SYMBOLICZNE SUBKULTURY MŁODZIEŻOWE NA MAZOWSZU. CHARAKTERYSTYKA PRZYNALEŻNOŚCI DO PUNKÓW, SKINHEADÓW I METALI

Kultura i Edukacja 2011, nr 3 (82) ISSN 1230-266X Michał Jan Lutostański Szkoła Wyższa Psychologii Społecznej w Warszawie SYMBOLICZNE SUBKULTURY MŁODZIEŻOWE NA MAZOWSZU. CHARAKTERYSTYKA PRZYNALEŻNOŚCI DO PUNKÓW, SKINHEADÓW I METALI 1. Wstęp Subkultury młodzieżowe nie są obecnie zjawiskiem nowym, ale jednocześnie nie wydają się wystarczająco wyeksploatowane badawczo. W 1975 roku A. Jawłowska pisała, że ruch młodzieży przechodzi w chwili obecnej nowe przeobrażenia. Gromadzą się nowe fakty wymagające rozszerzenia interpretacji. Należałoby więc uzupełnić i rozwinąć zaledwie rozpoczęte wątki 1. Wciąż wydaje się, że temat ten nie został w stu procentach spenetrowany przez nauki społeczne. Dziedziny, których przedstawiciele najczęściej zajmowali się tą tematyką na terenie Polski, to głównie pedagogika oraz kulturoznawstwo. Ta druga dziedzina nauki traktuje subkultury zazwyczaj deskryptywnie, co bez wątpienia jest bardzo przydatne do prowadzenia głębszych analiz. Niektóre z prac pedagogicznych natomiast podchodzą do tych grup wartościująco, lecz również należy uszanować ich wkład w poszerzanie wiedzy. Z kolei prac socjologicznych ukazało się w tej tematyce bardzo niewiele. Jednej z podstawowych książek w tej dziedzinie Subculture, the Meaning of Style D. Hebdige a 2 nie przetłumaczono nawet na język 1 A. Jawłowska, Drogi kontrkultury, Warszawa 1975, s. 315. 2 D. Hebdige, Subculture. The Meaning of the Style, New York 2010.

114 Michał Jan Lutostański polski od 1979 roku, podczas gdy w Stanach Zjednoczonych co roku pojawiają się jej wznowienia. Biorąc pod uwagę małą ilość socjologicznych opisów subkultur w Polsce i ich odmienny charakter w różnych krajach, podjęto próbę zbadania charakterystyki przynależności do wybranych subkultur oraz biografii członkostwa i motywacji. Mając świadomość zmian dokonujących się we współczesnym świecie, jak również szeregu modyfikacji, jakie zaszły także w strukturach subkultur młodzieżowych, postanowiono nie zajmować się nowo powstałymi ruchami typu emo, a raczej zmierzyć się z opisem grup, które można by określić mianem klasycznych. Celem niniejszego artykułu jest więc próba opisania subkultur, które powstawały w latach 70. i 80. XX wieku. Badacz społeczny T. Paleczny używa do ich określenia miana subkultury symboliczne i tak oto charakteryzuje: ich status określony jest przez styl życia członków, sposób ubierania, rodzaj noszonych ozdób oraz uczesania, gatunek preferowanej muzyki, sposób spędzania wolnego czasu, symbole, kody komunikowania. Grupy subkulturowe tego typu opierają się przeważnie na więzi symbolicznej, lecz posiadają wspólne obszary wartości i elementy ideologii prowadzące do podobieństwa reakcji i zachowań 3. Głównymi przedstawicielami tego typu grup są punki, skinheadzi i metale, którzy stanowili przedmiot badań prowadzonych w 2009 roku. Przeprowadzono wówczas 21 wywiadów pogłębionych z członkami tych trzech subkultur młodzieżowych na terenie województwa mazowieckiego. Aby być jednak uczciwym wobec innych badań subkultur młodzieżowych w Polsce w sposób empiryczny, a nie jedynie deskryptywny, przedstawię najpierw kilka ciekawszych przykładów. Będzie to z pewnością lista niepełna, ale próbująca ukazać tło subkulturowe w Polsce. 2. Badania subkultur w Polsce W roku 1996 Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej, przeprowadzając reprezentatywne badania wśród polskiej młodzieży, zapytała dodatkowo o grupy odniesienia. Sposobem samookreślenia, zdefiniowania własnej osoby jest dla wielu młodych ludzi sympatyzowanie czy też pełna identyfikacja z pewnymi wyrazistymi zazwyczaj subkulturowymi grupami. Taki sposób określania własnej tożsamości często także jednocześnie wiąże się z negacją innych grup. W celu odtworzenia mapy autoidentyfikacji uczniów ostatnich klas szkół ponadpodstawowych przedstawiono im listę 21 różnorodnych grup młodzieży mniej lub 3 T. Paleczny, Kontestacja. Formy buntu we współczesnym społeczeństwie, Kraków 1997, s. 168.

Symboliczne subkultury młodzieżowe na Mazowszu 115 bardziej sformalizowanych z prośbą, by określili swój stosunek do każdej z nich 4. Okazało się, że subkultury, o jakich będzie traktował niniejszy artykuł, a więc skinheadzi, punki i metale, są jednymi z bardziej znanych subkultur wśród badanej młodzieży. W 1996 roku jedynie jeden na stu badanych nie słyszał o subkulturze metalowców (1%). Niewiele więcej osób nigdy nie słyszało o punkach i skinheadach (po 2%). Spośród tych grup największą sympatią, podobnie jak było w przypadku rozpoznawalności, cieszą się metale, do których pozytywny stosunek deklaruje prawie co siódmy badany (12%). Plasują się oni jednak dopiero na dwunastej pozycji wśród najbardziej lubianych subkultur. Nieco rzadziej respondenci wskazywali na bliskość z punkami (7%). Najrzadziej spośród wszystkich wymienionych w kafeterii subkultur wybierano skinheadów (3%). Obok anarchistów i hipisów trzy wyżej wymienione subkultury znajdują się wśród pięciu najmniej lubianych subkultur wśród badanej przez CBOS młodzieży. Zdecydowana większość badanych deklarowała, że nie lubi skinheadów (68%). Ponad połowa respondentów nie lubiła także punków (54%), a dwie piąte metali (39%). Trzy wybrane subkultury są więc grupami dość charakterystycznymi, bardzo dobrze rozpoznawanymi i kojarzonymi przez polską młodzież. Nie są równocześnie grupami, z którymi młodzież się utożsamia i które lubi. Właściwie są to grupy, do których młodzież ma zdecydowanie negatywny stosunek. W Polsce zostało także przeprowadzonych kilka badań dotyczących stricte subkultur młodzieżowych. I tak, w latach 1995 1996 za pośrednictwem studentów UMCS zbadano uczniów z liceów ogólnokształcących i techników w Lublinie. Zapytano ich między innymi o to, czym jest według nich subkultura. Ponad połowa z nich stwierdziła, że subkultura to grupa młodzieżowa o określonych poglądach, celach i regułach. Ponad trzy czwarte badanych (77%) słyszało o subkulturach. Najczęściej wymieniano skinów, punków, metali i lodziarzy. Natomiast ponad dwie trzecie z nich (67%) znało członków jakichś subkultur. Najczęstszą subkulturą, której członków znano, okazali się skinheadzi. Prawie co trzeci badany (30%) miał wśród nich znajomych 5. Spośród osób deklarujących przynależność do subkultur tylko 19% podało przyczynę wstąpienia do grupy. Najczęściej były to: ideologia grupy, muzyka, szpan. Inne przyczyny to ubiór, koledzy, nuda 6. Osoby uwa- 4 Komunikat z badania CBOS BS/173/171/96, Warszawa 1996. 5 J. Janowska, T. Zubrzycka-Maciąg, Subkultury w opinii młodzieży, Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze 1998, nr 10, s. 22 23. 6 Ibidem, s. 23.

116 Michał Jan Lutostański żające się za członków subkultur deklarowały dość długi czas przynależności do tych grup. 41% z nich twierdziło, że należy do subkultury dłużej niż dwa lata, 26%, że ponad cztery. Co ciekawe, aż co piąty badany deklarujący przynależność do jakiejś subkultury twierdził, że jest jej członkiem już ponad sześć lat. Zbadano także młodzież w północno-wschodniej Polsce. Tak wnioski ze swoich badań, dotyczące członków subkultur, opisuje M. Czerniawska: z jednej strony osoby te cechuje pierwotna odmienność systemu wartości, z drugiej natomiast uczestnictwo w subkulturze powoduje przestrukturyzowanie treściowe systemu wartości 7. Wskazuje więc na wpływ subkultur w procesie kształtowania się systemów wartości, a zatem także i norm wśród młodzieży. Zbadała ona trzy subkultury: punków, skinheadów i rastafarian. Tak opisuje zależność między dwiema z nich: skinów i punków zalicza się do subkultury buntu i ucieczki. Obie grupy przejawiają wrogość i nienawiść w stosunku do zastanej rzeczywistości. Różnią się jednak tym, że punki są apolityczni i nie wierzą w jakąkolwiek zmianę na lepsze (świat zmierza ku zagładzie), skini natomiast lansują model walki z rzeczywistością, która ma na celu»oczyszczenie świata«: podczas gdy punka świat nie interesuje, skin chce go zniszczyć 8. Z przeprowadzonej analizy wynikło, że subkultury punków i skinheadów, uważane potocznie za przeciwstawne, są wbrew pozorom na płaszczyźnie aksjologicznej do siebie bardzo podobne. Po tych badaniach autorka wysnuła dwie hipotezy. Jedna mówiła o tym, że przynależność do danej subkultury różnicuje akceptację wartości. Druga natomiast dotyczyła treściowej zgodności między ideologią a systemem wartości. Kolejne warte przytoczenia było badanie z 1996 roku przeprowadzone w liceach ogólnokształcących w Krakowie oraz w szkołach podstawowych w województwie krakowskim. Przebadano wówczas 89 uczniów w wieku od 14 do 18 lat oraz 39 nauczycieli 9. Autor badań A. Gąsior zauważa, że wysoki odsetek młodzieży (28,1%) interesuje się podkulturami młodzieżowymi. Większość z badanych osób wymieniających nazwy znanych im podkultur młodzieżowych wskazała na punków i skinów 10. Co ciekawe, 17,9% zbadanych wówczas nauczycieli nie potrafiło wymienić nazwy żadnej subkultury młodzieżowej, a 62,9% uczniów oraz 66,7% nauczycieli opowiedziało się za poglądem, że środowisko szkolne wpływa na przy- 7 M. Czerniawska, Systemy wartości w subkulturach młodzieżowych (na przykładzie skinów, punków i rastamanów), Edukacja 2000, nr 4, s. 55. 8 Ibidem, s. 59. 9 A. Gąsior, Subkultury młodzieżowe w świadomości uczniów i nauczycieli, Agresja i Przemoc we Współczesnym Świecie 1998, nr 1, s. 229. 10 Ibidem, s. 234.

Symboliczne subkultury młodzieżowe na Mazowszu 117 należność młodzieży do podkultur 11. Zarówno nauczyciele, jak i uczniowie okazali się świadomi sprzyjających warunków, jakie istnieją w szkołach do powstawania subkultur. Pomimo to w tym badaniu przynależność do subkultur deklarowało 12,9% badanej młodzieży z liceów ogólnokształcących, czyli 4,4% ogółu badanych uczniów. Interesujące badania przeprowadził również T. Bąk i opisał je w książce Współczesne uwarunkowania kreacji subkultur młodzieżowych. Zauważa on między innymi, że aby wejść do subkultury, młody człowiek może pójść dwiema różnymi drogami: po pierwsze może dowiedzieć się z mediów albo innych źródeł o jakiejś subkulturze, a następnie przyswoić sobie różne jej cechy [ ]. Drugą możliwością jest wstąpienie do subkultury pod wpływem znajomych, przyjaciół z najbliższego otoczenia 12. 3. Badania własne Wiosną 2009 roku przeprowadzono własne badania mające na celu określenie charakterystyki przynależności do subkultury, z którą identyfikują się jej członkowie. Głównymi ośrodkami funkcjonowania subkultur młodzieżowych są obecnie wielkie aglomeracje miejskie. Jednym z najbardziej specyficznych miast jest Warszawa stolica i zarazem największe polskie miasto. Do Warszawy przyjeżdża dużo osób w poszukiwaniu pracy oraz w celu zdobycia wykształcenia. Spotykając ludzi w Warszawie, często ma się styczność z mieszkańcami właściwie całego województwa mazowieckiego, od Radomia po Płock i Ostrołękę. Podobnie sytuacja wygląda w przypadku subkultur. Cała tak zwana scena muzyczna danych grup jest związana z dużymi miastami. Kontakty między różnymi subkulturami kształtują się jednak zdecydowanie różnie w zależności od regionu Polski. Na przykład na koncerty muzyki ska we Wrocławiu przychodzą jedynie rastamani i punki, natomiast w Warszawie głównie skinheadzi i punki. Relacje między grupami młodzieżowymi zależą od uwarunkowań historycznych i układów, jakie tworzyły się między różnymi subkulturami i podziałami wewnątrz nich na danym terenie. Wydaje się jednak, że w kwestii charakterystyki przynależności i sposobu wstępowania do subkultury regionalne zróżnicowania nie będą miały znaczenia. 11 Ibidem, s. 236. 12 T. Bąk, Współczesne uwarunkowania kreacji subkultur młodzieżowych, Warszawa 2008, s. 231.

118 Michał Jan Lutostański Jako teren badania postanowiono wybrać Warszawę oraz przylegające do niej województwo mazowieckie, gdyż ze wstępnych obserwacji wynika, iż wielu przedstawicieli subkultur mieszka w mniejszych miejscowościach, choć spędza w stolicy dużo czasu. Istnieje sporo zespołów związanych z subkulturami z Płocka, Pułtuska, Komorowa etc. Większość koncertów i imprez subkulturowych odbywa się właśnie w Warszawie. Stąd też członkowie subkultur przyjeżdżają do stolicy, by w niej spędzać czas z rówieśnikami o podobnych zainteresowaniach muzycznych i stylu życia. Aby dowiedzieć się, jak młodzi ludzie stają się członkami subkultur młodzieżowych oraz co w tej przynależności jest dla nich ważne, wybrano wywiady pogłębione jako metodę badawczą. Pozwala ona na wniknięcie znacznie głębiej w motywacje, jakimi respondenci kierują się w swoich działaniach i postawach, niż dałoby to badanie ilościowe. Szczególnym atutem tej metody jest możliwość wyciagnięcia wstępnych wniosków przy dostępie do niewielkiej liczby respondentów. Badanie subkultur młodzieżowych jest zadaniem dość trudnym, ponieważ populacja ich członków jest właściwie nieokreślona. Nie ma więc możliwości stworzenia żadnego operatu, by dokonać choćby jednowarstwowego doboru losowego do próby. Trudno byłoby także zastosować dobór celowy, czy chociażby kwotowy. W literaturze przedmiotu do badania grup, do których utrudniony jest dostęp, a za takie uważa się właśnie subkultury młodzieżowe, zaleca się stosowanie nieprobabilistycznego doboru próby. Najczęściej sugerowaną metodą doboru próby jest tutaj metoda kuli śnieżnej (snowball sampling). Ta procedura jest właściwa, gdy trudno jest odszukać członków jakiejś specyficznej populacji 13. Posiadając kontakty z przedstawicielami wybranych subkultur i stosując wyżej wymienioną metodę, udało się pozyskać kolejnych, by pod koniec przeprowadzić 21 wywiadów pogłębionych, czyli po 7 z każdą subkulturą. Początkowo planowano przeprowadzić po 7 wywiadów nie tyle z każdej subkultury, ale z konkretnego odłamu danej grupy. Niestety, w praktyce i konfrontacji z rzeczywistością okazało się to niemożliwe z kilku względów. Po pierwsze, podziały i odłamy, jakie zostały opisane w poprzednim rozdziale, stanowią jedynie typy idealne, które mają pomóc w opisie i klasyfikacji danych subkultur. Nie zawsze jednak odzwierciedlają one w stu procentach poczucie przynależności konkretnych osób. I tak, trudno znaleźć metala słuchającego zaledwie jednej z odmian metalu, punka utożsamiającego się z jakąś konkretną podgrupą lub skinheada ściśle przypisanego do jednego odłamu. Po drugie, zadając respondentom pytania 13 E. Babbie, Badania społeczne w praktyce, Warszawa 2004, s. 205.

Symboliczne subkultury młodzieżowe na Mazowszu 119 o utożsamianie się z podgrupą, naraża się na śmieszność i niepoważne traktowanie ze strony badanych, co mogłoby zaszkodzić wynikowi. Postanowiono więc przeprowadzić po 7 wywiadów z każdą z subkultur, nie starając się mówiąc kolokwialnie zbyt szufladkować badanych. Jako warunek konieczny i zarazem rekrutacyjny do wzięcia udziału w badaniu uznano deklarację przynależności, a także utożsamiania się z daną grupą. Poniżej opisano wyniki badań subkultur. Kolejność jest chronologiczna, według symbolicznych dat powstawania lub rozkwitu tychże subkultur, a więc najpierw zostali przedstawieni skinheadzi (jako symboliczną datę powstania subkultury skinheadów uznaje się rok 1969), następnie punki (datą uznawaną za rozkwit dla tej subkultury jest rok 1977) i na końcu metale, dla których trudno określić tak wyraźną datę, bo swoje początki mają już w latach 60., ale prawdziwy rozwój przeżywali dopiero w latach 80. Reprezentantom subkultur, w ramach ustrukturyzowanego wywiadu pogłębionego (IDI), były zadawane następujące pytania, które stanowiły punkt wyjścia do rozmowy i pogłębiania tych tematów: Czy utożsamiasz się z jakąś subkulturą? Czym jest dla Ciebie bycie punkiem/skinem/metalem? Co stanowiło moment zwrotny, w którym stałeś się członkiem subkultury? Czy uważasz, że subkultura ma wpływ na twoje zachowania i wartości? Jak myślisz, czy szukałeś subkultury odpowiadającej Twoim wartościom, czy dopiero w niej Twoje poglądy się kształtowały? Jakie są symbole subkultury, do której należysz? Czy jesteś z nimi jakoś związany? 4. Skinheadzi Dla pierwszej badanej grupy bycie skinheadem jest stylem i sposobem życia. W następnej kolejności życiową postawą, uczciwością wobec siebie i innych, lojalnością oraz byciem twardym i bezkompromisowym. Jednym z najistotniejszych elementów przynależności do tej subkultury jest spotykanie się ze znajomymi oraz dobra zabawa. Skini wymieniają tutaj również charakterystyczny wygląd. Tak opisuje to jeden z nich: Bycie skinem jest dla mnie stylem, drogą życia, czymś co płynie w mojej krwi od wielu lat. Jest to dla mnie styl robotniczy, zresztą sam pochodzę z rodziny robotniczo-rolniczej, więc było to dla mnie dość naturalne (Kamil 22 lata, Wywiad nr 9, 16.04.2009).

120 Michał Jan Lutostański Jako symbole swojej subkultury wymieniają na pierwszym miejscu symboliczną datę powstania ruchu skinheads, a więc rok 1969. Symbolem jest również hełm trojański, szachownica związana z muzyką ska, nazwy ulubionych kapel, godło Polski, wieniec laurowy oraz piwo jako sztandarowy napój tej grupy. Jak mówi jeden ze skinów: Symbole mojej subkultury apolitycznych skinheadów są mocno sentymentalne i na szczęście tylko i wyłącznie związane z tą subkulturą. Jest to rok pojawienia się skinów w Anglii, etos klasy robotniczej, z której pierwsi skini się wywodzili, ulubione kapele czy też ludzie, którzy ją tworzyli (Paweł 28 lat, Wywiad nr 8, 14.04.2009). Pytani o to, jak to się stało, że stali się członkami subkultury skinheads, właściwie wszyscy badani mówili, że usłyszeli muzykę graną przez zespoły związane z tą subkulturą i zaczęli jej słuchać, a potem stawali się powoli skinami. Niewiele mniej istotne znaczenie mieli znajomi, którzy nie tylko byli źródłem kaset z utworami nowych zespołów, ale również udzielali informacji o ruchu i w jakiś sposób fascynowali wyglądem. Tak swoje początki w subkulturze opisuje jeden z badanych: Ciężko powiedzieć, nigdy nie myślałem sobie o tym o, od jutra będę skinem. Po prostu było tak wstałem któregoś razu, włączyłem jakieś ska i ściąłem włosy. Miałem w szafie stare wranglery po bracie wąskie ciemne rurki oraz koszulę polo, glany chuliganki i wyszedłem na ulice. Minął miesiąc, poszedłem na miasto i tam oni już byli. Jako dziecko byłem zagubiony. Jakieś poglądy rodzinne miałem w sobie, chowałem się w patologicznej dzielnicy Łodzi przez 10 lat, potem przeprowadzka na blokowisko, ale tam nie pasowałem. Ojca nigdy w domu nie było, bo taka praca, a z matką to jak z matką różnie bywa. Tak podszedłem, pogadałem i mnie przygarnęli ludzie pamiętający nawet pierwszy Jarocin. Wszystkiego mnie uczyli podejścia do ludzi, dumy, siły i wytrwania, pracy. Stali się moją drugą rodziną, za którą tęsknię bardziej niż za swoją własną (Kamil 22 lata, Wywiad nr 9, 16.04.2009). Większy problem sprawia określenie, co było pierwotne czy były to wartości i normy zinternalizowane w domu, czy też przynależność do subkultury, w której młodzi ludzie przechodzili istotny element swojej socjalizacji. Zdania badanych są tutaj podzielone. Część z nich uważa, że jako młodzi nie mieli sprecyzowanych własnych poglądów i wartości, i to właśnie subkultura skinheadów dużo ich nauczyła. Druga część uważa jednak, że było to w znaczący sposób połączone i że kształtujące się poglądy spowodowały między innymi stanie się członkiem takiej a nie innej subkultury. Tak to opisuje jeden z jej członków: Nie szukałem subkultury miałem jakieś swoje poglądy, ale w niej się dotarły i nabrały blasku. Tak jak mówiłem, to chyba we mnie żyło stałem się skinem. Nie myślałem o tym, po prostu jestem i tyle. Nie wybieram sobie jak te kindery i bogate gnojki dziś będę

Symboliczne subkultury młodzieżowe na Mazowszu 121 skinem a jutro punkiem, hip hopem i kto wie, kim jeszcze (Kamil 22 lata, Wywiad nr 9, 16.04.2009). Co więcej, wszyscy badani uważają, że subkultura stale wywiera silny wpływ na ich zachowania i wyznawane wartości. Część skinów podkreślała, że to właśnie ona wytycza drogę ich życia i że bez niej byliby zupełnie innymi ludźmi. Na taki wpływ zwraca uwagę jeden z członków tej subkultury, mówiąc: Na pewno! W sumie jak cholera ma wpływ, bo wytycza mi ścieżkę życia, więc bingo (Marcin 24 lata, Wywiad nr 11, 13.04.2009). 5. Punki Kolejną analizowaną subkulturą są punki. Bycie punkiem dla członków tej subkultury jest przede wszystkim sposobem na życie. Dla niektórych jest wręcz wszystkim. Jako ważny element przynależności wymieniali oni charakterystyczny wygląd związany z kontestacją i prowokacją, słuchanie muzyki, chodzenie na koncerty, picie piwa i dobrą zabawę. Jeden z respondentów w ten sposób wskazuje, czym jest dla niego bycie punkiem: Myślę, że jest tym wszystkim, czego mi potrzeba, czyli dobrą zabawą i prowokacją wobec ludzi, którzy nie potrafią zaakceptować mojego wyglądu i zachowania (Michał 22 lata, Wywiad nr 7, 13.04.2009). Większość członków tej subkultury nie utożsamia się z jej polityczno-ideologicznymi symbolami. Symbolami dla nich są agrafka, irokez czy cyfry 1977 (jest to rok uznawany za symboliczny dla punk rocka przyp. autor), a więc symbole bardziej związane z muzyką i wyglądem niż z ideologią. Wspominają jednak o anarchii, ale raczej odnosząc się do niej z dystansem. Tak podejście do symboli opisuje członkini tej subkultury: Jedyny symbol jaki mi się kojarzy to»a«w kółeczku, noszony na plecakach przez początkujących biednych małych punków, ale nie ma on za wiele wspólnego ani z tą subkulturą, ani tym bardziej ja z tym nie mam nic wspólnego, więc ciężko jest mi cokolwiek na ten temat powiedzieć. Jedyne po czym jeszcze inni poznają punków to irokez (to zauważyłam po drechach w gimnazjum). Zresztą sama swego czasu to na głowie miałam, ale przecież ile można, a wiadomo, że kobieta zmienna jest i nie może tej samej fryzury za długo mieć (Anna 20 lat, Wywiad nr 20, 29.04.2009). Ideologiczne symbole są więc niechętnie utożsamiane z tą subkulturą, a jej członkom kojarzą się z młodymi, tak zwanymi kinder punkami, którzy dopiero zaczynają swoją przygodę z subkulturą. Ci trochę starsi wolą jedynie elementy wyglądu, podkreślające ich odrębność, tudzież związane z muzyką symbole czy też zwykłe napisy na murach i kurtkach punks not dead.

122 Michał Jan Lutostański Punki, podobnie jak skinheadzi, rozpoczęli swoją przygodę z subkulturą poprzez muzykę. Usłyszeli nowe kapele i zaczęli słuchać tej muzyki, a dopiero później stawali się członkami subkultury. Duży wpływ mieli również znajomi, którzy przekazywali im nie tylko kasety z punk rockiem, ale również pokazywali styl życia specyficzny dla tej grupy. Tak swoje początki w subkulturze opisuje jeden z punków: Wszystko zaczęło się od słuchania innej muzyki jakiejś Pidżamy Porno i od starej Radiostacji i audycji Zgrzyt, którą prowadził DJ Bigos. No i kiedyś wygrzebałem stare kasety brata i się tym zajarałem (Kacper 20 lat, Wywiad nr 3, 5.04.2009). Pewien wpływ na pozostanie w subkulturze miały już potem ideologia i sposób, w jaki wyglądało życie członka subkultury punk. Jednak o przynależności zdecydowały muzyka, znajomi oraz novum, jakie stanowiło to w życiu młodego człowieka. Jak mówią badani, na kształtowanie ich systemu norm i wartości duży wpływ miała przynależność do tej subkultury. W pytaniu o to, co było pierwsze subkultura czy może wartości, właściwie wszyscy wskazali na subkulturę jako grupę, w której dopiero się kształtowali. Jak mówi jeden z nich: Większość osób za małolata nie miała poglądów. Ukształtowały się one pewnie z wiekiem, czyli gdy już w tej subkulturze siedzieli (Kacper 20 lat, Wywiad nr 3, 5.04.2009). Część punków jest już związana ze swoją subkulturą dość długo i zaczynała swoją przynależność w dość młodym wieku, stąd nie ukrywa, że to fascynacja muzyką była pierwsza, a dopiero potem, na skutek spędzania czasu z innymi członkami tej grupy, ukształtował się ich system wartości. Zresztą, jak przyznają, wciąż ma ona na nich duży wpływ: Zmieniają się priorytety, wartości. Zamiast szkoły najważniejsi są koledzy (Zośka 19 lat, Wywiad nr 4, 5.04.2009). Bycie punkiem, według nich, ma wpływ na to, jak się zachowują i na to, kim są. Odpowiedzieli tak wszyscy badani, a co więcej, część z nich uważała, że gdyby nie byli związani z tą subkulturą, to zapewne byliby zupełnie innymi ludźmi. 6. Metale Ostatnią badaną grupą byli metale. Głównym aspektem bytu subkultury metalowej, a zarazem najważniejszym elementem bycia jej członkiem, jest muzyka. Dopiero w drugiej kolejności respondenci wymieniali styl życia. Istotnymi elementami w byciu metalem są także wygląd, spotkania ze znajomymi, chodzenie na koncerty oraz dobra zabawa. Jak mówi jeden z nich, bycie metalem jest dla niego: Zamiłowaniem i utożsamianiem się z ciężką muzyką, którą gram, słucham i tworzę. Jest to moją pasją. A najważniejszy jest metal w sercu, fajek w ryju i trochę piór na łbie długich rzecz jasna (Piotrek 19 lat, Wywiad nr 14, 16.04.2009).

Symboliczne subkultury młodzieżowe na Mazowszu 123 W tej subkulturze badani wyróżniają trzy główne symbole, a więc satanistyczny pentagram i odwrócony krzyż oraz związany z mitologią nordycką młot Thora. Nie traktują ich jednak w sposób religijny, gdyż żaden z badanych nie utożsamiał się ani z kultem nordyckich bogów (Thor jest nordyckim bogiem wojny przyp. autor), ani z satanizmem. Sposób podejścia do tych symboli określa jeden z badanych: Odwrócony krzyż, pentagram. Używam tych symboli tylko jako symbol mojej subkultury, a nie przekonań religijnych (Tomek 23 lata, Wywiad nr 16, 16.04.2009). W byciu członkiem subkultury metalowej, podobnie jak w przypadku omawianych już grup, najistotniejsza jest więc muzyka, związane z nią koncerty, a czasami również ubiór z symbolami oraz znajomi, z którymi spędza się czas. Badani zostali członkami subkultury metalowej po tym, jak usłyszeli muzykę tworzoną przez reprezentantów tej grupy. Spodobała im się i zaczęli jej słuchać, co dalej wiązało się z włączaniem się do subkultury. Duże znaczenie badani przypisują także znajomym i starszym członkom subkultury, którzy niejako wciągnęli ich do grupy i pożyczali pierwsze płyty i kasety. Dla niektórych z nich znaczenie miał także ubiór i wygląd zewnętrzny metali, który im się spodobał. Charakterystyczna jest wypowiedź jednego z członków subkultury: To było tak, że spotkałem w szkole czy tam poza nią nowych ludzi, i tak od przesłuchania jednej płyty do drugiej, po kilku koncertach spodobała mi się muzyka (Konrad 21 lat, Wywiad nr 17, 20.04.2009). Przy rozważaniach nad tym, co w rzeczywistości tworzyło system wartości fanów metalu czy kształtował się on w subkulturze, czy może z już ukształtowanym szukali odpowiadającej im grupy badani wskazali na pierwszeństwo subkultury. Niektóre osoby uważały, że oba procesy zazębiały się lub że wszystkie wartości zinternalizowali w domu rodzinnym, jednak zazwyczaj twierdzili, że byli zbyt młodzi, by mieć swój system wartości i to między innymi w subkulturze dopiero się on kształtował. Tak o tym mówi jeden z metali: Myślę, że raczej byłem trochę skołowany i w subkulturze, i pod wpływem ludzi, których poznawałem, moje poglądy się stopniowo kształtowały. Jak już wspominałem, byli to najczęściej starsi koledzy, z których każdy miał inną pasję. Jeden znał świetnie historię Polski, inny znowu znał zespoły, które mi podpasowywały, inny specjalizował się w sztukach walki i bójkach, oprócz tego każdy miał swój własny system wartości, których wspólnym mianownikiem była właśnie subkultura. Wiele wyniosłem, rozmawiając z nimi (Janek 23 lata, Wywiad nr 13, 19.04.2009). Metale nie tylko uważają, że to w subkulturze współkształtował się ich system norm i wartości, ale również że subkultura ciągle ma wpływ na ich zachowania i wyznawane przez nich wartości. Znaczna część podkreśla również podobnie jak punki że gdyby nie byli metalami, to zapewne byliby zupełnie innymi ludźmi.

124 Michał Jan Lutostański 7. Podsumowanie Jak widać z powyższego opisu trzech subkultur, biografia przynależności do tych grup jest bardzo podobna. Wydaje się więc, że pomimo upływu długiego czasu od ich powstania, jak również dwunastu lat od stworzenia typologii subkultur przez T. Palecznego, w charakterystyce przynależności do tych grup nie zmieniło się zbyt wiele. Konsekwentnie obserwując na ulicach Mazowsza członków omawianych subkultur, można zobaczyć w części ich garderoby liczne znaczki (tak zwane wpinki ), naszywki lub koszulki identyfikujące ich z określonymi grupami bądź odłamami. Co jednak wydaje się ważne, najistotniejszym elementem w aneksji młodzieży do tychże symbolicznych subkultur młodzieżowych jest muzyka. To zazwyczaj ona (zaraz obok znajomych, o których istotnym wpływie pisał również T. Bąk zresztą zazwyczaj właśnie koledzy byli osobami, którzy tę muzykę dostarczali) stanowi główny bodziec do stania się członkiem danej grupy. Wciąż mamy więc do czynienia z symbolicznymi subkulturami młodzieżowymi, a grupy te mają duży wpływ na normy i wartości uznawane przez ich członków. Biorąc pod uwagę kult do korzeni, uwydatniający się w słuchaniu pionierskich zespołów z danego gatunku oraz powstające coraz to nowe zespoły, możemy się spodziewać, że grupy te nie zanikną w najbliższym czasie. Śledząc portale społecznościowe, fora muzyczne i subkulturowe, można zaobserwować jedynie zmianę interakcji związanych z wymianą muzyki. Kiedyś źródłem nowych zespołów i gatunków muzycznych dla członków subkultur byli znajomi lub starsze rodzeństwo pożyczające im kasety muzyczne, a obecnie jest to wymiana plików za pośrednictwem Internetu czy to poprzez serwery do ściągania muzyki, czy też poprzez portale promujące twórczość młodych zespołów, jak np. myspace. LITERATURA: Babbie E., Badania społeczne w praktyce, Warszawa 2004. Bąk T., Współczesne uwarunkowania kreacji subkultur młodzieżowych, Warszawa 2008. Czerniawska M., Systemy wartości w subkulturach młodzieżowych (na przykładzie skinów, punków i rastamanów), Edukacja 2000, nr 4. Gąsior A., Subkultury młodzieżowe w świadomości uczniów i nauczycieli, Agresja i Przemoc we Współczesnym Świecie 1998, nr 1. Hebdige D., Subculture. The Meaning of the Style, New York 2010. Janowska J., Zubrzycka-Maciąg T., Subkultury w opinii młodzieży, Problemy Opiekuńczo- -Wychowawcze 1998, nr 10.

Symboliczne subkultury młodzieżowe na Mazowszu 125 Jawłowska A., Drogi kontrkultury, Warszawa 1975. Komunikat z badania CBOS BS/173/171/96, Warszawa 1996. Paleczny T., Kontestacja. Formy buntu we współczesnym społeczeństwie, Kraków 1997. SUMMARY The aim of this article is to present youth subcultures, which still have not been analyzed well enough by social scientists. While new types of subcultures ( emo, for example) are forming around the world, classic subcultures remain very interesting. This article presents the membership characteristics of three youth subcultures in the changing modern world. This article is based on 21 in-depth interviews conducted in 2009 with members of three subcultures - Skinheads, Punks and Metalheads. Each group is connected with different genres of music, which have significant influence on membership to these groups. Key words: Subculture, Punk, Skinhead, Metalhead, Youth