorytetu: Zwiększony poziom handlu zagranicznego sektora MŚP. Strona 16 z 123

Priorytet inwestycyjny 3c: Wspieranie tworzenia i poszerzania zaawansowanych zdolności w zakresie rozwoju produktów i usług. Cel priorytetu: Zwiększone zastosowanie innowacji w MŚP. 4. Oś Priorytetowa 4 Energia przyjazna środowisku. Priorytet inwestycyjny 4a: Wspieranie wytwarzania i dystrybucji energii pochodzącej ze źródeł odnawialnych. Cel priorytetu: Zwiększony poziom produkcji energii ze źródeł odnawialnych 5. Oś Priorytetowa 5 Efektywność energetyczna i gospodarka niskoemisyjna. Priorytet inwestycyjny 4b: Promowanie efektywności energetycznej i korzystania z odnawialnych źródeł energii w przedsiębiorstwach. Cel priorytetu: Zwiększona efektywność energetyczna w przedsiębiorstwach. Priorytet inwestycyjny 4c: Wspieranie efektywności energetycznej, inteligentnego zarządzania energią i wykorzystania odnawialnych źródeł energii w infrastrukturze publicznej, w tym w budynkach publicznych, i w sektorze mieszkaniowym. Cel priorytetu: Zwiększona efektywność energetyczna w sektorze publicznym i mieszkaniowym. Priorytet inwestycyjny 4e: Promowanie strategii niskoemisyjnych dla wszystkich rodzajów terytoriów, w szczególności dla obszarów miejskich, w tym wspieranie zrównoważonej multimodalnej mobilności miejskiej i działań adaptacyjnych mających oddziaływanie łagodzące na zmiany klimatu. Cel priorytetu: Poprawiona jakość powietrza. 6. Oś Priorytetowa 6 Ochrona środowiska i efektywne wykorzystanie zasobów. Priorytet inwestycyjny 5b: Wspieranie inwestycji ukierunkowanych na konkretne rodzaje zagrożeń przy jednoczesnym zwiększeniu odporności na klęski i katastrofy i rozwijaniu systemów zarządzania klęskami i katastrofami. Cel priorytetu: Zwiększone bezpieczeństwo powodziowe w regionie. Priorytet inwestycyjny 6a: Inwestowanie w sektor gospodarki odpadami celem wypełnienia zobowiązań określonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia Strona 17 z 123

wykraczających poza te zobowiązania potrzeb inwestycyjnych określonych przez państwa członkowskie. Cel priorytetu: Sprawny system selektywnej zbiórki odpadów w oparciu o instalacje regionalne. Priorytet inwestycyjny 6b: Inwestowanie w sektor gospodarki wodnej celem wypełnienia zobowiązań określonych w dorobku prawnym Unii w zakresie środowiska oraz zaspokojenia wykraczających poza te zobowiązania potrzeb inwestycyjnych, określonych przez państwa członkowskie. Cel priorytetu: Realizacja zobowiązań akcesyjnych w zakresie gospodarki ściekowej w aglomeracjach 2 10 tys. RLM. 7. Oś Priorytetowa 7 Ochrona dziedzictwa kulturowego i naturalnego. Priorytet inwestycyjny 6c: Zachowanie, ochrona, promowanie i rozwój dziedzictwa naturalnego i kulturowego. Cel priorytetu: Zwiększona dostępność zasobów dziedzictwa kulturowego i naturalnego regionu. Priorytet inwestycyjny 6d: Ochrona i przywrócenie różnorodności biologicznej, ochrona i rekultywacja gleby oraz wspieranie usług ekosystemowych, także poprzez program Natura 2000 i zieloną infrastrukturę. Cel priorytetu: Wzmocnione mechanizmy ochrony różnorodności biologicznej i krajobrazowej w regionie. 8. Oś Priorytetowa 8 Mobilność regionalna i ekologiczny transport. Priorytet inwestycyjny 7b: Zwiększanie mobilności regionalnej poprzez łączenie węzłów drugorzędnych i trzeciorzędnych z infrastrukturą TEN-T, w tym z węzłami multimodalnymi. Cel priorytetu: Zwiększona dostępność drogowa w regionie. Priorytet inwestycyjny 7d: Rozwój i rehabilitacja kompleksowych, wysokiej jakości i interoperacyjnych systemów transportu kolejowego oraz propagowanie działań służących zmniejszeniu hałasu. Cel priorytetu: Zwiększona dostępność kolejowa w regionie. Strona 18 z 123

9. Oś Priorytetowa 9 Rynek pracy. STRATEGIA ROZWOJU GMINY GORZKÓW Priorytet inwestycyjny 8i: Dostęp do zatrudnienia dla osób poszukujących pracy i osób biernych zawodowo, w tym długotrwale bezrobotnych oraz oddalonych od rynku pracy, także poprzez lokalne inicjatywy na rzecz zatrudnienia oraz wspieranie mobilności pracowników. Cele priorytetu: 1. Zwiększenie zatrudnienia osób znajdujących się w szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy (w tym osób starszych po 50 roku życia, kobiet, osób niepełnosprawnych, osób długotrwale bezrobotnych oraz niskowykwalifikowanych). 2. Poprawa szans na zatrudnienie osób odchodzących z rolnictwa. Priorytet inwestycyjny 8iii: Praca na własny rachunek, przedsiębiorczość i tworzenie przedsiębiorstw, w tym innowacyjnych mikro-, małych i średnich przedsiębiorstw. Cel priorytetu: Zwiększenie liczby nowych i trwałych miejsc pracy w regionie. Priorytet inwestycyjny 8iv: Równość mężczyzn i kobiet we wszystkich dziedzinach, w tym dostęp do zatrudnienia, rozwój kariery, godzenie życia zawodowego i prywatnego oraz promowanie równości wynagrodzeń za taką samą pracę. Cel priorytetu: Zwiększenie poziomu zatrudnienia osób opiekujących się dziećmi do 3 lat. 10. Oś Priorytetowa 10 Adaptacyjność przedsiębiorstw i pracowników do zmian. Priorytet inwestycyjny 8v: Przystosowanie pracowników, przedsiębiorstw i przedsiębiorców do zmian. Cele priorytetu: 3. Wzrost liczby przedsiębiorstw sektora MŚP, które skorzystały z usług rozwojowych. 4. Zwiększenie dostępu do zatrudnienia lub jego kontynuacji osób objętych działaniami typu outplacement. Priorytet inwestycyjny 8vi: Aktywne i zdrowe starzenie się. Cel priorytetu: Zwiększenie liczby realizowanych programów zdrowotnych w zakresie chorób negatywnie wpływających na rynek pracy. Strona 19 z 123

11. Oś Priorytetowa 11 Włączenie społeczne. Priorytet inwestycyjny 9i: Aktywne włączenie, w tym z myślą o promowaniu równych szans oraz aktywnego uczestnictwa i zwiększaniu szans na zatrudnienie. Cel priorytetu: Wzrost integracji społecznej oraz poprawa dostępu do rynku pracy osób wykluczonych lub zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym w regionie poprzez realizację kompleksowych programów aktywizacji oraz usług reintegracji i rehabilitacji społeczno-zawodowej. Priorytet inwestycyjny 9iv: Ułatwianie dostępu do przystępnych cenowo, trwałych oraz wysokiej jakości usług, w tym opieki zdrowotnej i usług socjalnych świadczonych w interesie ogólnym. Cele priorytetu: 1. Wzrost dostępności wysokiej jakości usług społecznych użyteczności publicznej, w szczególności w formach zdeinstytucjonalizowanych, dla osób wykluczonych lub zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym w regionie. 2. Wzrost dostępności usług zdrowotnych dla osób wykluczonych lub zagrożonych ubóstwem i wykluczeniem społecznym w regionie. Priorytet inwestycyjny 9v: Wspieranie przedsiębiorczości społecznej i integracji zawodowej w przedsiębiorstwach społecznych oraz ekonomii społecznej i solidarnej w celu ułatwiania dostępu do zatrudnienia. Cel priorytetu: Rozwój i upowszechnianie ekonomii społecznej, w tym wzrost zatrudnialności w sektorze ekonomii społecznej w regionie. 12. Oś Priorytetowa 12 Edukacja, kwalifikacje i kompetencje. Priorytet inwestycyjny 10i: Ograniczenie i zapobieganie przedwczesnemu kończeniu nauki szkolnej oraz zapewnianie równego dostępu do dobrej jakości wczesnej edukacji elementarnej oraz kształcenia podstawowego, gimnazjalnego i ponadgimnazjalnego, z uwzględnieniem formalnych, nieformalnych i pozaformalnych ścieżek kształcenia umożliwiających ponowne podjęcie kształcenia i szkolenia. Cele priorytetu: 1. Zwiększenie udziału dzieci w wieku przedszkolnym w wysokiej jakości edukacji przedszkolne. 2. Podniesienie u uczniów kompetencji kluczowych, właściwych postaw i umiejętności niezbędnych na rynku pracy, oraz rozwój indywidualnego podejścia do ucznia, szczególnie ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. Strona 20 z 123

Priorytet inwestycyjny 10iii: Wyrównywanie dostępu do uczenia się przez całe życie o charakterze formalnym, nieformalnym i pozaformalnym wszystkich grup wiekowych, poszerzanie wiedzy, podnoszenie umiejętności i kompetencji siły roboczej oraz promowanie elastycznych ścieżek kształcenia, w tym poprzez doradztwo zawodowe i potwierdzanie nabytych kompetencji. Cel priorytetu: Zwiększenie liczby osób dorosłych, które uzyskały kwalifikacje lub nabyły kompetencje adekwatnie do wymagań regionalnego i krajowego rynku pracy. Priorytet inwestycyjny 10iv: Lepsze dostosowanie systemów kształcenia i szkolenia do potrzeb rynku pracy, ułatwianie przechodzenia z etapu kształcenia do etapu zatrudnienia oraz wzmacnianie systemów kształcenia i szkolenia zawodowego i ich jakości, w tym poprzez mechanizmy prognozowania umiejętności, dostosowania programów nauczania oraz tworzenia i rozwoju systemów uczenia się poprzez praktyczną naukę zawodu realizowaną w ścisłej współpracy z pracodawcami. Cele priorytetu: 1. Zwiększenie szans na zatrudnienie uczniów szkół zawodowych poprzez poprawę efektywności kształcenia zawodowego w regionie. 2. Podniesienie kompetencji i kwalifikacji zawodowych osób dorosłych, adekwatnie do wymagań regionalnego i krajowego rynku pracy. 13. Oś Priorytetowa 13 Infrastruktura społeczna. Priorytet inwestycyjny 9a: Inwestycje w infrastrukturę zdrowotną i społeczną, które przyczyniają się do rozwoju krajowego, regionalnego i lokalnego, zmniejszania nierówności w zakresie stanu zdrowia, promowanie włączenia społecznego poprzez lepszy dostęp do usług społecznych, kulturalnych i rekreacyjnych, oraz przejścia z usług instytucjonalnych na usługi na poziomie społeczności lokalnych. Cele priorytetu: 1. Zwiększona dostępność usług zdrowotnych. 2. Zwiększona dostępność usług społecznych. Priorytet inwestycyjny 9b: Wspieranie rewitalizacji fizycznej, gospodarczej i społecznej ubogich społeczności na obszarach miejskich i wiejskich. Cel priorytetu: Wyprowadzenie obszarów zdegradowanych ze stanu kryzysowego ukierunkowane na ograniczenie ubóstwa w regionie Strona 21 z 123

Priorytet inwestycyjny 10a: Inwestowanie w kształcenie, szkolenie oraz szkolenie zawodowe na rzecz zdobywania umiejętności i uczenia się przez całe życie poprzez rozwój infrastruktury edukacyjnej i szkoleniowe. Cele priorytetu: 1. Zwiększona dostępność edukacji przedszkolnej. 2. Lepsze warunki kształcenia zawodowego i ustawicznego. 3. Lepsze warunki edukacji ogólnej. Strategia Rozwoju Gminy Gorzków na lata 2015-2023 jest spójna z powyższymi osiami priorytetowymi i wyznaczonymi w ich ramach priorytetami inwestycyjnymi i celami w Regionalnym Programie Operacyjnym Województwa Lubelskiego na lata 2014-2020, w szczególności z: Osią Priorytetową 1 Badania i innowacje: Priorytet inwestycyjny 1b. Osią Priorytetową 2 Cyfrowe lubelskie: Priorytet inwestycyjny 2c. Osią Priorytetową 4 Energia przyjazna środowisku: Priorytet inwestycyjny 4a. Osią Priorytetową 5 Efektywność energetyczna i gospodarka niskoemisyjna: Priorytet inwestycyjny 4b, Priorytet inwestycyjny 4c, Priorytet inwestycyjny 4e. Osią Priorytetową 7 Ochrona dziedzictwa kulturowego i naturalnego: Priorytet inwestycyjny 6c. Osią Priorytetową 11 Włączenie społeczne: Priorytet inwestycyjny 9i, Priorytet inwestycyjny 9iv. Osią Priorytetową 12 Edukacja, kwalifikacje i kompetencje: Priorytet inwestycyjny 10i, Priorytet inwestycyjny 10iii, Priorytet inwestycyjny 10iv. Osią Priorytetową 13 Infrastruktura społeczna: Priorytet inwestycyjny 9a, Priorytet inwestycyjny 10a. 1.1.4 Powiązanie projektów i zadań z działaniami realizowanymi na terenie RP Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju, Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności Długookresowa Strategia Rozwoju Kraju, Polska 2030. Trzecia fala nowoczesności jest dokumentem określającym główne trendy, wyzwania i scenariusze rozwoju społeczno gospodarczego kraju oraz kierunki przestrzennego zagospodarowania kraju, z uwzględnieniem zasady zrównoważonego rozwoju, obejmującym okres co najmniej 15 lat. Strona 22 z 123

Celem głównym Strategii jest poprawa jakości życia Polaków (wzrost PKB na mieszkańca w relacji do najbogatszego państwa UE i zwiększenie spójności społecznej) dzięki stabilnemu, wysokiemu wzrostowi gospodarczemu, co pozwala na modernizację kraju, którego osiągnięcie jest możliwe dzięki podjęciu działań w trzech obszarach zadaniowych: Konkurencyjności i innowacyjności (modernizacji). Równoważenia potencjału rozwojowego regionów Polski (dyfuzji). Efektywności i sprawności państwa. Kierunki interwencji podporządkowane są schematowi trzech obszarów strategicznych, które zostały podzielone na osiem części (zgodnych ze strategicznymi celami rozwojowymi). Są to: I. W obszarze konkurencyjności i innowacyjności gospodarki: 1. Innowacyjność gospodarki i kreatywność indywidualna 2. Polska Cyfrowa 3. Kapitał ludzki 4. Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko II. W obszarze równoważenia potencjału rozwojowego regionów Polski: 5. Rozwój regionalny 6. Transport III. W obszarze efektywności i sprawności państwa: 7. Kapitał społeczny 8. Sprawne państwo Cele zawarte w Strategii Rozwoju Gminy Gorzków na lata 2015-2023 zbieżne są z wyznaczonymi celami rozwojowymi w ramach trzech obszarów strategicznych: Konkurencyjności i innowacyjności (modernizacji). Równoważenia potencjału rozwojowego regionów Polski (dyfuzji). Efektywności i sprawności państwa. Strategia Rozwoju Kraju 2020 Według Strategii Polska w roku 2020 to: aktywne społeczeństwo, konkurencyjna gospodarka i sprawne państwo. W efekcie, Polska w 2020 roku ma lepiej wykorzystywać posiadane potencjały gospodarcze, społeczne i instytucjonalne w celu zapewniania szybkiego rozwoju kraju i poprawy warunków życia ludności. Strona 23 z 123

Celem głównym strategii średniookresowej staje się wzmocnienie i wykorzystanie gospodarczych, społecznych i instytucjonalnych potencjałów zapewniających szybszy i zrównoważony rozwój kraju oraz poprawę jakości życia ludności. Określono cele i działania w ramach trzech głównych obszarów interwencji, jakim są: Obszar strategiczny I. Sprawne i efektywne państwo. Obszar strategiczny II. Konkurencyjna gospodarka. Obszar strategiczny III. Spójność społeczna i terytorialna. Cele Strategii Rozwoju Gminy Gorzków na lata 2015-2023 bez wątpienia wpisują się w realizację celów rozwojowych wyznaczonych w ramach trzech obszarów strategicznych zawartych w Strategii Rozwoju Kraju 2020: Obszar strategiczny I. Sprawne i efektywne państwo. Obszar strategiczny II. Konkurencyjna gospodarka. Obszar strategiczny III. Spójność społeczna i terytorialna. Krajowa Strategia Rozwoju Regionalnego 2010-2020: Regiony, Miasta, Obszary Wiejskie Zgodnie z wizją rozwoju regionalnego Polski w roku 2020 polskie regiony stanowić będą lepsze miejsce do życia dzięki podniesieniu poziomu i jakości życia oraz przez stworzenie takich ram gospodarczo-społecznych i instytucjonalnych, które zwiększają szanse realizacji aspiracji i możliwości jednostek i wspólnot lokalnych. Polskie regiony będą silniejsze gospodarczo, lepiej zintegrowane gospodarczo, społecznie i przestrzennie oraz bardziej samorządne w wyniku procesu decentralizacji i szerszego urzeczywistniania zasady partnerstwa i subsydiarności, charakteryzować będą je cechy: Konkurencyjność i innowacyjność. Spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna. Skuteczność, efektywność i partnerstwo w realizacji celów rozwojowych. Bezpieczeństwo ekologiczne, wysoki poziom i skuteczność ochrony środowiska oraz zasobów przyrodniczych. Przyjęto, że celem strategicznym polityki regionalnej jest: Efektywne wykorzystywanie specyficznych regionalnych i innych terytorialnych potencjałów rozwojowych dla osiągania celów rozwoju kraju wzrostu, zatrudnienia i spójności w horyzoncie długookresowym. Wyznaczono następujące cele polityki regionalnej do 2020 roku: 1. Wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów ( konkurencyjność ). Strona 24 z 123

2. Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych ( spójność ). 3. Tworzenie warunków dla skutecznej, efektywnej i partnerskiej realizacji działań rozwojowych ukierunkowanych terytorialnie ( sprawność ). Cele zawarte w Strategii Rozwoju Gminy Gorzków na lata 2015-2023 są komplementarne z następującymi celami polityki regionalnej do 2020 roku: 1. Wspomaganie wzrostu konkurencyjności regionów ( konkurencyjność ). 2. Budowanie spójności terytorialnej i przeciwdziałanie marginalizacji obszarów problemowych ( spójność ). 3. Tworzenie warunków dla skutecznej, efektywnej i partnerskiej realizacji działań rozwojowych ukierunkowanych terytorialnie ( sprawność ). Koncepcja Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030 KPZK 2030 jest najważniejszym krajowym dokumentem strategicznym dotyczącym zagospodarowania przestrzennego kraju, który określa cel strategiczny polityki rozwoju przestrzennego: Efektywne wykorzystanie przestrzeni kraju i jej terytorialnie zróżnicowanych potencjałów rozwojowych dla osiągania ogólnych celów rozwojowych konkurencyjności, zwiększenia zatrudnienia, sprawności funkcjonowania państwa oraz spójności w wymiarze społecznym, gospodarczym i terytorialnym w długim okresie. Dla osiągnięcia powyższego celu, określono 6 następujących celów: Cel 1. Podwyższenie konkurencyjności głównych ośrodków miejskich Polski w przestrzeni europejskiej poprzez ich integrację funkcjonalną przy zachowaniu policentrycznej struktury systemu osadniczego sprzyjającej spójności. Cel 2. Poprawa spójności wewnętrznej i terytorialne równoważenie rozwoju kraju poprzez promowanie integracji funkcjonalnej, tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania się czynników rozwoju, wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich oraz wykorzystanie potencjału wewnętrznego wszystkich terytoriów. Cel 3. Poprawa dostępności terytorialnej kraju w różnych skalach przestrzennych poprzez rozwijanie infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej. Cel 4. Kształtowanie struktur przestrzennych wspierających osiągnięcie i utrzymanie wysokiej jakości środowiska przyrodniczego i walorów krajobrazowych Polski. Strona 25 z 123

Cel 5. Zwiększanie odporności struktury przestrzennej kraju na zagrożenia naturalne i utraty bezpieczeństwa energetycznego oraz kształtowanie struktur przestrzennych wspierających zdolności obronne państwa. Cel 6. Przywrócenie i utrwalenie ładu przestrzennego. Strategia Rozwoju Gminy Gorzków na lata 2015-2023 uwzględnia założenia i wymogi określone w KPZK 2030. Niniejsza Strategia spójna jest z następującymi celami polityki przestrzennego zagospodarowania kraju w horyzoncie roku 2030 poprzez nawiązanie do następujących założeń polityki przestrzennej: Poprawa spójności wewnętrznej i terytorialne równoważenie rozwoju kraju poprzez promowanie integracji funkcjonalnej, tworzenie warunków dla rozprzestrzeniania się czynników rozwoju, wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich oraz wykorzystanie potencjału wewnętrznego wszystkich terytoriów. Poprawa dostępności terytorialnej kraju w różnych skalach przestrzennych poprzez rozwijanie infrastruktury transportowej i telekomunikacyjnej. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014 2020 (PROW 2014-2020) to dokument, który opracowano na podstawie przepisów Unii Europejskiej, w szczególności rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 1305/2013 z dnia 17 grudnia 2013 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich (EFRROW) i uchylającego rozporządzenie Rady (WE) nr 1698/2005 oraz aktów delegowanych i wykonawczych Komisji Europejskiej. Celem głównym PROW 2014-2020 jest poprawa konkurencyjności rolnictwa, zrównoważone zarządzanie zasobami naturalnymi i działania w dziedzinie klimatu oraz zrównoważony rozwój terytorialny obszarów wiejskich. W Programie Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2014-2020 wskazano na sześć priorytetów wyznaczonych dla unijnej polityki rozwoju obszarów wiejskich: P1: Ułatwianie transferu wiedzy i innowacji w rolnictwie i leśnictwie oraz na obszarach wiejskich. P2: Zwiększenie rentowności gospodarstw i konkurencyjności wszystkich rodzajów rolnictwa we wszystkich regionach oraz promowanie innowacyjnych technologii w gospodarstwach i zrównoważonego zarządzania lasami. Strona 26 z 123

P3: Wspieranie organizacji łańcucha żywnościowego, w tym przetwarzania i wprowadzania do obrotu produktów rolnych, dobrostanu zwierząt oraz zarządzania ryzykiem w rolnictwie. P4: Odtwarzanie, ochrona i wzbogacanie ekosystemów związanych z rolnictwem i leśnictwem. P5: Promowanie efektywnego gospodarowania zasobami i wspieranie przechodzenia w sektorach rolnym, spożywczym i leśnym na gospodarkę niskoemisyjną i odporną na zmianę klimatu. P6: Promowanie włączenia społecznego, zmniejszania ubóstwa oraz rozwoju gospodarczego na obszarach wiejskich. Cele wyznaczone w Strategii Rozwoju Gminy Gorzków na lata 2015-2023 są zbieżne przede wszystkim z założeniami priorytetu P6: Promowanie włączenia społecznego, zmniejszania ubóstwa oraz rozwoju gospodarczego na obszarach wiejskich, 6A) Ułatwianie różnicowania działalności, zakładania i rozwoju małych przedsiębiorstw, a także tworzenia miejsc pracy działanie M06 - Rozwój gospodarstw i działalności gospodarczej (art. 19) oraz 6B) Wspieranie lokalnego rozwoju na obszarach wiejskich działania: M07 - Podstawowe usługi i odnowa wsi na obszarach wiejskich (art. 20) i M19 Wsparcie dla rozwoju lokalnego w ramach inicjatywy LEADER (RLKS rozwój lokalny kierowany przez społeczność) (art. 35 rozporządzenia (UE) nr 1303/2013). 1.2 Przestrzeń i środowisko 1.2.1 Położenie Gminy Gorzków w powiecie, województwie i kraju Gmina Gorzków to gmina wiejska, położona w zachodniej części powiatu krasnostawskiego, w środkowo-wschodniej części województwa lubelskiego, we wschodniej części Polski. Gmina Gorzków odległa jest od miasta powiatowego Krasnegostawu o ok. 14 km, od miasta wojewódzkiego - Lublina o ok. 55 km, od głównej siedziby administracyjnej Polski - Warszawy o ok. 228 km 1. 1 http://odleglosci.info/ Strona 27 z 123

Rysunek 2 Położenie Gminy Gorzków na terenie Polski Źródło: Opracowanie własne Strona 28 z 123

Rysunek 3 Położenie Gminy Gorzków w województwie lubelskim Źródło: Opracowanie własne Powiat krasnostawski, na terenie którego położona jest Gmina Gorzków zajmuje powierzchnię 1032 km 2. W jego skład wchodzi miasto Krasnystaw oraz 9 gmin wiejskich: Fajsławice, Gorzków, Izbica, Krasnystaw, Krasiczyn, Łopiennik Górny, Rudnik, Siennica Różana i Żółkiewka. Powiat sąsiaduje z pięcioma powiatami: lubelskim, świdnickim, chełmskim, zamojskim i biłgorajskim. Powierzchnia Gminy wynosi 96 km 2. Gmina Gorzków sąsiaduje z gminami: Od północy z gminami Łopiennik i Rybczewice. Od wschodu z gminą Krasnystaw. Od południowego wschodu z gminą Izbica. Od południa z gminą Rudnik. Od południowego zachodu z gminą Żółkiewka. Strona 29 z 123

Rysunek 4 Położenie Gminy Gorzków w powiecie krasnostawskim Źródło: Opracowanie własne 1.2.2 Charakterystyka sieci osadniczej Gmina Gorzków obejmuje teren o łącznej powierzchni 96 km 2. Na terenie Gminy znajduje się 23 miejscowości: Antoniówka, Baranica, Bogusław, Borowe, Borów, Borów-Kolonia, Borsuk, Chorupnik, Czysta Dębina, Czysta Dębina-Kolonia, Felicjan, Gorzków-Osada, Gorzków-Wieś, Góry, Olesin, Orchowiec, Józefów, Piaski Szlacheckie, Widniówka, Wielkopole, Wielobycz, Wiśniów, Zamostek. Cechą charakterystyczną Gminy jest skupienie zabudowy wzdłuż rzeki Żółkiewki oraz wzdłuż traktów komunikacyjnych, co przyczyniło się do pasmowego układu jednostek osadniczych. Ośrodkiem centralnym jest Gorzków, który zachował charakter małej miejscowości, zarówno w układzie przestrzennym, jak i pełnionych funkcji. Strona 30 z 123

Rysunek 5 Obszar Gminy Gorzków STRATEGIA ROZWOJU GMINY GORZKÓW Źródło: Opracowanie własne Strona 31 z 123

Najliczniejszą pod względem mieszkańców jest miejscowość Orchowiec zamieszkiwana przez 409 osób. Rysunek 6 Liczba ludności w poszczególnych miejscowościach Gminy Gorzków w 2014 r. (stali mieszkańcy) Źródło: Opracowanie własne na podst. danych z UG Gorzków Strona 32 z 123

Do najludniejszych miejscowości w Gminie Gorzków należą: Chorupnik (371 mieszkańców), Piaski Szlacheckie (322 mieszkańców), Gorzków-Wieś (296 mieszkańców), Gorzków-Osada (243 mieszkańców), Wielkopole (224 mieszkańców), Borów (203 mieszkańców), Wiśniów (144 mieszkańców), Czysta Dęblina (140 mieszkańców), Antoniówka (139 mieszkańców), Zamostek (128 mieszkańców), Bobrowe (127 mieszkańców), Felicjan (121 mieszkańców), Wielobycz (119 mieszkańców), Baranica (108 mieszkańców), Borów-Kolonia (106 mieszkańców), Czysta Dębina- Kolonia (105 mieszkańców). Do najmniejszych jednostek osadniczych należą: Bogusław (99 mieszkańców), Barsuk (80 mieszkańców), Góry (66 mieszkańców), Olesin (63 mieszkańców), Widniówka (47 mieszkańców) i Józefów (22 mieszkańców). 1.2.3 Opis zasobów naturalnych Warunki przyrodnicze Obszar Gminy Gorzków leży na Wyżynie Lubelskiej, we wschodniej części mezoregionu Wyniosłości Giełczewskiej, od wschodu graniczy z działami Grabowieckimi. Jest to region położony między trzema dużymi rzekami: Bystrzycą, Wieprzem i Porem. Przez obszar Gminy przepływa rzeka Żółkiewka, stanowiąca dopływ Wieprza. Od północy przylega do Krzczonowskiego Parku Krajobrazowego, utworzonego w 1990 r., od wschodu sąsiaduje z Grabowiecko-Strzeleckim Obszarem Chronionego Krajobrazu, istniejącym od 1983 r. oraz od północnego-wschodu z rezerwatem Wodny Dół, utworzonym w 1996 r. Jest to obszar falisty, równinny, choć na terenie Gminy Gorzków występują duże różnice wysokości, wzniesienia od 100 do 300 m. zbudowane z ostańcowych piaskowców górnomioceńskich oraz głębokie jary, suche dolinki i wąwozy lessowe. Całość krajobrazu daje podobieństwo do krajobrazów bieszczadzkich. Najwyższe wzniesienia to wzgórza o wysokości: 295 m n.p.m. przy trasie Chorupnik - Rudnik, 290 m n.p.m. w miejscowości Olesin, 285 m n.p.m. w miejscowości Felicjan, oraz 278 m n.p.m. w miejscowości Góry. Strona 33 z 123

Rysunek 7 Wąwóz lessowy w Wielkopolu STRATEGIA ROZWOJU GMINY GORZKÓW Źródło: UG Gorzków Lasy i grunty leśne zajmują powierzchnię 993,0489 ha, co stanowi jedynie 10,3% obszaru Gminy. Lasy zachowały się na niedużych powierzchniach porozrzucanych wśród pól uprawnych. Z uwagi, że występują w najbardziej niedostępnych zakątkach Gminy, charakteryzują się dużym walorem naturalności. Lasy Gminy Gorzków leżą na terenie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Lublinie i należą do Nadleśnictwa Krasnystaw. Ponad 60% lasów jest własnością rolników indywidualnych. Lasy te mają charakter gospodarczy, z dość intensywnie prowadzoną gospodarką leśną. Fauna i flora W Gminie Gorzków dominują lasy grądowe typu lipowo grabowy, należące do lasów bardzo bogatych pod względem florystycznym. Na słonecznych zboczach wąwozów i skarpach lessowych rośnie bogata flora stepowa, reprezentowana przez rzadkie gatunki kserotermiczne. Według danych RDOŚ w Lublinie na obszarze Gminy znajdują się pomniki przyrody ożywionej (stan na 14 lutego 2014 r.): Dęby szypułkowe o obwodach pni 240 i 320 cm - w miejscowości Wiśniów. Strona 34 z 123

Lipa drobnolistna o obwodzie pnia 320 cm - w miejscowości Gorzków-Osada. Lipy drobnolistne o obwodach pni 325 i 420 cm - w miejscowości Gorzków-Osada Jesion wyniosły o obwodzie pnia 300 cm - w miejscowości Gorzków-Osada. Na uwagę zasługuje krajobrazowy park w zabytkowym zespole parkowo-dworskim w Wielkopolu. W parku znajduje się 809 drzew 2. Drzewostan stanowią graby pospolite, jesiony wyniosłe, lipy, robinie akacjowe, klony. Szczególnie wartościowe ze względu na wiek (powyżej 200 lat) i rozmiar są drzewa pomnikowe, reprezentowane przez 3 jesiony wyniosłe, klon jawor i dwie lipy drobnolistne. Rysunek 8 Dolina rzeki Żółkiewki Źródło: UG Gorzków W krajobrazie ekologicznym Gminy wyróżnia się korytarz, dolina rzeki Żółkiewki, występują w niej liczne meandry oraz zespoły trawiaste wielkie turzyce. Ciekawym urozmaiceniem są zbiorniki wodne: duży staw między Gorzkowem a Chorupnikiem o powierzchni ok. 12 ha i zespół stawów w Wielobyczy o powierzchni ok. 6,6 ha. Stawy są stanowiskiem lęgowym ptactwa wodnego: kaczek krzyżówek, czapli, łyski oraz łabędzi i remiz. W zaroślach wokół stawów mieszka niezliczona 2 Inwentaryzacja wykonana przez PKZ Habit Pielęgnacja, konserwacja zieleni Edward Habit, Zamość 04.2009 r., mps przechowywany w Urzędzie Gminy Gorzków Strona 35 z 123

różnorodność gatunkowa bezkręgowców. Atrakcyjność stawów podkreślają również rośliny o liściach pływających - grzebień biały i grążel żółty. Obszar Gminy znajdujący się pod wodami płynącymi to 13 ha. Pod stawami znajduje się 11 ha powierzchni Gminy, natomiast pod rowami 4 ha 3. Ssaki Gminy Gorzków reprezentowane są przez gatunki występujące w całej Polsce. Pośród ssaków (Mammalia) spotykamy tu: jenota (Nyctereutes procyonoides), borsuka (Meles meles), wydrę (Lutra lutra), kunę leśną (Martes martes), kunę domową (Martes foina), tchórza (Mustela putorius), łasicę (Mustela nivalis), lisa (Vulpes vulpes), bobra (Castor fiber), dzika (Sus scrofa), sarnę (Capreolus capreolus), zająca szaraka (Lepus europaeus) i jeża wschodniego (Erinaceus roumanicus). ostatnim czasie w Gminie Gorzków zauważa się wzrastającą liczebność populacji lisa (Vulpes vulpes) oraz dzika (Sus scrofa). Zwierzętami związanymi ze środowiskiem wodnym występującymi na terenie Gminy są bobry (Castor fiber) umieszczony w Polskiej czerwonej księdze zwierząt" i wydra (Lutra Lutra) 4. Największy teren lęgowy i żerowania ptactwa w Gminie Gorzków stanowi wspomniana wyżej dolina rzeki Żółkiewki. Informacje na temat występowania ptaków w Gminie Gorzków, można znaleźć w regionalnych opracowaniach ornitologicznych 5. Z bardziej wartościowych i charakterystycznycch należy wymienić następujące gatunki: krzyżówka (Anas platyrhynchos), jastrząb (Accipiter gentili), myszołów zwyczajny (Buteo buteo), błotniak stawowy (Circus pygargus), kuropatwa ( Per dix per dix), bażant (Phasianus colchicus), łyska (Fulica atra), bocian biały (Ciconia ciconia), rybitwa rzeczna (Sterna hi rundo), czapla siwa (Ardea cinerea), kukułka (Cuculus canorus), puszczyk (Strix Aluto), dzięcioł duży (Dendrocopos major), dzięcioł czarny (Dryocopus martius), dzięciołek (Dendrocopos minor ), skowronek (Alauda arvensis), brzegówka (Riparia riparia), dymówka (Hirundo Ustica), oknówka (Delichon urbicum), pliszka żółta (Motacilla flava), W pliszka siwa (Motacilla alba), strzyżyk (Troglodytes troglodytes), rudzik (Erithacus rubecula), słowik szary (Luscinia luscinia), modraszka (Cyanistes ceruleus), bogatka (Parus major), wilga (Oriolus oriolus), Sroka (Pica pica), kawka (Corvus monedula), gawron (Corvus frugilegus), kruk (Corvus coraz), szpak (Sturnus vulgaris ), wróbel (Passer domesticus). Gleby Występujące na terenie Gminy Gorzków gleby należą do obszaru o najwyższej wartości rolniczej przestrzeni produkcyjnej. Udział gleb klasy bonitacyjnej II i III w gruntach ornych wynosi ponad 80%. Powierzchnia użytków rolnych wynosi 9132,9698 ha, co stanowi 94, 5% ogólnej powierzchni Gminy. 3 Program Ochrony Środowiska dla Powiatu Krasnostawskiego na lata 2009 2012, Krasnystaw 2009 4 Polska czerwona księga zwierząt, Warszawa 2001 5 J. Wójcik, W. Biaduń, T. Buczek, M. Piotrowska, Atlas ptaków lęgowych Lubelszczyzny, Lublin 2005; A. Sikora, Z. Rohde, M. Gromadzki, G. Neubauer, P. Chylarecki (red.), Atlas rozmieszczenia ptaków lęgowych Polski, Poznań 1985-2004 Strona 36 z 123

Na terenie Gminy Gorzków występują gleby wytworzone głównie na lessach, które są glebami dobrymi. Gleby te pokrywają większą część obszaru Gminy. Ponadto, w dolinach rzecznych występują gleby torfowe i torfowo-mułowe, na których zlokalizowane są łąki i pastwiska. Wody Gmina Gorzków znajduje się w obszarze obrębu hydrogeologicznego regionu kredy lubelskiej z głównym poziomem wodonośnym utrzymującym się w osadach górnej kredy, lokalnie również w utworach czwartorzędowych. Wyróżnia się tu w zależności do skały wodonośnej wody warstwowoszczelinowe i szczelinowe. Rysunek 9 Kompleks stawów w Wielobyczy, widok z lotu ptaka Źródło: UG Gorzków Środowisko skalne wód podziemnych tworzą serie skał osadowych górnej kredy w postaci opok, gez i margli oraz innych skał węglanowych. Zwierciadło wody w utworach górno-kredowych znajduje się pod ciśnieniem na obszarze miejscowości Czysta Dęblina (wody artezyjskie). Po jego nawierceniu zwierciadło zazwyczaj stabilizuje się równo z terenem lub przy głębszych odwiertach następują samo wypływy. W pozostałej części Gminy zwierciadło wody podziemnej ma charakter swobodny. Poziom wodonośny ściśle powiązany jest z występowaniem i z głębokością zalegania skał węglanowych. Strona 37 z 123

Wody podziemne charakteryzują się stałością składu oraz brakiem zawartości żelaza, jest to woda średnio twarda, o niskiej zawartości chlorków i odczynie obojętnym. Głównym ciekiem wodnym przepływającym przez obszar Gminy jest rzeka Żółkiewka (III klasa czystości), w dolinie której zlokalizowane są kompleksy stawów (w miejscowościach Wielobycz i Gorzków-Osada). Klimat Obszar Gminy Gorzków leży w obrębie regionu klimatycznego lubelsko-wyżynnego, który cechuje przewaga wpływów kontynentalnych. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 7,6 o C. Opady są stosunkowo wysokie, sięgają 600 mm. Ich rozkład w czasie z wyraźną przewagą w półroczu letnim jest korzystny dla upraw roślinnych. Gmina Gorzków należy do najbardziej usłonecznionych gmin w Polsce, co daje duże możliwości rozwoju odnawialnych źródeł energii w oparciu o energię słoneczną. Suma usłonecznienia rzeczywistego na Lubelszczyźnie kształtuje się na poziomie 1500 1700 godzin w ciągu roku. Średnie promieniowanie słoneczne całkowite na Lubelszczyźnie wynosi 10, 0 10, 25 MJ/m2/d i zmienia się w ciągu roku w zakresie od 1 MJ/m2/d w grudniu do 23 MJ/m2/d w czerwcu i lipcu (Puławy). Średnie roczne zachmurzenie nieba na Lubelszczyźnie jest najniższe w kraju i kształtuje się na poziomie poniżej 65%. O korzystnych warunkach solarnych w omawianym aspekcie świadczy również duży udział promieniowania bezpośredniego (bardziej efektywnego od rozproszonego i łatwiejszego technicznie do wykorzystania) w promieniowaniu całkowitym, wynoszący średniorocznie 52 54%, a w okresie zimowym 40 44%. Średnia roczna temperatura powietrza wynosi 7,3 o C (Lublin). Czas trwania zimy wynosi średnio 80 100 dni. Początek zimy termicznej (średnia temperatura dobowa < 0 o C) przypada średnio na okres 30 XI 10 XII, natomiast koniec zimy termicznej (średnia temperatura dobowa >0 o C) na okres 5 III 15 III (dane Woś, 1999 r.) 6. 1.2.4 Opis zasobów kulturowych Historia ziemi gorzkowskiej jest bardzo długa i bogata. Do historii nawiązuje herb Gminy Gorzków, opracowany na podstawie XV wiecznego herbu rodowego Gorzkowskich Tarnawa. Herb zawiera w czerwonym polu tarczy tzw. hiszpańskiej - krzyż srebrny (biały) wsparty na dolnej krawędzi tarczy z księżycem złotym (żółtym) poniżej lewego ramienia barkiem w lewo (barwę złotą i srebrną może zastępować żółta i biała). 6 Na podst. Wojewódzki Program Rozwoju Alternatywnych Źródeł Energii dla Województwa Lubelskiego, 2006 r. Strona 38 z 123

Na terenie Gminy Gorzków znajdują się obiekty zabytkowe, spośród których na uwagę zasługują przede wszystkim: XVII-wieczny kościół p.w. św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Gorzkowie-Osadzie wraz z XIX-wieczną dzwonnicą i Organistówką w Gorzkowie-Osadzie, nr rejestru A/395. Cmentarz parafialny w Gorzkowie-Osadzie, nr rejestru A/1186. Klasycystyczny układ urbanistyczny Gorzkowa-Osady z końca XVII w. Kaplica świętego Józefa z 1900 r., przy ul. Partyzantów w Gorzkowie-Osadzie. Budynek Urzędu Gminy z lat 20 tych XX w. w Gorzkowie-Osadzie. Zespoły dworsko-folwarczne z XIX i XX w. i ich pozostałości zlokalizowane na terenie Gminy. Kościół polsko-katolicki z XX w. p.w. Podwyższenia Krzyża Świętego w Gorzkowie- Osadzie. Rysunek 10 Kaplica świętego Józefa z 1900 r., przy ul. Partyzantów w Gorzkowie-Osadzie Źródło: UG Gorzków Strona 39 z 123

Szczegółowy opis zabytków kultury znajdujących się na terenie Gminy Gorzków: Najstarszym i najbardziej wartościowym zabytkiem w Gminie Gorzków jest kościół rzymskokatolicki p.w. św. Stanisława Biskupa i Męczennika wraz wyposażeniem wnętrza, dzwonnica brama i drzewostanem w granicach cmentarza kościelnego. Kościół pochodzi z fundacji Stanisława Gorzkowskiego z lat 1623 1647. W 1828 r. rozebrano wieżę frontową. Kościół został rozbudowany w roku 1885, nawa przedłużona o cztery przęsła od strony zachodniej. Kościół jednonawowy, murowany z kamienia i cegły, otynkowany, prezbiterium półkoliste, przy nim dwie prostokątne zakrystie. W zakrystii północnej znajduje się kominek z połowy XVII w. Dachy dwuspadowe kryte blachą. Ołtarz główny z obrazem św. Stanisława ma charakter późnobarokowy pochodzi z poł. XVIII w., po bokach na postumentach znajdują się rzeźby św. Piotra i Pawła. Ołtarze boczne pochodzą z II poł. XIX wieku, utrzymane są w stylistyce barokowej. W lewym znajdują się obrazy Matki Boskiej z Dzieciątkiem z końca XVII w. oraz Matki Boskiej Zwiastowania z XIX w. w zwieńczeniu. Prawy ołtarz posiada rokokowy krucyfiks oraz obraz Chrystusa w kuźni w zwieńczeniu. Kolejne 2 ołtarze boczne z lewej z końca XVIII w. zawierają: rzeźby św. Joachima i św. Anny oraz obraz św. Walentego, 2 ołtarze boczne z prawej: ołtarz z rzeźbami św. dominikanina i nieznanego świętego oraz obraz św. Mikołaja, pochodzą z przełomu XVIII/XIX w. Z prawej strony mieści się drewniana ambona rokokowa z poł. XVIII w., po obu stronach stoją konfesjonały o cechach barokowych, prawdopodobnie z XVIII w. W kościele znajduje się bardzo cenny gotyckorenesansowy obraz przedstawiający zabójstwo św. Stanisława z poł. XVII w. oraz obraz przedstawiający św. Rodzinę ze św. Anną, Joachimem oraz Janem Chrzcicielem końca XVIII w. W zakrystii umieszczona jest drewniana tablica konsekracyjna z 1647 r. Zabytkowe są także monstrancja, kielichy i ornaty, wszystkie z XVIII w 7. W granicach dawnego cmentarza przykościelnego znajduje się plebania z XIX w. oraz budynki gospodarcze i pozostałości drzewostanu. Dzwonnicę trój dzwonną przykościelną zbudował w roku 1801 ks. proboszcz Grzegorz Wężyk. Obiekt wzniesiono z kamienia i cegły, zakończono trójkątnym szczytem. Dzwony padały łupem zaborców i okupantów nazistowskich. W 1930 r. ks. Proboszcz Szepietowski poświęcił dwa dzwony - "Kazimierz", ufundowany przez dziedzica w Orchowcu Plewińskiego, oraz "Izydor" ufundowany przez parafian. W 1941 r. Niemcy ukradli dzwony, po wojnie w 1945 r. zostały zastąpione przez dwa nowe dzwony: Maryja" - ufundowanego przez młodzież żeńską parafialną i "Tadeusz" - ufundowanego przez młodzież męską parafialną 8. 7 Opis za: Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. VIII. Województwo Lubelskie. Zeszyt 8, powiat krasnostawski, (red.) E. Brykowski, E. Rowińska, Warszawa 1964, s. 13-14 8 http://gorzkow.kuria.lublin.pl/historia.html Strona 40 z 123

Rysunek 11 XVII-wieczny kościół p.w. św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Gorzkowie-Osadzie Źródło: UG Gorzków Centrum Gorzkowa posiada rynek wytyczony w XVII w. przez króla Jana III Sobieskiego. Do poł. XIX w. istniał murowany ratusz, zabudowa rynku była mieszana murowano-drewniana, jednokondygnacyjna. Ulice wybiegają z naroży rynku, wzdłuż wschodniej pierzei przebiega droga z Wysokiego do Krasnegostawu. Kościół znajduje się w południowej części rynku na skarpie, u podnóża skarpy duży staw, notowany w źródłach w XV w. W Gorzkowie-Osadzie możemy znaleźć również przykłady architektury z początków XX w. i okresu międzywojennego. Budynek urzędu gminy, murowany z arkadowym wejściem. Budynek apteki i urzędu pocztowego wzniesiony na początku XX wieku, murowany z mieszkalnym poddaszem, przykryty łamanym dachem. Przy ul. Partyzantów w Gorzkowie-Osadzie znajduje się zespół sakralny parafii polskokatolickiej Podwyższenia Krzyża Świętego, murowany na planie krzyża łacińskiego z czerwonej cegły. Parafia Polskiego Narodowego Kościoła Katolickiego, powstała w 1927 r. Tłem był konflikt części mieszkańców z ówczesnym proboszczem parafii rzymskokatolickiej ks. Stanisławem Szepietowskim. Obiekty te są objęte ochroną konserwatorską poprzez odpowiednie zapisy w Miejscowym Planie Zagospodarowania Przestrzennego Gminy Gorzków. Strona 41 z 123

Rysunek 12 Czworoboczny rynek w Gorzkowie-Osadzie Źródło: UG Gorzków Odrębną kategorię zabytków na terenie Gminy stanowią pozostałości zespołów parkowo-dworskich. Jedyny w pełni zachowany zespół znajduje się w Wielkopolu przy drodze do Krasnegostawu. Budynek dworu z odbiega od opisów historycznych. Nie istnieje już modrzewiowa część dworu znajdująca się niegdyś po stronie południowej, rozbiórki dokonano w latach 50-tych XX w. Cześć murowana, prostokątna wraz z wejściem głównym jest zaniedbana. Układ komunikacyjny stanowi ścieżka z płyt chodnikowych ułożona od drogi głównej do dworu, przedepty i droga główna biegnąca wzdłuż dawnej granicy parku i ogrodu użytkowego, w części północno- zachodniej. Pozostałe obiekty budowlane stanowią dawny magazyn w południowo-zachodniej części parku oraz trzy stare piwnice nieopodal dworu W południowej części parku, na skraju skarpy znajduje się fragment murka z opoki, wchodzący prawdopodobnie w dawny układ tarasów na skarpie. Dawna część gospodarcza wraz z zabudowaniami folwarcznymi użytkowana jest obecnie przez właścicieli prywatnych prowadzących gospodarstwo rolne. Między częścią gospodarczą a dworem znajdują się pozostałości dawnych sadów i ogrodów użytkowych. Na terenie parku znajdują się pozostałości sadzawek. Przy drodze do wsi Wiśniów znajduje się młyn z 1936 r., stanowiący obecnie własność prywatną. Całość zabudowań dworskich wpisana jest do rejestru zabytków w pod numerem A/1188 z 1985 r. Strona 42 z 123

Na uwagę zasługują pozostałości zespołu parkowo-dworskiego w Orchowcu. Występował tam okazały dwór wybudowany w stylu klasycystyczno-romantycznym z I poł. XIX wieku. Murowany z kamienia i cegły, frontem zwrócony na południe, parterowy, postawiony na rzucie prostokąta, dach czterospadowy, od frontu posiadał czterokolumnowy portyk. Rozbiórki pozostałości dworu dokonano w 2010 r. Nie istnieje także spichlerz z 1 pol. XIX w. Od frontu posiadał portyk wsparty na czterech parach kolumn toskańskich 9. Częściowo na terenie dawnego zespołu mieści się kościół rzymskokatolicki pw. Maryi i Matki Kościoła, erygowany 1984 r., na terenie cmentarza występują ślady dawnego drzewostanu w postaci fragmentów alei lipowej. Pozostałości zespołów parkowo-dworski występują także w miejscowościach: Wielobycz ostatki parku, w XIX w. istniał tam dwór drewniany oraz budynki gospodarcze do lat 50 tych XX w.; Czysta Dębina-Kolonia - dawna gorzelnia murowana z 1 szej połowy XIX w. oraz pozostałości innych dworskich budynków gospodarczych; Piaski Szlacheckie pozostałości kuchni dworskiej i założeń parkowych z XIX/XX w. W miejscowości Bobrowe znajduje się młyn drewniany z lat 40-tych XX w. oraz murowana kaplica z 1992 r., wzniesiona w miejscu, gdzie wcześniej znajdował się drewniany kościółek z początków XIX w. wybudowany przez nowego dziedzica wsi Adama Kujawskiego. Świątynia została spalona przez kozaków w czasie powstania styczniowego w 1863 r. 10. 1.2.5 Identyfikacja podstawowych problemów Na podstawie analizy danych dotyczących zagadnień z obszaru Przestrzeń i środowisko dokonano identyfikacji podstawowych problemów rozwoju Gminy Gorzków w tym zakresie. Najistotniejsze problemy zostały przedstawione i skategoryzowane pod względem ważności w poniższej tabeli. Tabela 1 Przestrzeń i środowisko identyfikacja podstawowych problemów Problem Peryferyjne położenie (w obrębie województwa lubelskiego) na tzw. ścianie wschodniej. Niewykorzystanie bogatych zasobów przyrodniczych i kulturowych. Niedostatecznie rozwinięta i wyposażona infrastruktura kultury i dziedzictwa narodowego. Kategoria ważności II III III Objaśnienia: Stopniowanie ważności: I ważne problemy; II ważniejsze problemy; III- najważniejsze problemy 9 Katalog zabytków, s. 39 10 http://gorzkow.kuria.lublin.pl/historia.html Strona 43 z 123

1.3 Sfera społeczna 1.3.1 Demografia Według danych Głównego Urzędu Statystycznego, na koniec 2014 r. Gminę Gorzków zamieszkiwało 3 644 mieszkańców, w tym 1699 mężczyzn i 1945 kobiet. Stanowiło to jedynie 5,52 % ludności powiatu krasnostawskiego, zamieszkiwanego przez 65 991osób osób. Gęstość zaludnienia w Gminie Gorzków na koniec 2014 r. wyniosła 38 osób/km 2. Tabela 2 Zestawienie danych demograficznych na lata 2008-2014 (wg faktycznego miejsca zamieszkania stan na 31.XII) Dane demograficzne Rok Liczba ludności Gęstość zaludnienia (ludność na 1 km 2 ) Przyrost naturalny (na 1 000 ludności) Saldo migracji (ogółem) 2008 3 947 41-9,1-10 2009 3 907 41-16,8-5 2010 3 812 40-9,6-26 2011 3 763 39-12,4-2 2012 3 734 39-7,2-8 2013 3 692 38-8,1-23 2014 3 644 38-12,0 0 Źródło: Opracowanie własne na podst. danych GUS Z zaprezentowanych danych wynika, że nieustannie od 2008 r. spada liczba ludności zamieszkujących Gminę Gorzków. Wynika to przede wszystkim z występującego od wielu lat ujemnego przyrostu naturalnego (wartość wskaźnika przyrostu naturalnego na 1000 ludności w 2014 r. wynosiła -12,0), wyrażającego się zbyt niską ilością urodzeń, co w konsekwencji prowadzi do starzenia się społeczeństwa. Kolejnym czynnikiem wpływającym na stały spadek liczby ludności w Gminie Gorzków jest ujemne saldo migracji. Jedyny wyjątek na przestrzeni lat 2008-2014 stanowił 2014 r., gdzie saldo migracji wynosiło 0. Saldo migracji w Gminie Gorzków wskazuje również na spadek liczby zameldowań na jej terenie, więcej osób wyjeżdża z terenu Gminy na stałe niż do niej przyjeżdża. Strona 44 z 123

Wykres 1 Saldo migracji w Gminie Gorzków w latach 2008-2014 0-5 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014-2 -5 0-10 -15-10 -8-20 -25-23 -30-26 Źródło: Opracowanie własne na podst. danych GUS Na przestrzeni lat 2008-2014 w Gminie Gorzków zdecydowanie więcej było zgonów niż urodzeń, co prognozuje, że w perspektywie przyszłych lat ta tendencja się utrzyma. Świadczy o tym fakt, iż od 2012 r. stale zwiększa się liczbę zgonów, czego wynikiem jest wzrastający wskaźnik ujemnego przyrostu naturalnego. Tabela 3 Urodzenia żywe i zgony ogółem w Gminie Gorzków w latach 2008-2014 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Urodzenia żywe Ogółem 34 23 29 21 25 31 25 Mężczyźni 14 8 16 8 14 15 13 Kobiety 20 15 13 13 11 16 12 Zgony ogółem Ogółem 71 90 66 68 52 61 69 Mężczyźni 34 51 37 32 27 28 31 Kobiety 37 39 29 36 25 33 38 Źródło: Opracowanie własne na podst. danych GUS Poniższy wykres prezentuje dynamikę wskaźnika przyrostu naturalnego w Gminie Gorzków w latach 2008-2014 (z danymi ujętymi w liczbie na 1000 mieszkańców). Strona 45 z 123

Wykres 2 Przyrost naturalny w Gminie Gorzków w latach 2008-2014 0-2 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014-4 -6-8 -10-9,1-9,6-7,2-8,1-12 -14-12,4-12 -16-18 -16,8 Źródło: Opracowanie własne na podst. danych GUS W strukturze wiekowej w Gminie Gorzków dominuje ludność w wieku produkcyjnym - w 2014 r. stanowiąca 58,2% ogółu ludności. Kolejną grupę, stanowi ludność w wieku poprodukcyjnym - 27,9%, zaś najmniejszą grupą ludności w Gminie są osoby w wieku przedprodukcyjnym stanowiące jedynie 13,9% ogółu ludności. Starzenie się ludności Gminy Gorzków dotyczy w większym stopniu kobiet. Liczba kobiet w wieku poprodukcyjnym jest ponad dwukrotnie większa niż mężczyzn stanowi 70,3%. Niewiele więcej, bo 50,3% stanowią kobiety w wieku przedprodukcyjnym. Jeżeli chodzi o osoby w wieku produkcyjnym, sytuacja przedstawia się odwrotnie, gdyż większość stanowią mężczyźni 54% osób tej kategorii wiekowej. Tabela 4 Struktura wiekowa ludności Gminy Gorzków w latach 2008-2014 Wyszczególnienie 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Liczba ludności Ogółem 3947 3907 3812 3763 3734 3692 3644 w wieku przedprodukcyjnym 628 614 577 550 543 521 507 w wieku produkcyjnym 2256 2271 2218 2217 2179 2146 2121 w wieku poprodukcyjnym 1063 1022 1017 996 1012 1025 1016 % Ogółem 100 100 100 100 100 100 100 w wieku przedprodukcyjnym 15,9 15,7 15,1 14,6 14,5 14,1 13,9 w wieku produkcyjnym 57,2 58,1 58,2 58,9 58,4 58,1 58,2 w wieku poprodukcyjnym 26,9 26,2 26,7 26,5 27,1 27,8 27,9 Źródło: Opracowanie własne na podst. danych GUS Strona 46 z 123

Szczegółową charakterystykę ludności według grup wiekowych w Gminie Gorzków prezentuje poniższe zestawienie. Tabela 5 Ludność wg grup wiekowych w Gminie Gorzków w 2014 r. Gmina Gorzków Ludność wg grup wiekowych 2014 Ogółem 3 644 0-4 125 5-9 153 10-14 134 15-19 166 20-24 248 25-29 263 30-34 280 35-39 234 40-44 209 45-49 176 50-54 215 55-59 288 60-64 270 65-69 251 70-74 170 75-79 175 80-84 138 85 i więcej 149 Źródło: Opracowanie własne na podst. danych GUS Jak wynika z powyższej tabeli najliczniej reprezentowaną grupą zamieszkującą teren Gminy Gorzków w 2014 r. były osoby w wieku 55-59 lat 288, stanowiące 7,9% ogółu ludności. Następne w kolejności (wg liczebności przedziału wiekowego) są grupy wiekowe: 30-34 lat (280 osób-7,7%), 60-64 lat (270 osób-7,4%), 25-29 lat (263 osób-7,2%), 65-69 lat (251 osób-6,9%), 20-24 lat (248 osób- 6,8%), 35-39 lat (234 osób-6,4%), 50-54 lat (215 osób-5,9%), 40-44 lat (209 osób-5,7%). Liczebność grupy najstarszej (+70 lat) wynosiła w 2014 r. 632 osób, stanowiących 17,3% ogólnej liczby mieszkańców Gminy Gorzków. Taki wskaźnik zdecydowanie przewyższa ogólnopolski trend, gdzie osoby w wieku 70 lat i więcej stanowią 10,15%. Strona 47 z 123

1.3.2 Rynek pracy Na terenie Gminy Gorzków nie ma zlokalizowanych dużych zakładów pracy zatrudniających mieszkańców. Miejscowy rynek pracy nie jest w stanie wchłonąć osób kończących system edukacji na poziomie średnim lub wyższym. W ramach aktywizacji bezrobotnych ciągu roku kilka osób jest zatrudnianych w Urzędzie Gminy przy pracach interwencyjnych i robotach publicznych. Osoby młode wyjeżdżają w poszukiwaniu pracy do większych ośrodków, popularne są także sezonowe oraz stałe wyjazdy do pracy za granicę, do krajów Unii Europejskiej oraz Norwegii. Bezrobocie, będące przejawem nierównowagi na rynku pracy należy do największych problemów społecznych występujących na terenie Gminy Gorzków. Na koniec 2014 r. w Gminie liczba zarejestrowanych bezrobotnych wynosiła 216 osób, z czego 50,9% stanowiły kobiety i 49,1% stanowili mężczyźni. Z analizy danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że w stosunku do 2013 r. liczba bezrobotnych spadła o 31 osób (12,6%). Jednak na przestrzeni lat 2008-2014 odnotowano wzrost bezrobocia w Gminie o 38 osób (21,3%). Tabela 6 Liczba osób bezrobotnych w powiecie krasnostawskim i Gminie Gorzków w latach 2008-2014 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Powiat krasnostawski - ogółem 3683 4349 4227 4771 4907 5037 4506 Gmina Gorzków - ogółem 178 216 201 226 242 247 216 Mężczyźni 85 115 102 115 133 135 106 Kobiety 93 101 99 111 109 112 110 Źródło: Opracowanie własne na podst. danych GUS Liczba osób bezrobotnych w Gminie Gorzków stanowi 4,8% osób bezrobotnych w powiecie krasnostawskim. Stopa bezrobocia w powiecie krasnostawskim w roku 2014 wynosiła 15,5% (dane GUS stan na 31.12.2014 r.), w porównaniu z rokiem 2013 spadła o 1,5%. Na terenie Gminy Gorzków występuje zjawisko bezrobocia ukrytego, najczęściej występujące pośród rodzin posiadających gospodarstwa rolne, w związku z czym przy analizie przedmiotowych danych należy przyjąć, że są osoby, które pozostają bez pracy, nie rejestrują się w PUP i nie figurują w statystykach. Strona 48 z 123

Wykres 3 Wysokość bezrobocia w Gminie Gorzków w latach 2008-2014 300 250 200 178 216 201 226 242 247 216 150 100 85 93 115 101 10299 133 135 115111 109 112 106110 50 0 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: Opracowanie własne na podst. danych GUS Ogółem Mężczyźni Kobiety Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym wg płci w Gminie Gorzków na przestrzeni lat 2008-2014 wzrósł o 2,3%. Jednakże porównując rok 2014 z rokiem 2013 zauważalny jest minimalny spadek udziału bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym wg płci o 1,3%. Tabela 7 Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym wg płci w Gminie Gorzków w latach 2008-2014 (%) Gmina Gorzków - ogółem 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 7,9 9,5 9,1 10,2 11,1 11,5 10,2 Mężczyźni 6,9 9,4 8,5 9,6 11,3 11,6 9,3 Kobiety 9,0 9,7 9,8 10,9 10,8 11,4 11,3 Źródło: Opracowanie własne na podst. danych GUS 1.3.3 Uczestnictwo w kulturze Czytelnictwo Na terenie Gminy Gorzków funkcjonuje Gminna Biblioteka Publiczna w Gorzkowie-Osadzie, działająca od 1982 r., jako samorządowa jednostka organizacyjna. Księgozbiór Gminnej Biblioteki Publicznej liczy 15 000 wolumenów. Dane z lat 2008-2014 wskazują na niewielki wzrost zainteresowania czytelnictwem wśród mieszkańców Gminy Gorzków. W 2008 r. wypożyczono 9634 książek, natomiast w 2014 r. 9952 książek (wzrost o 3,3%). Na przestrzeni lat Strona 49 z 123

2008-2014 drastycznie zmalała liczba książek udostępnionych w czytelni, z 769 w 2008 r. do 246 w 2014 r. (spadek o 523 udostępnień). Od 2008 r. wzrosła liczba zarejestrowanych czytelników (wzrost, o 18,8%), która w 2014 r. wyniosła 532 osób. Szczegółową charakterystykę czytelnictwa w Gminie Gorzków w latach 2008-2014 przedstawia poniższa tabela. Tabela 8 Charakterystyka czytelnictwa w Gminie Gorzków w latach 2008-2014 Książki Wypożyczenia Nabyte przez Rok udostępnione w książek bibliotekę książki czytelni Zarejestrowani czytelnicy 2008 769 9634 618 448 2009 666 9628 538 554 2010 677 9560 661 560 2011 676 9469 489 546 2012 404 9124 457 557 2013 480 9344 419 502 2014 246 9952 499 532 Źródło: GBP w Gorzkowie-Osadzie Koła Gospodyń Wiejskich Na terenie Gminy Gorzków formalnie nie działają Koła Gospodyń Wiejskich. Działalność prowadzi grupa nieformalna Zespół Kulinarny, który działa przy Centrum Społeczno-Kulturalnym w Gorzkowie-Osadzie. Od 2011 r. istnieje Stowarzyszenie Kobiet Aktywnych Liderki, które posiada cechy Koła Gospodyń Wiejskich. Ochotnicze Straże Pożarne W oparciu o przepisy ustawy z dnia 7 kwietnia 1989 Prawo o stowarzyszeniach i ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 o ochronie przeciwpożarowej w Gminie Gorzków działa 7 Ochotniczych Straży Pożarnych w miejscowościach: Gorzków-Osada (Stowarzyszenie rejestrowe), Wielkopole, Czysta Dębina, Borów, Antoniówka, Orchowiec, Piaski Szlacheckie. Ich szczegółowe zadania określają statuty. Zgodnie z ustawą o ochronie przeciwpożarowej, Ochotnicze Straże Pożarne zostały włączone do Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego, współdziałając w tym zakresie z Państwową Strażą Pożarną i innymi jednostkami. Strona 50 z 123

Tabela 9 Charakterystyka Ochotniczych Straży Pożarnych działających w Gminie Gorzków Lp. Nazwa jednostki Stan osobowy Wyposażenie 1 OSP Gorzków 21 Samochód pożarniczy GBA 2,5/16/Star 244. Samochód pożarniczy GLM 8/Lublin 3. Pełne wyposażenie spełniające kryteria przynależności do jednostek Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego oraz prowadzenia akcji ratowniczo-gaśniczych. 2 OSP Wielkopole 16 Podstawowe wyposażenie pożarnicze niezbędne do udziału w zawodach sportowo-pożarniczych oraz wspomagania jednostek z KSRG w działaniach ratowniczo-gaśniczych. 3 OSP Czysta Dębina 20 Samochód pożarniczy GBA 1,5/16/ Mercedes- Benz LAF 1113 B/42. Podstawowe wyposażenie pożarnicze niezbędne do udziału w zawodach sportowo-pożarniczych oraz wspomagania jednostek z KSRG w działaniach ratowniczo-gaśniczych. 4 OSP Borów 19 Samochód pożarniczy GLM 8/Lublin3. Podstawowe wyposażenie pożarnicze niezbędne do udziału w zawodach sportowo-pożarniczych oraz wspomagania jednostek z KSRG w działaniach ratowniczo-gaśniczych. 5 OSP Antoniówka 15 Samochód pożarniczy GLM 8/Żuk A 156 B. Podstawowe wyposażenie pożarnicze niezbędne do udziału w zawodach sportowo-pożarniczych oraz wspomagania jednostek z KSRG w działaniach ratowniczo-gaśniczych. 6 OSP Orchowiec 17 Podstawowe wyposażenie pożarnicze niezbędne do udziału w zawodach sportowo-pożarniczych oraz wspomagania jednostek z KSRG w działaniach ratowniczo-gaśniczych. 7 OSP Piaski Szlacheckie 22 Podstawowe wyposażenie pożarnicze niezbędne do udziału w zawodach sportowo-pożarniczych oraz wspomagania jednostek z KSRG w działaniach ratowniczo-gaśniczych. Źródło: UG Gorzków Lokalne zespoły muzyczne Przy Centrum Społeczno-Kulturalnym w Gorzkowie-Osadzie działają następujące lokalne zespoły muzyczne, uczestniczące w różnych wydarzeniach kulturalnych o znaczeniu lokalnym i regionalnym: Gorzkowska Kapela Ludowa. Żeński Zespół Wokalny. Strona 51 z 123

Organizacje społeczne STRATEGIA ROZWOJU GMINY GORZKÓW Według zapisów w rejestrze stowarzyszeń KRS (stan na dzień 22 czerwca 2015 r.) występuje 7 czynnych organizacji pozarządowych, które posiadają siedzibę na terenie Gminy Gorzków 11. Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Gorzkowskiej, ul. Nadrzeczna 4, 22-315 Gorzków-Osada. Stowarzyszenie Kobiet Aktywnych Liderki, ul. Nadrzeczna 4, 22-315 Gorzków-Osada. Free Wings Krasnystaw, Gorzków-Wieś 77, 22-315 Gorzków-Osada. Fundacja Smakuj Życie, Borów 16, 22-315 Gorzków-Osada. Ochotnicza Straż Pożarna w Gorzkowie, ul. Partyzantów 40, 22-315 Gorzków-Osada. Stowarzyszenie Klub Wędkarski Kalamoazoo, Chorupnik 131, 22-315 Gorzków-Osada. Polskie Towarzystwo Walki z Kalectwem Oddział w Krasnymstawie, Borów 48, 22-315 Gorzków-Osada. Ponadto, w rejestrze starosty krasnostawskiego znajdują się dwie organizacje pozarządowe, jako stowarzyszenia zwykłe: Gminny Klub Sportowy Zryw Gorzków, ul. Partyzantów 52, 22-315 Gorzków-Osada. Stowarzyszenie Na Rzecz Ochrony Środowiska Ziemi Gorzkowskiej Kraszczady, Olesin 36, 22-315 Gorzków-Osada. W Gminie Gorzków aktywnie prowadzą również działalność podmioty, które mają siedzibą poza terenem Gminy. Na szczególną uwagę zasługują: Ekologiczny Klub UNESCO Pracownia na rzecz Bioróżnorodności, ul. Partyzantów 19 21-050 Piaski. Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży Archidiecezji Lubelskiej, ul. Krakowskie Przedmieście 1, 20 002 Lublin, Oddział Gorzków. Większość podmiotów funkcjonujących w sektorze organizacji społecznych w Gminie Gorzków działa w obszarze sportu, bezpieczeństwa publicznego i ratownictwa, jednakże coraz częściej podejmowane są działania w obszarach: dziedzictwa narodowego, kultury, ochrony zdrowia, turystyki, rekreacji i ochrony środowiska. Organizacje pozarządowe funkcjonujące na terenie Gminy są znane samorządowi, jednak nie wszystkie działające organizacje utrzymują kontakt z samorządem i starają się o środki budżetowe na realizację zadań statutowych. Często zdarza się, że działania tych organizacji nie są zauważalne wśród mieszkańców. W Urzędzie Gminy Gorzków wyodrębniono samodzielne stanowisko pracy ds. współpracy z organizacjami pozarządowymi, do zadań którego należy koordynacja współpracy Gminy z 11 http://ddd.gorzkow.eu/attachments/article/74/lokalny%20indeks%20wsp%c3%b3%c5%82pracy.raport%20 22.06.2015%20r..pdf Strona 52 z 123

organizacjami pozarządowymi oraz realizacja czynności nadzorczych (kontrolnych) Wójta Gminy Gorzków nad stowarzyszeniami w zakresie realizacji powierzonych zadań publicznych. Podstawę współpracy finansowej Gminy Gorzków z organizacjami pozarządowymi prowadzącymi działalność na terenie Gminy stanowi Program Współpracy Gminy Gorzków z Organizacjami Pozarządowymi, przyjmowany uchwałą Rady Gminy Gorzków, do końca listopada każdego roku 12. Funkcjonuje również uchwała nr XLIV/243/2014 Rady Gminy Gorzków z dnia 23 września 2014 r. w sprawie określenia trybu i szczegółowych kryteriów oceny wniosków o realizację zadania publicznego w ramach inicjatywy lokalnej 13. W zakresie form niefinansowych duże możliwości współpracy w zakresie konsultacji dokumentów strategicznych i realizowania kluczowych inwestycji wyznacza Uchwała nr VI/27/2015 Rady Gminy Gorzków z dnia 22 maja 2015 r. w sprawie zasad i trybu przeprowadzania konsultacji społecznych na terenie Gminy Gorzków. Gmina Gorzków posiada również stronę internetową poświęconą organizacjom pozarządowym: http://ddd.gorzkow.eu. Wydarzenia kulturalne Funkcjonujące na terenie Gminy Gorzków - Centrum Społeczno-Kulturalne, Gminna Biblioteka Publiczna oraz organizacje społeczne są organizatorami wielu wydarzeń kulturalnych odbywających się na jej obszarze, pośród który na szczególną uwagę zasługują: Impreza plenerowa z dnia 15 sierpnia. Jest to impreza cykliczna, odbywająca się regularnie od 2010 r., jej organizatorem jest Gmina Gorzków. Projekt ma na celu promocję lokalnych tradycji, produktów kulinarnych i twórczości kulturalnej z wykorzystaniem lokalnych surowców i dziedzictwa poprzez organizację obrzędów ludowych związanych z tradycją dożynek wiejskich i przeglądu zespołów muzycznych, śpiewaczych z regionu. Impreza plenerowa jest skierowana nie tylko do mieszkańców Gminy Gorzków oraz osób przyjezdnych, zwłaszcza odpoczywających na terenie Gminy turystów, letników w okresie wakacyjnym. Pikniki historyczne. Organizatorem pikników w 2014 r. i 2015 r. było Stowarzyszenie Miłośników Ziemi Gorzkowskiej, imprezy odbywały się na boisku gminnym w Gorzkowie- Osadzie. Były to pokazy grup rekonstruktorskich z okresu średniowiecza i czasów nowożytnych połączone z konkursami i zabawami dla dzieci oraz występami zespołów ludowych. Projekty były współfinansowane przez Gminę Gorzków. 12 http://ddd.gorzkow.eu/index.php/2014-05-28-09-26-30/49-roczny-program-wspolpracy-na-rok-2015 13 http://ddd.gorzkow.eu/index.php/2014-05-28-09-26-30/48-inicjatywa-lokalna Strona 53 z 123

Powiatowy Przegląd Pieśni i Poezji Papieskiej. Wydarzenie kulturalne odbywające się na terenie Gminy Gorzków regularnie od 2011 r., organizowane w Dniu Papieskim, święcie obchodzonym przez Kościół katolicki w Polsce i przypadającym w każdą niedzielę poprzedzającą rocznicę wyboru Karola Wojtyły na papieża (16 X). Współorganizatorem wydarzenia jest Parafia Rzymskokatolicka w Gorzkowie-Osadzie oraz Centrum Społeczno- Kulturalne w Gorzkowie-Osadzie. Obchody Święta Narodowego Trzeciego Maja oraz Narodowego Święta Niepodległości. Wydarzenia odbywające się cyklicznie w Gminie Gorzków, mające charakter uroczysty, odbywają się z udziałem władz Gminy Gorzków, organizacji kombatanckich, młodzieży szkolnej oraz mieszkańców. Rozpoczyna je msza święta w kościele św. Stanisława BM, następnie odbywa się przemarsz na rynek w Gorzkowie-Osadzie, złożenie kwiatów i wieńców pod pomnikiem, mowy okolicznościowe oraz część artystyczna. Jasełka. Impreza odbywająca się w okresie świąt Bożego Narodzenia w formie młodzieżowych przeglądów kolęd i pastorałek, w których biorą udział uczniowie z gorzkowskich szkół. We wcześniejszych latach w Gorzkowie-Osadzie odbywały się również jasełka uliczne w formie parady w święto Trzech Króli. 1.3.4 Identyfikacja podstawowych problemów Na podstawie analizy danych dotyczących zagadnień z obszaru Sfera społeczna dokonano identyfikacji podstawowych problemów rozwoju Gminy Gorzków w tym zakresie. Najistotniejsze problemy zostały przedstawione i skategoryzowane pod względem ważności w poniższej tabeli. Tabela 10 Sfera społeczna identyfikacja podstawowych problemów Zmniejszająca się liczba ludności. Ujemny przyrost naturalny. Starzejące się społeczeństwo. Wysokie bezrobocie. Problem Kłopoty związane z możliwością podjęcia zatrudnienia przez mieszkańców na obszarze Gminy. Kategoria ważności Objaśnienia: Stopniowanie ważności: I ważne problemy; II ważniejsze problemy; III- najważniejsze problemy III III III III II Strona 54 z 123

1.4 Strefa gospodarcza STRATEGIA ROZWOJU GMINY GORZKÓW Gmina Gorzków położona jest na terenie województwa lubelskiego, które charakteryzuje się szczególnie korzystnymi warunkami rozwoju przemysłu spożywczego, z uwagi na rolniczy charakter przeważającej części województwa oraz bardzo wysoką specjalizację w uprawach roślin przemysłowych oraz owoców i warzyw. Środowisko przyrodnicze, wielokulturowość oraz walory turystyczne stwarzają znakomite warunki do rozwoju turystyki oraz rozwoju produkcji wyrobów regionalnych, w tym żywności ekologicznej. Jak wynika z opracowania PAIiIZ pn. Atrakcyjność inwestycyjna regionów 2014. Raport syntetyczny - województwo lubelskie wyróżniają: Korzystne położenie na międzynarodowym szlaku transportowym paneuropejskim korytarzu Wschód-Zachód, co umożliwia dostęp do rynków zagranicznych, szczególnie Ukrainy i Białorusi. Stosunkowo niskie koszty pracy (wynagrodzenia koszty pracy: 87,9% średniej krajowej), przy jednoczesnym dostępie do wykwalifikowanych kadr w miastach regionu. Duży potencjał naukowo-badawczy, dzięki ważnej roli ośrodka lubelskiego w nauce polskiej i szkolnictwie wyższym. W 2010 r. do najlepszych w Polsce jednostek naukowych Ministerstwo Nauki i Szkolnictwa Wyższego zaliczyło: Instytut Nawozów Sztucznych w Puławach, Państwowy Instytut Weterynaryjny w Puławach, Wydział Nauk Humanistycznych, Wydział Nauk Społecznych oraz Wydział Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji Katolickiego Uniwersytetu Lubelski Jana Pawła II, Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie, Instytut Medycyny Wsi im. Witolda Chodźki w Lublinie, Wydział Farmaceutyczny z Oddziałem Analityki Medycznej Uniwersytetu Medycznego w Lublinie, a także Instytut Europy Środkowo Wschodniej w Lublinie. Tradycje przemysłowe, szczególnie w odniesieniu do przemysłu środków transportu, maszynowego, chemicznego oraz spożywczego. Predyspozycje do rozwoju BPO z uwagi na dostęp do wykwalifikowanych kadr, przy jednoczesnym niewysokim poziomie oczekiwań płacowych. Za sektory wysokiej szansy w województwie lubelskim uważa się: Elektroniczny. Elektromaszynowy. Chemiczny. Spożywczy. Strona 55 z 123

Charakterystykę gospodarki województwa lubelskiego przedstawia poniższa tabela: Tabela 11 Ogólna charakterystyka gospodarki województwa lubelskiego Wyszczególnienie Województwo lubelskie Polska Potencjał rynkowy Udział % województwa w wielkości krajowej PKB per capita w 2012 r. (zł/osoba) 28374,6 41439,1 - Liczba ludności (stan na 31.12.2012) 2156150 38495659 5,6% Potencjał zasobów pracy Absolwenci szkół wyższych 2013 r. (osoby) 27326 454986 6,0% Absolwenci szkół średnich 2013 r. (osoby) 17420 271333 6,4% Liczba pracujących w 2013 r. (osoby) 958 15568 6,2% Struktura pracujących w 2013 r. sektor rolniczy 26,5% sektor przemysłowy 21,8% sektor usługowy 51,7% 12,0% 30,5% 57,5% Nakłady inwestycyjne i kapitał spółek z udziałem kapitału zagranicznego w województwie Nakłady inwestycyjne w 2012 r. (mln zł) 520,4 79942,6 0,7% Kapitał spółek w 2012 r. (mln zł) 1526,0 206992,3 0,7% SSE Mielecka SSE Starachowicka SSE Tarnobrzeska Specjalne strefy ekonomiczne w województwie Wyróżnione powiaty i gminy wg PAI1_GN Powiaty Klasa A m. Biała Podlaska, m. Chełm, m. Zamość, m. Lublin Klasa B łęczyński Gminy Klasa A Zamość (m), Świdnik (m), Lublin (m), Chełm (m), Klasa B Kraśnik (m), Lubartów (m), Puławy (1), Tomaszów Lubelski (m), Łuków (m), Radzyń Podlaski (m), Biała Podlaska (m), Włodawa (m), Biłgoraj (m), Rejowiec Fabryczny (m), Międzyrzec Podlaski (m), Puchaczów (w), Łęczna (m-w) Stoczek Łukowski (m), Krasnystaw (m), Terespol (m), Dęblin (m), Hrubieszów (m), Wólka (w), Lubartów (w), Niemce (m), Jastków (w), Poniatowa (m-w), Janów Objaśnienia: (m) gmina miejska, (w) gmina wiejska, (m-w) gmina miejsko-wiejska PAI potencjalna atrakcyjność inwestycyjna (zespół regionalnych walorów lokalizacyjnych, które mają wpływ na osiąganie celów inwestora (np. w postaci kształtowania się kosztów prowadzonej działalności gospodarczej, przychodów ze sprzedaży, rentowności netto oraz konkurencyjności danej inwestycji). Lubelski (m-w), Parczew (m-w), Kazimierz Dolny (mw) Strona 56 z 123

RAI rzeczywista atrakcyjność inwestycyjna (zdolność regionu do wykreowania satysfakcji klienta inwestora i wywoływania absorpcji kapitału finansowego i rzeczowego w formie inwestycji, można ją mierzyć za pomocą efektywności poniesionych nakładów kapitału) Źródło: Atrakcyjność inwestycyjna regionów 2014 województwo lubelskie Województwo lubelskie w świetle opracowań atrakcyjności inwestycyjnej w kraju zajmuje jedno z ostatnich miejsc - 15 z 16 województw (według PAIiIZ Atrakcyjność inwestycyjna regionów 2014. Raport syntetyczny ). Poziom potencjalnej atrakcyjności inwestycyjnej regionu dla gospodarki narodowej oraz sekcji stanowiących trzon gospodarki (C - przemysł przetwórczy, G - handel i naprawy, I turystyka i gastronomia, M działalność profesjonalna, naukowa i techniczna) określono jako F (gdzie A oznacza najwyższy poziom). Do województw o najwyższej potencjalnej atrakcyjności inwestycyjnej należą dolnośląskie i mazowieckie. Dla szczegółowego zobrazowania potencjalnej atrakcyjności inwestycyjnej województw dla gospodarki narodowej oraz wybranych sekcji poniżej zamieszczono tabelę prezentującą zbiorcze zestawienie wskaźników atrakcyjności inwestycyjnej dla województw w Polsce. Tabela 12 Potencjalna atrakcyjność inwestycyjna województw dla gospodarki narodowej oraz wybranych sekcji PAI1_GN PAI1_GN PAI1_C PAI1_G PAI1_I PAI1_M Działalność Województwo Gospodarka Gospodarka Hotele i profesjonalna, Przemysł Handel narodowa narodowa restauracje naukowa i techniczna Dolnośląskie 0,39 A A A B A Kujawsko-Pomorskie 0,29 C C E D D Lubelskie 0,17 F F F F F Lubuskie 0,23 E E D C D Łódzkie 0,29 C C D E D Małopolskie 0,32 C C B B C Mazowieckie 0,4 A A A A A Opolskie 0,22 E E D E D Podkarpackie 0,23 E E E E D Podlaskie 0,2 F F F E E Pomorskie 0,34 B C B A B Śląskie 0,41 A A B C A Świętokrzyskie 0,16 F F F F F Warmińsko-Mazurskie 0,24 E E C C E Strona 57 z 123

Wielkopolskie 0,31 C C C D B Zachodniopomorskie 0,34 B B B A B Źródło: Atrakcyjność inwestycyjna regionów 2014. Raport syntetyczny Z kolei potencjalna atrakcyjność powiatu krasnostawskiego, na terenie którego położona jest Gmina Gorzków, pośród pozostałych powiatów województwa lubelskiego z uwzględnieniem najbardziej atrakcyjnych sekcji (C - przemysł przetwórczy, G - handel i naprawy, I turystyka i gastronomia, M działalność profesjonalna, naukowa i techniczna) została określona jako przeciętna (poziom E), jednakże powiat krasnostawski zlokalizowany jest w bezpośredniej bliskości powiatu świdnickiego którego potencjalna atrakcyjność inwestycyjna została określona dość wysoko poziom C. Rysunek 13 Zróżnicowanie przestrzenne potencjalnej atrakcyjności inwestycyjnej powiatów województwa lubelskiego z uwzględnieniem najbardziej atrakcyjnych sekcji Źródło: Atrakcyjność inwestycyjna regionów 2014. Raport syntetyczny Strona 58 z 123

Podobnie przedstawia się sytuacja, jeżeli chodzi o ocenę potencjalnej atrakcyjności Gminy Gorzków pośród pozostałych gmin województwa lubelskiego z uwzględnieniem najbardziej atrakcyjnych sekcji (C - przemysł przetwórczy, G - handel i naprawy, I turystyka i gastronomia, M działalność profesjonalna, naukowa i techniczna). Potencjalna atrakcyjność Gminy Gorzków została określona jako przeciętna (poziom E). Niemniej jednak Gmina Gorzków zlokalizowana jest w bezpośredniej bliskości jednostek samorządu terytorialnego, których potencjalna atrakcyjność inwestycyjna została określona wysoko: gmina wiejska Krasnystaw (poziom C), gmina miejska Krasnystaw (poziom B, ponadprzeciętne oceny dla sekcji: C i G), co obrazuje poniższy rysunek. Rysunek 14 Zróżnicowanie przestrzenne potencjalnej atrakcyjności inwestycyjnej gmin województwa lubelskiego z uwzględnieniem najbardziej atrakcyjnych sekcji Źródło: Atrakcyjność inwestycyjna regionów 2014. Raport syntetyczny Strona 59 z 123

Na terenie województwa lubelskiego funkcjonują trzy specjalne strefy ekonomiczne: SSE Mielecka, podstrefa: m. Lubartów, m. Lublin, m. Radzyń Podlaski, m. Zamość. SSE Starachowicka podstrefa: m. Puławy. SSE Tarnobrzeska podstrefa: gm. Horodło, gm. Janów Lubelski, gm. Łuków, gm. Poniatowa, gm. Ryki, gm. Tomaszów Lubelski, m. Kraśnik, m. Tomaszów Lubelski, m. Łuków. Rysunek 15 Rozmieszczenie specjalnych stref ekonomicznych na terenie województwa lubelskiego Źródło: Atrakcyjność inwestycyjna regionów 2014. Raport syntetyczny Strona 60 z 123

1.4.1 Główni pracodawcy STRATEGIA ROZWOJU GMINY GORZKÓW Na terenie Gminy Gorzków nie ma zlokalizowanych dużych zakładów pracy zatrudniających mieszkańców. Przeważają jednoosobowe podmioty gospodarcze oraz firmy rodzinne niezatrudniające pracowników. Główne obszary działalności to handel detaliczny i usługi (głównie w branży: skupu owoców, drzewnej i remontowo-naprawczej). Największymi pracodawcami z sektora publicznego są: Urząd Gminy Gorzków wraz z podległymi jednostki organizacyjnymi tj. szkoły Gimnazjum i Szkoła Podstawowa oraz Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej w Gorzkowie-Osadzie. 1.4.2 Struktura podstawowych branż gospodarki Jak wynika z danych Głównego Urzędu Statystycznego w Gminie Gorzków występuje duże rozdrobnienie w sferze rodzajów prowadzonej działalności gospodarczej. Liczba podmiotów gospodarczych na omawianym obszarze w ciągu ostatnich sześciu lat wzrosła, ze 108 w 2009 r. do 143 w 2014 r., a więc o 35 podmiotów gospodarczych (32,4%). Szczegółowe zestawienie dotyczące ilości podmiotów gospodarczych wg klasyfikacji PKD 2007 przedstawia poniżej zaprezentowana tabela. Tabela 13 Ilość podmiotów gospodarczych w Gminie Gorzków wg klasyfikacji PKD 2007 Sekcja PKD 2007 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Ogółem 108 120 119 125 132 143 A - rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo 7 10 10 9 10 11 C - przetwórstwo przemysłowe 4 4 4 6 6 7 F- budownictwo 4 6 2 4 7 7 G - handel hurtowy i detaliczny, naprawa pojazdów samochodowych, włączając 44 49 49 49 52 59 motocykle H - transport i gospodarka magazynowa 11 10 7 7 6 5 I - działalność związana z zakwaterowaniem i usługami 1 1 1 3 3 1 gastronomicznymi J - informacja i komunikacja 0 0 1 1 0 0 K - działalność finansowa i ubezpieczeniowa L - działalność związana z obsługą rynku nieruchomości M - działalność profesjonalna, naukowa i techniczna N - działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca 6 7 7 7 9 11 3 3 3 3 3 3 5 6 5 5 4 7 1 1 2 1 2 1 Strona 61 z 123

O - administracja publiczna i obrona narodowa, obowiązkowe zabezpieczenia 4 4 4 4 4 4 społeczne P - edukacja 4 3 3 3 2 2 Q - opieka zdrowotna i pomoc społeczna 2 2 2 2 2 2 R- działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją 2 2 4 5 5 5 S - pozostała działalność usługowa i T - gospodarstwa domowe zatrudniające 10 12 15 16 17 18 pracowników Źródło: Opracowanie własne na podst. danych GUS Z analizy danych dotyczących podmiotów gospodarczych w Gminie Gorzków według sekcji PKD 2007 wynika, że pod koniec 2014 r. na jej terenie dominowały przedsiębiorstwa prowadzące działalność w zakresie: G - handlu hurtowego i detalicznego, napraw pojazdów samochodowych, włączając motocykle 41,3%. S - pozostałej działalności usługowej i T - gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników 12,6%. K - działalności finansowej i ubezpieczeniowej 7,7 %. A - rolnictwa, leśnictwa, łowiectwa i rybactwa 7,7%. Wykres 4 Liczba podmiotów gospodarczych w Gminie Gorzków w 2014 r. wg klasyfikacji PKD 2007 0 10 20 30 40 50 60 70 A C F G H I J K L M N O P Q R S i T 1 0 1 2 2 3 4 5 5 7 7 7 11 11 18 59 Źródło: Opracowanie własne na podst. danych GUS Strona 62 z 123

1.4.3 Ilość podmiotów gospodarczych STRATEGIA ROZWOJU GMINY GORZKÓW Dominującym sektorem działalności gospodarczej na terenie Gminy Gorzków jest rolnictwo indywidualne. Produkcja rolna jest głównym źródłem utrzymania większości mieszkańców Gminy. Sektor ten przeżywa duże trudności w związku ze spadkiem opłacalności produkcji rolniczej, co bezpośrednio wpływa na poziom zamożności mieszkańców. Jednakże dynamika liczby podmiotów gospodarczych na terenie Gminy Gorzków wskazuje na ich stopniowy wzrost od 2011 r. Wykres 5 Dynamika liczby podmiotów gospodarczych w Gminie Gorzków w latach 2008-2014 160 140 120 100 80 60 40 20 108 120 119 125 132 143 0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Źródło: Opracowanie własne na podst. danych GUS Struktura własnościowa podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON działających na terenie Gminy Gorzków wskazuje na znaczną przewagę sektora prywatnego nad sektorem publicznym. Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że na koniec 2014 r. na terenie Gminy Gorzków funkcjonowało 143 podmioty gospodarki narodowej, z czego w sektorze prywatnym 137 podmiotów, a jedynie 6 w sektorze publicznym (z czego 4 stanowią samorządowe jednostki prawa budżetowego). Charakterystykę podmiotów gospodarki narodowej wpisanych do rejestru REGON w Gminie Gorzków, uwzględniającą podział wg sektorów własnościowych (sektor publiczny, sektor prywatny) obrazuje poniższa tabela. Strona 63 z 123

Tabela 14 Podmioty gospodarki narodowej wpisane do rejestru REGON w Gminie Gorzków w latach 2008-2014 Podmioty wg sektorów własnościowych Sektor prywatny - osoby fizyczne prowadzące 80 83 94 92 97 104 113 działalność gospodarczą Sektor prywatny - spółki handlowe 0 0 1 1 1 2 2 Sektor prywatny - spółdzielnie 3 3 3 3 3 3 3 Sektor prywatny - stowarzyszenia i 0 0 0 0 0 1 1 organizacje społeczne Źródło: Opracowanie własne na podst. danych GUS Stopień rozwoju przedsiębiorczości obrazuje wskaźnik podmiotów wpisanych do rejestru REGON na 10 000 ludności, który dla Gminy Gorzków w 2014 r. wyniósł 395. Jest on zdecydowanie niższy od wskaźnika dla powiatu krasnostawskiego (563) i niższy w stosunku do województwa lubelskiego (799). Przedsiębiorczość mierzy się również wskaźnikiem liczby osób prowadzących działalność gospodarczą na 1000 mieszkańców w wieku produkcyjnym. Dla Gminy Gorzków wskaźnik ten osiągnął wartość 67,9, czyli również zdecydowanie mniej niż średnia dla powiatu krasnostawskiego (92,1) oraz średnia dla województwa lubelskiego (128). 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Podmioty gospodarki narodowej ogółem 104 108 120 119 125 132 143 Sektor publiczny - ogółem 9 9 8 8 8 6 6 Sektor publiczny - państwowe i samorządowe jednostki prawa 7 7 6 6 6 4 4 budżetowego Sektor prywatny - ogółem 95 99 112 111 117 126 137 Tabela 15 Podmioty gospodarki narodowej w 2014 r. - wskaźniki Województwo lubelskie Powiat krasnostawski Gmina Gorzków Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. 799 563 395 ludności Podmioty na 1000 mieszkańców w wieku 128 92,1 67,9 produkcyjnym Źródło: Opracowanie własne na podst. danych GUS Strona 64 z 123

1.4.4 Rolnictwo Dominującym działem gospodarki gminnej jest rolnictwo. W zakresie użytkowania ziemi na ogólną powierzchnię 9668,1490 ha, użytki rolne stanowią aż 9132,9698 ha, z czego na grunty orne 7544,7226 ha, sady 175,1091ha, łąki 349,9186 ha, pastwiska 70,1706 ha, lasy i grunty leśne 993,0489 ha oraz pozostałe grunty nieużytki - 535,1792 ha. Gleby występujące na terenie Gminy Gorzków należą do obszaru o najwyższej wartości rolniczej przestrzeni produkcyjnej. W Gminie przeważają gleby III i IV klasy bonitacyjnej, których udział w gruntach ornych wynosi ponad 80%. Na terenie Gminy dominuje model gospodarstw rodzinnych zorientowanych na produkcję zbóż, buraków cukrowych i rzepaku. Mniejsze znaczenie odgrywa hodowla. Około 45% mieszkańców Gminy pracuje w rolnictwie prowadząc indywidualne gospodarstwa o małej i średniej powierzchni. Na przestrzeni ostatnich latach znacznie rozwinęło się sadownictwo oraz uprawa owoców miękkich (jabłka, maliny, truskawki, porzeczki). Tabela 16 Użytkowanie gruntów na terenie Gminy Gorzków (w ha) Pozycja Ogółem Powierzchnia ogółem (ha) 9668,1490 Powierzchnia użytków rolnych ogółem 9132,9698 Grunty orne 7544,7226 Sady 175,1091 Łąki 349,9186 Pastwiska 70,1706 Lasy i grunty leśne 993,0489 Pozostałe grunty i nieużytki 535,1792 Źródło: UG Gorzków Według analizy danych z Powszechnego Spisu Rolnego 2010 na obszarze Gminy Gorzków funkcjonowało 915 gospodarstw rolnych, z czego 857 prowadziło działalność rolniczą (93,7%). Tabela 17 Struktura gospodarstw rolnych w Gminie Gorzków na tle powiatu krasnostawskiego (wg Powszechnego Spisu Rolnego 2010) Gmina Liczba gospodarstw rolnych ogółem prowadzących dział. rolniczą Struktura powierzchni gospodarstw rolnych do 1 ha Powiat 10515 10135 2258 3953 2488 908 908 krasnostawski Źródło: Opracowanie własne na podst. danych GUS (PSR, 2010) 1 5 ha 5 10 ha 10-15 ha powyżej 15 ha Gmina Gorzków 915 857 171 289 248 116 91 Strona 65 z 123

W strukturze gospodarstw rolnych zdecydowanie dominują małe gospodarstwa rolne o powierzchni od 1 do 5 ha, których liczba wynosiła 289 szt. (31,6%) i średnie gospodarstwa rolne o powierzchni od 5 do 10 ha, których liczba wynosiła 248 szt. (27,1%). Uwagę zwraca również duża liczba gospodarstw rolnych o powierzchni do 1 ha, które stanowią 18,7% zasobów obszaru Gminy Gorzków. W strukturze agrarnej opisywanego obszaru najmniejszy udział miały duże gospodarstwa rolne, których powierzchnia wynosiła od 10-15 ha 116 sz. (12,7 % wszystkich gospodarstw rolnych) oraz gospodarstwa powyżej 15 ha 91 szt., stanowiące 9,9 % gospodarstw rolnych funkcjonujących na terenie Gminy Gorzków. Wg danych z Powszechnego Spisu Rolnego 2010 liczba gospodarstw rolnych ogółem działających na terenie Gminy Gorzków stanowiła jedynie 8,7% gospodarstw rolnych powiatu krasnostawskiego. Podobnie sytuacja wyglądała, jeżeli chodzi o liczbę gospodarstw rolnych prowadzących działalność rolniczą z terenu Gminy Gorzków, które stanowiły 8,5% gospodarstw rolnych prowadzących działalność rolniczą z terenu powiatu krasnostawskiego. Wykres 6 Struktura gospodarstw rolnych w Gminie Gorzków (wg Powszechnego Spisu Rolnego 2010) 91 171 116 248 289 do 1 ha 1 5 ha 5 10 ha 10-15 ha powyżej 15 ha Źródło: Opracowanie własne na podst. danych GUS (PSR, 2010) Strona 66 z 123

1.4.5 Turystyka Walory krajobrazowe oraz przyrodnicze stwarzają podstawy do rozwoju turystyki na obszarze Gminy Gorzków, co może być jednym ze sposobów przeciwdziałania bezrobociu i bodźcem do rozwoju przedsiębiorczości w sferze turystyczno-usługowej. Rzeźba terenu daje możliwości do uprawiania sportów zimowych, jak również turystyki konnej i pieszej. Klimat, który charakteryzuje się największym usłonecznieniem w Polsce, a także długo utrzymująca się pokrywa śnieżna w zimie, predysponuje do przyjazdu turystów na teren Gminy. Atutem Gminy niewątpliwie jest dogodne położenie komunikacyjne przy drodze wojewódzkiej Krasnystaw Kraśnik oraz rozwinięta sieć dróg lokalnych. Dojazd samochodem do Lublina, czy do portu lotniczego w Świdniku zajmuje nie więcej niż 60 min. Gmina Gorzków to obszar o dużych wartościach przyrodniczych i kulturowych. Gminę przecina rzeka Żółkiewka, która stanowi dopływ Wieprza. Dolina rzeki wypełniona torfami musiała stanowić w przeszłości trudną do pokonania zaporę, zwłaszcza w okresie wiosennych roztopów. Rysunek 16 Panorama miejscowości Wielobycz Źródło: UG Gorzków Strona 67 z 123

Przez teren Gorzkowa prowadził ważny szlak handlowy z Małopolski w kierunku Lwowa. Obecnie dolina rzeki wraz ze zbiornikami wodnymi w Gorzkowie i Wielobyczy może być wykorzystana do celów rekreacyjnych i turystycznych. Walorem Gminy Gorzków jest też bogata rzeźba terenu, zwłaszcza w rejonie Wielobycz-Olesin- Bobrowe-Wielkopole oraz brak procesów urbanizacyjnych na znaczną skalę. Liczne wąwozy i parowy, różnice wysokości tworzą charakterystyczny i rzadki obszar przyrodniczo-krajobrazowy, który z jednej strony powinien zostać poddany ochronie systemowej, a z drugiej daje podstawy do wykorzystania w celach promocji Gminy, jako miejsca rekreacji i zamieszkania. Poza zasobami przyrodniczymi Gmina Gorzków posiada walory kulturowe, dowodzące bogatej przeszłości Gorzkowa. Są to obiekty sakralne i świeckie, będące licznych wzmianek w opracowaniach naukowych. W wieku XV i XVII funkcjonowały tutaj rody, których przedstawiciele zajmowali najwyższe stanowiska Królestwie Polskim i Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Wreszcie w ziemi gorzkowskiej urodziło się wielu patriotów, będących przykładem bezgranicznego poświecenia dla dobra Polski. Jest wielka potrzeba pamięci o tych postaciach, konieczność ich upamiętnienia, zachowanie tego, co wartościowe. Ma to również duży potencjał promocyjny, przyciągający skupiający uwagę ludzi z zewnętrz na obszarze Gorzkowa. Nasycenie tego miejsca gospodarstwami agroturystycznymi, obiektami noclegowymi, restauracjami, które umiejętnie połączyłyby elementy lokalnego dziedzictwa i współczesności oraz rozwój podstawowej infrastruktury pieszej i rowerowej, rekreacyjnej i sportowej, mogłoby zapewnić aktywizację tego regionu. 1.4.6 Identyfikacja podstawowych problemów Na podstawie analizy danych dotyczących zagadnień z obszaru Strefa gospodarcza dokonano identyfikacji podstawowych problemów rozwoju Gminy Gorzków w tym zakresie. Najistotniejsze problemy zostały przedstawione i skategoryzowane pod względem ważności w poniższej tabeli. Tabela 18 Strefa gospodarcza identyfikacja podstawowych problemów Problem Typowo rolniczy charakter Gminy - brak istotnych pracodawców poza rolnictwem. Niska dochodowość działalności rolniczej. Brak odpowiednio rozwiniętej infrastruktury turystycznej. Niewykorzystany potencjał turystyczny. Kategoria ważności Niewystarczająca promocja walorów kulturowych i przyrodniczy Gminy. II Objaśnienia: Stopniowanie ważności: I ważne problemy; II ważniejsze problemy; III- najważniejsze problemy III III III III Strona 68 z 123

1.5 Infrastruktura techniczna 1.5.1 Infrastruktura komunikacyjna i transportowa Infrastruktura drogowa Drogą odgrywającą najważniejszą rolę w transporcie jest droga wojewódzka nr 842 o długości 10,623 km łącząca Krasnystaw Gorzków Wysokie - Rudnik Szlachecki. Ogólna długość dróg na terenie Gminy Gorzków wynosi 84,623 km, z czego 60,732 km jest utwardzonych. Na terenie Gminy znajdują się drogi powiatowe o łącznej długości 44 km, z których 39 km jest utwardzona, łączą one większość miejscowości z terenu Gminy z drogą wojewódzką. Drogi gminne o długości 30 km, z czego tylko 10,5 km jest utwardzona asfaltem, uzupełniają system komunikacyjny 14. Tabela 19 Wykaz dróg z terenu Gminy Gorzków (stan na sierpień 2015 r.) Lp. Nr drogi Przebieg drogi 1 109676 L dr.pow.2128l Antoniówka - Kol. Orchowiec - dr.pow.3104l 2 109711 L dr.woj.842 - Wielkopole - Widniówka (koniec zabudowy) 3 109712 L dr.woj.842 - Wielkopole - Wiśniów - Piaski Szlacheckie - dr.pow.3114l 4 109713 L dr.woj.842 Gorzków-Osada - Gorzków - Góry - Wiśniów - dr.gm.109712l 5 109714 L dr.woj.842 - Chorupnik - dr.pow.3105l Gorzków 6 109715 L dr.woj.842 - do końca Kol. Borów 7 109716 L dr.pow.3105l - przez wieś Kol. Czysta Dębina 8 109717 L dr.pow.2128l Antoniówka - Bogusław 9 109718 L dr.pow.2126l Orchowiec - dr.gm.109719l 10 109719 L dr.pow.3117l Orchowiec - gr. gminy Rybczewice (Izdebno) 11 109720 L dr.gm.109719l - Orchowiec - dr.pow.3117l 12 109721 L dr.pow.3119l Olesin - Kol. Wielobycz - dr.woj.842 13 109722 L dr.pow.3105l Gorzków-Osada (w kier. wagi buraków) 14 109723 L dr.pow.2126l - Felicjan - dr.pow.3118l (Bobrowe) 15 109724 L dr.pow.2126l - Felicjan - Wirtka 16 109725 L dr.pow.3116l - przez wieś Baranica 17 109726 L dr.gm.109717l - Bogusław (do lasu) 18 109727 L dr.gm.109717l - Bogusław (do lasu) 19 109728 L dr.gm.109715l - Kol. Borów - Borów (dr.woj.842) 20 109729 L dr.woj.842 - Chorupnik - Kol. Chorupnik dr.pow.3114l 21 109730 L dr.gm.109713l - Góry (koniec zabudowań) 22 109731 L Gorzków-Osada ul. Nadrzeczna (dr.woj.842 - koniec zabudowań) 23 109732 L Gorzków-Osada ul. Rynkowa (w stronę kościoła) 14 Plan gospodarki niskoemisyjnej w Gminie Gorzków na lata 2015-2020, s. 20 Strona 69 z 123

24 109733 L Gorzków-Osada ul. Nowa (dr.woj.842 - dr.gm.109734l) 25 109734 L Gorzków-Osada ul. Partyzantów (ul. Rynkowa - dr.pow.3105l) 26 109735 L Gorzków-Osada ul. Cicha (ul. Nadrzeczna - dr.woj.842) 27 109736 L dr.pow.3118l - przez wieś Bobrowe 28 109737 L dr.gm.109712l - koniec zabudowy wsi Wiśniów droga położona na działkach o numerach ewidencyjnych: 401, 361 obręb Piaski 29 110030 L Szlacheckie oraz 833, 453, 999 obręb Wiśniów, na odcinku od drogi powiatowej 3114L - Piaski Szlacheckie - Wiśniów - do drogi gminnej 109712L droga położona na działkach o numerach ewidencyjnych: 962 obręb Wielkopole, 30 110031 L 526 obręb Gorzków-Osada oraz 1531/2 obręb Gorzków-Wieś, na odcinku od drogi wojewódzkiej 842 - Wielkopole - Felicjan - do drogi powiatowej 2126L 31 110032 L droga położona na działce o numerze ewidencyjnym: 87 obręb Bobrowe, na odcinku od drogi powiatowej 3118L - Bobrowe - do drogi powiatowej 3119L 32 110033 L droga położona na działce o numerze ewidencyjnym 169 obręb Wielobycz, na odcinku od drogi powiatowej 3118L - Wielobycz - do drogi gminnej 109721L droga położona na działkach o numerach ewidencyjnych: 443, 284, 307 obręb 33 110072 L Czysta Dębina Kolonia; 219 obręb Baranica; 400, 216/2 obręb Bogusław od drogi powiatowej nr 3105L Czysta Dębina-Baranica-Bogusław do drogi gminnej nr 109727L 34 110073 L droga położona na działkach o numerach ewidencyjnych: 174, 70 obręb Góry od drogi powiatowej nr 3114L Chorupnik - Góry do drogi wojewódzkiej nr 842 35 110074 L droga położona na działkach o numerach ewidencyjnych; 426, 425 obręb Olesin od drogi gminnej nr 109721L Olesin do granicy Gminy 36 110075 L droga położona na działkach o numerach ewidencyjnych: 181/3, 155 obręb Bobrowe od drogi powiatowej nr 3118L Bobrowe do drogi gminnej nr 110032L Źródło: http://www.zdw.lublin.pl/wykaz_drog_p_89.html W latach 2011-2015 przeprowadzono szereg modernizacji i remontów dróg, które znaczenie zwiększyły poprawę bezpieczeństwa na terenie Gminy Gorzków, jednak wciąż istnieje potrzeba przeprowadzenia wielu zadań związanych z poprawą dostępności komunikacyjnej Gminy i jakości dróg. Wykaz inwestycji z zakresu modernizacji dróg zrealizowanych przez Gminę Gorzków w latach 2011 2015 15 : Modernizacja drogi dojazdowej do gruntów rolnych w miejscowości Borów w km 0+000 0+527 I etap Wartość inwestycji (umowa z wykonawcą) wyniosła 167 346, 98 zł., wartość dotacji Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych wyniosła 60 000, 00 zł. Środkami FOGR dysponuje Województwo Lubelskie. Zakres rzeczowy: roboty ziemne koryto - 2 108 m 2 ; wykonanie podsypki piaskowej grubości 10 cm 2 108 m 2 ; nawierzchnia z płyt typu JOMB m 2-1 054 m 2 ; umocnienie przestrzeni między płytami i pobocza z kruszyw łamanych gr. 12 cm - 1 054 m 2. 15 UG Gorzków, wykaz na podstawie: http://gorzkowskie.eu/inwestycje Strona 70 z 123

Modernizacja drogi dojazdowej w m. Bogusław, nr dz. 144 w km 0+179 0+984 o długości odcinka 805 m Wartość inwestycji (umowa z wykonawcą) wyniosła 182 400, 48 zł. Wykonano: profilowanie i zagęszczanie istniejącego podłoża 2978,5 m 2 ; warstwa górna podbudowy z kruszyw łamanych 2978,5 m 2 ; warstwa wyrównawcza z mieszanki mineralno- bitumiczno asfaltową gr. 2 cm 2817,5 m 2 (135,24 t); skropienie emulsją asfaltową 2817,5 m 2 ; nawierzchnia z mieszanki mineralnobitumiczno asfaltową gr. 3 cm 2817,5 m 2 ; umocnienie pobocza z kruszyw łamanych szer. 30 cm, gr. 10 cm - 483 m 2. Partycypacja przy modernizacji dróg powiatowych i wojewódzkich Udzielono pomocy finansowej w formie dotacji dla powiatu krasnostawskiego na przebudowę drogi powiatowej Nr 3116L Orchowiec-Baranica Czysta Dębina o długości 0,590 km w kwocie 131 569,41 zł. Została wykonana dokumentacja techniczna oraz wykonane mapy do sporządzenia projektu za łączna kwotę 13 097,00 zł. Remont nawierzchni drogi gminnej Nr 109676 w miejscowości Antoniówka od 0+373 km do 0+877 km o długości 504 m i szerokości pasa drogowego 6 m Wartość inwestycji (umowa z wykonawcą) wyniosła 70 354,73 zł. Zakres rzeczowy obejmował: mechaniczne profilowanie istniejącej nawierzchni z kruszywa łamanego do wymaganego profilu 1562,40 m 2 ; ułożenie warstwy z mieszanki mineralno-bitumicznej asfaltowej o gr. 2 cm (warstwa wiążąca) 1512,00 m 2 oraz nawierzchni z mieszanek mineralno-bitumicznych asfaltowych o grubości 3 cm (warstwa ścieralna) 1512,00 m 2. Regulacja poboczy z umocnieniem przy krawędzi jezdni kruszywem łamanym 0/31,5 (obustronnie), śr gr. 10 cm i szerokość 30 cm 302,40 m 2, plantowanie gruntu na poboczach do wymaganego spadku poprzecznego 201,60 m 2. Remont nawierzchni drogi gminnej Nr 109715 L w miejscowości Kolonia Borów od 0+266 do 1+052 km o długości 786 m i szerokości pasa drogowego 5 m Wartość inwestycji (umowa z wykonawcą) wyniosła 149 798,90 zł. Zadanie obejmowało: wyrównanie istniejącej podbudowy kruszywem łamanym do wymaganego profilu 290,82 m 3 ; ułożenie warstwy z mieszanek mineralno-bitumicznych asfaltowych o grubości 2 cm (warstwa wiążąca) 2751,00 m 2 oraz nawierzchni z mieszanek mineralno-bitumicznych asfaltowych o grubości 3 cm (warstwa ścieralna) 2751,00 m 2 ; umocnienie kruszywem łamanym 0/31,5 poboczy przy krawędzi jezdni śr. gr. 15 cm i szerokości 30 cm (obustronnie) 471,60 m 2 ; uzupełnienie i plantowanie pobocza gruntowego min. 20 cm 786,00 m 2. Strona 71 z 123

Modernizacja drogi gminnej, dojazdowej do gruntów rolnych, położonej na dz. nr 982/2 i 1821 w miejscowości Chorupnik, gmina Gorzków w km 0+100 0+510 o długości odcinka 0,41 km Wartość inwestycji (umowa z wykonawcą) wyniosła 129 396,00 zł., a wartość dofinansowania ze środków FOGR 80 000,00 zł. Zakres rzeczowy obejmował: profilowanie istniejącej zdeformowanej nawierzchni pod warstwy konstrukcyjne projektowanej nawierzchni 1066,00 m 2 ; roboty ziemne 193,93 m 3 ; wykonanie podbudowy składającej się z: warstwy odcinającej z piasku zagęszczonej mechanicznie o grubości 10 cm 1066 m 2 ; warstwy podsypkowej cementowo-piaskowej zagęszczonej mechanicznie o gr. 10 cm 820 m 2 ; warstwy podsypkowej cementowo-piaskowej zagęszczonej mechanicznie o gr. 5 cm 246,00; wykonanie nawierzchni z płyt wielootworowych - 820 m 2 ; odwodnienie: ścieki z elementów betonowych gr. 15 cm na podsypce cementowo-piaskowej 410,00 m.; pobocza: koryta gł. 10 cm o szerokości 20 cm wykonywane na poszerzeniach przy krawędzi jezdni 164,00 m 2 ; profilowanie i zagęszczanie podłoża, podbudowa 164,00 m 2. Remont drogi gminnej w miejscowości Widniówka w km 1+657-2+337 długość odcinka 0,68 km Wartość zadania wyniosła 41 061,27 zł. Wkład finansowy Gminy 29 307,13 zł. W ramach realizacji zadań własnych poniesiono również wydatki na zakup kruszywa materiałów na potrzeby bieżącego utrzymania dróg gminnych w kwocie ok. 100 000,00 zł. Partycypacja przy modernizacji dróg powiatowych i wojewódzkich Udzielono pomocy finansowej w formie dotacji dla powiatu krasnostawskiego na przebudowę drogi powiatowej Nr 3117 Łopiennik Górny-Orchowiec o łącznej długości 1,264 km. Gmina współfinansowała drogę na poziomie 50 % inwestycji, w kwocie 199 886,98 zł. Remont chodnika w miejscowości Gorzków-Osada w ciągu drogi wojewódzkiej nr 842 w km 54+810 55+096,00 286 mb. Zadanie wykonywane wspólnie z Zarządem Dróg Wojewódzkich w Lublinie przy współfinansowaniu Gminy Gorzków na poziomie 60% inwestycji, w kwocie 154 752,00 zł. Modernizacja drogi gminnej dojazdowej do gruntów rolnych w m. Gorzków-Wieś, nr działki 413, km 0+402 0+740 Szczegółowy zakres rzeczowy inwestycji zawierał: wyrównanie istniejącego profilu przez mechaniczne profilowanie pod warstwy konstrukcyjne projektowanej nawierzchni 1216,80 m 2 ; wykonanie warstwy odcinającej z piasku o grubości warstwy 10 cm po zagęszczeniu 1216,80 m 2 ; warstwy podsypkowe cementowo-piaskowe zagęszczane mechanicznie o gr. 10 cm, pod płyty ażurowe żelbetowe o wymiarach 100x75x12,5 cm 676,00 m 2 ; nawierzchnie z płyt wielootworowych (płyty o pow. do 1 m2) budowa, wypełnienie otworów w płytach kruszywem 0/31,5 676,00 m 2 ; wykonanie odwodnienia z elementów betonowych 60x50x15 cm na podsypce cementowo-piaskowej o Strona 72 z 123

gr. 7 cm 338,00 m, utwardzenie poboczy na szerokości 0,5 m przy krawędzi jezdni kruszywem łamanym 0/31,5 o grubości 12 cm ze spadkiem poprzecznym 6% w kierunku jezdni; ręczne plantowanie pozostałej części poboczy gruntowych o szerokości 0,5 m ze spadkiem pobocza utwardzonego 6% - 338,00 m 2. Wartość umowy z wykonawcą wyniosła 96 133, 20 zł, a wielkość dotacji z Funduszu Ochrony Gruntów Rolnych wynosi 40 000,00 zł. Remonty dróg gminnych w miejscowościach: Orchowiec, Felicjan i Gorzków-Osada 1. Remont drogi gminnej nr 109718 L w miejscowości Orchowiec w km 0+000 0+630, długość odcinka 0, 630 km. Profilowanie i zagęszczanie podłoża wykonywane mechanicznie pod warstwy konstrukcyjne nawierzchni w km 0+530 0+630 437, 00 m 2, wyrównanie istniejącej nawierzchni mieszanką mineralno-bitumiczną asfaltową mechanicznie średnio 75 kg/m 2 w km 0+000 0+588 220,79 m 2, nawierzchnie z mieszanek mineralno-bitumicznych asfaltowych o grubości 3 cm (warstwa ścieralna) w km 0+000 0+588-2949,37 m 2, nawierzchnie z mieszanek mineralno-bitumicznych asfaltowych o grubości 5 cm (warstwa ścieralna) w km 0+588 0+630 147 m 2, utwardzenie poboczy kruszywem łamanym średniej grubości 7 cm i szerokości 40 cm 504,00 m 2. Wartość umowy z Wykonawcą 118 482,30 zł. 2. Remont drogi gminnej nr 109724L w miejscowości Felicjan w km 0+000 0+330 o długości odcinka 0, 33 km. Wyrównanie istniejącej nawierzchni mieszanką mineralno-bitumiczno-asfaltową mechanicznie średnio 75 kg/m 2 w km 0+000 0+330 111,96 ton, nawierzchnie z mieszanek mineralno-bitumiczno-asfaltowych o grubości 4 cm (warstwa ścieralna) w km 0,000 0+330 1492,74 m 2, utwardzenie poboczy kruszywem łamanym średniej grubości 7 cm i szerokości po 50 cm 330 m 2. Wartość umowy z Wykonawcą 67 281,17 zł. 3. Remont drogi gminnej nr 109731 L, ul. Nadrzeczna w miejscowości Gorzków-Osada. Profilowanie i zagęszczanie podłoża wykonywane mechanicznie pod warstwy konstrukcyjne nawierzchni w km 0+076-0+245 422, 50 m 2 ; koryta gł. 20 cm wykonywane w gruntach kat. II-IV na poszerzeniach jezdni 169 m 2, warstwa dolna podbudowy z kruszyw łamanych 0/31, 5 gr. 20 cm na poszerzeniu podbudowy 169 m 2, wyrównanie istniejącej podbudowy kruszywem łamanym 0/31, 5 zagęszczonym mechanicznie o gr. 5 cm, - 21,13 m 3,regulacja pionowa studzienek dla urządzeń podziemnych - 11 szt., nawierzchnie z mieszanek mineralno-bitumiczno-asfaltowych o grubości 5 cm (warstwa ścieralna) w km 0+000 0+245 1145,81 m 2 ; utwardzenie poboczy kruszywem łamanym 0/31,5 o gr. 5 cm w km 0+076-0+245 169 m 2.Wartość umowy Wykonawcą 47500,46 zł. Łączna wartość inwestycji, jako suma trzech remontowanych dróg wyniosła 233 263, 93 zł. Strona 73 z 123

Modernizacja drogi gminnej dojazdowej do gruntów rolnych, położonej na działce nr 413 w miejscowości Gorzków-Wieś od km 0-808 do km 1+208 Zakres robót budowlanych wykonano w następującym zakresie: wyprofilowanie istniejącego podłoża pod warstwy konstrukcyjne nawierzchni 1440, 00 m 2,wykonanie warstwy odcinającej z piasku gr. 10 cm 1440, 00 m 2, wykonanie podsypki cementowo-piaskowej 1: 4 gr. 10 cm 1440,00 m 2, ułożenie płyt żelbetowych wielootworowych na podsypce cementowo-piaskowej 800 m 2, ścieki z elementów betonowych gr. 15 cm na podsypce cementowo-piaskowej wg obmiaru 400,00 m, utwardzenie poboczy kruszywem łamanym 0/31,5 grubość 12 cm 400 m 2, plantowanie poboczy gruntowych na szerokości 0,5 m 400,00 m 2. Wartość robót na podstawie umowy ryczałtowej z wykonawcą wynosi 134 704,98 zł. Przebudowa dróg gminnych w miejscowościach Orchowiec i Chorupnik na terenie gminy Gorzków w 2014 r. Przebudowa drogi gminnej w Nr 109714L, droga wojewódzka Nr 842 do drogi powiatowej Nr 3105L w miejscowości Gorzków-Wieś w km 0+010-0+437. Przedmiot zamówienia posiada w swym zakresie: skropienie emulsją asfaltową nawierzchni drogowych (warstwa wiążąca) - 1708, 00 m 2 ; wykonanie nawierzchni z mieszanek mineralno-bitumicznych asfaltowych o grubości 2 cm - 1708, 00 m2, skropienie emulsją asfaltową (międzywarstwowe) - 1708, 00 m 2, wykonanie nawierzchni z mieszanek mineralno-bitumiczno-asfaltowych o grubości 3 cm - 1708, 00 m 2 (warstwa ścieralna), wyrównanie profilu poboczy kruszywem kamiennym 0/31, 5-21, 35 m 3, plantowanie poboczy - 213, 50 m 2. Wartość robót 72 268, 90 zł. Przebudowa drogi gminnej Nr 109719L Orchowiec-Izdebno w miejscowości Orchowiec w km 0+003-0+672, długość odcinka 0, 669 km. Przedmiot zamówienia posiada w swym zakresie: profilowanie podłoża pod warstwy konstrukcyjne nawierzchni - 2425, 50 m 2, warstwa dolna podbudowy z kruszyw łamanych 0/31, 5 o gr. 20 cm - 2425, 50 m 2, nawierzchnie z mieszanek mineralno-bitumicznych asfaltowych o grubości 3 cm (warstwa wiążąca) - 2425, 50 m 2, skropienie emulsją asfaltową (międzywarstwowe) - 2425,50 m 2, wykonanie nawierzchni z mieszanek mineralno-bitumiczno-asfaltowych (warstwa ścieralna) - 2425,50 m 2, wyrównanie poboczy kruszywem łamanym 0/31,5-104,85 m 2, plantowanie poboczy - 334,50 m 2. Wartość robót 199 404,83 zł. Całkowita wartość robót na podstawie umowy ryczałtowej z wykonawca wyniosła 271 673, 73 zł. Przebudowa dróg gminnych nr 109726 L oraz 109727 L w miejscowości Bogusław W ramach zadania wyremontowano dwie drogi gminne w miejscowości Bogusław o łącznej długości 0, 668 km. Wyprofilowano i zagęszczono podłoże pod warstwy konstrukcyjne nawierzchni kruszywem frakcji 0/31, 5; ułożono nawierzchnię z mieszanek mineralno-bitumicznych o grubości do 4 cm oraz utwardzono pobocza kruszywem łamanym. Umowa z wykonawcą została podpisana w dniu Strona 74 z 123

18 maja 2015 r. Wartość robót wyniosła 94 070, 05 zł. Zadanie wykonano w terminie do dnia 31 lipca 2015 r. Modernizacja drogi dojazdowej do gruntów rolnych w miejscowości Borów Zakres rzeczowy inwestycji obejmuje modernizację drogi gminnej dojazdowej do gruntów rolnych w miejscowości Borów, nr działki 1811 km 0+527 0+892 dł. odc. 0, 365 km poprzez: wykonanie robót ziemnych, warstw odcinających z piasku, warstw podsypkowych, cementowo-piaskowych, nawierzchni z płyt wielootworowych typu YOMB oraz utwardzenie poboczy kruszywem. Umowa na realizacje zadania została podpisana w dniu 21 sierpnia 2015 r. Wartość robót wynosi 92 842, 86 zł. Roboty zostały zakończone do dnia 30 września 2015 r. Na przedmiotowe zadanie Gmina uzyskała dofinansowanie w wysokości 40 000, 00 zł. ze środków celowych budżetu Województwa Lubelskiego. Transport zbiorowy Ruch pasażerski w Gminie Gorzków obsługiwany jest przede wszystkim przez komunikację prywatną oraz w coraz mniejszym stopniu przez komunikację autobusową PKS. Usługi przewozowe świadczone są głównie na trasach: Krasnystaw-Gorzków-Żółkiewka. Krasnystaw-Gorzków-Rudnik. Gorzków-Orchowiec-Lublin. W celu realizacji obowiązku zapewnienia dzieciom dowozu do szkół podstawowych i gimnazjalnych Gmina Gorzków aktualnie wykorzystuje zarówno własne busy szkolne oraz korzysta z usług przewozowych prywatnej firmy Przewóz Osób Marta Brzozowska, który realizowany jest na podstawie biletów miesięcznych. Telekomunikacja Na terenie Gminy Gorzków istnieje stacjonarna sieć telekomunikacyjna, będąca własnością Orange S.A. Korzystają z niej także inni operatorzy. Poza telefonią stacjonarną możliwe jest korzystanie z usług wszystkich, działających na rynku polskim operatorów: T-Mobile, Orange, Plus, Play. Dodatkowe usługi oferowane przez operatorów to: Internet, telefon stacjonarny bez linii telefonicznej, TV. W miejscowości Felicjan znajduje się stacja linii radioliniowych, należąca do EmiTel Sp. z o.o., wyposażony w urządzenia nadawcze i nadawczo-odbiorcze, zlokalizowane są tam urządzenia operatorów sieci GSM/UMTS/HSPA dostawców bezprzewodowego Internetu. Od 2015 r. na terenie Strona 75 z 123

Gminy Gorzków działa sieć Internetu szerokopasmowego w oparciu o dwie stacje bazowe LTE w miejscowościach Orchowiec i Gorzków. Właścicielem tej infrastruktury jest Gmina Gorzków. 1.5.2 Infrastruktura ochrony środowiska Infrastruktura wodociągowa Sieć wodociągowa w Gminie Gorzków jest bardzo dobrze rozwinięta. Łączna długość sieci na koniec 2014 r. wynosiła 67,5 km, zaś liczba przyłączy - 1284 sztuk. Pod koniec 2014 r. z sieci wodociągowej w Gminie korzystało 3599 osób, co daje 98,8% ogółu ludności. Tabela 20 Sieć wodociągowa w Gminie Gorzków w latach 2009-2014 Wyszczególnienie Jedn. 2009 2010 2011 2012 2013 2014 Długość czynnej sieci rozdzielczej km 67,5 67,5 67,5 67,5 67,5 67,5 Przyłącza prowadzące do budynków mieszkalnych i szt. 1278 1284 1284 1284 1284 1284 zbiorowego zamieszkania Woda dostarczona gospodarstwom domowym dam3 80,0 74,4 82,0 84,6 80,1 83,5 Ludność korzystająca z sieci wodociągowej osoba 3857 3764 3716 3687 3646 3599 Zużycie wody w gospodarstwach domowych ogółem na 1 m3 20,4 19,3 21,7 22,6 21,6 22,7 mieszkańca Korzystający z instalacji w % ogółu ludności % 98,7 98,7 98,8 98,7 98,8 98,8 Źródło: Opracowanie własne na podst. danych GUS Na terenie Gminy Gorzków zlokalizowane są ujęcia wody w miejscowościach: Czysta Dębina. Gorzków-Osada. Widniówka. Piaski Szlacheckie. Olesin. Orchowiec. Strona 76 z 123

Rysunek 17 Infrastruktura ochrony środowiska w Gminie Gorzków Źródło: Opracowanie własne na podst. danych z UG Gorzków Strona 77 z 123