WYBRANE ASPEKTY EKONOMICZNE PRODUKCJI MLEKA W GOSPODARSTWACH EKOLOGICZNYCH Marcin Żekało Zakład Rachunkowości Rolnej, IERiGŻ-PIB 24.11.2017, Warszawa
Plan prezentacji 1. Cel badań 2. Źródła danych 3. Wybrane aspekty dotyczące utrzymywania krów mlecznych w gospodarstwach ekologicznych 4. Produkcja mleka w gospodarstwach ekologicznych w krajach Unii Europejskiej 5. Wyniki badań działalności krowy mleczne w gospodarstwach ekologicznych w ramach systemu AGROKOSZTY w latach 2006-2015 6. Podsumowanie
Cel badań: charakterystyka poziomu produkcji mleka w gospodarstwach ekologicznych w krajach Unii Europejskiej ocena opłacalności produkcji mleka w gospodarstwach ekologicznych na podstawie badań w systemie AGROKOSZTY w latach 2006-2015
Źródła danych: dane statystyki publicznej krajowej (GIJHARS, GUS) oraz unijnej (EUROSTAT) dane rachunkowe gromadzone w IERiGŻ-PIB, w Zakładzie Rachunkowości Rolnej w ramach systemu Agrokoszty (System Zbierania Danych o Produktach Rolniczych)
Wybrane aspekty dotyczące utrzymywania krów mlecznych w gospodarstwach ekologicznych Podstawowe regulacje prawne: Ustawa z dnia 25 czerwca 2009 r. o rolnictwie ekologicznym Rozporządzenia Rady nr 834/2007 z dnia 28 czerwca 2007 r. w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych Rozporządzenie Komisji (WE) nr 889/2008 z dnia 5 września 2008 r. ustanawiające szczegółowe zasady wdrażania rozporządzenia Rady (WE) nr 834/2007 w sprawie produkcji ekologicznej i znakowania produktów ekologicznych w odniesieniu do produkcji ekologicznej, znakowania i kontroli
Wybrane aspekty dotyczące utrzymywania krów mlecznych w gospodarstwach ekologicznych pasze pochodzenia ekologicznego zakaz stosowania koncentratów przemysłowych i mieszanek pełnoporcjowych oraz pasz wytwarzanych z udziałem GMO zabronione jest stosowanie stymulatorów wzrostu, syntetycznych aminokwasów i antybiotyków wszystkie młode ssaki powinny być karmione naturalnym mlekiem odpowiednie pomieszczenia inwentarskie i dostęp do wybiegów dobór ras zwierząt
200 000 180 000 160 000 140 000 Liczba krów mlecznych (w sztukach) w gospodarstwach ekologicznych w wybranych krajach Unii Europejskiej w latach 2012-2016 POLSKA w 2016 r. 11,9 tys. szt., w 2012 r. 20,0 tys. szt. (w 2008 r. 10,6 tys. szt., w 2004 r. 7,8 tys. szt.) 120 000 100 000 80 000 60 000 40 000 20 000 0 2012 2013 2014 2015 2016 Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat/web/agriculture/data/database
Liczba krów mlecznych (w sztukach) w gospodarstwach ekologicznych w Polsce w latach 2012-2016 25 000 20 000 20 015 18 841 15 000 13 164 11 106 11 866 10 000 5 000 0 2012 2013 2014 2015 2016 Odsetek ekologicznych gospodarstw prowadzących równocześnie produkcję roślinną i zwierzęcą w 2013 roku 44,2%, w 2014 roku 19,3%, w 2015 roku 18,8, w 2016 roku 16,8% Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat/web/agriculture/data/database oraz dane GIJHARS
Powierzchnia trwałych użytków zielonych i ich udział w powierzchni użytków rolnych w gospodarstwach ekologicznych w wybranych krajach UE w 2016 roku W 2016 roku w krajach UE 28-5,38 mln ha trwałych użytków zielonych w gospodarstwach ekologicznych 1 200 000 1 000 000 52% 800 000 600 000 400 000 56% 39% 28% 86% 62% 68% 200 000 0 54% 62% 26% 67% 22% 46% 78% 56% 52% 32% 92% 25% 65% Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat/web/agriculture/data/database
Produkcja mleka (w tonach) w gospodarstwach ekologicznych w wybranych krajach Unii Europejskiej w latach 2012-2016 900 000 800 000 700 000 POLSKA w 2016 r. 25,6 tys. ton, w 2012 r. 35,9 tys. ton 600 000 500 000 400 000 300 000 200 000 100 000 0 2012 2013 2014 2015 2016 Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat/web/agriculture/data/database
Produkcja mleka (w hl) w gospodarstwach ekologicznych w Polsce w latach 2009-2016 450 000 400 000 350 000 362 270 376 303 395 427 338 299 300 000 250 000 273 244 252 367 238 557 242 032 200 000 150 000 100 000 50 000 0 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Źródło: na podstawie danych GIJHARS
Małopolska i Pogórze Mazwosze i Podlasie Wielkopolska i Śląsk Pomorze i Mazury Produkcja mleka (w hl) w gospodarstwach ekologicznych w Polsce w 2016 roku POLSKA 242 031 lubuskie zachodniopomorskie pomorskie warmińsko-mazurskie wielkopolskie kujawsko-pomorskie dolnośląskie opolskie podlaskie mazowieckie łódzkie lubelskie świętokrzyskie śląskie małopolskie podkarpackie 385 34 105 16 620 19 155 270 9 630 8 279 0 12 287 22 718 2 276 1 895 11 039 705 63 967 38 700 Źródło: na podstawie danych GIJHARS
Źródło: Offermann, Nieberg (2000) Economic Performance of Organic Farms in Europe oraz dane Polskiego FADN. Wydajność mleczna krów w gospodarstwach ekologicznych oraz odniesienie do wydajności krów w gospodarstwach konwencjonalnych Wydajność mleczna (kg/szt.) 10000 8000 6000 4000 8207 7078 6760 6575 6282 6226 5525 5271 4802 4654 4098 3698 2000 0 Relacja do wydajności krów w gospodarstwach konwencjonalnych (%) 150 100 50 96 92 95 95 89 78 106 97 76 87 100 84 0
Premia cenowa za sprzedaż mleka ekologicznego loco gospodarstwo w porównaniu do cen sprzedaży mleka z gospodarstw konwencjonalnych (w %) 35 30 32 % 25 20 15 10 21 20 19 14 14 13 13 11 10 8 5 0 Źródło: Offermann, Nieberg (2000) Economic Performance of Organic Farms in Europe.
Liczba zarejestrowanych przetwórców mleka krowiego pochodzącego z gospodarstw ekologicznych (2011 rok) 350 300 250 200 150 100 50 0 11 Źródło: http://ec.europa.eu/eurostat/web/agriculture/data/database
Metodyka badań w systemie AGROKOSZTY Dobór gospodarstw do badań gospodarstwa prowadzące równolegle rachunkowość rolną Polskiego FADN certyfikowane gospodarstwa ekologiczne celowy dobór gospodarstw rolnych badania powtarzane corocznie zgoda rolnika
Metodyka badań w systemie AGROKOSZTY Wartość produkcji ogółem mleko, cielęta po odsadzeniu od krowy oraz wybrakowane krowy mleczne - Koszty bezpośrednie ogółem wymiana stada pasze pochodzące z zewnątrz gospodarstwa pasze własne = Nadwyżka bezpośrednia bez dopłat - Koszty pośrednie ogółem koszty pośrednie rzeczywiste (np. energia el., opał, paliwo, podatek rolny) amortyzacja (budynków i budowli, środków transportu, maszyn i urządzeń) koszt czynników zewnętrznych (praca najemna, czynsze dzierżawne, odsetki) = Dochód z działalności bez dopłat + Dopłaty (do powierzchni paszowej i ras krów) = Dochód z działalności krowy mleczne Źródło: Augustyńska-Grzymek i in. (2000), Metodyka liczenia nadwyżki bezpośredniej.
Gospodarstwa ekologiczne utrzymujące krowy mleczne w badaniach AGROKOSZTY Wyszczególnienie Średnio w gospodarstwach ekologicznych utrzymujących krowy mleczne w latach 2006 2007 2008 2009 2011 2012 2013 2014 2015 Liczba badanych gospodarstw 29 19 29 20 18 15 25 22 15 Powierzchnia użytków rolnych [ha] 24,61 15,28 17,28 18,52 19,90 20,45 20,24 18,09 19,76 Powierzchnia trwałych użytków zielonych [ha] 16,74 7,25 8,38 11,47 10,04 11,50 7,19 6,78 9,89 Średnioroczny stan krów mlecznych [szt.] 6,6 5,8 6,5 8,9 9,4 10,1 9,0 8,9 10,0 Wydajność mleczna krów [litr] 3347 3383 3330 3346 3100 3188 3734 3938 3534 Średnioroczna cena sprzedaży mleka [zł/litr] 0,86 0,93 0,94 0,83 1,02 1,04 1,13 1,15 1,12 Pow. paszowa zaangażowana na 1 krowę [ha] 0,77 0,93 1,01 1,03 0,94 0,87 0,97 0,86 0,92 Nakłady pracy ogółem na 1 krowę mleczną [godz.] 259,3 324,4 237,7 227,0 241,3 219,4 215,9 219,6 198,3 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych systemu AGROKOSZTY.
litr Wydajność krów mlecznych średnio w gospodarstwach indywidualnych oraz w badanej próbie gospodarstw ekologicznych 6000 5633 5000 4000 4135 3534 3000 3347 2000 średnio w badanej próbie gospodarstw ekologicznych 1000 0 2006 2007 2008 2009 2011 2012 2013 2014 2015 średnio w indywidualnych gospodarstwach według GUS Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS i AGROKOSZTY.
zł/litr Cena sprzedaży mleka średnio w gospodarstwach indywidualnych oraz w badanej próbie gospodarstw ekologicznych 1,60 1,40 1,20 1,00 0,93 1,13 1,12 0,80 0,60 0,86 średnio w badanej próbie gospodarstw ekologicznych 0,40 średnio w indywidualnych gospodarstwach według GUS 0,20 2006 2007 2008 2009 2011 2012 2013 2014 2015 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS i AGROKOSZTY.
Gospodarstwa ekologiczne utrzymujące krowy mleczne w gospodarstwach ekologicznych i konwencjonalnych w badaniach AGROKOSZTY Dobór gospodarstw do porównania: gospodarstwa w badaniach systemu AGROKOSZTY i Polski FADN w latach 2006, 2009,2012,2014 mała skala produkcji (średnioroczny stan krów mlecznych) do 10 sztuk krów mlecznych Wyszczególnienie średnio w gospodarstwach ekologicznych utrzymujących krowy mleczne 2006 2009 2012 2014 ekologiczne konwencjonalne ekologiczne konwencjonalne ekologiczne konwencjonalne ekologiczne konwencjonalne Liczba badanych gospodarstw 29 35 20 31 15 40 22 49 Powierzchnia uzytków rolnych [ha/gosp.] 24,6 16,7 18,5 19,8 20,5 21,5 18,1 23,0 Powierzchnia trwałych użytków zielonych [ha/gosp.] 16,7 3,6 11,5 5,9 11,5 5,5 6,8 6,8 Powierzchnia paszowa [ha/krowę] 0,77 0,68 1,03 0,75 0,87 0,68 0,86 0,61 Średnioroczny stan krów mlecznych [szt./gosp] 6,6 6,7 8,9 7,1 10,1 7,5 8,9 9,2 Wydajność mleczna krów [l/krowę] 3347 4164 3705 3881 3204 4060 3938 4513 Średnioroczna cena sprzedaży mleka [zł/l] 0,86 0,86 0,87 0,78 0,92 1,51 1,13 1,21 Nakłady pracy ogółem [godz./krowę] 259 250 227 242 219 224 220 193 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych systemu AGROKOSZTY.
Gospodarstwa ekologiczne utrzymujące krowy mleczne w gospodarstwach ekologicznych i konwencjonalnych w badaniach AGROKOSZTY Wyszczególnienie średnio w gospodarstwach ekologicznych utrzymujących krowy mleczne (na 1 krowę) 2006 2009 2012 2014 ekologiczne konwencjonalne ekologiczne konwencjonalne ekologiczne konwencjonalne ekologiczne konwencjonalne Wartość produkcji [zł] 3992 4452 4124 3940 4388 5240 5585 6500 Koszty bezpośrednie [zł] 1012 1876 1324 1897 1374 2554 1486 2705 Nadwyżka bezpośrednia bez dopłat [zł] 2980 2576 2800 2043 3014 2686 4099 3795 Koszty pośrednie [zł] 1006 1392 1710 1632 1967 1867 2585 2436 Dochód z działalności bez dopłat [zł] 1974 1184 1090 411 1047 819 1514 1359 Dopłaty [zł] 505 213 967 364 578 195 610 556 Dochód z działalności [zł] 2479 1397 2057 775 1625 1014 2124 1915 Udział dopłat w dochodzie z działalności [%] 20,4 15,2 47,0 47,0 35,6 19,2 28,7 29,0 Wskaźnik opłacalności [%] 197,8 136,2 135,9 111,6 131,3 118,5 137,2 126,4 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych systemu AGROKOSZTY.
Produkcja mleka w gospodarstwach ekologicznych w regionie Małopolska i Pogórze (2009 rok) Gospodarstwa indywidualne ogółem 13,6% pogłowia krów mlecznych ogółem w kraju 11,1% produkcji krajowej mleka Gospodarstwa ekologiczne ogółem 34,3% wszystkich ekologicznych producentów rolnych 51,9% krajowej produkcji mleka ekologicznego 4 przedsiębiorstwa działające w branży ekologiczne przetwórstwo mleka i wyrób serów Źródło: dane GUS i GIJHARS.
Wybór gospodarstw do studium przypadku gospodarstwa w badaniach systemu AGROKOSZTY i Polski FADN w 2009 roku lokalizacja: region Małopolska i Pogórze udział wartości produkcji z działalności krowy mleczne > 50% wartości produkcji ogółem skala produkcji (średnioroczny stan krów mlecznych) - mała skala: gospodarstwo konwencjonalne K i ekologiczne E - duża skala: gospodarstwo konwencjonalne K1 i ekologiczne E1 zgoda rolnika na publikowanie danych rachunkowych oraz wywiad bezpośredni
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych systemu AGROKOSZTY oraz wywiad bezpośredni. Charakterystyka wybranych gospodarstw o małej skali produkcji mleka Wyszczególnienie Główne działalności produkcyjne gospodarstwo konwencjonalne (K) produkcja mleka gospodarstwo ekologiczne (E) produkcja mleka, sadownictwo System utrzymania krów w oborze uwięziowy uwięziowy System udoju konwiowy konwiowy Powierzchnia użytków rolnych [ha] 13,6 10,5 Udział trwałych użytków zielonych w UR [%] 49,3 58,1 Powierzchnia paszowa [ha / krowę] 0,65 0,88 Średnioroczny stan krów mlecznych [szt.] 9 9 Lata użytkowania krów mlecznych [lata] 5 10 Wskaźnik brakowania krów mlecznych [%] 20 10 Rasa krów HF Polska czerwona, HF Wydajność mleczna krów [litry/szt.] 4725 3449 Średnioroczna cena sprzedaży mleka [zł/litr] 0,90 0,87
[zł] Nadwyżka bezpośrednia z działalności krowy mleczne w gospodarstwie konwencjonalnym (K) i ekologicznym (E) w 2009 roku w przeliczeniu na 1 krowę mleczną gospodarstwo konwencjonalne (K) gospodarstwo ekologiczne (E) 6000 5000 4000 4865 3791 22% 20% 3000 2000 2121 1584 25% 2744 2207 1000 0 Wartość produkcji ogółem Koszty bezpośrednie Nadwyżka bezpośrednia bez dopłat Źródło: opracowanie własne na podstawie danych systemu AGROKOSZTY.
Struktura kosztów bezpośrednich działalności krowy mleczne w gospodarstwie konwencjonalnym (K) i ekologicznym (E) w 2009 roku w przeliczeniu na 1 krowę mleczną gospodarstwo konwencjonalne (K) gospodarstwo ekologiczne (E) 8% 16% 16% Wymiana stada Pasze pochodzące z zewnątrz gospodarstwa 23% 11% 25% 35% Pasze własne z produktów potencjalnie towarowych Pasze własne z produktów nietowarowych Pozostałe koszty bezpośrednie 10% 17% 39% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych systemu AGROKOSZTY.
[zł] Dochód z działalności krowy mleczne w gospodarstwie konwencjonalnym (K) i ekologicznym (E) w 2009 roku w przeliczeniu na 1 krowę mleczną 6000 gospodarstwo konwencjonalne (K) gospodarstwo ekologiczne (E) 5000 4000 3000 4865 3791 22% 4235 3200 25% 10% 2000 6% 43% 1000 630 591 312 445 942 1036 0 Wartość produkcji ogółem Koszty ogółem Dochód z działalności bez dopłat Dopłaty Dochód z działalności Źródło: opracowanie własne na podstawie danych systemu AGROKOSZTY
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych systemu AGROKOSZTY oraz wywiad bezpośredni. Charakterystyka wybranych gospodarstw o dużej skali produkcji mleka Wyszczególnienie gospodarstwo konwencjonalne (K1) gospodarstwo ekologiczne (E1) Główne działalności produkcyjne produkcja mleka produkcja mleka System utrzymania krów w oborze wolnostanowiskowe wolnostanowiskowe System udoju hala udojowa hala udojowa Powierzchnia użytków rolnych [ha] 61,98 144,60 Udział trwałych użytków zielonych w UR Powierzchnia paszowa Średnioroczny stan krów mlecznych [%] 53,3 76,5 [ha / krowę] 0,58 0,94 [szt.] 46 92 Lata użytkowania krów mlecznych [lata] 6 8 wskaźnik brakowania krów [%] mlecznych 17 13 Rasa krów HF Polska czerwona, HF Wydajność mleczna krów [litry/szt.] 5225 3847 Średnioroczna cena sprzedaży [zł/litr] mleka 1,03 1,10
[zł] Nadwyżka bezpośrednia z działalności krowy mleczne w gospodarstwie konwencjonalnym (K1) i ekologicznym (E1) w 2009 roku w przeliczeniu na 1 krowę mleczną gospodarstwo konwencjonalne (K1) gospodarstwo ekologiczne (E1) 7000 6000 5000 4000 6020 4868 19% 4128 3519 15% 3000 2000 1892 1349 29% 1000 0 Wartość produkcji ogółem Koszty bezpośrednie Nadwyżka bezpośrednia bez dopłat Źródło: opracowanie własne na podstawie danych systemu AGROKOSZTY
Struktura kosztów bezpośrednich działalności krowy mleczne w gospodarstwie konwencjonalnym (K1) i ekologicznym (E1) w 2009 roku w przeliczeniu na 1 krowę mleczną gospodarstwo konwencjonalne (K1) gospodarstwo ekologiczne (E1) 24% 26% Wymiana stada Pasze pochodzące z zewnątrz gospodarstwa 35% 19% 10% 5% 35% Pasze własne z produktów potencjalnie towarowych Pasze własne z produktów nietowarowych Pozostałe koszty bezpośrednie 4% 22% 20% Źródło: opracowanie własne na podstawie danych systemu AGROKOSZTY
[zł] Dochód z działalności krowy mleczne w gospodarstwie konwencjonalnym (K1) i ekologicznym (E1) w 2009 roku w przeliczeniu na 1 krowę mleczną gospodarstwo konwencjonalne (K1) gospodarstwo ekologiczne (E1) 7000 6000 5000 4000 6020 4868 19% 4810 3973 17% 3000 2000 1000 0 Wartość produkcji ogółem Koszty ogółem 1210 895 Dochód z działalności bez dopłat 26% 9% 71% 1473 1345 263 450 Dopłaty Dochód z działalności Źródło: opracowanie własne na podstawie danych systemu AGROKOSZTY
Wskaźnik opłacalności (WP/KO) produkcji mleka w wybranych do studium przypadku gospodarstwach ekologicznych utrzymujących krowy mleczne w regionie Małopolska i Pogórze 130 125 125 123 120 118 [%] 115 115 110 105 100 konwencjonalne K ekologiczne E konwencjonalne K1 ekologiczne E1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych systemu AGROKOSZTY
Udział dopłat w dochodzie z działalności w wybranych do studium przypadku gospodarstwach ekologicznych utrzymujących krowy mleczne w regionie Małopolska i Pogórze [%] 50 45 40 35 30 25 20 15 10 5 0 43 33 33 18 konwencjonalne K ekologiczne E konwencjonalne K1 ekologiczne E1 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych systemu AGROKOSZTY
Podsumowanie Produkcja mleka w gospodarstwach ekologicznych w krajach UE jest zróżnicowana, jednak w większości krajów uważana jest za produkcję niszową. Dostępność i zakres danych statystycznych oraz produkcyjno-ekonomicznych na temat produkcji ekologicznej jest ograniczona. Propagowanie w Polsce rozwoju rolnictwa ekologicznego jest częścią Strategii zrównoważonego rozwoju wsi, rolnictwa i rybactwa na lata 2012-2020 - cel szczegółowy 3. Bezpieczeństwo żywnościowe (priorytet 3.1. Utrzymanie i poprawa jakości bazy produkcyjnej rolnictwa i rybactwa; priorytet 3.2. Wytwarzanie wysokiej jakości, bezpiecznych dla konsumentów produktów rolno-spożywczych). - cel szczegółowy 5. Ochrona środowiska i adaptacja do zmian klimatu na obszarach wiejskich (priorytet 5.1. Ochrona środowiska naturalnego w sektorze rolniczym i różnorodności biologicznej na obszarach wiejskich).
Podsumowanie cd. Prezentowane wyniki produkcyjno-ekonomiczne działalności krowy mleczne w gospodarstwach ekologicznych nie mogą być utożsamiane z rezultatami ogółu gospodarstw ekologicznych wytwarzających mleko. Mogą być jedynie punktem odniesienia do oceny sytuacji oraz wskazywania tendencji zmian. Prowadzenie działalności krowy mleczne gospodarstwach ekologicznych pozwalało rolnikom na generowanie dochodów z tej działalności. Głównie za sprawą niskich kosztów bezpośrednich produkcji, pomimo wyraźnie słabszych niż przeciętnie w kraju wyników produkcyjnych (wydajność mleczna) oraz zazwyczaj niższych cen sprzedaży mleka. Poziom dochodu z działalności był podobny do uzyskiwanego w gospodarstwach konwencjonalnych, biorąc pod uwagę jednostki o podobnej skali produkcji mleka (podobnej liczbie utrzymywanych krów mlecznych w gospodarstwie). Wysokość dochodu z działalności krowy mleczne w gospodarstwach ekologicznych w większym stopniu była uzależniona od wielkości dopłat niż w przypadku mlecznych gospodarstw konwencjonalnych.
Podsumowanie cd. Rozwój rolnictwa ekologicznego powinien następować równolegle ze wzrostem świadomości ekologicznej społeczeństwa. Konsekwencją może być zmiana oczekiwań konsumentów w zakresie metod produkcji na korzyść ekstensywnych, przyjaznych środowisku i dobrostanowi zwierząt. Należy zachować proporcje między realizacją celów ekonomicznych i środowiskowych, które byłyby akceptowane zarówno przez producentów, jak i całe społeczeństwo czyli konsumentów i podatników [Ziętara 2009, Zegar 2010, Runowski 2009].
Dziękuję za uwagę Marcin.Zekalo@ierigz.waw.pl