www.wup-krakow.pl 1
powiat chrzanowski
Opracowanie powstało w Wojewódzkim Urzędzie Pracy w Krakowie w ramach projektu Partnerstwo na rzecz świadczenia usług dla inwestorów pozyskujących kadry oraz usług outplacementowych. Redakcja: Instytut Rozwoju Miast Copyright by Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie. Kopiowanie i rozpowszechnianie może być dokonywane z podaniem źródła. ISBN 978-83-62384-98-3 ISBN 978-83-62384-11-2 Wydawca: Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie pl. Na Stawach 1 30-107 Kraków Tel. 12 428 78 70 Faks 12 422 97 85 kancelaria@wup-krakow.pl www.wup-krakow.pl Publikacja jest dystrybuowana bezpłatnie Kraków 2012
Spis treści Kapitał ludzki w kontekście procesów rozwojowych powiatu chrzanowskiego 7 I. Ogólne informacje o powiecie chrzanowskim 10 Położenie, powierzchnia i podział administracyjny 10 Walory turystyczne 10 Komunikacja i infrastruktura 10 II. Charakterystyka zasobów ludzkich 11 Ogólne informacje demograficzne (liczba ludności według płci, wieku, gęstość zaludnienia, przyrost naturalny i jego dynamika, tendencje migracyjne) 11 Aktywność ekonomiczna ludności podstawowe informacje 13 Wykształcenie mieszkańców 13 III. Charakterystyka gospodarcza 15 Poziom przedsiębiorczości lokalnej oraz struktura firm zarejestrowanych w REGON 15 Inwestycje zagraniczne 16 Strefy inwestycyjne 17 Największe firmy 18 IV. Rynek pracy 20 Bezrobotni 20 Charakterystyka osób pracujących 25 Pracodawcy i zapotrzebowanie na pracowników 30 Spis rycin 36 Spis tabel 37 Literatura 37 Załączniki 38 Aneks metodologiczny 39 Rozwinięcia skrótów 39 Wyjaśnienie pojęć 39 www.wup-krakow.pl 4
Szanowni Państwo, Jednym z kluczowych elementów Strategii Rozwoju Województwa Małopolskiego na lata 2011-2020 są działania prowadzące do wzmacniania kapitału społecznego, traktowanego jako istotny zasób prorozwojowy, szczególnie w procesie budowania sieciowych relacji w przestrzeni gospodarczej. Wysoki poziom kapitału społecznego jest warunkiem rozwoju nowoczesnej gospodarki regionalnej, opartej na współpracy i partnerstwie instytucji w ramach sektora publicznego oraz w relacjach administracji publicznej z sektorem prywatnym i społecznym. O tym, że w Małopolsce współpraca ta przebiega bardzo dobrze, świadczy liczba inwestycji oraz wysokie miejsca województwa w rankingach atrakcyjności inwestycyjnej. Tym, co wyróżnia nasze województwo, jest przede wszystkim wysoka dostępność wykwalifikowanych pracowników. Zainteresowanie inwestorów regionem to szansa na rozwój. Aby ją skutecznie wykorzystać, należy szybko reagować na aktualne potrzeby informacyjne potencjalnych pracodawców. Wdrożenie skoordynowanego systemu profesjonalnej obsługi inwestorów zarówno prowadzących działalność w regionie, jak również zainteresowanych jej podjęciem jest również elementem przyjętej Strategii. Roli uporządkowania wiedzy o zasobach ludzkich małopolskich powiatów podjął się Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie realizując projekt Partnerstwo na rzecz świadczenia usług dla inwestorów pozyskujących kadry oraz usług outplacementowych. Efektem tych prac są raporty, które stanowią syntezę najważniejszych informacji dotyczących kadr i gospodarki Małopolski. Roman Ciepiela Wicemarszałek Województwa Małopolskiego www.wup-krakow.pl 5
Szanowni Państwo, Niemal pięć lat temu Wojewódzki Urząd Pracy w Krakowie przystąpił do realizacji programu Partnerstwo na rzecz świadczenia usług dla inwestorów pozyskujących kadry oraz usług outplacementowych. Pomysł ten był odpowiedzią na potrzebę wypracowania skutecznej metody obsługi pracodawców poszukujących odpowiednich pracowników lub restrukturyzujących zatrudnienie. Udało nam się stworzyć system współpracy ponad 100 instytucji, który znacznie przyspiesza pozyskiwanie niezbędnych informacji, a tym samym skraca czas udzielenia właściwej pomocy. Jednym z działań realizowanych w ramach projektu jest opracowywanie informacji o zasobach ludzkich poszczególnych powiatów Małopolski. W 2010 roku pilotażowo przygotowane zostały takie charakterystyki dla dziewięciu powiatów. Materiał okazał się użytecznym i chętnie wykorzystywanym źródłem wiedzy, nie tylko przez naszych projektowych Partnerów. Dlatego też w roku 2012 podjęliśmy decyzję o aktualizacji wcześniejszych opracowań oraz przygotowania charakterystyk dla pozostałych powiatów Małopolski. Tegoroczne raporty posiadają pełniejszy zakres danych oraz pogłębioną analizę sytuacji dotyczącą rynku pracy i gospodarki w powiecie. Dziękuję wszystkim instytucjom i osobom, których zaangażowanie przyczyniło się do obecnego kształtu raportów. Przekazuję na Państwa ręce kompendium wiedzy o małopolskich powiatach, niezbędną dla każdego inwestora, a także przedsiębiorcy planującego zmiany w swojej firmie. Jest to nasz kolejny krok służący podnoszeniu jakości obsługi pracodawców. I z całą pewnością nie ostatni! Andrzej Martynuska Dyrektor Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Krakowie www.wup-krakow.pl 6
Kapitał ludzki w kontekście procesów rozwojowych powiatu chrzanowskiego posiada dobre położenie komunikacyjne, stosunkowo dobrze wykształconych i przedsiębiorczych mieszkańców, kilku znaczących, funkcjonujących od lat dużych pracodawców, jak również tereny, które nadają się pod nowe inwestycje. Za największy potencjał powiatu uznać jednak należy jego usytuowanie w zasięgu oddziaływania dwóch obszarów metropolitalnych Krakowa oraz Katowic. W perspektywie najbliższych kilkudziesięciu lat władze powiatu powinny skupić się przede wszystkim na wykorzystaniu tej ogromnej szansy, która w połączeniu z dobrymi warunkami w zakresie infrastruktury transportowej stanowi wyraźną przewagę konkurencyjną tego obszaru nad innymi powiatami województwa małopolskiego. Podstawę rozwoju społeczno-gospodarczego powiatu chrzanowskiego powinna stanowić działalność przemysłowa. Istnieje zwłaszcza potrzeba zagospodarowania rozległych terenów i obiektów poprzemysłowych, w tym także związanych z procesami restrukturyzacji istniejących dużych przedsiębiorstw przemysłowych. Ze względu na uwarunkowania przyrodnicze rozwój gmin Alwerni i Babic powinien z kolei uwzględniać wykorzystanie potencjału turystycznego, który dotychczas wykorzystywany był w niedostatecznym stopniu. Istnienie na terenie powiatu grupy dużych i bardzo dużych przedsiębiorstw o zróżnicowanej strukturze kapitałowej oraz branżowej, stanowi trwałą bazę do dalszego rozwoju gospodarczego. Pomimo bardzo silnego zakorzenienia największego pracodawcy, KWK Janina, oraz doskonałych perspektyw funkcjonowania tej kopalni, należy zwrócić uwagę na monitoring trwałości pozostałych dużych i średniej wielkości firm. Niewykorzystanym jak dotąd w pełni potencjałem jest z kolei umiarkowany wskaźnik przedsiębiorczości. Rozwój przedsiębiorczości, która wykorzystywałaby lokalny rynek zarówno w zakresie usług, jak i dostaw materiałów dla lokalnych przedsiębiorstw oraz klientów indywidualnych, powinien być jednym z priorytetów planowanych działań w zakresie wspierania lokalnego rynku pracy. Nasilające się procesy relokacji przedsiębiorstw w obrębie Krakowskiego Obszaru (regionu) Metropolitalnego, przy rosnącej poprawie dostępności komunikacyjnej, stwarzają dla powstających w powiecie stref inwestycyjnych szansę na przyciągnięcie nie tylko firm zagranicznych, ale również przedsiębiorstw z Krakowa i intensywnie suburbanizujących się gmin sąsiednich. Obecnie powiat chrzanowski potrzebuje dobrej i systematycznie, z pasją wdrażanej strategii rozwojowej, tak by jak najszybciej dołączyć do grona najlepiej rozwijających się powiatów w Małopolsce. Działania w zakresie tworzenia stref inwestycyjnych wskazują, że istnieje wśród władz, zarówno gminnych jak i powiatowych, świadomość kierunków pożądanego rozwoju powiatu, jak i znajomość metod, które mają zapewnić ich osiągnięcie. www.wup-krakow.pl 7
położony jest w północno-zachodniej części województwa małopolskiego, pomiędzy obszarem metropolitalnym Krakowa i Katowic. Przez jego środek przebiega jedna z najważniejszych linii komunikacyjnych regionu: autostrada A4, a także droga krajowa nr 79 łącząca Kraków ze Śląskiem. Położenie geograficzne powiatu jest jedną z jego największych szans rozwojowych. Tereny wokół Krakowa oraz wzdłuż autostrady A4 coraz wyraźniej stają się osią rozwoju gospodarczego Małopolski. ma szansę na dołączenie do grona najlepiej rozwiniętych i najbogatszych powiatów województwa. Trendy demograficzne obserwowane i prognozowane dla powiatu chrzanowskiego należy ocenić jako niekorzystne w kontekście sytuacji w regionie i kraju. Według danych GUS w latach 1995-2010 liczba mieszkańców zmniejszyła się o 3% z poziomu 131,5 tys. do 127,5 tys. os. Do 2035 r. nastąpi dalszy spadek liczby ludności o ponad 10% w stosunku do 2010 r., tak iż bezwzględna liczba mieszkańców zmaleje w tym czasie o niemal 12 tys. Jednocześnie będzie następowało szybkie starzenie się społeczności powiatu. W skali całego regionu już w 2010 r. liczba dzieci do 14 roku życia zrównała się z liczba osób w wieku poprodukcyjnym 1. Do 2035 roku należy się spodziewać, że na jedno dziecko będą przypadały już dwie takie osoby. Dla gospodarki powiatu bardzo duże znaczenie będzie miało także spodziewane stopniowe zmniejszanie się grupy osób w wieku produkcyjnym. W 2010 r. w powiecie chrzanowskim na jedną osobę w wieku produkcyjnym przypadało 0,28 osoby w wieku poprodukcyjnym, natomiast w roku 2035 wartość wskaźnika ulegnie niemal podwojeniu i wyniesie 0,55. Pod względem aktywności ekonomicznej ludności powiat chrzanowski należy do obszarów o niezbyt korzystnej sytuacji na tle województwa małopolskiego. Stopa bezrobocia na koniec 2011 r. wynosząca 13,4%, była wyższy od średniej wojewódzkiej, a także ogólnopolskiej. Niewątpliwie na sytuację na lokalnym rynku pracy i aktywność ekonomiczną mieszkańców ma wpływ kilka czynników: Poziom rozwoju gospodarczego powiatu jest, na tle regionu, stosunkowo wysoki. W powiecie działa kilka dużych firm, w tym podmiotów z kapitałem zagranicznym, Dogodne położenie komunikacyjne (autostrada A4) względem aglomeracji krakowskiej i śląskiej, co umożliwia dojazdy do pracy (głównie do Krakowa), Relatywnie niska w powiecie chrzanowskim statystyczna aktywność zawodowa mieszkańców w wieku produkcyjnym, co oznacza, że wiele osób niepracujących jednocześnie nie rejestruje się jako bezrobotni. Jednocześnie niska wartość tego wskaźnika może świadczyć o dużej skali osób pracujących w tzw. szarej strefie. Co warto podkreślić, zaangażowanie ludności w rolnictwo jest w powiecie chrzanowskim na najniższym poziomie w województwie, poza powiatami grodzkimi. Na koniec 2010 r. w REGON w powiecie zarejestrowanych było 11,6 tys. firm. Wskaźnik przedsiębiorczości wynoszący 91 firm na 1 tys. mieszkańców plasował powiat poniżej średniej dla regionu. Struktura małej przedsiębiorczości, ze względu na duży udział firm handlowych, zbliżona jest do tej odpowiadającej słabiej rozwiniętym powiatom. Ze względu na wysoki poziom rozwoju gospodarczego, rozwój drobnej przedsiębiorczości, w tym także wspieranie konkretnych branż, powinien stanowić jeden z głównych kierunków polityki realizowanej na lokalnym rynku pracy. na tle województwa małopolskiego charakteryzuje się umiarkowanie wysoką liczbą miejsc pracy powstałych wskutek nowych inwestycji zagranicznych (greenfield). Udział nowych inwestycji w ogóle miejsc pracy oferowanych przez firmy z kapitałem zagranicznym jest relatywnie wysoki i na przestrzeni ostatnich lat oscylował w przedziale 50-60%. Strefy inwestycyjne na terenie powiatu, w tym w szczególności Chrzanowsko-Trzebiński Park Przemysłowy zarządzany przez Agencję Rozwoju Małopolski Zachodniej, oraz powstająca w gminie Trzebinia nowa strefa inwestycyjna wskazują na konsekwentną i skuteczną realizację polityki proinwestycyjnej przez gminy powiatu chrzanowskiego. Wraz z dość wysoką atrakcyjnością obszaru 1 W całym opracowaniu przyjęto definicję osób w wieku poprodukcyjnym obowiązującą na koniec 2012 r., czyli kobiety powyżej 60 lat i mężczyźni powyżej 65 lat. W kolejnych latach, w okresie wprowadzania reform emerytalnych ta definicja będzie się stopniowo zmieniała, co spowolni nieco proces przyrostu odsetka osób w wieku poprodukcyjnym, niemniej zasadnicza tendencja oraz jej skala zostanie zachowana. www.wup-krakow.pl 8
powiatu wynikającą m.in. z doskonałego położenia komunikacyjnego stwarza to dobre perspektywy na przyszłość. Równocześnie władze samorządowe powinny pamiętać o rosnącej roli polityki poinwestycyjnej (after care policy) w polityce proinwestycyjnej i skutecznie stosować narzędzia jej realizacji. W powiecie chrzanowskim obserwowana jest nierównowaga w zakresie płci bezrobotnych. Stosunek liczby bezrobotnych kobiet do liczby mężczyzn jest jednym z wyższych w województwie i wynosi 1,27. Wiąże się to w dużej mierze ze strukturą miejsc pracy na rynku lokalnym, wśród których zakłady przemysłowe, zatrudniające z reguły więcej mężczyzn aniżeli kobiet odgrywają ważną rolę. Długotrwale bezrobotni stanowili w 2011 r. 28,4% wszystkich bezrobotnych i była to jedna z najniższych wartości tego wskaźnika w regionie, a niższe odnotowano tylko w Krakowie i powiecie suskim. W 2010 r. liczba pracujących w powiecie chrzanowskim wyniosła 42,6 tys. osób (wraz z pracującymi w podmiotach zatrudniającymi do 9 osób), co stanowiło ok. 3,1% wszystkich pracujących w województwie małopolskim. Do pracy w powiecie dojeżdża 2,6 tys. osób, głównie z sąsiednich powiatów: wadowickiego, oświęcimskiego i Jaworzna. W stosunku do liczby mieszkańców świadczy to o wysokim stopniu oddziaływania rynku pracy powiatu na jego bezpośrednie otoczenie. Jednocześnie ponad dwukrotnie większa liczba osób dojeżdża do pracy poza powiatem. Podejmowanie zatrudnienia poza powiatem chrzanowskim jest więc jednym z ważnych czynników stabilizujących lokalny rynek pracy oraz zmniejszającym bezrobocie. Mieszkańcy powiatu korzystają również z możliwości pracy zarówno w konurbacji śląskiej, jak i aglomeracji krakowskiej. Jednocześnie jest to potencjał, który może zostać wykorzystany w przypadku dynamicznego rozwoju powstających w powiecie stref inwestycyjnych. W 2010 r. przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w powiecie chrzanowskim wynosiło 2973 zł i była to wartość niższa niż średnio w Małopolsce (3170 zł), a tym bardziej niższa od średniej krajowej (3435 zł). W relacji do tej ostatniej przeciętne wynagrodzenie w powiecie chrzanowskim stanowiło zatem jedynie 86,5%. Negatywnie ocenić należy też dynamikę zmian tego wynagrodzenia w latach 2002-2010, które w tym czasie w powiecie chrzanowskim wzrosło jedynie o 43,6% i był to wynik aż o 10 punktów procentowych gorszy niż średnio w skali całego regionu i kraju. Na tle województwa dosyć pozytywnie rozwija się chrzanowski rynek pracy. Liczba bezrobotnych przypadających na 1 ofertę pracy w tym powiecie była jedną z najniższych w Małopolsce i wyniosła 43,7 osoby. Jak wynika z Barometru Zawodów analizy niedopasowania na rynku pracy prowadzonym przez WUP w powiecie chrzanowskim, na tle pozostałych rynków lokalnych, zwraca uwagę relatywnie niewielkie zróżnicowanie w zakresie zawodów, których brakuje na rynku lokalnym. Stwierdzono braki w zakresie takich grup zawodowych jak: spawacze, kierowcy, budowlańcy oraz pozostali specjaliści niższego szczebla. Co ciekawe, w całym analizowanym okresie 2004-2011 obserwowana jest wyraźna, większa niż w wielu innych powiatach, różnica pomiędzy liczbą ofert zgłoszonych a wykorzystanych, przy czym największa była ona w 2010 i 2011 r. i wyniosła odpowiednio 1296 i 1230 ofert. Świadczy to w sposób pośredni o stanie lokalnej gospodarki. Relatywnie niewielki stopień wykorzystania ofert, zwłaszcza w okresie obserwowanego w Polsce spowolnienia gospodarczego, stanowi dowód dużej odporności lokalnej gospodarki na zewnętrzne bodźce rozwojowe, co można łączyć m. in. ze znacznym stopniem zakorzenienia podmiotów gospodarczych. www.wup-krakow.pl 9
I. Ogólne informacje o powiecie chrzanowskim Położenie, powierzchnia i podział administracyjny zlokalizowany jest w północno-zachodniej części województwa małopolskiego. Zajmuje on powierzchnię 372 km 2, co stanowi w przybliżeniu 2,5% całej powierzchni województwa i klasyfikuje go na dziewiętnastej pozycji wśród powiatów regionu. Graniczy on: od północy z powiatem olkuskim, od południa z powiatami oświęcimskim oraz wadowickim, od zachodu z miastem Jaworzno (województwo śląskie), od wschodu z powiatem krakowskim. Swoimi granicami, powiat chrzanowski obejmuje obszar czterech gmin miejsko-wiejskich (Alwernia, Chrzanów, Libiąż, Trzebinia) oraz jednej gminy wiejskiej (Babice). Walory turystyczne Na terenie powiatu chrzanowskiego znaleźć można wiele zabytków, wśród których wymienić można m.in. ruiny zamku Lipowiec, a także liczne zespoły pałacowe, dwory oraz budowle sakralne. Ze względu na atrakcyjne obszary przyrodnicze, region ten sprzyja turystyce pieszej i rowerowej. Na stronie Powiatowego Centrum Informacji Turystycznej (www.visit.powiat-chrzanowski.pl) przygotowane są proponowane szlaki turystyczne przebiegające przez najpiękniejsze części powiatu chrzanowskiego. Znajdują się tu także miejsca sprzyjające aktywnemu wypoczynkowi, w tym liczne ośrodki rekreacyjnosportowe i kąpieliska. Komunikacja i infrastruktura Niewątpliwym atutem powiatu chrzanowskiego jest korzystne położenie między dwoma wielkimi ośrodkami miejskimi Krakowem i Katowicami. Przez teren powiatu przebiega rozbudowana sieć dróg, wśród których są zarówno drogi wojewódzkie (nr 780, nr 781, nr 791 oraz nr 933), droga krajowa (nr 79) a także autostrada A4 (będąca fragmentem europejskiej trasy E40). W powiecie istnieje także stosunkowo dobra sieć połączeń kolejowych. Z miast Chrzanów, Libiąż oraz Trzebinia istnieją bezpośrednie połączenia kolejowe ze stolicą województwa, których czas dojazdu waha się między przedziałami 31-60 a 61-90 minut. Istotnym dla dostępności komunikacyjnej powiatu jest także bliskość portów lotniczych Kraków- Balice (oddalony o blisko 35 kilometrów od Chrzanowa) oraz Katowice-Pyrzowice (około 60 kilometrów od Chrzanowa). Usługi związane z komunikacją zbiorową na terenie gmin Chrzanów, Ryc.1.1. Położenie powiatu chrzanowskiego na tle województwa małopolskiego źródło:opracowanie własne. Libiąż oraz Trzebinia prowadzi Związek Komunalny Komunikacja Międzygminna (www.zkkm.org.pl). W powiecie działalność przewozową prowadzą także prywatni przewoźnicy. www.wup-krakow.pl 10
II. Charakterystyka zasobów ludzkich Ogólne informacje demograficzne (liczba ludności według płci, wieku, gęstość zaludnienia, przyrost naturalny i jego dynamika, tendencje migracyjne) na koniec 2010 r. zamieszkiwało 127,5 tys. mieszkańców, co sytuowało go w skali regionu w grupie powiatów średnich. Pod względem powierzchni jest jednym z najmniejszych w skali regionu (372 km 2 ), co powoduje, że średnia gęstość zaludnienia wynosiła 342,8 osób w przeliczeniu na km 2 - jedna z najwyższych wartości wskaźnika w województwie, po powiatach grodzkich i oświęcimskim (Zał. 1). Obserwowane i prognozowane dla powiatu trendy demograficzne można zaliczyć, na tle szerszej sytuacji w regionie i w całym kraju - do niekorzystnych. W latach 1995-2010 liczba mieszkańców zmniejszyła się o 3% z poziomu 131,5 tys. do 127,5 tys. os. W następnych latach, zgodnie z prognozami demograficznymi GUS, ten trend ma się utrzymać, a jego dynamika jeszcze się nasili. Do 2035 r. nastąpi dalszy spadek liczby ludności o ponad 10% w stosunku do 2010 r., tak iż bezwzględna liczba mieszkańców zmaleje w tym czasie o niemal 12 tys. (Zał.1., Ryc.2.1.). wielicki krakowski ziemski myślenicki nowosądecki bocheński limanowski nowotarski Kraków tarnowski brzeski wadowicki suski tatrzański proszowicki Nowy Sącz gorlicki dąbrowski oświęcimski chrzanowski miechowski olkuski Tarnów MAŁOPOLSKA POLSKA 2010-2035 -20-10 0 10 20 30 Ryc.2.1. Zmiana liczby ludności w latach 1995-2010 oraz prognoza na lata 2010-2035 w powiatach w Małopolsce Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. Zmiana liczby ludności (w %) Jednocześnie będzie następowało szybkie starzenie się społeczności powiatu. W skali całego regionu już w 2010 r. liczba dzieci do 14 roku życia zrównała się z liczbą osób w wieku poprodukcyjnym 2. Do 2035 roku należy się spodziewać, że na jedno dziecko będą przypadały już dwie takie osoby. Dla 2 W całym opracowaniu przyjęto definicję osób w wieku poprodukcyjnym obowiązującą na koniec 2012 r., czyli kobiety powyżej 60 lat i mężczyźni powyżej 65 lat. W kolejnych latach, w okresie wprowadzania reform emerytalnych ta www.wup-krakow.pl 11
Tab. 2.1. Wskaźnik obciążenia demograficznego w 2011 r. i prognoza na 2035 r. powiat wskaźnik obciążenia demograficznego liczba osób w wieku przedprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym liczba osób w wieku poprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym 2011 2035 2011 2035 2011 2035 bocheński 0,58 0,81 34,75 37,36 23,26 43,41 brzeski 0,59 0,79 34,34 33,84 24,25 45,01 chrzanowski 0,54 0,84 26,18 28,97 27,68 55,31 dąbrowski 0,57 0,76 31,35 28,71 25,23 46,97 gorlicki 0,59 0,83 33,69 34,33 25,66 48,75 krakowski ziemski 0,56 0,75 31,11 30,60 24,71 44,61 Kraków 0,53 0,74 23,71 30,14 29,71 43,93 limanowski 0,65 0,82 42,25 40,80 22,79 40,88 miechowski 0,63 0,85 29,99 30,52 33,08 54,58 myślenicki 0,57 0,76 36,10 34,94 21,34 41,49 nowosądecki 0,63 0,79 40,80 39,62 21,71 39,64 nowotarski 0,60 0,78 36,23 34,06 23,61 43,53 Nowy Sącz 0,55 0,84 30,02 34,46 25,00 49,51 olkuski 0,54 0,84 26,94 28,87 27,03 54,98 oświęcimski 0,56 0,83 28,54 31,15 27,78 51,56 proszowicki 0,59 0,79 30,83 31,39 28,23 47,62 suski 0,61 0,81 35,18 34,13 25,70 46,82 tarnowski 0,60 0,78 35,35 33,44 24,74 44,61 Tarnów 0,55 0,90 26,13 31,91 29,05 57,93 tatrzański 0,60 0,79 32,79 32,42 26,82 46,66 wadowicki 0,57 0,80 32,65 33,30 24,43 46,93 wielicki 0,55 0,73 32,50 33,24 23,00 40,15 woj. małopolskie 0,57 0,78 30,93 32,81 26,10 45,51 Polska 0,55 0,80 29,01 32,14 26,18 48,21 *wskaźnik obciążenia demograficznego do stosunek osób w wieku nieprodukcyjnym (przed- i poprodukcyjnym do osób w wieku produkcyjnym) Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. gospodarki powiatu bardzo duże znaczenie będzie miało także spodziewane stopniowe zmniejszanie się grupy osób w wieku produkcyjnym. W 2010 r. w powiecie chrzanowskim na jedną osobę w wieku produkcyjnym przypadało 0,28 osoby w wieku poprodukcyjnym, natomiast w roku 2035 wartość wskaźnika ulegnie niemal podwojeniu i wyniesie 0,55. Te wskaźniki oznaczają, że o ile obecnie na jedną osobę w wieku poprodukcyjnym przypadają prawie 4 osoby w wieku produkcyjnym, a za niecałe 25 lat będą to już niespełna 2. Warto zaznaczyć, że sytuacja w powiecie chrzanowskim w tym zakresie jest jedną z najgorszych w województwie i na niekorzyść odbiega od wskaźników średnich prognozowanych dla Małopolski i całego kraju (Tab.2.1.). W praktyce, dla dalszego rozwoju powiatu takie zmiany będą niosły wiele różnego rodzaju implikacji. Gospodarka powiatu szczególnie odczuje stale spadającą liczbę osób gotowych do podejmowania pracy, a także bezwzględny spadek liczby osób młodych, rozpoczynających dopiero swoją przygodę na rynku pracy. W kontekście prognozowanych w powiecie trendów demograficznych należy podkreślić, że obecnie pod względem struktury wieku ludności sytuacja na rynku pracy jest stosunkowo korzystna i sprzyja rozwojowi gospodarczemu. Należy mieć także świadomość, że z upływem czasu będzie się ona pogarszała. Coraz mniej młodych ludzi będzie wchodziło na rynek pracy i co jednocześnie będzie wymuszało wykorzystywanie i przekwalifikowywanie osób w wieku 50+, a w coraz większym zakresie także 60+. W praktyce, dla dalszego rozwoju powiatu takie zmiany będą niosły jednak wiele różnego rodzaju implikacji. Gospodarka powiatu odczuje szczególnie stale spadającą liczbę osób gotowych do podejmowania pracy, a także spadek liczby osób młodych, rozpoczynających dopiero swoją przygodę na rynku pracy. W kontekście prognozowanych w powiecie trendów demograficznych należy podkreślić, że obecnie pod względem struktury wieku ludności sytuacja na rynku pracy jest korzystna i sprzyja rozwojowi gospodarczemu. Należy mieć także świadomość, że z upływem czasu będzie się ona pogarszała. Coraz mniej młodych ludzi będzie wchodziło na rynek pracy i co jednocześnie będzie wymuszało wykorzystywanie i przekwalifikowywanie osób w wieku 50+, a w coraz większym zakresie także 60+. definicja będzie się stopniowo zmieniała, co spowolni nieco proces przyrostu odsetka osób w wieku poprodukcyjnym, niemniej zasadnicza tendencja oraz jej skala zostanie zachowana. www.wup-krakow.pl 12
Aktywność ekonomiczna ludności podstawowe informacje Pod względem aktywności ekonomicznej ludności powiat chrzanowski należy do obszarów o niezbyt korzystnej sytuacji na tle województwa małopolskiego. Poziom bezrobocia na koniec 2011 r. wynoszący 13,4%, był wyższy od średniej wojewódzkiej, a także ogólnopolskiej. Niewątpliwie na sytuację na lokalnym rynku pracy i aktywność ekonomiczną mieszkańców ma wpływ kilka czynników: Poziom rozwoju gospodarczego powiatu jest, na tle regionu, stosunkowo wysoki. W powiecie działa kilka dużych firm, w tym podmiotów z kapitałem zagranicznym, Dogodne położenie komunikacyjne (autostrada A4) względem aglomeracji krakowskiej i śląskiej, co umożliwia dojazdy do pracy (głównie do Krakowa), Niska w powiecie chrzanowskim statystyczna aktywność zawodowa mieszkańców w wieku produkcyjnym 61,8%, co oznacza, że wiele osób niepracujących jednocześnie nie rejestruje się jako bezrobotni. Jednocześnie niska wartość tego wskaźnika może świadczyć o dużej skali osób pracujących w tzw. szarej strefie. Warto podkreślić, że zaangażowanie ludności w rolnictwo jest w powiecie chrzanowskim na najniższym poziomie w województwie, poza powiatami grodzkimi. Z kolei udział pracujących poza rolnictwem na poziomie 34,7% osób w wieku produkcyjnym sytuuje chrzanowski na 6 miejscu w regionie za powiatami grodzkimi, olkuskim i oświęcimskim. Pozytywnym aspektem chrzanowskiego rynku pracy jest dosyć niski odsetek bezrobotnych pozostających bez pracy dłużej niż jeden rok. Osoby długotrwale bezrobotne, z upływem czasu mają coraz większe problemy z powrotem na rynek pracy. W powiecie chrzanowskim na koniec 2010 r. odsetek takich osób zaliczanych do grupy długotrwale bezrobotnych wynosił 3,8% ludności aktywnej zawodowo. Wykształcenie mieszkańców Struktura wykształcenia mieszkańców powiatu chrzanowskiego jest charakterystyczna dla obszarów leżących w lepiej rozwiniętej zachodniej części regionu (Ryc. 2.2). Najliczniejszą grupę stanowią osoby z wykształceniem podstawowym 34,3% mieszkańców. Relatywnie duża jest także grupa osób z wykształceniem policealnym i średnim zawodowym, którzy razem z osobami z wykształceniem zasadniczym zawodowym i średnim ogólnokształcącym stanowią ponad 58% lokalnej społeczności. W 2002 r. wykształceniem wyższym legitymowało się 7,7% mieszkańców. Należy się spodziewać, że obecnie wykształcenie mieszkańców powiatu jest wyższe, natomiast na jego analizę trzeba poczekać do opublikowania wyników ostatniego spisu powszechnego. Na podstawie danych zgromadzonych w bazie PARP BKL Ryc.2.2. Struktura wykształcenia w województwie małopolskim w 2002 r. za lata 2010 i 2011 wyraźnie widać zależności pomiędzy poziomem Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS. www.wup-krakow.pl 13
wykształcenia a średnimi dochodami netto w województwie Małopolskim. Najmniej zarabiającą grupą były osoby z wykształceniem gimnazjalnym i poniżej niecałe 800 zł. Natomiast średnie zarobki osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym były znacząco wyższe niż teoretycznie lepiej wykształconych absolwentów szkół średnich ogólnokształcących. O ile po ukończeniu zasadniczej szkoły zawodowej średnie zarobki wynosiły 1320 zł miesięcznie, o tyle po liceum zaledwie niecały 1000 zł. Jeszcze więcej zarabiały te osoby, które zdobyły średnie wykształcenie zawodowe lub ukończyły szkoły policealne. Ich miesięczny dochód netto przekraczał 1500 zł. Najwyższe dochody wiążą się z wykształceniem wyższym. Osoby, które ukończyły studia zarabiały ponad 2010 zł na miesiąc (Tab.2.3.). Także sytuacja na małopolskim rynku pracy jest silnie powiązana z wykształceniem. Generalnie im wyższe wykształceniem, tym większa szansa na znalezienie pracy. Jednak i w tym przypadku wyraźnie widać, że absolwenci zasadniczych szkół zawodowych mają łatwiejszą sytuację niż absolwenci liceów ogólnokształcących. Tradycyjnie najtrudniejsza jest sytuacja osób, które ukończyły co najwyżej gimnazjum. Ryzyko bezrobocia lub wypadnięcia z rynku pracy jest najmniejsze w grupie osób z wykształceniem wyższym 85% osób z takim dyplomem pracuje (Tab.2.3.). Tab. 2.2.Wykształcenie a status na rynku pracy w województwie małopolskim w 2011 r. Wykształcenie Sytuacja zawodowa* Średnie zarobki netto [zł] Pracujący Bezrobotni Nieaktywni Razem Ogółem mieszkańcy** Pracujący*** gimnazjalne i poniżej 27,8% 9,1% 63,1% 100% 635,7 1364,9 zasadnicze zawodowe 56,7% 16,5% 26,8% 100% 1276,1 1763,7 średnie ogólnokształcące 46,2% 9,5% 44,2% 100% 1003,1 1817,0 policealne, średnie zawodowe 69,1% 9,8% 21,0% 100% 1460,8 1810,2 wyższe 83,7% 7,7% 8,7% 100% 2526,0 2914,3 *N = 1542 **N=881 ***N=508 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BKL PARP 2011. www.wup-krakow.pl 14
III. Charakterystyka gospodarcza Poziom przedsiębiorczości lokalnej oraz struktura firm zarejestrowanych w REGON Analizę firm oraz przedsiębiorczości w powiecie chrzanowskim przeprowadzono w oparciu o dane GUS znajdujące się w Banku Danych Lokalnych GUS oraz sporządzoną na potrzeby tego opracowania bazę firm - największych pracodawców w Małopolsce. Struktura firm według klas wielkości zatrudnienia wykazuje absolutną dominację mikroprzedsiębiorstw, tj. firm najmniejszych, zatrudniających do 9 pracowników (Tab.3.1.). Ogółem firmy powiatu chrzanowskiego stanowią 3,5% ogółu firm zarejestrowanych w Małopolsce. Zauważalna jest niewielka względna przewaga firm zatrudniających 50-249 pracowników, w porównaniu do struktury dla całego regionu. Licznie reprezentowana klasa dużych, średniej wielkości przedsiębiorstw bez wątpienia należy uznać za silną stronę gospodarki powiatu. Wyraźnie mniejszy jest natomiast udział największych pracodawców z grupy 10-49 pracowników. Liczba największych pracodawców (7) plasuje powiat chrzanowski w środku stawki wojewódzkiej. Podobnie sytuacja przedstawia się w zakresie wskaźnika przedsiębiorczości wynoszącego 91 firm na 1 tys. mieszkańców. Struktura branżowa przedsiębiorstw nawiązuje w zdecydowanej mierze do struktury większości powiatów województwa. Przemiany struktury branżowej firm w powiecie chrzanowskim w latach 1995-2009 nawiązywały do tendencji charakterystycznych dla regionu. Polegały one na zasadniczym wzroście liczb firm handlowych z poziomu zbliżonego do zera, aż do ok. 30%. W przypadku powiatu chrzanowskiego, udział ten przekracza wartość dla całego regionu i kształtuje się na poziomie ok. 35%. Tendencją dla całego regionu był spadek znaczenia w strukturze firm przedsiębiorstw Ryc.3.1. Sruktura firm wpisanych do REGON wg wybranych rodzajów działalności w 2010 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS. przemysłowych. Spadek przebiegł w powiecie chrzanowskim łagodniej, niż w całym regionie i w rezultacie zbliżył udział firm przemysłowych w całej strukturze do analogicznego udziału dla całej Małopolski (Ryc.3.1.). www.wup-krakow.pl 15
Inwestycje zagraniczne na tle województwa małopolskiego charakteryzuje się umiarkowaną liczbą miejsc pracy powstałych wskutek nowych inwestycji zagranicznych typu greenfield (Ryc.3.2). Podobnie sytuacja przedstawia się w przypadku miejsc pracy wynikających z inwestycji firm zagranicznych w istniejące zakłady (brownfield). Sąsiadujące z powiatem chrzanowskim powiaty posiadają analogiczne wskaźniki na poziomie wyższym o ok. 50% (olkuski oraz krakowski ziemski rozpatrywany razem z miastem Kraków), niższym o 1/3 (powiat oświęcimski), bądź też kilkukrotnie niższym (powiat wadowicki). Ryc.3.2. Wpływ inwestycji zagranicznych na rynek pracy województwa małopolskiego w 2009 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie Domański i in. 2011. Ryc.3.3. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne w województwie małopolskim w latach 1989-2009 Źródło: opracowanie własne na podstawie Domański i in. 2011 bez wątpienia korzysta z dogodnej lokalizacji w strefie przygranicznej pomiędzy województwami śląskim i małopolskim, która umożliwia pozyskiwanie inwestorów zagranicznych zainteresowanych zarówno kooperacją zarówno z firmami śląskimi, jak i małopolskimi. Wynik w zakresie nowoutworzonych miejsc pracy przez kapitał zagranicznym, który sytuuje powiat chrzanowski na piątym miejscu w regionie, bez wątpienia należy uznać za co najmniej dobry. Powiat należy do obszaru Małopolski, na którym koncentrują się procesy rozwoju gospodarczego, co przekładać się będzie wprost na atrakcyjność inwestycyjną również w przypadku inwestycji zagranicznych. Na ryc. 3.3 zaznaczono w układzie powiatów nakłady na inwestycje zagraniczne typu www.wup-krakow.pl 16
greenfield (inwestycje nowe, tworzone od podstaw) sumarycznie z lat 1989-2010. W kontekście niniejszej analizy ta informacja wydaje się szczególnie istotna - pokazuje, które powiaty w całym okresie transformacji okazały się na tyle atrakcyjne, aby przyciągnąć zupełnie nowego inwestora z zewnątrz. Oczywiście pełniejszy obraz dałoby pokazanie także nowych inwestycji kapitału polskiego, jednakże takie informacje nie są gromadzone i syntetyzowane. Analiza rozmieszczenia nowych inwestycji zagranicznych (typu greenfield) pokazuje, które powiaty w okresie ponad 20 lat były w stanie zainteresować poważny zewnętrzny kapitał do inwestowania w nowe projekty gospodarcze. Z analizy ryc. 3.3 widać, że w Małopolsce około 10 powiatów w centralnej i zachodniej części regionu przyciąga nowych inwestorów zagranicznych, natomiast powiaty górskie oraz powiaty położone w północnej części województwa tego typu inwestycji nie przyciągnęły., jak dotąd skutecznie przyciągał znaczącą i zróżnicowaną grupę dużych inwestycji zagranicznych typu greenfield. Władze lokalne i powiatowe powinny w dalszym ciągu zabiegać o nowych inwestorów, pamiętając równocześnie o roli polityki poinwestycyjnej (after care policy), w celu właściwej obsługi istniejących inwestycji, w tym stworzenia im dogodnych warunków do dalszego rozwoju. Strefy inwestycyjne na tle województwa małopolskiego charakteryzuje się umiarkowaną liczbą miejsc pracy powstałych wskutek nowych inwestycji zagranicznych typu greenfield (Ryc.3.3). Podobnie sytuacja przedstawia się w przypadku miejsc pracy wynikających z inwestycji firm zagranicznych w istniejące zakłady (brownfield). Sąsiadujące z powiatem chrzanowskim powiaty posiadają analogiczne wskaźniki na poziomie wyższym o ok. 50% (olkuski oraz krakowski ziemski rozpatrywany razem z miastem Kraków), niższym o 1/3 (powiat oświęcimski), bądź też kilkukrotnie niższym (powiat wadowicki). bez wątpienia korzysta z dogodnej lokalizacji w strefie przygranicznej pomiędzy województwami śląskim i małopolskim, która umożliwia pozyskiwanie inwestorów zagranicznych zainteresowanych zarówno kooperacją zarówno z firmami śląskimi, jak i małopolskimi. Wynik w zakresie nowoutworzonych miejsc pracy przez kapitał zagranicznym, który sytuuje powiat chrzanowski na piątym miejscu w regionie, bez wątpienia należy uznać za co najmniej dobry. Powiat należy do obszaru Małopolski, na którym koncentrują się procesy rozwoju gospodarczego, co przekładać się będzie wprost na atrakcyjność inwestycyjną również w przypadku inwestycji zagranicznych. Na ryc. 3.4 zaznaczono nakłady na inwestycje zagraniczne typu Ryc. 3.4. Rozmieszczenie i wartość projektów realizowanych z w ramach Działania 4.3. MRPO Tworzenie i rozwój stref aktywności gospodarczej źródło: opracowanie własne na podstawie Biernacki i in. 2011, s. 123. greenfield (inwestycje nowe, tworzone od podstaw) sumarycznie z lat www.wup-krakow.pl 17
1989-2010 w układzie powiatowym. W kontekście niniejszej analizy ta informacja wydaje się szczególnie istotna - pokazuje, które powiaty w całym okresie transformacji okazały się na tyle atrakcyjne, aby przyciągnąć zupełnie nowego inwestora z zewnątrz. Oczywiście pełniejszy obraz dałoby pokazanie także nowych inwestycji kapitału polskiego, jednakże takie informacje nie są gromadzone i syntetyzowane. Jednak analiza rozmieszczenia nowych inwestycji zagranicznych (typu greenfield) pokazuje, które powiaty w okresie ponad 20 lat były w stanie zainteresować poważny zewnętrzny kapitał do inwestowania w projekty gospodarcze. Największe firmy Najważniejszym pracodawcą na terenie powiatu jest producent Kopalnia Węgla Kamiennego Janina w Libiążu wchodząca w skład Grupy Tauron. W 2011 roku zatrudniała ona ok. 2800 osób. Na terenie powiatu obecna jest liczna grupa dużych przedsiębiorstw, zatrudniających powyżej 400 pracowników. Należą do niej: Szpital Powiatowy w Chrzanowie, Zakłady Mięsne Unimięs, Fabryka Lokomotyw Fablok S.A., Elektrownia "Siersza" w Trzebini (Grupa Tauron), oraz producent elementów oświetlenia dla przemysłu samochodowego - Valeo Autosystemy. Licznie reprezentowane są także firmy o mniejszym zatrudnieniu, wśród których warto wymienić m.in. Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o., Zakłady Chemiczne Alwernia, producenta pieczywa i ciastek Dan Cake Polonia Sp. z o.o., Thermoplast Sp. z o.o. produkujący styropian, Rafineria Trzebinia SA wraz kooperantami (Euronaft Trzebinia Sp. z o.o., Energomedia Sp. z o.o.)., producent profili aluminiowych Hydro Aluminium Chrzanów, cementownia Górka Cement Sp. z o.o. i in. (Tab.3.1). Stosunkowo zróżnicowana zarówno pod względem branżowym, wielkościowym, jak i kraju pochodzenia kapitału struktura największych przedsiębiorstw funkcjonujących na terenie powiatu jest z całą pewnością jednym z ważnych filarów rozwoju gospodarczego nie tylko powiatu chrzanowskiego, ale również powiatów sąsiadujących, czy szerzej, pewnej części zachodniej Małopolski. www.wup-krakow.pl 18
Tab.3.1. Najwięksi pracodawcy w powiecie chrzanowskim w 2011 r. nazwa firmy zatrudnienie sekcja PKD 2004 sekcja PKD 2007 Kopalnia Janina w Libiążu (Grupa Tauron) 2800 1010 0510 górnictwo węgla Szpital Powiatowy w Chrzanowie 900 8511 8610 szpitalnictwo opis działalności Zakłady Mięsne Unimięs 700 1511 10.11 przetwarzanie I konserwowanie mięsa Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Poslce Fablok S.A. 685 3520 3020 produkcja lokomotyw I taboru szynowego Elektrownia "Siersza" w Trzebini (Grupa Tauron) 609 4011 3511 wytwarzanie energii Valeo Autosystemy 450 3430 2932 produkcja akcesoriów oświetleniowych dla przemysłu motoryzacyjnego Rejonowe Przedsiębiorstwo Wodociągów i Kanalizacji Sp. z o.o. 300 4524 3600 pobór, uzdatnianie I rozprowadzanie wody Zakłady Chemiczne Alwernia 270 2413 2013 produkcja chemikaliów nieorganicznych Dan Cake Polonia Sp. z o.o. 260 1582 1072 produkcja ciast i chleba o przedłużonej trwałości Thermoplast Sp. z o.o. 250 2523 2223 produkcja i sprzedaż okien i profili okiennych Rafineria Trzebinia SA 200 2320 1920 wytwarzanie i przetwarzanie produktów rafinacji ropy naftowej Hydro Aluminium Chrzanów 180 2742 2442 produkcja profili aluminiowych Euronaft Trzebinia Sp. z o.o. 150 6010 4920 transport kolejowy towarów Energomedia Sp. z o.o. 150 4030 3530 wytwarzanie i zaopatrywanie w parę wodną, gorącą wodę Górka Cement Sp. z o.o. 140 2626 2320 produkcja cementów ogniotrwałych Swisspor Polska Sp. z o. o 130 2521 2221 produkcja styropianu Spec Bruk Sp. z o.o. 130 4523 4211 sprzedaż kostki i galanterii betonowej Przedsiębiorstwo Energetyki Cieplnej w Chrzanowie 110 4030 3530 produkcja i dystrybucja ciepła Źródło: opracowanie własne. www.wup-krakow.pl 19
IV. Rynek pracy Bezrobotni Poziom bezrobocia w powiecie chrzanowskim oraz dynamika jego spadku w ostatnim okresie wskazują, iż na tle innych powiatów regionu sytuacja przedstawia się niezbyt korzystnie. W 2011 r. stopa bezrobocia należała do dość wysokich w skali województwa i wyniosła 13,4% (w liczbach bezwzględnych na koniec 2011 r. 5664 osób). Niższe wartości odnotowano m. in. w sąsiednich powiatach krakowskim ziemskim, oświęcimskim i wadowickim, zaś wyraźnie wyższą w pobliskim olkuskim. Dodatkowo warto zaznaczyć, że w okresie 2004-2011 w chrzanowskim nastąpił jej spadek o 36,5%, co było jednym z najlepszych wyników w skali regionu. Sytuację tę na tle pozostałych powiatów w sposób zbiorczy przedstawia Ryc. 4.1. Ryc.4.1. Klasyfikacja powiatów ze względu na stopę bezrobocia w 2011 r. i dynamikę jej spadku w latach 2004-2011 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. W powiecie chrzanowskim obserwowana jest nierównowaga w zakresie płci bezrobotnych. Stosunek liczby bezrobotnych kobiet do mężczyzn jest jednym z wyższych w województwie i wynosi 1,27 (Ryc.4.2). Wiąże się to w dużej mierze ze strukturą miejsc pracy na rynku lokalnym, wśród których zakłady przemysłowe, zatrudniające z reguły więcej mężczyzn aniżeli kobiet odgrywają ważną rolę. www.wup-krakow.pl 20
1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 oświęcimski bocheński brzeski gorlicki Tarnów tarnowski chrzanowski limanowski suski Nowy Sącz i wadowicki miechowski olkuski wielicki dąbrowski Kraków i krakowski proszowicki myślenicki nowotarski tatrzański MAŁOPOLSKIE POLSKA Ryc. 4.2. Stosunek liczby bezrobotnych kobiet do liczby bezrobotnych mężczyzn 2011 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. Istotnym elementem, na który należy zwrócić uwagę przy analizie bezrobotnych jest także ich struktura ze względu na czas pozostawania bez pracy. Ważne jest zwłaszcza uchwycenie kategorii tzw. długotrwale bezrobotnych za których przyjmuje się osoby pozostające bez pracy przez okres co najmniej 12 miesięcy w ciągu ostatnich 2 lat. W powiecie chrzanowskim długotrwale bezrobotni stanowili w 2011 r. 28,4% wszystkich bezrobotnych i była to jedna z najniższych wartości tego wskaźnika w regionie, a niższe odnotowano tylko w Krakowie i powiecie suskim (Ryc.4.3). Dla porównania w najgorzej wypadającym pod tym względem powiecie limanowskim wartość ta przekraczała 44%. Problem bezrobocia w niejednakowym stopniu dotyka osoby o różnym poziomie wykształcenia. Jeszcze do niedawna powszechne było przekonanie, iż wykształcenie wyższe stanowi klucz do sukcesu na rynku pracy. Od dwóch dekad obserwuje się zatem w Polsce stały wzrost zainteresowania studiami wyższymi, a wybór tychże studiów jako kolejnego etapu edukacji stał się normą. Jednak, jak zauważają K. Turek i Sz. Czarnik (2011) mimo iż sam wzrost aspiracji edukacyjnych to zjawisko w swej istocie pożądane, to często podnoszonym problemem jest tzw. przeedukowanie (overedation) społeczeństwa, czyli nadpodaż osób z wyższym wykształceniem w porównania do rzeczywistego zapotrzebowania na rynku. Pomimo iż w skali całego kraju, jak i w województwie, osoby z wykształceniem Ryc.4.3. Bezrobotni według czasu pozostawania bez pracy w 2011 r. według powiatów Źródło: opracowanie własne na podstawie danych BDL GUS. www.wup-krakow.pl 21
Ryc. 4.4. Bezrobotni według poziomu wykształcenia (2011 r.) Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS. www.wup-krakow.pl 22
Powiat proszowicki Tab.4.1. Struktura wykształcenia osób bezrobotnych w powiatach województwa małopolskiego w latach 2003 i 2011 udział bezrobotnych zarejestrowanych według poziomu wykształcenia (w %) powiat wyższe policealne, średnie zawodowe średnie ogólnokształcące zasadnicze zawodowe gimnazjalne i poniżej 2003 2011 2003 2011 2003 2011 2003 2011 2003 2011 bocheński 3,8 13,1 28,9 29,5 6,7 14,7 40,5 26,2 20,2 16,5 brzeski 3,0 12,1 25,8 28,9 5,2 10,6 46,6 33,0 19,4 15,5 chrzanowski 5,0 14,0 25,1 23,6 8,5 13,5 35,7 25,7 25,6 23,3 dąbrowski 2,0 8,7 20,7 21,7 6,1 13,0 46,5 36,1 24,6 20,6 gorlicki 2,9 12,0 28,5 31,8 5,0 8,7 46,4 36,1 17,2 11,3 Kraków i krakowski ziemski 10,2 20,6 23,4 23,8 8,1 12,6 31,2 21,8 27,2 21,2 limanowski 2,2 8,5 22,8 26,3 6,5 12,3 41,6 32,8 26,8 20,1 miechowski 5,9 14,6 31,3 35,6 6,6 13,1 32,7 18,2 23,4 18,5 myślenicki 2,5 10,8 21,4 24,8 4,9 14,7 41,8 32,6 29,4 17,0 nowotarski 1,8 8,5 16,2 17,5 7,7 15,0 34,3 28,5 40,0 30,5 Nowy Sącz i nowosądecki ziemski 2,9 12,9 27,0 27,8 5,9 11,5 44,5 32,3 19,8 15,5 olkuski 7,0 14,2 32,8 31,5 8,6 11,2 32,1 23,1 19,4 19,9 oświęcimski 5,3 13,2 23,3 22,8 7,4 12,5 41,4 30,7 22,5 20,7 proszowicki 2,1 7,8 23,9 26,2 6,5 15,6 37,0 27,1 30,5 23,2 suski 2,3 10,2 20,0 24,3 6,3 13,2 42,5 31,2 28,8 21,1 Tarnów i tarnowski ziemski 3,9 14,6 23,5 23,7 6,5 13,7 43,2 29,0 22,9 19,1 tatrzański 3,5 8,6 19,5 21,6 6,9 9,8 35,4 26,4 34,7 33,7 wadowicki 2,8 8,8 21,1 24,3 5,5 11,4 43,4 33,7 27,1 21,9 wielicki 3,8 11,6 20,2 25,3 5,7 9,2 41,9 31,4 28,4 22,6 MAŁOPOLSKIE 4,8 13,5 24,2 25,3 6,8 12,5 39,3 28,7 24,9 20,2 POLSKA 4,4 11,4 21,2 22,2 6,5 10,8 35,5 28,1 32,4 27,5 Źródło: opracowanie własne na podstawie BDL GUS. www.wup-krakow.pl 23
W odniesieniu do całego województwa podobne trendy dotyczyły osób z wykształceniem średnim ogólnokształcącym. Jednocześnie, co znamienne, w analizowanym okresie wyraźnie zmniejszył się udział osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym wśród ogółu bezrobotnych (w województwie małopolskim z 39,3% do 28,7%), mimo iż nadal stanowią oni najsilniej reprezentowaną grupę pozostających bez pracy. Zaobserwowane trendy potwierdzają zatem, iż wykształcenie wyższe nie stanowi już gwarancji znalezienia pracy, a coraz większym zainteresowaniem cieszą się osoby z wykształceniem zawodowym, posiadający konkretne kwalifikacje i fachowe umiejętności, co nabiera szczególnego znaczenia w kontekście obserwowanej w skali całego kraju zapaści systemu szkolnictwa zawodowego. W powiecie chrzanowskim największy udział wśród ogółu bezrobotnych mają osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym (25,7%) (Ryc.4.4), a w dalszej kolejności policealnym i średnim zawodowym (23,6%) oraz gimnazjalnym i poniżej (23,3%). Od 2003 r. wyraźnie zmalał udział osób z wykształceniem zasadniczym zawodowym (aż o 10 punktów procentowych). Warto też podkreślić, że o ile jeszcze w 2003 r. najmniejszy udział wśród ogółu bezrobotnych miały osoby z wykształceniem wyższym (5%), to w okresie kolejnych 8 lat ich udział wzrósł aż do poziomu 14% i tym samym stanowią oni liczniejszą grupę niż osby z wykształceniem średnim ogólnokształcącym (13,5%). Bezrobotni niepełnosprawni Szczególną uwagę należy zwrócić na grupę bezrobotnych niepełnosprawnych. Niemożność podejmowania przez nich pewnych czynności oraz konieczność dostosowywania miejsc pracy specjalnie pod indywidualne potrzeby tych osób często stanowi barierę utrudniającą lub nawet uniemożliwiającą im powrót na rynek pracy. W powiecie chrzanowskim na koniec 2011 r. zarejestrowano w sumie 278 niepełnosprawnych bezrobotnych, co stanowiło niemal 5% ogółu bezrobotnych i była to wartość zbliżona do średniej wojewódzkiej. Biorąc pod uwagę rodzaj niepełnosprawności najliczniejszą grupę w chrzanowskim stanowiły osoby z upośledzeniem narządów ruchu (niemal 1/3 wszystkich niepełnosprawnych bezrobotnych). Zwolnienia grupowe Szczególną formą redukcji zatrudnienia są zwolnienia grupowe. Na podstawie danych Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Krakowie możliwe jest określenie dokładnej skali tego zjawiska na przestrzeni ostatnich lat w Małopolsce. Należy przy 20000 tym pamiętać, że ich 18000 rozkład przestrzenny 17766 nawiązuje ściśle do 16000 rozmieszczenia dużych 14000 13134 zakładów pracy. 12000 W okresie 1999-2011 największe 10000 8865 zwolnienia grupowe miały 8000 6586 miejsce w 2000 roku, w 5497 6000 którym objęły niemal 18 4000 3251 3095 tys. osób z terenu 2050 2248 1967 województwa (Ryc.4.5) i w 2000 1196 1121 1032 kolejnych latach ich skala 0 systematycznie malała, by minimalne wartości osiągnąć w okresie 2004-2007 (roczne sumy zwolnień w regionie Ryc. 4.5. Zwolnienia grupowe w latach 1999-2011 w województwie małopolskim Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Wojewódzkiego Urzędu Pracy w Krakowie. utrzymywały się wówczas liczba osób 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 www.wup-krakow.pl 24
na poziomie 1-2 tys. osób). Wyraźny wzrost zaobserwowano ponownie w 2009 r. (ok. 5,5 tys. zwolnionych), co stanowiło pochodną spowolnienia gospodarczego w naszym kraju będącego efektem pierwszej fali światowego kryzysu gospodarczego. Choć w całym analizowanym okresie zwolnienia grupowe były udziałem wielu firm, to w ostatnim czasie na całkowitą ich wielkość największy wpływ miała redukcja zatrudnienia w kilku zakładach, często z kapitałem zagranicznym, które trudniej niż firmy polskie przechodziły przez wspomniany kryzys i chętniej redukowały zatrudnienie w zagranicznych oddziałach, w tym oddziałach zlokalizowanych na terenie naszego kraju. W 2009 r. największy wpływ na całkowitą wielkość zwolnień grupowych miała redukcja zatrudnienia w Zakładach Farmaceutycznych Pliva Kraków (kapitał izraelski) łącznie 600 osób. Stanowiło to 50% całkowitej wielkości kadry tych zakładów z 2008 roku. Zwolnienia te wynikały przede wszystkim z reorganizacji struktury koncernu w Polsce i przeniesienia części działalności (administracja, działalność badawczo-rozwojowa, część produkcji) do oddziału w Kutnie. W powiecie chrzanowskim w okresie 2005-2011 zwolnienia grupowe objęły łącznie 921 osób i był to jeden z najwyższych wyników w województwie. Najtrudniejsza sytuacja miała miejsce w 2009 r., kiedy pracę straciło 576 osób, w tym 466 w ramach zwolnień grupowych w ramach sekcji PKD 1310 (górnictwo rud żelaza). Duże zwolnienia miały też miejsce w 2010 r.; objęły one 211 osób. Z kolei w latach 2005 i 2008 na terenie powiatu nie odnotowano żadnych zwolnień grupowych. Charakterystyka osób pracujących Struktura pracujących wg płci i sekcji W 2010 r. liczba pracujących w powiecie chrzanowskim wyniosła 42,6 tys. osób (wraz z pracującymi w podmiotach zatrudniającymi do 9 osób), co stanowiło ok. 3,1% wszystkich pracujących w województwie małopolskim. W strukturze według sekcji PKD 2007 zwraca uwagę bardzo wysoki udział pracujących w przemyśle i budownictwie; jest on znacznie wyższy niż średnia regionalna i wynosi 46,8% (Ryc.4.6). Kolejną znaczącą grupę (ponad 1/4 pracujących) stanowią osoby zatrudnione w usługach, łącznie z usługami nierynkowymi. Z pozostałych sekcji handel ma mniejsze znaczenie (ok. 14% pracujących), natomiast działalność finansowa i z nią powiązana odgrywa rolę marginalną (2,5%). W zakresie liczby pracujących kobiet i mężczyzn w powiecie chrzanowskim obserwowana jest bardzo silna nierównowaga; stosunek pracujących kobiet do mężczyzn wynosi bowiem 0,83 i jest to najniższy wynik spośród wszystkim powiatów Małopolski (przy średniej dla województwa na poziomie 1,0), zdecydowanie niższy od średniej krajowej (0.96). www.wup-krakow.pl 25