Krystyna Marasz logopeda- PPP Toruń PSL UMK WPŁYW PRZEWLEKŁYCH STANÓW ZAPALNYCH GÓRNYCH DRÓG ODDECHOWYCH NA WADY WYMOWY We wrześniu 2011 roku w czasie trwania konferencji organizacji GARD w Warszawie, Polskie Towarzystwo Alergologiczne (PTA) zorganizowało konferencję prasową, podczas której zaalarmowało opinię publiczną: około miliard ludzi choruje na przewlekłe choroby układu oddechowego. Na astmę cierpi około 300 milionów a na alergiczny nieżyt nosa około 600 milionów mieszkańców naszej planety. W latach 90- tych, wg danych WHO, nastąpił gwałtowny wzrost zachorowań na astmę i choroby alergiczne a za prawdopodobne przyczyny tego uważa się: zmiany środowiskowe, zanieczyszczenie środowiska, skażenie wody, chemizację żywności, nie- ekologiczny tryb życia. Każde kolejne dziesięciolecie przynosi podwojenie ilości chorych. Profesor dr hab. nauk medycznych Bolesław Samoliński mówi : świat jest ogarnięty alergią! Z przeprowadzonych przez niego na szeroką skalę badań ECAP w Polsce wynika, że około 4 milionów Polaków cierpi na astmę, a około 9 milionów - na alergiczny nieżyt nosa, przy czym dolegliwości te dotykają przede wszystkim dzieci. 1 Pierwsze objawy chorobowe pojawiają się około drugiego miesiąca życia dziecka, około szóstego miesiąca widoczne są już objawy ze strony układu oddechowego w postaci zatkanego nosa, sapki, świszczącego oddechu, kaszlu, między szóstym a siódmym rokiem życia dzieci cierpią na katar sienny, astmy, pokrzywki, alergie. Rys. 1 Chłopiec 4- letni - astma oskrzelowa z zaburzonym torem oddechowym i połykaniem. 1 Konferencja GARD- polska alergologia na czele Europy: dostępna w Internecie, http://www.mojaastma.org.pl
Objawy przewlekłych zapaleń górnych dróg oddechowych uwidaczniają się więc w okresie kiedy dziecko utrwala nawyki w sposobie realizowania oddychania, ssania, połykania, żucia, gryzienia. Wszystkie te funkcje, będące bazą dla artykulacji, mają w tej sytuacji od początku nieprawidłowe, patologiczne podłoże dla swego rozwoju i wywierają niekorzystny wpływ na tworzące się wzorce artykulacyjne głosek już od okresu niemowlęcego Zniesienie drożności nosa, przerost układu limfatycznego gardła, przerost trzeciego migdałka czy migdałków podniebiennych bywają często przyczyną osłabienia słyszenia fizjologicznego. 2 Przyczyniają się do powstawania stanów zapalnych ucha środkowego, utrudniają prawidłowy odbiór mowy z otoczenia i co za tym idzie właściwe tworzenie wzorców słuchowych głosek czy wyrazów. Są też przyczyną osłabienia autokontroli słuchowej produkowanych dźwięków, a więc upośledzają także rozwój słuchu mownego dziecka już w pierwszym roku życia, a także w istotnych dla jego doskonalenia latach późniejszych. Rys.2. Zaburzone oddychanie u dziecka 6- letniego z okresowo osłabionymi funkcjami słuchowymi. Rys.3 Chłopiec 5- letni podczas wymawiania głoski r do mikrofonu. 2 Wpływ alergii na zaburzenia słuchu. Wywiad z prof. Henrykiem Skarżyńskim, dyrektorem Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu: dostępne w Internecie, http://www.nazdrowie.pl/artykuł-wpływ-alergii-na-zaburzenia-słuchu
Systematycznie przeprowadzane badania słuchu u dzieci od trzeciego roku życia w ramach programu Słyszę w Poradni Psychologiczno- Pedagogicznej w Toruniu w latach 2001-2012 pozwalają na stwierdzenie, że dzieci z przewlekłymi stanami zapalnymi górnych dróg oddechowych cierpią na okresowe pogorszenie jakości słyszenia. Spośród 40 dzieci sześcioletnich, zapadających na częste infekcje górnych dróg oddechowych, poddanych w latach 2009-2012 badaniu słuchu tzw mowy w szumie aż 32 dzieci miało zdecydowanie mniej korzystne wyniki słyszenia w stosunku do badania tonalnego oraz zmniejszenie o około 35% prawidłowych wysłuchań w stosunku do badania słuchu w okresie, w którym nasilenie objawów chorobowych było znacząco mniejsze 3. Potwierdza to tezę, że przewlekłe choroby górnych dróg oddechowych utrudniają prawidłowy rozwój słuchu mownego i kontroli słuchowej mowy a w konsekwencji mowy. Rys. 4 Nieprawidłowa praca języka przyczyną wady zgryzu u dziecka z astmą. Przewlekłe stany zapalne górnych dróg oddechowych stały się w ostatnim dwudziestoleciu główną przyczyną lawinowo narastającej liczby dzieci cierpiących na tzw. wymowę międzyzębową. Badania logopedyczne dzieci i młodzieży przeprowadzane w PPP w Toruniu latach 2001-2003 pozwalały na stwierdzenie,że około 35% badanych cierpi na wady związane z przewlekłymi chorobami układu oddechowego. Na podstawie badań przeprowadzanych w PPP w Toruniu w latach 2009-2012 można rozpoznać, że u około 70% dzieci z wadą wymowy można stwierdzić bardziej lub mniej nasiloną międzyzębowość czy przyzębowość, zaburzone oddychanie a także nieprawidłowości w połykaniu. Około 65% badanych cierpi na przewlekłe lub nawracające choroby układu oddechowego. 4 3 4 K Marasz, Przesiewowe badania słuchu 2001-2012r PPP w Toruniu, Prosta 4. K Marasz, Badania logopedyczne 1990-2012r.- PPP. Toruń, Prosta 4.
Rys. 5 Chłopiec 5-letni z nieprawidłowym torem oddechowym i wymową. U dzieci tych język w poszukiwaniu ekonomicznej przestrzeni oddechowej układa się w jamie ustnej zbyt płasko napierając na zęby z duża siłą lub wysuwa poza nie w sposób bardziej lub mniej widoczny. Dzieje się tak podczas połykania, oddychania, mówienia i jest przyczyną wady wymowy o różnym, czasami bardzo poważnym stopniu nasilenia, uniemożliwiającym otoczeniu odbiór zniekształconej mowy. Rys. 6 Dziecko 4-letnie wymawiające głoskę s Ma to miejsce szczególnie wówczas, gdy współistnieją inne, od dawna podnoszone przez logopedów czynniki, które wywierają patologiczny wpływ na rozwój artykulacji: zastępowanie karmienia naturalnego niemowląt sztucznym karmieniem, uniemożliwiającym wykształcenie prawidłowych umiejętności ssąco-żujących u niemowlęcia, zbyt długie karmienie dzieci pokarmami o konsystencji papkowatej, nadużywanie podawania dzieciom smoczkówgryzaczków. Naturalne karmienie jest, obok fizjologicznego i najkorzystniejszego treningu funkcji przedartykulacyjnych, doskonałym zabezpieczaniem niemowlęcia przed chorobami górnych dróg oddechowych; wzmacnia jego odporność, jest czynnikiem ułatwiającym powrót
do zdrowia dzieciom chorym i szansą na wzmocnienie czy przywrócenie osłabionych lub zaburzonych funkcji połykowo- oddechowych przez niekiedy z pozoru błahe infekcje. 5 Zaburzenia układu i pracy języka są też istotnym czynnikiem kształtującym wady zgryzu i wtórnie czynnikiem utrwalającym wadę wymowy. Przewlekłe schorzenia górnych dróg oddechowych, zaburzone oddychanie, przedłużające się połykanie typ u niemowlęcego, zaburzenia ssania, żucia, gryzienia, spowodowane błędami w sposobie karmienia dzieci i wady zgryzu, będące ich konsekwencją sprawiają, że zaburzenia mowy związane z zaburzonymi funkcjami oddechowo- połykowymi a przede wszystkim międzyzębowość to wady złożone i wymagające długotrwałej terapii logopedycznej, a każda przypadkowa infekcja osłabia jej pozytywne efekty. Terapia międzyzębowości wymaga równoczesnej współpracy logopedy z alergologiem, foniatrą, laryngologiem, otolaryngologiem, ortodontą ; tylko konsekwentne współdziałanie tych specjalistów gwarantuje jej pozytywne rezultaty. W przebiegu terapii logopedycznej należy uwzględnić między innymi: naukę prawidłowego połykania, żucia, gryzienia, oddychania, usprawnienie i wzmocnienie narządów mowy, poprawę kinestezji artykulacyjnej, zmianę miejsca artykulacji głosek nieprawidłowo realizowanych i wywołanie oraz automatyzację zgodnie ze sztuką logopedyczną. Istotnym jest, aby wywołując głoski, które nie są realizowane oraz prowadząc trening słuchu mownego i autokontroli słuchowej uwzględniać kryterium wieku oraz możliwości dziecka. Interwencję logopedyczną podejmujemy z chwilą pojawienia się nieprawidłowości a u dzieci z grup ryzyka należy podjąć działania profilaktyczne już po narodzeniu, aby nie dopuścić do pogłębiania i utrwalania patologii tym bardziej, że konsekwencje są daleko idące obciążają funkcjonowanie całego organizmu dziecka i są zwiastunem przyszłych niepowodzeń szkolnych nie tylko w sferze językowej.zaburzone funkcje oddechowe upośledzają transport tlenu do całego organizmu, wpływają na jakość nocnego wypoczynku, osłabiają koncentrację uwagi podczas wysiłku umysłowego, zwiększają drażliwość i często są jedną z przyczyn nadruchliwości- mylonej przez otoczenie z ADHD. Rys. 8 Prawidłowe oddychanie i zgryz u zdrowego 3- letniego chłopca. 5 Elżbieta Stecko, 2002, Zaburzenia mowy u dzieci- wczesne rozpoznawanie i postępowanie logopedyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego
Bibliografia: 1. Alergiczny nieżyt nosa to problem 9 milionów Polaków!: dostępny w Internecie: http://www.roik.pl /alergiczny-niezyt-nosa-to-problem-9-milionow-polakow/. 2. Bronisław Mackiewicz,1983, Wybrane zagadnienia ortodontyczne dla logopedów, Uniwersytet Gdański. 3 Elzbieta Stecko, 2002, Zaburzenia mowy u dzieci- wczesne rozpoznawanie i postępowanie logopedyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego. 4.. K Marasz, Badania logopedyczne 1990-2012r.- PPP. Toruń, Prosta 4. 5. K Marasz, Przesiewowe badania słuchu 2001-2012rPPP w Toruniu, Prosta 4. 6. Konferencja GARD- polska alergologia na czele Europy: dostępna w Internecie, http://www.mojaastma.org.pl 7. Alergiczny nieżyt nosa to problem 9 milionów Polaków!: dostępny w Internecie: http://www.roik.pl /alergiczny-niezyt-nosa-to-problem-9-milionow-polakow/. 8. Wpływ alergii na zaburzenia słuchu. Wywiad z prof. Henrykiem Skarżyńskim, dyrektorem Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu: dostępne w Internecie, http://www.nazdrowie.pl/artykułwpływ-alergii-na-zaburzenia-słuchu.