PERSPEKTYWY ROZWOJU EKOLOGICZNEJ PRODUKCJI MLEKA W REGIONIE MAŁOPOLSKA I POGÓRZE (STUDIUM PRZYPADKU)

Transkrypt

1 224 Marcin Żekało STOWARZYSZENIE EKONOMISTÓW ROLNICTWA I AGROBIZNESU Roczniki Naukowe tom XIV zeszyt 5 Marcin Żekało Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB w Warszawie PERSPEKTYWY ROZWOJU EKOLOGICZNEJ PRODUKCJI MLEKA W REGIONIE MAŁOPOLSKA I POGÓRZE (STUDIUM PRZYPADKU) PERSPECTIVES OF ORGANIC MILK PRODUCTION DEVELOPMENT IN MAŁOPOLSKA I POGÓRZE REGION (CASE STUDY) Słowa kluczowe: ekologiczna produkcja mleka, koszty produkcji Key words: organic milk production, production costs Abstrakt. Celem badań było przedstawienie sytuacji produkcyjno-ekonomicznej gospodarstwa ekologicznego ukierunkowanego na produkcję mleka, a także próba odniesienia się do wyników uzyskiwanych przez konwencjonalne gospodarstwa z regionu Małopolska i Pogórze specjalizujących się także w produkcji mleka. Region Małopolska i Pogórze charakteryzuje się zwiększoną aktywnością w zakresie ekologicznej produkcji i przetwórstwa mleka. Podaż mleka wyprodukowanego metodami ekologicznymi (ponad 40% całej krajowej produkcji tego surowca) jest wystarczająca, aby mogły funkcjonować aż cztery z siedmiu ekologicznych przetwórni mleka w kraju. Dostawcami surowca są zazwyczaj ekologiczne gospodarstwa utrzymujące stada poniżej 10 krów mlecznych. Jak wynika z wcześniejszych badań w systemie AGROKOSZTY, pomimo małej skali produkcja ekologiczna mleka daje zadowalające wyniki ekonomiczne. Duża skala produkcji mleka w systemie ekologicznym w Polsce nie jest częstym zjawiskiem, ale jak pokazuje studium przypadku takiego gospodarstwa, może także przynosić dochody. Wynikiem odpowiedniego doboru rasy krów mlecznych, zapewnienia optymalnego żywienia oraz dobrej organizacji gospodarstwa są znakomite rezultaty ekonomiczne, nawet w porównaniu do gospodarstw konwencjonalnych intensywnie produkujących mleko. Wstęp Produkcja mleka nie jest wiodącym kierunkiem produkcji rolniczej prowadzonej w indywidualnych gospodarstwach rolnych regionu Małopolska i Pogórze, w którego skład wchodzą województwa: śląskie, świętokrzyskie, małopolskie i podkarpackie. Według danych GUS [Fizyczne rozmiary 2011], w 2010 r. produkcja ta stanowiła tylko 10,5% ilości mleka krowiego pochodzącego z indywidualnych gospodarstw rolnych w Polsce. Zupełnie inaczej kształtowała się struktura produkcji mleka pochodzącego z gospodarstw ekologicznych. Na podstawie danych GIJHARS [Raport o stanie 2011] w regionie Małopolska i Pogórze w 2010 r. gospodarstwa mające certyfikat zgodności w rolnictwie ekologicznym wyprodukowały 42,8% całej ilości tego surowca w kraju (w 2009 r. było to 51,9%). Atutem regionu jest duża liczba ekologicznych producentów rolnych w 2010 r. stanowili oni 36,2% wszystkich producentów, którzy uzyskali certyfikat (w 2009 r. było to 34,3% w skali kraju). Natomiast głównym stymulatorem do prowadzenia w tych gospodarstwach ekologicznej produkcji mleka może być największa ilość ekologicznych przetwórni mleczarskich w kraju. W 2011 r. na 7 przedsiębiorstw działających w branży ekologicznego przetwórstwa mleka i wyrobu serów, aż 4 zlokalizowane były na obszarze Małopolski i Pogórza. Możliwość zbytu ekologicznie wytwarzanego mleka znacznie ułatwia rolnikom podejmowanie decyzji o tym kierunku produkcji, chociaż jest to działalność bardzo wymagająca. Prowadzenie całego gospodarstwa ekologicznego wiąże się z przestrzeganiem przepisów rolnictwa ekologicznego, natomiast produkcja zwierzęca wiąże się z zachowaniem wielu standardów, głównie odnośnie jakości pasz oraz odpowiedniego dobrostanu zwierząt. Pasze muszą pochodzić z gospodarstwa ekologicznego, najlepiej własnego, a w tym celu konieczne jest zapewnienie wystarczającej powierzchni paszowej. W żywieniu zwierząt niedopuszczalne jest stosowanie przemysłowych koncentratów i mieszanek pełnoporcjowych. Obowiązują również ściśle określone wytyczne dotyczące techniczno-sanitarnych warunków chowu zwierząt, uwzględniające ich dobrostan. Dużą rolę odgrywa też dobór ras krów mlecznych, szczególnie w zachowaniu zdrowotności stada, ponieważ stosowanie antybiotyków nie jest praktyką stosowaną w rolnictwie ekologicznym. Produkcja mleka w ekologicznych gospodarstwach mlecznych w Polsce realizowana jest na niewielką skalę. W ujęciu ilościowym w 2010 r. na rynek trafiło nieco ponad 370 tys. hl ekologicznego mleka [Raport o stanie 2011] i choć produkcja tego surowca wzrasta co roku, to nadal jest to niewiele ponad 3% krajowej produkcji mleka realizowanej w indywidualnych gospodarstwach rolnych. Jak wynika z wcześniejszych badań IERiGŻ-PIB w ramach systemu AGROKOSZTY (System Zbierania Danych o Produktach Rolni-

2 Perspektywy rozwoju ekologicznej produkcji mleka w regionie Małopolska i Pogórze czych), stado utrzymywane w gospodarstwach ekologicznych liczyło średnio 6-9 krów mlecznych o wydajności jednostkowej na poziomie 3340 l mleka na rok [Żekało 2011]. Bardzo rzadko w takich badaniach pojawiają się jednostki ukierunkowane na ekologiczną produkcję mleka o znacznie większej skali produkcji. Studium przypadku gospodarstwa bazujące na oryginalnych i szczegółowych danych rzeczywistych może stanowić ciekawy materiał poznawczy [Pizło 2009] odnośnie uwarunkowań produkcyjno-ekonomicznych prowadzenia produkcji ekologicznej mleka na dużą skalę (utrzymujących duże stado krów mlecznych). Celem badań było przedstawienie sytuacji produkcyjno-ekonomicznej gospodarstwa ekologicznego ukierunkowanego na produkcję mleka, a także próba odniesienia się do wyników uzyskiwanych przez konwencjonalne gospodarstwa z regionu Małopolska i Pogórze specjalizujących się także w produkcji mleka. Materiał i metodyka badań Materiał do rozważań stanowiły rzeczywiste dane rachunkowe gromadzone w gospodarstwie ekologicznym zlokalizowanym w regionie Małopolska i Pogórze (na potrzeby opracowania określone jako gospodarstwo A). Dane gromadzono w latach według założeń metodycznych systemu Zbierania Danych o Produktach Rolniczych AGROKOSZTY. W odniesieniu do badanej działalności krowy mleczne posłużono się metodyką liczenia nadwyżki bezpośredniej [Augustyńska-Grzymek i in. 2000]. Jest to pierwsza kategoria dochodowa, przy obliczaniu której od wartości produkcji odejmowane są koszty bezpośrednie poniesione na wytworzenie tej wartości. W przypadku krów mlecznych wartość produkcji liczona jest dla jednej krowy mlecznej. Do wyceny wartości produkcji stosowane są średnioroczne ceny realizacji. W wartości produkcji nie uwzględnia się wartości obornika i gnojowicy, które są wytwarzane we własnym gospodarstwie. Do kosztów bezpośrednich w przypadku krów mlecznych zalicza się: wymianę stada, pasze zakupywane oraz wytwarzane we własnym gospodarstwie, czynsze dzierżawne za użytkowanie powierzchni paszowej krócej niż 1 rok, ubezpieczenia zwierząt, lekarstwa i środki weterynaryjne oraz koszty specjalistyczne (w tym specjalistyczne wydatki, usługi oraz najem do prac specjalistycznych). Prowadzi się także ewidencję wszystkich nakładów pracy własnej i obcej wydatkowanej przy pracach związanych bezpośrednio z działalnością krowy mleczne. Umożliwia to określenie pracochłonności badanej działalności w okresie roku obrachunkowego. Z rachunku dochodów z działalności pozyskuje się także informacje (m.in. koszty pośrednie, powierzchnia paszowa, stan średnioroczny zwierząt) pochodzące z danych rachunkowych zbieranych w tym samym gospodarstwie na potrzeby polskiego FADN. Sposób obliczania kolejnych kategorii dochodu dla rolniczych działalności produkcyjnych jest następujący: wartość produkcji koszty bezpośrednie = nadwyżka bezpośrednia bez dopłat koszty pośrednie rzeczywiste (bez kosztu czynników zewnętrznych) = wartość dodana brutto z działalności koszty pośrednie szacunkowe amortyzacja = wartość dodana netto z działalności koszt czynników zewnętrznych = dochód z działalności bez dopłat + dopłaty = dochód z działalności W opracowaniu podjęto także próbę określenia opłacalności jako relacja wartości produkcji do kosztów ogółem w ujęciu procentowym [Skarżyńska 2011] oraz relacji dochodu z działalności do poniesionej jednostki kosztu ogółem prowadzonej ekologicznej produkcji mleka w gospodarstwie A w stosunku do konwencjonalnej produkcji mleka w regionie Małopolska i Pogórze. Drugi wskaźnik pozwala na uwzględnienie poziomu wsparcia finansowego w postaci dotacji. Doboru próby odniesienia dokonano w sposób celowy, uwzględniając gospodarstwa konwencjonalne badane w 2009 r. w systemie AGROKOSZTY zlokalizowane w tym samym regionie FADN (Małopolska i Pogórze) oraz będące w tym samym typie rolniczym co gospodarstwo A (TF8 zwierzęta trawożerne, TF14 bydło mleczne). Wyniki badań Wyniki produkcyjno-ekonomiczne uzyskane przez gospodarstwo A w latach zostały zestawione w tabeli 1. Jest to gospodarstwo wyspecjalizowane w produkcji mleka, należy więc przedstawić krótką charakterystykę utrzymywanych krów mlecznych, należących do rasy polskiej czerwonej. Duża odporność i zdrowotność zwierząt, długowieczność, bardzo dobra płodność, lekkie porody, duża żywotność cieląt i łatwość ich odchowu to główne cechy tej rasy ułatwiające jej ekologiczny chów, także na terenach podgórskich i górskich [Żukowski 1976]. W omawianym przypadku ekologicznego gospodarstwa A warto zwrócić uwagę na niski wskaźnik brakowania krów mlecznych (12,5%) i upadków cieląt (3,6-10,5% w omawianych latach obserwacji). Niski wskaźnik brakowania jest wynikiem zwiększenia długotrwałości użytkowania krów w stadzie, a to zmniejsza ekonomiczne koszty remontu stada [Żukowski 2009]. W praktyce chowu konwencjonalnego krów mlecznych wskaźnik brakowania wynosi często powyżej 15% w gospodarstwie, a wymiana sztuk w stadzie związana jest z dużymi kosztami.

3 226 Marcin Żekało Tabela 1. Produkcja, koszty i dochody uzyskane z ekologicznej produkcji mleka (w przeliczeniu na 1 krowę mleczną) w gospodarstwie A w latach Table 1. The production, costs and revenue (per dairy cow) from organic milk production on farm A in between 2007 and 2009 Wyszczególnienie/ Measure or indicator Jedn./ Units Lata/Years Średnioroczny stan krów mlecznych/average annual dairy cow number szt./head Wydajność mleczna/milk sales price litr/litre Cena sprzedaży mleka/selling price for milk zł/l/pln/litre 1,04 1,20 1,10 na 1 krowę mleczną/ per dairy cow Wartość produkcji ogółem/total production value Koszty bezpośrednie ogółem/total direct costs Nadwyżka bezpośrednia bez dopłat/gross margin without subsidies Koszty pośrednie rzeczywiste/actual indirect costs * Wartość dodana brutto z działalności/gross value added from activity Amortyzacja/Depreciation zł/pln Wartość dodana netto z działalności/net value added from activity Koszt czynników zewnętrznych/cost of external factors Dochód z działalności bez dopłat/revenue from activity without subsidies Dopłaty do powierzchni paszowej/subsidies ** Dochód z działalności/revenue form activity Koszty ogółem/total costs Powierzchnia paszowa/forage area *** ha 1,02 0,93 0,94 Nakłady pracy ogółem, w tym:/total labour input, of witch: 65,1 67,4 64,6 godz./hour nakłady pracy własnej/family labour input 0,0 0,0 0,0 * koszty pośrednie rzeczywiste bez kosztu czynników zewnętrznych/actual costs without external factor costs, ** dopłaty obejmują płatność uzupełniającą, ekologiczną i tzw. płatność zwierzęcą w przeliczeniu na powierzchnię paszową, zaangażowaną na krowę mleczną/subsidies include the supplementary, organic and livestock payment relative to forage area per dairy cow, *** powierzchnia przeznaczona pod produkcję własnych pasz nietowarowych/production area of forage for exclusive on-farm use Źródło: opracowanie własne Source: own study Właściwości rasy utrzymywanego bydła mlecznego determinują także uzyskiwaną wydajność mleczną, która pozostaje na poziomie l w zależności od roku obserwacji. Ceny sprzedaży ekologicznego surowca (od 1,04 do 1,20 zł/l mleka) przy prezentowanej wydajności są do przyjęcia. W 2007 r. przy znacznie wyższej średniej wydajności ceny sprzedaży mleka konwencjonalnego (według GUS) kształtowały się na podobnym poziomie, a w latach były niższe średnio o 15-20%. Wartość produkcji ogółem w działalności krowy mleczne to przede wszystkim wartość sprzedanego mleka, ale także wartość cieląt po odsadzeniu i wybrakowanych krów mlecznych. Koszty bezpośrednie to głównie koszt pasz własnych, w tym ziarna i śruty ze zbóż (pszenica i owies) oraz pozostałe koszty bezpośrednie, głównie koszty specjalistyczne. Udział kosztu pasz pochodzących z zewnątrz gospodarstwa był niewielki 1,6 % w 2007 r. i 7,8% w 2008 r. Dokupowane były tylko dodatki mineralne i paszowe oraz w zależności od potrzeb pasze objętościowe suche. W 2009 roku zakup pasz objętościowych suchych i soczystych był koniecznością, a ich koszt wynosił ponad 20% kosztów bezpośrednich. Koszty wymiany stada stanowiły od 18,5 do 23,8% kosztów bezpośrednich w omawianych latach obserwacji. Wśród kosztów ogółem koszty bezpośrednie stanowiły główny składnik, natomiast w przypadku gospodarstwa A odnotowano duży udział kosztu czynników zewnętrznych, głównie za sprawą konieczności opłaty pracy najemnej. Koszt ten wzrastał corocznie ze względu na coraz wyższą stawkę opłaty tej pracy, przy zachowaniu podobnego wymiaru czasowego tej pracy średnio około 66 godzin w przeliczeniu na krowę mleczną. Stosunkowo niskie nakłady pracy wynikają ze stosowanego w gospodarstwie A systemu bezuwięziowego utrzymania krów, stołu paszowego oraz nowoczesnej porodówki i hali udojowej. W latach obserwacji w gospodarstwie A nie występowały nakłady pracy własnej, co we wcześniej badanych w systemie AGROKOSZTY ekologicznych gospodarstwach było głównym źródłem nakładów pracy w przypadku działalności skoncentrowanej na krowach mlecznych.

4 Perspektywy rozwoju ekologicznej produkcji mleka w regionie Małopolska i Pogórze Wypracowana wartość produkcji po uwzględnieniu kosztów ogółem pozwoliła na wygenerowanie dochodu z działalności bez dopłat na poziomie od 662 do 777 zł w przeliczeniu na krowę mleczną. Uzyskiwane przez gospodarstwo A dochody z produkcji mleka były dodatkowo wspierane dotacjami należnymi do powierzchni paszowej (subsydia ujęte w rachunku do dochodu z działalności). Udział tych dopłat w dochodzie z działalności był znaczny i wynosił od 28,9 do 46,5%. Należy dodać, że w przypadku zachowawczej rasy polskiej czerwonej rolnicy mogą uzyskać dodatkowe dotacje do krów w ramach programu zachowania tej rasy lub programu rolnośrodowiskowego (dopłat tych nie uwzględniono w przeprowadzonym rachunku). Uzupełnieniem przedstawionych rezultatów produkcji mleka w gospodarstwie A może być odniesienie tych wyników do grupy konwencjonalnych gospodarstw z regionu Małopolska i Pogórze nastawionych na produkcję mleka (w tym samym typie rolniczym co gospodarstwo A), które także uczestniczyły w badaniach systemu AGROKOSZTY w 2009 r. Niestety nie było możliwości odniesienia się do podobnej, jak w gospodarstwie A, skali produkcji mleka. Wybrana grupa posiadała średnio 22 krowy mleczne (4,2-krotnie mniej niż gospodarstwo A) o wydajności jednostkowej 5074 l (wyższej o 32% niż w gospodarstwie A). Uzyskały one cenę sprzedaży średnio 0,95 zł/l mleka (o 13,6% niższą niż gospodarstwo A). Wielkość wartości produkcji, poziom kosztów ogółem i uzyskane dochody przedstawiono na rysunku 1. Wartość produkcji mleka wypracowana przez gospodarstwo A stanowiła 87,8% wartości produkcji wygenerowanej w grupie gospodarstw konwencjonalnych. Koszty ogółem w gospodarstwie A były niższe o około 17%, głównie za sprawą niższych kosztów bezpośrednich, w tym: prawie o połowę kosztów wymiany stada, 3-krotnie kosztów pasz z zakupu i 5-krotnie kosztów pasz własnych nietowarowych. Mniejsze były także koszty amortyzacji, zarówno budynków, maszyn i urządzeń, jak i środków transportu. Tylko koszt czynników zewnętrznych był wyższy w przypadku gospodarstwa A prawie 2,5-krotnie niż średnio w wybranej grupie gospodarstw konwencjonalnych. Niższe koszty pozwoliły na uzyskanie przez gospodarstwo A wyższej wartości dochodu z działalności bez dopłat, a znacznie większe wsparcie dotacjami doprowadziło do uzyskania dochodu z działalności wyższego o 63,6% niż w wybranej grupie gospodarstw konwencjonalnych. Wyższe nakłady pracy, w większości pracy własnej, poniesione zostały w grupie gospodarstw konwencjonalnych. Gospodarstwo A musiało za wykonywaną pracę najemną zapłacić, co znalazło odzwierciedlenie w wyższych kosztach czynników zewnętrznych. Przedstawione odniesienie do wybranej grupy gospodarstw konwencjonalnych ma tylko wskazać wyjątkowy charakter produkcji mleka w ekologicznym gospodarstwie A na tle produkcji mleka w wybranej grupie gospodarstw konwencjonalnych regionu Małopolska i Pogórze. Oczywiście, ograniczone możliwości doboru odpowiedniej próby odniesienia nie pozwalają na wyciąganie ogólnych wniosków. Większą opłacalność produkcji mleka w gospodarstwie A ukazuje wyższy wskaźnik opłacalności produkcji, który wynosił 122,5%. Wskaźnik ten średnio dla wybranej grupy gospodarstw konwencjonalnych był niższy i wynosił 115,9%. Natomiast relacja dochodu z działalności do kosztów ogółem wynosiła 42,1% w przypadku gospodarstwa A, natomiast w grupie odniesienia 21,4%. Na prawie 2-krotnie wyższy poziom tej relacji w przypadku gospodarstwa A zdecydowanie wpłynął wyższy poziom dopłat. zł/pln 6000 zł/pl grupa gospodarstw konwencjonalnych/group of conventional farms 3000 gospodarstwa ekologiczne/organic farm A Wartość produkcji ogółem/total production value Koszty ogółem/total costs 759 Dochód z działalności bez dopłat/revenue from activity without subsidies Dopłaty/Subsidies Rysunek 1. Wartość produkcji, koszty ogółem i dochody uzyskane z produkcji mleka (na 1 krowę mleczną) w gospodarstwie A oraz w grupie gospodarstw konwencjonalnych w regionie Małopolska i Pogórze w 2009 roku Figure 1. The production value, total costs and revenues (per dairy cow) from milk production on farm A and in the group of conventional farms in Małopolska i Pogórze region in 2009 Źródło: opracowanie własne Source: own study Dochód z działalności/revenue from activity

5 228 Marcin Żekało Podsumowanie Na podstawie rezultatów produkcyjno-ekonomicznych gospodarstwa A oraz odniesienia tych wyników do wybranej grupy gospodarstw konwencjonalnych wysnuto następujące wnioski: 1. Produkcja mleka w gospodarstwie A pozwalała na generowanie dochodów z tej działalności, głównie dzięki stosunkowo niskim kosztom ogółem, głównie niskim poziomem poniesionych kosztów bezpośrednich. Warunki produkcyjne w gospodarstwie A (odpowiednio dobrana rasa krów, bardzo dobra organizacja pracy, nowoczesny sprzęt i budynki, wystarczająca powierzchnia paszowa) pozwalają na utrzymanie wysokiej skali produkcji w ramach restrykcyjnej ekologicznej produkcji. 2. Uzyskane w 2009 r. wyniki ekonomiczne ekologicznej produkcji mleka były lepsze w stosunku do wybranej grupy gospodarstw konwencjonalnych; wskaźniki opłacalności produkcji i relacji dochodu z działalności do poniesionych kosztów ogółem były wyższe. 3. Przykład gospodarstwa A pokazuje, że możliwe jest prowadzenie nowoczesnego ekologicznego gospodarstwa mlecznego o dużej skali produkcji oraz uzyskiwanie dochodów z tej działalności. Jednak dalszy rozwój produkcji mleka i zwiększanie liczebności stada krów w istniejących ekologicznych gospodarstwach może być utrudniony, jeśli wziąć pod uwagę ograniczone możliwości powiększania powierzchni paszowej w regionie Małopolska i Pogórze. Pewnym rozwiązaniem problemów małych gospodarstw prowadzących ekologiczną produkcję mleka może być organizowanie grup producentów, co powinno znacznie poprawić ich możliwości organizacyjne i sytuację ekonomiczną. Dostępność danych produkcyjno-ekonomicznych dotyczących produkcji rolniczej prowadzonej metodami ekologicznymi (roślinnej i zwierzęcej) jest wciąż ograniczona, głównie za sprawą niewielkiej liczby ekologicznych gospodarstw, które gromadzą szczegółowe dane w ramach wieloletnich badań. Istniejące dane statystyki publicznej dostarczają podstawowych informacji o rolnictwie ekologicznym w Polsce. Trudno jeszcze mówić o możliwościach przeprowadzenia pełnej analizy rynku ekologicznych produktów rolniczych, ale dzięki wykorzystaniu dostępnych danych (także studium przypadku) można przybliżyć obecną sytuację tej produkcji w Polsce. Literatura Augustyńska-Grzymek I. i in. 2000: Metodyka liczenia nadwyżki bezpośredniej i zasady typologii gospodarstw rolniczych. FAPA, Warszawa Fizyczne rozmiary produkcji zwierzęcej w 2010 r. Tablice wynikowe. 2011: GUS, Warszawa. MRiRW 2012: [ odczyt Pizło W. 2009: Studium przypadku jako metoda badawcza w naukach ekonomicznych. Rocz. Nauk. SERiA, t. XI, z. 5., Raport o stanie rolnictwa ekologicznego w Polsce w latach : GIJHARS, Warszawa. Skarżyńska A. 2011: Skala produkcji rolniczych działalności produkcyjnych a ich opłacalność. Rocz. Nauk Rol., seria G, t. 98, z. 1, Żekało M. 2011: Produkcja zwierzęca. [W]: Wyniki ekonomiczne wybranych ekologicznych produktów rolniczych w latach IERiGŻ-PIB, Warszawa, Żukowski K. 2009: Przyczyny wysokiego stopnia brakowania krów mlecznych. Wiadomości Zootechniczne, R. XLVII, 4, Żukowski K. i in. 1976: Program hodowlany dla rejonu zachowawczego polskiego bydła czerwonego. Departament Produkcji Zwierząt. Ministerstwo Rolnictwa, Warszawa. Summary Małopolska i Pogórze region is characterized by an increase in the production and processing of organic milk. The supply of organically produced milk (more than 40% of the total domestic production) is sufficient to enable the operation of four (out of seven) domestic organic milk processing plants. Organic farmers usually keep fewer than 10 cows. As is clear from previous studies in the system AGROKOSZTY, despite the small scale production of organic milk it provides satisfactory economic results. The large scale production of milk in the organic system is uncommon in Poland, but this case study shows that such a farm can a be profitable. As a result of appropriate selection of dairy cow breed, through optimal nutrition and good farm organization the excellent economic results were achieved, even when compared to specialized conventional dairy farms. Adres do korespondencji: mgr inż. Marcin Żekało Instytut Ekonomiki Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej PIB ul. Świętokrzyska Warszawa tel. (22) marcin.zekalo@ierigz.waw.pl