PLAN WyNIKOWy 46 47 I. Młody obywatel w urzędzie 48 49 II. Prawo i sądy 50 51 III. Bezpieczeństwo 52 53 IV. Prawa człowieka 54 55 V. Ochrona praw i wolności człowieka 56 57 VI. Uczę się, pracuję, podróżuję
46 Lekcja Temat lekcji Zagadnienia 1. Obywatelstwo polskie i unijne. Udział w wyborach Obywatel, obywatelstwo. Nabywanie obywatelstwa przez urodzenie. Repatriacja. Naturalizacja. Podwójne obywatelstwo. Utrata obywatelstwa. Obywatelstwo Unii Europejskiej. Udział w wyborach jedno z podstawowych praw obywatela w zakresie wiedzy uczeń: rozumie pojęcie obywatelstwa wie, jakie wybory odbywają się w Polsce zna formalne warunki, jakie spełnić musi obywatel, by wziąć udział w wyborach wie, na czym polega różnica pomiędzy czynnym i biernym prawem wyborczym rozumie korzyści wynikające dla obywatela polskiego z posiadania obywatelstwa Unii Europejskiej zna konsekwencje nieposiadania obywatelstwa polskiego rozumie znaczenie frekwencji wyborczej dla sytuacji politycznej w państwie Zakładane osiągnięcia ucznia w zakresie umiejętności uczeń: wyjaśnia, na czym polega: pierwotny sposób uzyskiwania obywatelstwa polskiego, uzyskiwanie obywatelstwa przez repatriację i naturalizację wyjaśnia, jak nabywa się obywatelstwo unijne tłumaczy, w jaki sposób polskie obywatelstwo może uzyskać pochodząca z innego kraju osoba, która zawarła związek małżeński z obywatelem polskim, oraz dziecko pochodzące z ich związku opisuje sposoby postępowania w przypadku, gdy ktoś chce wziąć udział w wyborach, a nie przebywa w dniu wyborów w miejscu swojego zameldowania wyjaśnia, posługując się pojęciem obywatelstwa, jakie uprawnienia i obowiązki wynikają dla jednostki z faktu posiadania obywatelstwa polskiego wyraża własne zdanie na temat potrzeby udziału w wyborach i je uzasadnia 2. Załatwianie spraw w urzędach dowód osobisty, paszport, prawo jazdy, rejestrowanie pojazdu Dowód osobisty. Uzyskiwanie dowodu osobistego. Paszport. Prawo jazdy. Rejestrowanie pojazdu 3. Prawo do informacji publicznej i jego realizacja Informacja w życiu obywatela. Prawo do informacji publicznej. Jakich informacji możemy się domagać? Biuletyn Informacji Publicznej. Inne formy uzyskiwania informacji publicznej. Odmowa udzielenia informacji publicznej wie, czym jest dowód osobisty i do czego uprawnia jego posiadanie wie, czym jest paszport i do czego jest potrzebny wie, czym jest prawo jazdy i do czego jest potrzebne wie, od jakiego wieku jest obowiązek posiadania dowodu osobistego i jakie są konsekwencje jego braku wie, kiedy należy wymienić dowód osobisty wie, na czym polega dostęp do informacji publicznej zna formy dostępu do informacji publicznej wie, czym jest BIP, i zna instytucje zobowiązane do prowadzenia stron BIP wie, jakie zagadnienia są objęte dostępem do informacji publicznej zna przepisy prawne gwarantujące dostęp do informacji publicznej ustala, w jakim urzędzie i w jaki sposób uzyskuje się dowód osobisty, paszport, prawo jazdy, jak rejestruje się motocykl i samochód pisze wniosek o udostępnienie informacji publicznej uzyskuje informację publiczną na zadany temat w odpowiednim urzędzie wyjaśnia zasadę dominacji jawności i jej znaczenie w prawie do uzyskiwania informacji publicznej uzasadnia na przykładach ograniczenia w dostępie do informacji publicznej
4. Kiedy nie zgadzasz się z decyzją urzędu Składanie wniosków i podań. Prawo do możliwie pełnej informacji w swojej sprawie i do terminowego jej załatwienia. Składanie odwołania. Skargi i wnioski. Pisanie skargi. Pisanie wniosku wie, jakich informacji publicznych nie wolno ujawniać wie, jakie są konsekwencje prawne bezpodstawnej odmowy udzielenia dostępu do informacji publicznej wie, jakie elementy powinno zawierać podanie (wniosek) mający na celu wszczęcie działań urzędu w jakiejś sprawie wie, jakie terminy obowiązują urząd przy załatwianiu spraw wie, jakie elementy powinna zawierać decyzja administracyjna wie, co może zrobić obywatel, gdy nie zgadza się z decyzją urzędu lub z wynikiem odwołania od decyzji urzędu wie, jakie elementy powinien zawierać wniosek mający na celu poprawę pracy urzędu wie, z jakich elementów powinna składać się skarga i w jakim terminie powinna być załatwiona wie, jak określa się adresata odwołania od decyzji konkretnego urzędu wie, do kogo powinien być skierowany wniosek mający na celu poprawę pracy określonego urzędu wyjaśnia, jakie znaczenie ma prawo do uzyskiwania informacji publicznej dla funkcjonowania demokratycznego państwa i dla poszczególnych obywateli wyjaśnia, jakie są konsekwencje tego, że odmowa udostępnienia informacji publicznej jest decyzją administracyjną wyjaśnia, jakie mogą być przyczyny niechętnej postawy urzędników wobec obywateli zabiegających o dostęp do informacji publicznej sporządza urzędowy wniosek, skargę i odwołanie wyjaśnia, na czym polega zasada dwuinstancyjności w postępowaniu administracyjnym wyjaśnia, w jaki sposób prawo zapewnia właściwą reakcję urzędników na skargi i chroni obywateli składających skargi uzasadnia potrzebę stosowania w kontaktach z urzędami środków typu skarga, odwołanie posługując się przykładami, tłumaczy różnicę pomiędzy skargą na działania jakiegoś urzędu a wnioskiem dotyczącym jego pracy wyjaśnia, jaką rolę odgrywa internet w załatwianiu spraw w urzędach 5. Lekcja podsumowująca: Młody obywatel w urzędzie zna podstawowe prawa wynikające z posiadania obywatelstwa polskiego wie, na czym polega dostęp do informacji publicznej zna swoje prawa w kontaktach z urzędami wie, jakie elementy powinno zawierać podanie (wniosek) mający na celu wszczęcie działań urzędu w jakiejś sprawie wie, gdzie szukać informacji pomocnych w załatwieniu sprawy urzędowej wyjaśnia, jak nabywa się obywatelstwo polskie i unijne ustala, w jakim urzędzie i w jaki sposób uzyskuje się dowód osobisty, paszport, prawo jazdy, jak rejestruje się motocykl i samochód podaje formalne warunki, jakie spełnić musi obywatel, by wziąć udział w wyborach uzyskuje informację publiczną na zadany temat w odpowiednim urzędzie wyjaśnia, co może zrobić obywatel, gdy nie zgadza się z decyzją urzędu sporządza urzędowy wniosek, skargę i odwołanie 47
48 Lekcja Temat lekcji Zagadnienia 6. Normy prawne i inne normy postępowania Co to są normy postępowania. Normy moralne. Normy religijne. Normy obyczajowe. Normy zwyczajowe. Normy prawne. Przenikanie się systemów normatywnych. Konflikty między systemami norm w zakresie wiedzy uczeń: rozumie, czym są normy postępowania zna różne ich rodzaje wie, na czym polega różnica między normą prawną a innymi normami postępowania wie, jakie sankcje mogą spotkać osobę naruszającą normy moralne, obyczajowe, religijne, prawne wie, na czym polega przenikanie się systemów normatywnych rozumnie, dlaczego między systemami norm występują konflikty Zakładane osiągnięcia ucznia w zakresie umiejętności uczeń: podaje przykłady obowiązujących w naszej kulturze norm moralnych, obyczajowych i zwyczajowych odwołując się do pojęcia wartości, udowadnia znaczenie norm w życiu społecznym na podanych samodzielnie przykładach wyjaśnia, posługując się samodzielnie dobranymi przykładami, różnice między różnymi rodzajami norm postępowania, wskazując ich zasięg, zakres obowiązywania, sposób transmisji i rodzaj sankcji podaje przykłady norm prawnych, które nie posiadają odpowiedników w innych systemach normatywnych, i norm moralnych, które nie są chronione przepisami prawa przedstawia przyczyny rozłączności norm prawnych wobec innych systemów normatywnych wyjaśnia, na czym polega neutralność światopoglądowa państwa i uzasadnia jej znaczenie dla funkcjonowania państwa demokratycznego 7. Prawo. Podstawowe zasady prawa. Zasada niezależności sądów i niezawisłości sędziów Czym jest prawo. Warunki skuteczności prawa, postawy jednostki wobec prawa. Zasada demokratycznego państwa prawa. Zasada dwuinstancyjności. Dziedzictwo prawa rzymskiego paremie prawnicze. Zasada niezależności sądów i niezawisłości sędziów 8. Gałęzie prawa. Kodeksy Prawo prywatne i publiczne. Prawo cywilne. Kodeks cywilny. Prawo rodzinne. Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Prawo karne. Kodeks karny. Prawo administracyjne. Kodeks postępowania administracyjnego rozumie pojęcie prawa i różnicę pomiędzy prawem przedmiotowym a prawem podmiotowym zna podstawowe zasady prawa (prawo nie działa wstecz, domniemanie niewinności, nie ma winy bez prawa, nieznajomość prawa szkodzi) i rozumie konsekwencje ich łamania wie, jakie rozwiązania składają się na zasadę niezawisłości sędziów wie, w jaki sposób sędzia odpowiada za złamanie prawa zna kompetencje Krajowej Rady Sądownictwa rozumie różnice między prawem cywilnym, karnym i administracyjnym zna kodeksy istniejące w polskim prawie rozumie różnice pomiędzy prawem prywatnym a prawem publicznym wyjaśnia zasadę demokratycznego państwa prawnego i jej znaczenie dla relacji między organami władzy a obywatelem tłumaczy, na czym polega zasada dwuinstancyjności uzasadnia znaczenie zasady dwuinstancyjności dla relacji między organami władzy a obywatelem uzasadnia za pomocą samodzielnie prezentowanych przykładów potrzebę zasady niezawisłości władzy sądowniczej wyjaśnia, co oznacza zasada nemo iudex in causa sua, i uzasadnia rolę tej zasady przedstawia, jakie czynniki mają wpływ na skuteczność prawa, i samodzielnie uzasadnia wpływ poszczególnych czynników podaje przykłady gałęzi prawa prywatnego i publicznego wskazuje, w jakim kodeksie można znaleźć przepisy dotyczące konkretnej sprawy wyjaśnia znaczenie zasad prawa administracyjnego: zasady prawdy obiektywnej i zasady zaufania obywatela do państwa
9. Źródła prawa. Budowa normy prawnej. Wyszukiwanie i interpretowanie aktów prawnych Źródła prawa tworzonego w Polsce. Źródła prawa niższego rzędu. Przepis prawny a norma prawna. Rozumienie normy prawnej. Interpretacja (wykładnia) przepisów. Wyszukiwanie aktów prawnych wie, jakie sprawy reguluje Kodeks rodzinny i opiekuńczy zna definicję prawa karnego wie, w jakich kodeksach znajdują się przepisy prawa karnego zna stosowane w Polsce kary i środki karne zna źródła prawa obowiązującego w Polsce wie, na czym polega różnica między przepisem prawnym a normą prawną wie, jakie miejsce w hierarchii aktów prawnych zajmują przepisy prawne Unii Europejskiej zna reguły kolizyjne interpretacji przepisów prawnych wyjaśnia, co to znaczy, że jakiś obszar regulacji prawnych należy do materii ustawowej, i interpretuje znaczenie tej zasady omawia na przykładzie budowę normy prawnej znajduje wskazany akt prawny i interpretuje proste przepisy prawne znajduje potrzebny akt prawny, korzystając z internetu wyjaśnia, jak interpretować przepisy, które nie zawierają wszystkich elementów normy prawnej 10. Proces karny Postępowanie karne. Wszczynanie postępowania. Uczestnicy procesy karnego. Cele postępowania karnego. Postępowanie przygotowawcze. Postępowanie sądowe zna uczestników i przebieg procesu karnego zna główne prawa, jakie przysługują ofierze, sprawcy i świadkowi przestępstwa rozumie różnicę między podejrzanym a oskarżonym zna obowiązki świadka w postępowaniu karnym zna możliwości odwoławcze w procesie karnym rozumie cele postępowania karnego zna obowiązki oskarżonego w postępowaniu karnym wie, na czym polegają obowiązki i uprawnienia obrońcy w postępowaniu karnym wie, w jaki sposób może brać udział w postępowaniu karnym zna środki zabezpieczające, jakie można zastosować wobec podejrzanego pisze zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa (według wzoru) wyjaśnia, na czym polega zasada ścigania przestępstw z urzędu tłumaczy, na czym polega obowiązek zawiadomienia o popełnieniu przestępstwa wyjaśnia, na czym polega różnica pomiędzy śledztwem a dochodzeniem przedstawia, w jaki sposób prawo chroni interesy osoby oskarżonej o przestępstwo uzasadnia na przedstawionych samodzielnie przykładach potrzebę stosowania zasady domniemania niewinności w postępowaniu karnym wyjaśnia działanie zasady in dubio pro reo 49 11. Proces cywilny. Mediacje sądowe Postępowanie cywilne. Wszczynanie procesu cywilnego. Uczestnicy procesu cywilnego Przebieg rozprawy przed sądem. Mediacje. Wszczynanie i przebieg mediacji. Zalety mediacji wie, jakie elementy powinien zawierać pozew wie, jak dochodzi do wszczęcia postępowania cywilnego zna uprawnienia i obowiązki powoda i pozwanego w procesie cywilnym zna uczestników i przebieg procesu cywilnego wie, na kim spoczywa ciężar dowodu w postępowaniu cywilnym zna uprawnienia i obowiązki świadka w procesie cywilnym zna możliwości odwoławcze od wyroku sądu cywilnego wie, jakie sprawy można kierować do rozstrzygnięcia drogą mediacji i kto może kierować sprawy do mediacji pisze pozew w wybranej sprawie cywilnej wyjaśnia, czym jest mediacja i na czym polega różnica pomiędzy mediacją a postępowaniem sądowym uzasadnia znaczenie mediacji
50 Lekcja Temat lekcji Zagadnienia 12. Zadania prokuratury i policji. Uprawnienia policjantów i innych służb porządkowych Prokuratura i jej zadania. Policja i jej zadania. Zasady stosowania środków przymusu przez policję. Uprawnienia policji. Uprawnienia straży gminnej (miejskiej). Zadania i uprawnienia pracowników ochrony i służb porządkowych. Reagowanie na naruszenia przez policję praw i wolności człowieka w zakresie wiedzy uczeń: zna najważniejsze zadania prokuratury i policji wie, jakich środków przymusu bezpośredniego może używać policja zna uprawnienia policjantów i innych służb porządkowych wie, jakie są uprawnienia obywatela podczas legitymowania, przeszukania, zatrzymania zna zadania straży gminnej zna uprawnienia strażników gminnych i licencjonowanych pracowników ochrony podczas wykonywania zadań wie, na czym polegają różnice między uprawnieniami licencjonowanych i nielicencjonowanych pracowników ochrony Zakładane osiągnięcia ucznia w zakresie umiejętności uczeń: podaje na przykładach, jakie okoliczności mogą mieć wpływ na ocenę działań prokuratury rozpoznaje przejawy naruszania uprawnień przez funkcjonariuszy policji i innych służb porządkowych wyjaśnia, posługując się samodzielnie dobranymi przykładami, co to znaczy, że środki przymusu mogą być stosowane przez policję tylko w toku czynności służbowych przedstawia, jak obywatel może reagować na naruszanie prawa przez policjantów, strażników gminnych i pracowników służb ochrony 13. Przestępczość. Zasady unikania zagrożeń i zasady bezpiecznego zachowania się w sytuacji zagrożenia. Odpowiedzialność nieletnich za popełnienie przestępstwa. Przepisy dotyczące dostępności alkoholu, papierosów oraz narkotyków Sprawcy i ofiary przestępstw. Rodzaje przestępstw. Młodzi ludzie a zjawisko przestępczości. Uświadomienie sobie zagrożeń. Jak nie stać się ofiarą. Dzieci i młodzież w konflikcie z prawem. Rodzaje środków wychowawczych. Przepisy ograniczające dostępność wyrobów tytoniowych. Przepisy ograniczające dostępność alkoholu. Problem dostępności narkotyków i narkomanii zna rodzaje przestępstw przewidywanych w Kodeksie karnym zna rodzaje przestępstw, których ofiarą najczęściej padają młodzi ludzie wie, jak można ich uniknąć rozumie, na czym polegają zagrożenia wiążące się z korzystaniem przez młodych ludzi z internetu zna polskie subkultury młodzieżowe zna zasady bezpiecznego zachowania się w sytuacji zagrożenia wie, na jakich zasadach nieletni odpowiadają za popełnienie przestępstwa zna środki wychowawcze i poprawcze stosowane wobec nieletnich zna zasady odpowiedzialności karnej dzieci do 13 roku życia, w wieku 13 17 lat oraz nieletnich, którzy ukończyli 17 rok życia wie, na czym polega różnica pomiędzy środkami wychowawczymi a środkami poprawczymi wie, w jaki sposób karani są nieletni sprawcy najcięższych przestępstw zna przejawy demoralizacji dziecka wie, co mogą zrobić rodzice, gdy nie mogą sobie poradzić z wychowaniem dziecka nawiązuje kontakt (osobisty, telefoniczny lub mailowy) z funkcjonariuszem policji (np. dzielnicowym) i na podstawie uzyskanych informacji sporządza notatkę lub wykres dotyczący przestępczości w swojej okolicy przestrzega zasad bezpiecznego zachowania się w sytuacji zagrożenia wyraża własne zdanie na temat zagrożeń, jakie mogą dla młodzieży wynikać ze związków z grupami subkulturowymi tłumaczy, podając samodzielnie przywołane przykłady, w jaki sposób ofiary same mogą przyczynić się do zaistnienia przestępstwa wyjaśnia, na czym polegają różnice między traktowaniem przestępcy w Kodeksie karnym, a traktowaniem nieletniego popełniającego przestępstwo w Ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich charakteryzuje środki wychowawcze i poprawcze stosowane wobec nieletnich przedstawia przepisy prawne dotyczące sprzedaży i konsumpcji alkoholu, papierosów i narkotyków oraz wskazuje konsekwencje ich łamania wyjaśnia, na czym polegają obowiązujące dziś standardy interwencji państwa w życie rodziny w przypadku niewydolności
51 14. Lekcja podsumowująca: Prawo i sądy. Bezpieczeństwo Normy prawne i inne normy postępowania. Prawo. Podstawowe zasady prawa. Zasada niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Gałęzie prawa. Kodeksy. Źródła prawa. Budowa normy prawnej. Wyszukiwanie i interpretowanie aktów prawnych. Proces karny. Proces cywilny. Mediacje sądowe. Zadania prokuratury i policji. Uprawnienia policjantów i innych służb porządkowych. Przestępczość. Zasady unikania zagrożeń i zasady bezpiecznego zachowania się w sytuacji zagrożenia. Odpowiedzialność nieletnich za popełnienie przestępstwa. Przepisy dotyczące dostępności alkoholu, papierosów oraz narkotyków rozumie pojęcia prawo, prawo cywilne, prawo karne zna podstawowe zasady prawa (prawo nie działa wstecz, domniemanie niewinności, nie ma winy bez prawa, nieznajomość prawa szkodzi) i rozumie konsekwencje ich łamania zna hierarchię aktów prawnych w Polsce wie, gdzie szukać informacji pomocnych w rozwiązywaniu problemów związanych z interpretacja i stosowaniem prawa wie, jak można próbować uniknąć przestępstw, których ofiarą padają najczęściej młodzi ludzie zna zasady bezpiecznego zachowania się w sytuacji zagrożenia zna przepisy prawne dotyczące sprzedaży i konsumpcji alkoholu, papierosów i narkotyków i konsekwencje ich łamania wychowawczej rodziców, i przedstawia własne stanowisko w tej sprawie wyjaśnia różnice między nielegalnymi narkotykami a tzw. dopalaczami wyjaśnia, dlaczego niektóre, nawet bardzo niebezpieczne środki psychoaktywne mogą być sprzedawane legalnie wyjaśnia, co to jest prawo i czym różnią się normy prawne od norm religijnych, moralnych i obyczajowych wymienia podstawowe zasady prawa (prawo nie działa wstecz, domniemanie niewinności, nie ma winy bez prawa, nieznajomość prawa szkodzi) i wyjaśnia konsekwencje ich łamania wymienia źródła prawa; znajduje wskazany akt prawny i interpretuje proste przepisy prawne wyjaśnia różnice między prawem cywilnym, karnym i administracyjnym wskazu je, w jakim kodeksie można znaleźć przepisy dotyczące konkretnej sprawy uzasadnia potrzebę niezależności i niezawisłości sędziów przedstawia uczestników i przebieg procesu sądowego: cywilnego i karnego; uzasadnia znaczenie mediacji wymienia główne prawa, jakie przysługują ofierze, sprawcy i świadkowi przestępstwa pisze pozew w wybranej sprawie cywilnej i zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa (według wzoru) charakteryzuje najważniejsze zadania prokuratury i policji przedstawia uprawnienia policjantów i innych służb porządkowych rozpoznaje przejawy ich naruszania nawiązuje kontakt (osobisty, telefoniczny lub mailowy) z funkcjonariuszem policji (np. dzielnicowym) i na podstawie uzyskanych informacji sporządza notatkę lub wykres dotyczący przestępczości w swojej okolicy wymienia przestępstwa, których ofiarą najczęściej padają młodzi ludzie wyjaśnia, na jakich zasadach nieletni odpowiadają za popełnienie przestępstwa (środki wychowawcze i poprawcze)
52 Lekcja 15. Praca klasowa Temat lekcji Zagadnienia 16. Czym są prawa człowieka? Różne wymiary praw człowieka. Prawa i wolności. Godność osobowa jako źródło praw człowieka. Charakter praw człowieka. Ograniczanie praw człowieka. Prawa człowieka a obowiązki obywatelskie w zakresie wiedzy uczeń: wie, czym są prawa człowieka wie, czym się różnią prawa i wolności człowieka wie, co znaczy, że prawa człowieka są powszechne, przyrodzone i niezbywalne wie, jakie są relacje pomiędzy prawami człowieka a obowiązkami obywatelskimi oraz pomiędzy prawami i wolnościami człowieka a godnością osobową pamięta znaczenie pojęcia godność zna prawa człowieka, które nie mogą podlegać ograniczeniom zna zasady obowiązujące przy wprowadzaniu przez władze publiczne ograniczeń praw człowieka Zakładane osiągnięcia ucznia w zakresie umiejętności uczeń: posługując się przykładami, tłumaczy, na czym polega różnica pomiędzy godnością osobistą a osobową wyjaśnia, posługując się pojęciem godności osobowej, jak należy rozumieć zasadę głoszącą, że prawa człowieka są absolutne przedstawia i obszernie uzasadnia swoje stanowisko wobec stosowania tortur wobec groźnych terrorystów analizując konkretny katalog praw człowieka, wskazuje zawarte w nich przykłady praw oraz wolności człowieka; uzasadnia swoje wybory wskazuje opisywane w mediach zdarzenia i sytuacje, które są powiązane z tematyką praw człowieka posługując się informacjami z różnych źródeł, podaje przykłady zdarzeń i sytuacji, w których państwa ograniczają prawa człowieka 17. Historia praw człowieka. Katalog praw i wolności człowieka Starożytne początki praw człowieka. W średniowiecznej i wczesnonowożytnej Europie. Szkoła praw natury i idee epoki oświecenia. Pierwsze dokumenty praw człowieka. Rozwój idei praw człowieka w XIX i XX w. Prawa kobiet. Generacje praw człowieka. Prawa pierwszej generacji. Prawa drugiej generacji. Prawa trzeciej generacji zna najważniejsze źródła koncepcji praw człowieka i historyczne dokumenty związane z prawami człowieka wie, na czym polega liberalna koncepcja praw człowieka zna historię praw człowieka, w tym kluczowe etapy rozwoju koncepcji, główne postacie z nią związane i głoszone przez nie idee zna historię walki o prawa kobiet rozumie znaczenie terminów umowa społeczna, prawo naturalne (natury), suweren, sufrażystki, prawo stanowione, liberalizm zna podstawowe prawa i wolności człowieka zna poszczególne generacje praw człowieka zna główne dokumenty związane z poszczególnymi generacjami praw człowieka rozumie znaczenie, jakie ma wolność słowa w systemie demokratycznym wie, w których sytuacjach wolność słowa może podlegać ograniczeniom przedstawia i uzasadnia swoje stanowisko wobec tezy głoszącej, że prawa człowieka są związane ściśle z kulturą Zachodu i nie mają charakteru uniwersalnego przedstawia i ocenia wkład wniesiony do procesu kształtowania się koncepcji praw człowieka przez filozofów antycznych, chrześcijaństwo, szkołę praw natury oraz myślicieli okresu oświecenia przedstawia przykłady polskich osiągnięć w dziedzinie praw człowieka z okresu przedrozbiorowego wyjaśnia, posługując się przykładami, na czym polega obywatelskie nieposłuszeństwo podaje po kilka przykładów praw należących do poszczególnych generacji praw człowieka rozpoznaje prawa należące do poszczególnych generacji w dokumencie zawierającym katalog praw człowieka (np. Konstytucji RP) podaje argumenty za wyodrębnieniem trzeciej generacji praw człowieka i przeciw temu, prezentuje własne stanowisko w tej kwestii
18. Najważniejsze dokumenty praw człowieka Historyczne dokumenty praw człowieka. Współczesne międzynarodowe dokumenty praw człowieka Karta praw człowieka ONZ. Europejskie dokumenty praw człowieka zna najważniejsze dokumenty związane z historią praw człowieka rozumie pojęcia deklaracja, konwencja, pakt, ratyfikacja zna okoliczności powstania i najważniejsze postanowienia Powszechnej deklaracji praw człowieka i Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności zna katalog praw człowieka zawarty w Konstytucji USA, Deklaracji praw człowieka i obywatela z 1789 r., Powszechnej deklaracji praw człowieka i Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności posługując się aktualnym przykładem, przedstawia sytuację, w której została ograniczona wolność słowa; ocenia decyzję władz konstruktywnie wypełnia role związane ze współpracą w małym zespole przedstawia i porównuje katalogi praw człowieka zawarte w historycznych i współczesnych dokumentach, wyciągając i prezentując stosowne wnioski ocenia rolę, jaką w procesie rozwoju koncepcji praw człowieka odegrała Powszechna deklaracja praw człowieka 19. Prawa i wolności człowieka w Konstytucji RP Podstawowe założenia. Prawa człowieka a prawa obywatela. Ograniczenia praw i wolności wie, gdzie w Konstytucji RP umieszczono zapisy poświęcone prawom człowieka zna podstawowe prawa i wolności człowieka zapisane w Konstytucji RP wie, jak w teorii i praktyce traktowano prawa człowieka w okresie PRL zna prawa przysługujące w myśl Konstytucji RP wszystkim mieszkańcom Polski oraz wyłącznie obywatelom charakteryzuje katalog praw i wolności zamieszczonych w Konstytucji RP przedstawia i porównuje katalogi praw, które w myśl Konstytucji RP nie mogą podlegać ograniczeniom, i te, które mogą być ograniczane wskazując na konkretne rozstrzygnięcia, ocenia znaczenie, jakie prawom człowieka nadano w Konstytucji RP wskazuje podobieństwa i różnice w zakresie zasad wprowadzania ograniczeń praw człowieka zawarte w Międzynarodowym pakcie praw obywatelskich i politycznych i Konstytucji RP 20. Prawa dziecka Idea praw dziecka. Konwencja o prawach dziecka. Przestrzeganie praw dziecka na świecie. Prawa dziecka w Polsce zna najważniejsze postanowienia Konwencji o prawach dziecka rozumie, na czym polega łamanie praw dzieci zna prawa zawarte w Konwencji o prawach dziecka adresowane wyłącznie do dzieci zna i rozumie zasady zawarte w Konwencji o prawach dziecka podaje argumenty za wyodrębnieniem praw dziecka w ramach szerokiego kontekstu praw człowieka wyszukuje w mediach (np. gazety drukowane i internetowe, telewizja) doniesienia o naruszaniu praw dziecka w Polsce oraz na świecie i przedstawia je na forum klasy 53
54 Lekcja Temat lekcji Zagadnienia w zakresie wiedzy uczeń: Zakładane osiągnięcia ucznia w zakresie umiejętności uczeń: podaje zaczerpnięte z mediów lub doświadczenia przykłady naruszania praw dziecka, określając, które prawa zawarte w Konwencji o prawach dziecka zostały w danym przypadku naruszone ocenia poziom przestrzegania praw dziecka w Polsce, posługując się przykładami formułuje swoje stanowisko wobec ograniczeń wprowadzonych przez polskie władze przy ratyfikacji Konwencji o prawach dziecka oraz krótko je uzasadnia 21. Ochrona praw i wolności człowieka w Polsce Konstytucyjna ochrona praw człowieka. Organy władzy ustawodawczej i wykonawczej a ochrona praw człowieka. Władza sądownicza w ochronie praw człowieka. Organizacje pozarządowe a ochrona praw człowieka. Prawa człowieka naruszane w Polsce 22. Konstytucyjni rzecznicy praw człowieka Rzecznik praw obywatelskich jako konstytucyjny organ państwa. Działania RPO w sytuacji naruszenia praw i wolności. RPO i promowanie praw człowieka. Rzecznik Praw Dziecka 23. Międzynarodowa ochrona praw człowieka Trzy filary ochrony praw człowieka. ONZ i ochrona praw człowieka. Europejski system ochrony praw człowieka. zna konstytucyjne środki ochrony praw człowieka zna konstytucyjne organy państwowe w sposób szczególny odpowiedzialne za ochronę praw człowieka zna kluczowe organizacje pozarządowe działające w Polsce i zajmujące się prawami człowieka wie, na czym polegają: prawo do prywatności, w tym do ochrony danych osobowych, i prawa obywatela w kontaktach z mediami wie, jaką rolę w ochronie praw człowieka odgrywa Konstytucja RP i krajowe sądownictwo zna pochodzenie terminu ombudsman wie, jakie są podstawowe zadania RPO i RPD oraz ich sposób działania wie, jak Konstytucja RP określa pozycję RPO i RPD w systemie organów państwowych zna trzy filary ochrony praw człowieka oraz aktualnie funkcjonujące międzynarodowe systemy praw człowieka wie, czym zajmuje się Europejski Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu podaje kilka przykładów łamania praw człowieka w Polsce przedstawia, posługując się przykładami, informacje o aktualnym stanie przestrzegania praw człowieka w Polsce ocenia działanie poszczególnych konstytucyjnych organów w sposób szczególny odpowiedzialnych za ochronę praw człowieka w kontekście stanu ich przestrzegania w Polsce przedstawia na przykładach działania podejmowane w Polsce przez ludzi i organizacje pozarządowe broniące praw człowieka posługując się przykładami działań i dokonań ocenia rolę, jaką polskie organizacje pozarządowe odgrywają w dziele ochrony praw człowieka omawia współczesne zagrożenia dla prawa do prywatności związane z przemianami technologicznymi i społecznymi pisze skargę do RPO lub RPD (według wzoru) ocenia konstytucyjne usytuowanie obu rzeczników i ich rolę w dziele ochrony praw człowieka w Polsce uzasadnia znaczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu omawia zadania międzynarodowych organizacji praw człowieka w zakresie ochrony praw i wolności człowieka
System Rady Europy. Międzynarodowe organizacje pozarządowe. Międzynarodowe prawo humanitarne 24. Gdzie i dlaczego prawa człowieka są wciąż naruszane? Kryzysy, wojny, sytuacje nadzwyczajne. Świadome działania rządzących. Niewydolność władzy publicznej. Specyfika kulturowa i religijna wie, jakimi kwestiami zajmuje się międzynarodowe prawo humanitarne rozumie, dlaczego europejski system ochrony praw człowieka uchodzi za najbardziej rozwinięty wie, w których regionach i krajach powszechnie dochodzi do łamania praw człowieka wie, na czym polega katastrofa humanitarna i interwencja humanitarna rozumie terminy: rasizm, szowinizm, antysemityzm, ksenofobia rozumie i zna na podstawie przykładów fundamentalne przyczyny naruszania praw człowieka wie, jakie są możliwości zaangażowania się w wybrane działania na rzecz równości i tolerancji przedstawia na przykładach działania podejmowane przez ludzi i międzynarodowe organizacje pozarządowe broniące praw człowieka znajduje w środkach masowego przekazu (w tym w internecie) informacje o przypadkach łamania praw człowieka na świecie oraz przykłady rasizmu, szowinizmu, antysemityzmu, ksenofobii znajduje i przedstawia informacje o naruszaniu praw człowieka w wybranej dziedzinie (np. prawa kobiet, prawa dziecka, wolność wyznania, prawo do edukacji, prawa humanitarne) projektuje działania, które mogą zaradzić naruszaniu praw człowieka w wybranej dziedzinie konstruktywnie wypełnia role związane ze współpracą w małym zespole 55 25. Lekcja podsumowująca: Prawa człowieka. Ochrona praw i wolności człowieka Czym są prawa człowieka? Historia praw człowieka. Katalog praw i wolności człowieka. Najważniejsze dokumenty praw człowieka. Prawa i wolności człowieka w Konstytucji RP. Prawa dziecka. Ochrona praw i wolności człowieka w Polsce. Konstytucyjni rzecznicy praw człowieka. Międzynarodowa ochrona praw człowieka. Gdzie i dlaczego prawa człowieka są wciąż naruszane? zna historię praw człowieka i ich generacje wie, na czym polegają: prawo do prywatności, w tym do ochrony danych osobowych, i prawa obywatela w kontaktach z mediami wie, jakie prawa Konstytucja RP gwarantuje człowiekowi, a jakie obywatelowi rozumie potrzebę przeciwstawiania się łamaniu praw człowieka zna możliwości zaangażowania się w wy brane działania na rzecz równości i tolerancji zna nazwy kilku organizacji pozarządowych broniących praw człowieka wymienia najważniejsze dokumenty związane z historia praw człowieka wymienia podstawowe prawa i wolności człowieka; wyjaśnia, co oznacza, że są one powszechne, przyrodzone i niezbywalne podaje najważniejsze postanowienia Powszechnej deklaracji praw człowieka, Konwencji o ochronienie praw człowieka i podstawowych wolności i Konwencji o prawach dziecka znajduje w środkach masowego przekazu (w tym w internecie) informacje o przypadkach łamania praw człowieka na świecie bierze udział w debacie klasowej, szkolnej lub internetowej na temat wolności słowa lub innych praw i wolności przedstawia główne środki ochrony praw i wolności w Polsce opisuje sposób działania Rzecznika Praw Obywatelskich i Rzecznika Praw Dziecka; pisze prostą skargę do jednego z nich (według wzoru) uzasadnia znaczenie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w Strasburgu przedstawia na przykładach działania podejmowane przez ludzi i organizacje pozarządowe broniące praw człowieka; w miarę swoich możliwości włącza się w wybrane działania (np. podpisuje apel, prowadzi zbiórkę darów)
56 Lekcja 26. Praca klasowa Temat lekcji Zagadnienia w zakresie wiedzy uczeń: Zakładane osiągnięcia ucznia w zakresie umiejętności uczeń: rozpoznaje przejawy rasizmu, szowinizmu, antysemityzmu i ksenofobii znajduje informacje o naruszaniu praw człowieka w wybranej dziedzinie (np. prawa kobiet, prawa dziecka, wolność wyznania, prawo do edukacji, prawa humanitarne) i projektuje działania, które mogą temu zaradzić 27. Prawa i obowiązki ucznia Prawa ucznia i ich źródła. Uczniowskie obowiązki. Naruszanie praw ucznia. Kto i jak może pomóc, gdy prawo ucznia nie jest w szkole respektowane? 28. Młodzi Polacy podróżują oraz uczą się w kraju i za granicą Co wynika z wejścia Polski do strefy Schengen? Warunki pobytu w krajach UE. Opieka zdrowotna w krajach UE i EFTA. Jak wybrać studia w Polsce? Zasady rekrutacji na wyższe uczelnie w Polsce. Warunki podejmowania nauki w krajach UE i EFTA zna prawa i obowiązki ucznia obowiązujące w danej placówce wie, które osoby i organy mają określone zadania i uprawnienia związane z przestrzeganiem praw ucznia zna rolę i zadania osób i organów, które mają określone zadania i uprawnienia związane z przestrzeganiem praw ucznia zna kilka istotnych źródeł informacji o szkołach wyższych w Polsce oraz o możliwościach kontynuowania nauki za granicą wie, co wynika z wejścia Polski do strefy Schengen, i zna kraje, które do niej należą wie, w jaki sposób uzyskuje się EKUZ zna formalności, których powinien dopełnić w krajach UE, jeśli okres jego pobytu w nich przekroczy trzy miesiące wie, jakich informacji o szkole warto poszukać przed podjęciem decyzji o kontynuowaniu w niej nauki zna zasady bezpiecznego podróżowania po Europie i świecie (unikanie ryzyka, postępowanie w razie kradzieży lub wypadku, możliwości uzyskania pomocy, w tym opieki zdrowotnej) rozpoznaje przypadki naruszania praw ucznia wyszukuje przepisy prawa oświatowego (np. w ustawie, statucie szkoły) oraz przepisy zawarte w innych aktach prawnych (np. w Konstytucji RP) gwarantujące prawa i obowiązki ucznia, które obowiązują w danej placówce wskazuje dostępne sposoby ochrony praw ucznia w konkretnych przypadkach ich naruszania projektuje odpowiednie kroki w celu ochrony zagrożonych praw ucznia wykorzystuje drzewo decyzyjne do podejmowania decyzji o postępowaniu w sytuacji, gdy jego prawo ucznia zostało naruszone znajduje potrzebne informacje o szkołach wyższych w Polsce i za granicą, korzystając z aktualnych źródeł informacji omawia na wybranych przykładach zasady przyjmowania do szkół wyższych przedstawia warunki podejmowania przez młodych Polaków nauki w Unii Europejskiej oraz wyszukuje informacje na ten temat w odniesieniu do wybranego państwa poszukuje i segreguje informacje niezbędne do zaplanowania przebiegu swojej dalszej kariery edukacyjnej konstruktywnie wypełnia role związane ze współpracą w małym zespole
29. Młodzi ludzie pracują w Polsce i krajach UE Młodzi ludzie podejmują pracę zarobkową. Młodzi ludzie płacą podatki i poszukują pracy. Zasady podejmowani pracy w krajach UE. Zakładanie firm i samozatrudnienie w UE. Jak sporządzić Europass-CV 30. Lekcja podsumowująca: Uczę się, pracuję, podróżuję Prawa i obowiązki ucznia. Młodzi Polacy podróżują oraz uczą się w kraju i za granicą. Młodzi ludzie pracują w Polsce i krajach UE wie, czym jest Europass wie, w jaki sposób młodzi zarobkujący ludzie regulują podatki wie, jakie umowy może zawierać pracownik w Polsce wie, jakie są zasady podejmowania pracy w krajach UE i jak się zakłada w nich firmy zna sposoby minimalizowania ryzyka przy poszukiwaniu i podejmowaniu pracy przez młodych ludzi zna prawa i obowiązki ucznia zna zasady bezpiecznego podróżowania po Europie i świecie (unikanie ryzyka, postępowanie w razie kradzieży lub wypadku, możliwości uzyskania pomocy, w tym opieki zdrowotnej) zna ogólne zasady podejmowania pracy i zakładania własnych przedsiębiorstw w Unii Europejskiej (na podstawie informacji z internetu) wie, czym jest Europass sporządza Europass-CV znajduje potrzebne informacje dotyczące dostępnych możliwości podjęcia pracy sezonowej w kraju i za granicą formułuje plan działania: wzbogacam własne CV konstruktywnie wypełnia role związane ze współpracą w małym zespole wyszukuje przepisy prawa oświatowego (np. w ustawie, statucie szkoły) oraz przepisy zawarte w innych aktach prawnych (np. w Konstytucji RP) gwarantujące prawa ucznia rozpoznaje przypadki naruszania praw ucznia i w razie potrzeby podejmuje odpowiednie kroki w celu ich ochrony omawia na wybranych przykładach zasady przyjmowania do szkół wyższych przedstawia warunki podejmowania przez młodych Polaków nauki w Unii Europejskiej oraz wyszukuje informacje na ten temat odnoszące się do wybranego państwa wyjaśnia, co wynika z wejścia Polski do strefy Schengen wyjaśnia, jakie możliwości zarabiania mają młodzi ludzie, jakie umowy mogą zawierać i jakie są zasady opodatkowania ich dochodów sporządza Europass-CV 57