Organizacja zajęć Wykład: 2godz./tydz. x 15tyg. = 30godz. Podstawy rysunku technicznego Cele projektowania i kolejne etapy cyklu projektowo-produkcyjnego Normy techniczne polskie i europejskie, regulacje prawne Ćwiczenia 2godz./tydz. x 15tyg. = 30godz. Podstawy rysunku technicznego. Zasady tworzenia dokumentacji technicznej. Rysunek techniczny oparty o systemy CAD (program IntelliCAD). Karta katalogowa, dokumentacja techniczna, pomoc techniczna Konstruowanie urządzeń elektronicznych 1
Ćwiczenia Intellicad - rodzina oprogramowania CAD, charakteryzująca się bardzo dobrą kompatybilnością z formatem DWG AutoCADa, wykorzystywanym do dwuwymiarowego i trójwymiarowego komputerowego wspomagania projektowania. IntelliCAD jest tworzonym przez firmy zrzeszone w konsorcjum IntelliCAD Technology Consortium obsługa narzędzia CAD do tworzenia rysunków technicznych rysunek techniczny 2D wymiarowanie rysunek 3D 2
Cele projektowania i kolejne etapy cyklu projektowoprodukcyjnego Zasady projektowania uwzględniające wymogi produkcji Cel cyklu projektowo-produkcyjnego Zasady prowadzenia projektu w zespole Standaryzacja procesu projektowania Sprawdzanie poprawności projektu Podstawowe cele pracy projektowej Standardowy cykl projektowo-produkcyjny Szacowanie kosztów 3
Ewolucja projektu Metody poszukiwania nowych rozwiązań metody ewolucyjne konstruowania metody rewolucyjne poszukiwania rozwiązań metody intuicyjne metody dedukcyjne (dyskursywne) metody spekulatywne metody heurystyczne 4
Normy dyrektywy i inne regulacje Normy techniczne i regulacje prawne Polskie Normy Oznaczenie CE stosowane w Unii Europejskie 5
Projektowanie urządzeń elektronicznych Elementy opracowania konstrukcyjnego Czynniki decydujące o wyborze rozwiązań konstrukcyjnych Kryteria oceny konstrukcji Charakterystyka konstrukcyjna urządzeń elektronicznych Połączenia elektryczne Montaż modułów Elementy elektroniczne Odprowadzanie ciepła Projektowanie obwodów drukowanych Montaż elementów elektronicznych Połączenia lutowane Operacje kontroli wykonania Operacje naprawcze 6
Rysunek techniczny 7
Rysunek techniczny UWAGA: Niektóre prezentowane tu informacje mogą być niezgodne z Polskimi Normami (jako już nieaktualne) wynika to z faktu, że cykl oparto na ogólnie dostępnej literaturze, a nie bezpośrednio na tekstach norm, które są płatne. Literatura: T. Dobrzański Rysunek Techniczny i Maszynowy (wyd. 24) J Bajkowski Podstawy zapisu konstrukcji Skrypty i wykłady dra inż. Wojciecha Sobieskiego 8
Pismo techniczne Do opisywania rysunków technicznych (projektów) stosuje się pismo techniczne. Parametry pisma technicznego, takie jak: kształt znaków, wielkość pisma, odstępy między znakami, nachylenie pisma, grubość linii są znormalizowane. Rozróżnia się pismo techniczne rodzaju A oraz B, pochyłe (do rysunków maszynowych) i proste (do rysunków budowlanych). Pisma techniczne mogą być wykonywane według normy polskiej lub innego kraju. W piśmie technicznym nie występują wiązania międzyliterowe. Bezpłatne czcionki dla systemów Windows w formacie TTF, zgodne z pismem technicznym prostym można pobrać ze strony: http://www.digit.pl/czcionki 9
Pismo techniczne 10
Pismo techniczne Parametry pisma rodzaju A. Spełnia warunek d=1/14h 11
Pismo techniczne Parametry pisma rodzaju B. Spełnia warunek d=1/10h 12
Rysunek techniczny Definicje według PN-ISO 10209-1:1994 Rysunek techniczny jest to informacja techniczna podana na nośniku informacji, przedstawiona graficznie zgodnie z przyjętymi zasadami i zwykle w podziałce. Szkic jest to rysunek wykonany na ogół odręcznie i niekoniecznie w podziałce. Rysunek wykonawczy jest to rysunek, na ogół opracowany na podstawie danych projektowych, zawierający wszystkie informacje potrzebne do wykonania elementu. Rysunek złożeniowy jest to rysunek przedstawiający wzajemne usytuowanie i/lub kształt zespołu na wyższym poziomie strukturalnym zestawianych części. 13
Rysunek techniczny Kład jest to przedstawienie rysunkowe pokazujące tylko zarysy przedmiotu leżące w jednej lub kilku płaszczyznach przekroju. Przekrój jest to kład przedstawiający dodatkowo zarysy leżące poza płaszczyzną przekroju. Schemat jest to rysunek, w którym zastosowano symbole graficzne w celu pokazania funkcji części składowych układu i ich współzależności. Wykres to przedstawienie graficzne, zwykle w układzie współrzędnych, zależności między wielkościami zmiennymi. 14
Formaty arkuszy papieru W rysunku technicznym maszynowym stosuje się standardowe i pochodne wymiary arkuszy papieru. Podstawowa w Polsce norma arkuszy papieru jest zgodna z międzynarodową normą ISO 216. Najbardziej znanym formatem tego rodzaju jest A4. Norma ta pierwotnie została stworzona przez Niemiecki Instytut Normalizacyjny - (DIN476) w 1922 r., choć formaty papieru zawarte w tej normie powstały we Francji na przełomie XVIII i XIX w., i były już wcześniej powszechnie używane w Europie Zachodniej, oprócz Wielkiej Brytanii. Norma ISO 216 definiuje trzy serie formatów: A, B i C. Format C określa głównie rozmiary kopert. 15
Formaty arkuszy papieru W formacie A stosunek krótszego boku do dłuższego jest zawsze jak 1 do 2 (tj. jak bok kwadratu do jego przekątnej), aczkolwiek z zaokrągleniem do pełnych milimetrów. Taki stosunek długości boków powoduje, że po złożeniu arkusza na pół krótszymi bokami do siebie uzyskuje się dwa arkusze, o takiej samej proporcji boków, jak arkusz wyjściowy. Rozmiary formatu A0 są tak dobrane, aby jego powierzchnia wynosiła 1 m². Kolejne formaty z tej serii są tworzone przez dzielenie arkuszy w połowie ich dłuższego boku. Stąd format A1 jest połową A0, A2 połową A1 itd., jednak zawsze z zaokrągleniem do pełnych milimetrów. 16
Formaty arkuszy papieru Wymiary formatów B sąśrednią geometryczną z dwóch pośrednich wymiarów A (zatem i ich proporcje są jak 1 do 2), z zaokrągleniem do pełnych mm, np. wymiary boków B1 sąśrednią geometryczną z boków A1 i A0. Wreszcie, wymiary formatów C są średnią geometryczną z odpowiednich wymiarów A i B, np. format C2 jest średnią geometryczną z A2 i B2. 17
Formaty arkuszy papieru Seria formatów C jest głównie pomyślana do kopert. Ich numeracja informuje, jakiego rodzaju papier formatu A można bez składania umieścić w danej kopercie, np. do koperty C4 mieści się bez składania papier A4. Jeśli papier A4 zostanie raz złożony na pół, będzie miał wymiary A5 a zatem zmieści się w kopercie C5. Dwukrotne złożony na pół papier A4 mieści się idealnie w kopercie C6. Także i w tym formacie proporcje boków spełniają stosunek 1 do 2. 18
Formaty arkuszy papieru 19
Formaty arkuszy papieru Zwykle tylko część obszaru arkusza wypełniona jest przez rysunek. Zawsze pozostawia się pewien margines: 5 mm na formatach A3 oraz 7-10 mm na formatach większych. Papierowy oryginał rysunku powinien być dodatkowo zabezpieczony przed uszkadzaniem się krawędzi kalki. 20
Tabliczki rysunkowe Tabliczka rysunkowa rodzaj tabeli, w której zamieszczone są podstawowe informacje o rysunku, projekcie, osobach, projektujących i kreślących, o zmianach dokonanych na rysunku itp. Rozróżnia się tabliczki: podstawowe (min. 185 55 mm) zmniejszone (min. 185 40 mm) uproszczone (min. 185 15 mm) Tabliczki należy umieszczać w dolnym prawym rogu arkusza 21
Tabliczki rysunkowe Tabliczki podstawowe zawierające najwięcej informacji i przeznaczone do rysunków wykonawczych części oraz do rysunków złożeniowych, montażowych i ogólnowymiarowych. Tabliczki zmniejszone o mniejszej ilości informacji, umieszczane na schematach i na pierwszych arkuszach dokumentów tekstowych (nie rysunków). Tabliczki uproszczone o jeszcze mniejszej ilości informacji, umieszczane na drugich i dalszych arkuszach dokumentów tekstowych; tabliczki te wolno również umieszczać na drugich i dalszych arkuszach rysunków i schematów kilkuarkuszowych. 22
Tabliczki rysunkowe 23
Rodzaje linii 24
Rodzaje linii Linia ciągła bardzo gruba służy do rysowania: połączeń lutowanych i klejonych (a i b) linii wykresowych a). b). 25
Rodzaje linii Linia ciągła gruba służy do rysowania: widocznych krawędzi i wyraźnych zarysów przedmiotów w widokach i przekrojach 26
Rodzaje linii Linia ciągła gruba służy do rysowania, cd.: zarysów kładów przesuniętych 27
Rodzaje linii Linia ciągła gruba służy do rysowania, cd.: krótkich kresek oznaczających końce śladów płaszczyzn przekrojów i miejsc załamania tych płaszczyzn 28
Rodzaje linii Linia ciągła gruba służy do rysowania, cd.: zarysów powierzchni obrabianych na rysunkach operacyjnych i zabiegowych linii obramowania arkusza linii wykresowych 29
Linia ciągła cienka służy do rysowania: linii wymiarowych pomocniczych linii wymiarowych innych linii pomocniczych kreskowania przekrojów zarysów kładów miejscowych Rodzaje linii 30
Rodzaje linii Linia ciągła cienka służy do rysowania, cd.: zarysów rdzeni gwintów linii den rowków w wałkach wielowypustowych linii den wrębów kół zębatych, ślimaków i innych przedmiotów mających szereg powtarzających się wgłębień osi kół o średnicy 12 mm innych osi przedmiotów o wymiarze a 12 mm 31
Rodzaje linii Linia ciągła cienka służy do rysowania, cd.: przekątnych prostokątów, kwadratów i trapezów utworzonych przez widoczne płaskie powierzchnie przedmiotów mających oś symetrii znaków chropowatości ramek oznaczeń tolerancji kształtu i położenia 32
Rodzaje linii Linia ciągła cienka służy do rysowania, cd.: linii ograniczających powiększany szczegół budowy przedmiotu zarysów krawędzi przyległych, dorysowanych dla celów orientacyjnych 33
Rodzaje linii Linia kreskowa cienka służy do rysowania: niewidocznych krawędzi i zarysów przedmiotów linii wykresowych 34
Rodzaje linii Linia punktowa gruba służy do rysowania: linii zaznaczających powierzchnie podlegające obróbce cieplnej lub powierzchniowej linii wykresowych 35
Rodzaje linii Linia punktowa cienka służy do rysowania: osi symetrii śladów płaszczyzn symetrii linii podziałowych w kołach zębatych, ślimakach, gwintach itp. osi okręgów o średnicach ponad 12 mm oraz innych osi przedmiotów o wymiarze a > 12 mm linii wykresowych 36
Rodzaje linii Linia dwupunktowa cienka służy do rysowania: skrajnych położeń części ruchomych ostatecznego kształtu przedmiotu pierwotnego kształtu przedmiotu 37
Rodzaje linii Linia dwupunktowa cienka służy do rysowania, cd.: zarysów przedmiotów przyległych, dorysowanych dla celów orientacyjnych linii gięcia przedmiotów przedstawionych w rozwinięciu 38
Rodzaje linii Linia falista służy do rysowania: linii urwania i przerwania przedmiotów, gdy linie te rysuje się odręcznie linii ograniczających przekroje cząstkowe Linia zygzakowa służy do rysowania: tych samych linii co linia falista w przypadku rysunku komputerowego długich linii urwania i przerwania przedmiotów 39
Rzuty Rzutowanie prostokątne europejskie odzwierciedlany przedmiot znajduje się między rzutnią a obserwatorem. 40
Rzuty - rzut główny (od przodu) obserwacja od przodu (z kierunku a), prostopadły do rzutni A, - zgodnie z międzynarodową normą oznaczany literą A, 41
- rzut główny A, - rzut od góry B, - rzut od lewej strony C, - rzut od prawej strony D, - rzut od dołu E, - rzut od tyłu F, Rzuty 42
- rzut główny A, - rzut od góry B, - rzut od lewej strony C, - rzut od prawej strony D, - rzut od dołu E, - rzut od tyłu F, Rzuty 43
- rzut główny A, - rzut od góry B, - rzut od lewej strony C, - rzut od prawej strony D, - rzut od dołu E, - rzut od tyłu F, Rzuty 44
Rzuty Liczba rzutów powinna być ograniczona do minimum. W ogromnej większości wystarczają trzy rzuty, dwa a nawet jeden. Rzuty powinno się umieszczać zgodnie z metodą europejską. 45
Rzuty Jeżeli nie można umieścić rzutów w sposób klasyczny, poszczególne rzuty można umieszczać na arkuszu dowolnie, należy jednak je odpowiednio oznaczyć. Jeżeli rzuty nie mieszczą się na jednym arkuszu, można je umieszczać na wielu arkuszach, przy czym należy to wówczas odpowiednio oznaczyć. 46
Przekroje Przekrój jest to kład przedstawiający dodatkowo zarysy leżące poza płaszczyzną przekroju. Przekroje mają na celu pokazanie płaszczyzn, powierzchni lub innych elementów, całkowicie lub częściowo zasłoniętych przez inne elementy rysowanego przedmiotu. Sporządzanie rzutu przekroju polega na: - przecięciu przedmiotu, równoległą do rzutni, wyobrażalną płaszczyzną przekroju, - odrzuceniu fragmentu przedmiotu usytuowanego pomiędzy obserwatorem, a płaszczyzną przekroju, - odwzorowaniu otrzymanego przekroju oraz widoku znajdującego się poza płaszczyzną przekroju, na rzutnię równoległą do tej płaszczyzny. Pola figur powstałych z przecięcia obiektu płaszczyzną przekroju kreskuje się cienkimi liniami ciągłymi, 47
Przekroje 48
Przekroje Przekrój kompletny płaszczyzna przekroju przecina odwzorowywany obiekt na całej jego długości lub szerokości. Przekrój podłużny płaszczyzna tnąca prowadzona jest zgodnie z długościowym wymiarem odwzorowywanego przedmiotu. Przekrój poprzeczny płaszczyzna przekroju prowadzona prostopadle do osi wzdłużnej obiektu. 49
Przekroje Przekrój prosty tylko jedna płaszczyzna tnąca. Przekrój złożony dwie lub więcej płaszczyzn tnących. Przekrój złożony może być łamany lub stopniowy. 50
Przekroje Przekrój cząstkowy (wyrwany) płaszczyzna tnąca dotyczy tylko fragmentu części widoku. Przekroje cząstkowe rysuje się jako przekroje miejscowe (tzw. wyrwania), bezpośrednio na widokach przedmiotów i ogranicza się je linia falistą lub zygzakową. 51
Przekroje Linia ograniczająca przekrój nie powinna nigdy pokrywać się z linią przedmiotu. 52
Przekroje Przedmioty pełne o kształtach obrotowych, takie jak kołki, nity, sworznie, wałki itp., których oś leży w płaszczyźnie przekroju, rysuje się w widoku. Tak samo przedstawia się inne części maszyn, pełne lub wydrążone, których kształty nie budzą wątpliwości, np. śruby, nakrętki, kliny, wpusty itp. 53
Przekroje Położenie płaszczyzny przekroju zaznacza się w rzucie na płaszczyznę do niej prostopadłą dwiema krótkimi, grubymi kreskami, nie przecinającymi zewnętrznego zarysu przedmiotu oraz strzałkami wskazującymi kierunek rzutowania (2-3 mm od zewnętrznych końców kresek). Na przekrojach stopniowych i łamanych zaznacza się również miejsca załamania płaszczyzny przekroju. 54
Kłady Kład jest to przedstawienie rysunkowe pokazujące tylko zarysy przedmiotu leżące w jednej lub kilku płaszczyznach przekroju. Kierunek obrotu płaszczyzny przekroju wraz z kładem powinien być zgodny z kierunkiem patrzenia na przedmiot od strony prawej lub od dołu. 55
Kreskowanie Pola przekroju kreskuje się liniami cienkimi. Linie kreskowania powinny być nachylone pod kątem 45 do zarysu (a), osi przedmiotu (b) lub poziomu (c). Przekroje zagięte można kreskować po kątem 30 (d), zaś długie i wąskie tylko przy końcach i otworach (e). Jeszcze węższe przekroje można zaczerniać (f). Jeżeli zaczernionych przekrojów jest więcej, pozostawia się między nimi prześwit (g). 56
Kreskowanie Podziałka kreskowania zależy od wielkości pola i może wynosić od 0.5 mm do 5 mm. Jeżeli pola różnią się wielkością to podziałkę (taką samą dla wszystkich pól) dobiera się wg pola największego. Kreskowania dwóch lub więcej pól przekroju na jednym rzucie powinno przebiegać wzdłuż tych samych linii prostych. Kreskowanie przekrojów tego samego przedmiotu w różnych rzutach powinno mieć jednakowy kierunek i podziałkę. 57
Kreskowanie Kreskowanie każdej z dwóch części przedmiotów dwudzielnych powinno mieć odwrotne kierunki i jednakowe podziałki. Jeżeli pole jest bardzo duże, to można je zakreskować tylko w pobliżu zarysu. 58
Oznaczenia stosowanych materiałów Różne metale Guma i masy plastyczne Drewno w przekroju wzdłużnym Drewno w przekroju poprzecznym Materiały ceramiczne 59
Oznaczenia stosowanych materiałów Szkło Beton Beton zbrojony Płyny Grunt naturalny 60
Przerywanie rysunków Przedmioty długie można na rysunkach skracać, usuwając ich część środkową (o ile nie wywoła to wątpliwości co do kształtu). Obie części widoku ogranicza się linią falistą lub zygzakową. Tak samo oznacza się przerwanie jeżeli obejmuje ono zarówno widok jak i przekrój. W przypadku przerwania przekroju linii tych nie rysuje się. 61
Widoki i przekroje elementów symetrycznych Przedmioty symetryczne można przedstawić w półwidoku (półprzekroju). 62
Przedmioty o powtarzających się elementach Jeżeli przedmiot ma powtarzające się, jednakowe elementy, to można narysować tylko jeden z nich lub też pierwszy i ostatni, zaznaczając pozostałe cienkimi liniami ciągłymi. 63
Przedmioty o powtarzających się elementach Gdy powtarzające się elementy rozmieszczone są na okręgu, prostej lub symetrycznie, to okręgi i proste, na których są rozmieszczone rysuje się liniami punktowymi. 64
Podziałka rysunkowa Podziałka rysunkowa jest to liczbowy stosunek wymiarów liniowych przedstawionych na rysunku do rzeczywistych wymiarów przedmiotu. W rysunku technicznym maszynowym stosuje się podziałki rysunkowe zgodne z normą PN-80/N-01610, tj.: zwiększające 50:1, 20:1, 10:1, 5:1, 2:1 naturalną 1:1 zmniejszające 1:2, 1:5, 1:10, 1:20, 1:50, 1:100, 1:200, 1:500 itd. Dopuszcza się stosowanie podziałek pośrednich oraz rozszerzenie skali przez podziałki będące wielokrotnością 10. W rysunku technicznym wyróżnia się podziałkę główną (wpisywaną do tabliczki rysunkowej) oraz podziałki pomocnicze pisanymi nad szczegółami przestawianymi w innej podziałce niż główna. 65
Wymiarowanie Wymiarowanie proces umieszczania wymiarów na rzutach przedmiotów. Wymiarowanie jest jedną z najważniejszych czynności w zapisie konstrukcji i ma bardzo duże znaczenie zarówno dla procesu wytwarzania obiektu, wpływając w sposób bezpośredni m.in. na jakość produktu, jak i na jego wartość. Proces wymiarowania obiektu powinien być prowadzony zawsze w sposób zapewniający prostotę i łatwość odczytu oraz czynności, które są niezbędne do wytworzenia obiektu. Zagadnienia dotyczące wymiarowania są często problemami bardzo złożonymi. Dlatego podczas wykładu omówione zostaną tylko te wytyczne, które odnoszą się ogólnie do całego procesu wymiarowania. 66
Wymiarowanie Linia wymiarowa jest to cienka linia prosta lub łukowa zakończona grotami (niekiedy jednym) dotykającymi ostrzem linii rysunkowych w punktach, których odległość ma być podana na rysunku. Groty strzałek powinny dotykać od wewnątrz linii, między którymi wymiar ma być podany. Przy braku miejsca groty można umieszczać na zewnątrz tych linii, na przedłużeniach linii wymiarowej 67
Linie wymiarowe Groty strzałek rysuje się krótkimi liniami tworzącymi ostrze. Grot może być otwarty, zamknięty lub zamknięty i zaczerniony. Ostrze grota może mieć dowolny kąt rozwarcia, zawarty w przedziale 15 90. Wielkość grota powinna być proporcjonalna do wielkości rysunku. 68
Linie wymiarowe groty zamknięte nie zaczernione groty otwarte 69
Linie wymiarowe Dopuszczalne jest zastępowanie grotów cienkimi kreskami o długości minimalnej 3.5 mm, nachylonymi pod kątem 45 do linii wymiarowych, lub kropkami o średnicy około 1 mm. 70
Linie wymiarowe Wymiary umieszcza się zazwyczaj na zewnątrz zarysu przedmiotu, korzystając z pomocniczych linii wymiarowych. Są to linie ciągłe cienkie, będące albo przedłużeniami linii rysunku, albo stycznymi do nich. Linie pomocnicze przeciąga się o 2-3 mm za punkt ich zetknięcia z linią wymiarową. 71
Linie wymiarowe Do wymiarowania krzywizny łuków stosuje się tylko jeden grot ograniczający linię wymiarową. Zawsze, jeśli tylko istnieje taka możliwość, ostrze grotu powinno być skierowane od strony środka krzywizny i dotykać łuku. Dla bardzo małych łuków dopuszcza się umieszczenie linii wymiarowej od zewnętrznej strony łuku. 72
Pomocnicze linie wymiarowe Pomocnicze linie wymiarowe mogą się przecinać i można je przerywać gdy przecinają napis. Jeżeli linia pomocnicza przechodzi przez zakreskowane pole, to jej kierunek nie może być zgodny z kierunkiem rysowania. Linia wymiarowa powinna być zawsze równoległa do kierunku wymiaru, zaś linie pomocnicze prostopadłe. 73
Liczby wymiarowe W rysunku technicznym maszynowym wymiary liniowe podaje się w milimetrach, przy czym oznaczenie mm pomija się. Jeżeli zachodzi potrzeba podania wymiaru w innej jednostce, to za liczbą należy podać jej symbol (bez nawiasów). W rysunku technicznym maszynowym wymiary kątowe podaje się w stopniach, minutach i sekundach, oznaczając je odpowiednio symbolami, ' oraz ''. Jeżeli zachodzi potrzeba podania wymiaru w innej jednostce, to za liczbą należy podać jej symbol (bez nawiasów). 74
Liczby wymiarowe Zasady dotyczące liczb wymiarowych: wymiary nominalne pisze się pismem o wysokości min. 3,5 mm, ułamki zwyczajne i odchyłki graniczne pisze się pismem o jeden stopień mniejszym (lecz nie mniej niż 2,5 mm), na dużych rysunkach poglądowych wysokość cyfr przyjmuje się odpowiednio do grubości linii rysunkowych, na wszystkich rysunkach wykonanych na jednym arkuszu i w jednakowej podziałce liczby wymiarowe powinny mieć jednakową wysokość, niezależnie od wielkości rzutów i wartości wymiarów. 75
Liczby wymiarowe liczby wymiarowe pisze się nad liniami wymiarowymi w odległości 0,5-1,5 mm od nich, mniej więcej na środku, należy unikać umieszczania liczb wymiarowych jedna nad drugą, 76
Liczby wymiarowe liczby wymiarowe małych wymiarów pisze się gdy brak jest miejsca nad liniami odniesienia, jeżeli linia wymiarowa jest krótka, to liczbę wymiarową można napisać nad jej przedłużeniem (najlepiej z prawej strony), 77
Liczby wymiarowe należy unikać umieszczania liczb wymiarowych na liniach zarysu przedmiotu, osiach i liniach kreskowania przekrojów. Jeżeli jest to konieczne, to trzeba w miejscach, gdzie mają być napisane liczby wymiarowe lub narysowane groty, przerwać linię rysunku, 78
Liczby wymiarowe przy wymiarowaniu długości przedmiotu przerwanego na rysunku, linii wymiarowej nie przerywa się, gdy liczba wymiarowa nie odpowiada podziałce rysunkowej, to tę liczbą należy na rysunku podkreślić, 79
Liczby wymiarowe wymiary mające tylko znaczenie orientacyjne (np. wymiary zamykające łańcuch wymiarowy) pisze się w nawiasach, wymiary nominalne, których na rysunkach nie toleruje się, ujmuje się w ramki prostokątne, 80
Liczby wymiarowe I metoda wymiarowania liczby wymiarowe podaje się w taki sposób, aby można je było odczytać, patrząc od dołu lub z prawej strony rysunku. II metoda wymiarowania liczby wymiarowe podaje się w taki sposób, aby można je było odczytać patrząc od dołu rysunku. 81
Rozmieszczanie wymiarów należy unikać przecinania się linii pomocniczych wymiarowych z liniami wymiarowymi innych wymiarów i z liniami rysunku, odstępy między sąsiednimi liniami wymiarowymi powinny być równe i nie mniejsze niż 7 mm, odległość między zarysem przedmiotu a najbliższą linią wymiarową nie powinna być mniejsza niż 10 mm, 82
Rozmieszczanie wymiarów nie wolno używać pomocniczych linii wymiarowych i ich przedłużeń oraz linii rysunkowych jako linii wymiarowych ani też linii wymiarowych jako pomocniczych dla innych wymiarów, 83
Rozmieszczanie wymiarów wymiary powinny być umieszczane na tych rzutach, na których wymiarowane elementy przedmiotu widać najwyraźniej, przecinanie się linii wymiarowych średnic w ich środku jest jedynym dopuszczalnym wyjątkiem od ogólnego zakazu przecinania się linii wymiarowych, 84
Rozmieszczanie wymiarów jeżeli przedmiot posiada w kierunku prostopadłym do rzutu tylko jeden wymiar (zwykle grubość), to można nie rysować rzutu, lecz podać ten wymiar nad linią odniesienia, poprzedzając go znakiem mnożenia, 85
Wymiarowanie średnic i promieni przy wymiarowaniu średnic liczbę wymiarową poprzedza się znakiem. Znak ten pomija się gdy wymiar podany jest w postaci symbolu oraz przed oznaczeniem gwintu, 86
Wymiarowanie średnic i promieni przy wymiarowaniu małych średnic można użyć następujących sposobów: 87
Wymiarowanie średnic i promieni średnice powierzchni obrotowych przedstawione na rysunku w postaci niepełnego okręgu wymiaruje się jak na rysunkach poniżej: 88
Zasady wymiarowania Na rysunku należy podawać tylko tyle wymiarów i takich, które są niezbędne do jednoznacznego określenia wymiarowanego przedmiotu, przy czym każdy wymiar powinien być podany tylko raz, niezależnie od tego czy przedmiot jest narysowany: w jednym czy w kilku rzutach, wykonanych na jednym lub kilku arkuszach, na jednym czy na kilku rysunkach, jako odrębna część w zespole, 89
Zasady wymiarowania Na rysunkach należy podawać jedynie wymiary konieczne. Nie podaje się wymiarów oczywistych (chyba, że wymiar ten ma być stolerowany np. kąt 90 ±15''). 90
Zasady wymiarowania Przy wyborze rzutu i miejsca na nim, w którym konieczny wymiar ma być podany, należy kierować się przede wszystkim przesłankami technologicznymi, a więc każdy wymiar powinien być umieszczony na tym rzucie i w tym miejscu, w którym jest on najbardziej potrzebny ze względu na przewidywany przebieg wykonywania przedmiotu. W zależności od rodzaju rysunku i jego przeznaczenia wymiarami koniecznymi są często inne wymiary (np. w rysunkach wykonawczych odlewów, odkuwek, rysunkach operacyjnych i zabiegowych itp.) 91
Zasady wymiarowania Zasada wymiarów koniecznych jest najważniejszą i nadrzędną zasadą w stosunku do pozostałych zasad wymiarowania. Jej przestrzeganie zapewnia prawidłowe i przejrzyste zwymiarowanie obiektu, jednocześnie umożliwiając jego wytworzenie na podstawie rysunku. Istotą tej zasady jest założenie, że na rysunku należy podać wymiary tylko konieczne i tylko jeden raz. Zasada niepowtarzania wymiarów, Zasada niezamykania łańcuchów pomiarowych, Zasada pomijania wymiarów oczywistych, Zasada wymiarów od podstaw obróbkowych, Zasada wymiarowania od podstaw pomiarowych, Zasada wymiarowania według narzędzi, 92
Sposoby wymiarowania wymiarowanie równoległe, wymiarowanie równoległe narastające, wymiarowanie szeregowe, wymiarowanie mieszane, wymiarowanie współrzędnościowe, 93
wymiarowanie równoległe Sposoby wymiarowania Często podawane od jednej bazy wymiarowej. 94
wymiarowanie równoległe narastające, Sposoby wymiarowania 95
wymiarowanie współrzędnościowe, Sposoby wymiarowania 96
wymiarowanie szeregowe, Sposoby wymiarowania Należy stosować gdy zależy nam na dokładności wzajemnego położenia sąsiednich elementów przedmiotu (każdy z naniesionych wymiarów jest uzależniony od poprzednio naniesionego). 97
wymiarowanie mieszane, Sposoby wymiarowania Łączy wady i zalety wymiarowania równoległego i szeregowego. 98
Oznaczenie stanu powierzchni Struktura geometryczna powierzchni zbiór wszystkich nierówności powierzchni oddzielających obiekt od otaczającego go ośrodka. Powierzchnię, którą te nierówności tworzą, nazywa się powierzchnią rzeczywistą. 99
Oznaczenie stanu powierzchni Podstawowe pojęcia określające strukturę geometryczną powierzchni: - powierzchnia rzeczywista, nominalna, odniesienia, - profil powierzchni i odchylenie profilu y, - linia średnia profilu m, linia środkowa profilu, - wzniesienie i wgłębienie profilu, - linia wzniesień i wgłębień profilu, 100
Oznaczenie stanu powierzchni Linia odniesienia umowna linia względem której wyznacza się odchyłki, Odchylenie profilu odległości między punktami linii odniesienia, a linią profilu, 101
Oznaczenie stanu powierzchni Linia średnia profilu m w granicach odcinka elementarnego l, suma kwadratów odchyłek profilu od tej linii jest minimalna, Linia środkowa profilu sumy pól nad i pod linią są sobie równe, 102
- wzniesienie i wgłębienie profilu, - linia wzniesień i wgłębień profilu, Oznaczenie stanu powierzchni 103
Oznaczenie stanu powierzchni - chropowatość Chropowatość elementy struktury geometrycznej powierzchni powstałe w procesie jej tworzenia, ale z wykluczeniem odchyłek kształtu i falistości powierzchni. Wyznaczana dla pewnej, umownie przyjętej długości odcinka pomiarowego. Chropowatość wg dziesięciu punktów: R z 5 y + 5 5 pi i= 1 i= 1 = v vi 104
Oznaczenie stanu powierzchni - chropowatość Średnia wysokość chropowatości R c suma średnich wysokości wzniesień i głębokości wgłębień profilu w przedziale odcinka elementarnego. Chropowatość R c : R C = 1 n n i= 1 y pi + 1 n n i= 1 v vi 105
Oznaczenie stanu powierzchni - chropowatość Średnie arytmetyczne odchylenie profilu R a średnia arytmetyczna wartości bezwzględnych odchyleń profilu y od linii średniej m, w przedziale odcinka elementarnego l. Chropowatość R a : R R a 1 = l = 1 n a y i n i= 1 l 0 y dx 106
Oznaczenie chropowatości powierzchni Oznaczenia chropowatości powierzchni dokonuje się za pomocą następujących znaków: a). - oznaczenia kilku powierzchni (oznaczenia zbiorcze), - oznaczenia powtarzających się chropowatości, b). - oznaczenia chropowatości, która jest oznaczana wartością liczbową, c). - określona wartością liczbową chropowatość ma zostać osiągnięta przez zdjęcie warstwy materiału, d). - określona wartością liczbową chropowatość ma zostać osiągnięta bez zdejmowania warstwy materiału, 107
Oznaczenie chropowatości powierzchni Oznaczenia chropowatości powierzchni dokonuje się za pomocą następujących znaków: e). - oznaczenia chropowatości materiałów hutniczych, - oznaczenia chropowatości, która powinna być zachowana z poprzedniego procesu technologicznego, f). - oznaczenia chropowatości wymagające podania dodatkowych informacji, g). - wszystkie powierzchnie na danym rzucie mają te same parametry chropowatości, 108
Oznaczenie chropowatości powierzchni 109
Oznaczenie kierunkowości struktury 110
Tolerowanie Nieuniknione błędy pomiarowe, wykonawcze i inne powodują, że wymiary rzeczywiste wykonanych elementów zawsze odbiegają od teoretycznych wymiarów podstawowych. Dlatego konieczne jest określenie przedziału wartości dopuszczalnych odchyłek od wymiarów teoretycznych, jakie umieszczone są na rysunkach. - wymiary nominalne teoretyczne wymiary przedmiotów zamieszczone na rysunkach, - wymiary zewnętrzne długość, szerokość, wysokość, średnica, - wymiary wewnętrzne szerokość rowka, średnica otworu, - wymiary mieszane podczas różnych rodzajów obróbki przedmiotu mogą mieć cechy wymiarów zewnętrznych lub wewnętrznych, 111
Tolerowanie Według kryterium dokładności wykonania elementu wymiary można podzielić na : - wymiary swobodne wartość nie jest bardzo istotna (nie tolerowane), - wymiary teoretyczne wartość podawana bez odchyłek (wymiary dla doboru narzędzi), - wymiary tolerowane wartość zawiera się w pewnych granicach, 112
Tolerowanie - górny wymiar graniczny największa dopuszczalna wartość wymiaru tolerowanego, - dolny wymiar graniczny najmniejsza dopuszczalna wartość wymiaru tolerowanego, dla wymiaru wewnętrznego dla wymiaru zewnętrznego 113
Rodzaje tolerancji - tolerowanie jednograniczne podaje się jedną z odchyłek (wartość drugiej jest równa zeru), - tolerowanie dwugraniczne wymaga podania obu odchyłek, - tolerowanie symetryczne, - tolerowanie asymetryczne, 114
Kolory w rysunku technicznym Tradycyjny rysunek techniczny używa wyłącznie koloru czarnego lub ciemnoszarego (ołówkowego). Współczesne systemy komputerowego wspomagania projektowania w połączeniu z nowoczesnymi drukarkami i ploterami pozwalają używać koloru. Ze względu jednak na trudności w powielaniu rysunków kolorowych, częściej używa się różnych stopni szarości. Kolor oraz stopnie szarości znacznie polepszają wartości prezentacyjne rysunku technicznego oraz zwiększają jego czytelność. 115
Kolory w rysunku technicznym http://www.graczyk.pwsz.glogow.pl/rys/wrl/naz/kol10.jpg 116
Kolory w rysunku technicznym http://www.muratorplus.pl/images/arcadia-isi_02_(1)_b.jpg 117
Kolory w rysunku technicznym http://pic.leech.it/images/e88342huiqrazpiv.jpg 118
Etapy tworzenia rysunku 1. Oględziny i wybór ustawienia przedmiotu względem rzutni 2. Wybór podziałki rysunkowej 3. Wybór metody przedstawienia geometrii przedmiotu (liczba rzutów, widoki, przekroje, kłady itp.) 4. Wybór rozmieszczenia rzutów na arkuszu lub arkuszach 5. Szkice wybranych rzutów wraz z oznaczeniami (jeśli jest to potrzebne) 6. Wymiarowanie geometrii przedmiotu 7. Opis dotyczący pasowań i tolerancji 8. Opis dotyczący chropowatości, obróbki powierzchniowej i powłok 9. Wypełnienie tabliczki rysunkowej 10. Sprawdzenie rysunku 119
Etapy tworzenia rysunku Wybór rozmieszczenia rzutów na arkuszu lub arkuszach 120
Etapy tworzenia rysunku Wymiarowanie geometrii przedmiotu 121
Etapy tworzenia rysunku Opis dotyczący pasowań i tolerancji 122
Etapy tworzenia rysunku Opis dotyczący chropowatości, obróbki powierzchniowej i powłok. 123