Zwierzęta część II 6. PIERŚCIENICE 7. STAWONOGI 8. MIĘCZAKI
5. PIERŚCIENICE przegląd systematyczny wieloszczety nereida, afrodyta tęczowa, nalepia, skąposzczety dżdżownica ziemna, rurecznik mułowy, wazonkowce, pijawki lekarska, końska, rybia, środowisko życia i wymagania życiowe morza, wilgotne gleby, wolno żyjące, pasożyty zewnętrzne,
Budowa: ciało podzielone nasegmenty(metamery), wyodrębnienie głowy, ciało okrywa wór powłokowo mięśniowy, na zewnątrz jednowarstwowy nabłonek oskórek, mięśnie okrężne i podłużne, jama ciała celoma wypełniona płynem. Obecność parapodiów (nieczłonowane uwypuklenia bocznych ścian).
Nereida a parapodia, B -głowa
PIERŚCIENICE - czynności życiowe czynności życiowe charakterystyka odżywianie oddychanie wydalenie krążenie jelito przednie (j. gębowa, gardziel u drapieżców zęby, przełyk), środkowe, tylne, cała powierzchnia ciała, niektóre wodne skrzela zewnętrzne (wyrostki parapodiów), nefrydium zbudowane jest z urzęsionego lejka otwierającego się do jamy ciałakanalik wydalniczy- otworem wydalniczym na zewnątrz, zamknięty-z dwóch podłużnych naczyń głównych: kurczliwego grzbietowego tłoczącego krew do przodu i brzusznego w którym krew płynie do tyłu-naczynia główne połączone są naczyniami okrężnymi umieszczonymi w przedniej części ciała, hemoglobinę lub chlorokruorynę (zielona), bezbarwna, reakcja na bodźce typu drabinkowego -z parzystych zwojów nadgardzielowych tworzących mózg, obrączki okołogardzielowe; brzusznyłańcuszek nerwowy składającego się z parzystych zwojów rozmieszczonych w każdym segmencie, rozmnażanie wieloszczety przechodzą rozwój złożony rozdzielnopłciowe, skąposzczety i pijawki są obojnakami, Inne // znaczenie kształtowanie struktury gleby i jej użyźnianie, mineralizacja gleby, wzbogacanie gleby w składniki organiczne, rozkład martwej materii organicznej.
Umiejscowienie narządów w ciele skąposzczeta
Przekrój poprzeczny przez ciało dżdżownicy.
Układ nerwowy pierścienicy Kopulacja dżdżownic Jaja zbierane są w śluzowatej mufce wytworzonej na siodełku, podczas ruchu mufka przesuwa się z siodełka ku przodowi ciała i na wysokości żeńskich otworów płciowych składanych jest kilka komórek jajowych. Są one zapładniane plemnikami wyciskanymi ze zbiorniczków nasiennych w momencie kiedy do tego miejsca przesunie się mufka. Następnie mufka z zapłodnionymi jajami zsuwa się z dżdżownicy i zamyka na końcach tworząc kokon. Dalszy rozwój przebiega w ziemi.
Układ pokarmowy pijawki Fazy ruchu pijawki
6. STAWONOGI przegląd systematyczny skorupiaki- oczlik, pąkla, rak, krab, homar, kiełż, rozwielitka, wije wij drewniak, krocionóg, owady rybik cukrowy, karaluch, modliszka, pluskwa domowa, pszczoła miodna, komar, mucha domowa, stonka ziemniaczana, mszyce, wesz ludzka, ważka, karaluch, mrówka, jedwabnik, pajęczaki skorpiony, zaleszczotki, kosarze, pająk krzyżak, kleszcz, świerzbowiec, środowisko życia i wymagania życiowe woda, lad, powietrze, wolno żyjące,pasożyty,
STAWONOGI czynności życiowe czynności życiowe odżywianie oddychanie wydalenie krążenie charakterystyka jelito przednie i tylne schitynizowane, u pajęczaków umięśniona gardziel oraz jelito środkowe posiada wyrostki zwiększające powierzchnię wchłanianiaoraz tzw. gruczoł wątrobowy, którego wydzielina wyrzucana na zewnątrz trawi ciało ofiary,owady aparaty gębowe: gryzące; gryząco-liżące; kłująco-ssące; ssące; liżąco ssące, skrzela (blaszkowate, u podstawy odnóży krocznychlub ukryte w jamach skrzelowych), tchawki (ektodermalny system tchawkowy -rozgałęziona sieć rurek oplatająca ciało, przetchlinki -po bokach głównie w odwłokuprzetchlinki prowadzą do pni tchawkowych, płucotchawki(w odwłoku, rozgałęzienia pni tchawkowych omywane przez hemolimfę), w wodzie-amoniak, przez pary zmodyfikowanychnefrydiów, zwanych gruczołami czułkowymi lub szczękowymi, stawonogi lądowe-kwas moczowy lub guaninę, które łatwo wytrącają się z wodyfunkcje wydalnicze pełnią cewki Malpighiego - palczaste uchyłki leżące na granicy jelita środkowego i tylnego, otwarty-rurkowate serce po stronie grzbietowej, zamknięte w worku osierdziowym, u owadów układ nie pełni funkcji oddechowych; serce wspomagane przez mięśnie skrzydlaste; 8 komór,hemolimfa tchawkodysznych jest bezbarwna,większe stawonogi posiada niebieską hemocyjaninę, rzadziej hemoglobinę,
STAWONOGI czynności życiowe czynności życiowe reakcja na bodźce rozmnażanie Inne//znaczenie charakterystyka zwoje nadgardzielowe osiągają znaczne rozmiary; podział mózgu na trzy części (przodomóżdże -ośrodki analizy wzrokowej; śródmóżdże -dotyk i węch; tyłomóżdże -funkcje wegetatywne),u owadów społecznych -ciałka grzybkowateodpowiedzialne za ich zachowanie społeczne, u pajęczaków mózg składa się tylko z dwóch części,koncentracja elementów brzusznych łańcuszka nerwowego, oczy złożone z oczek prostych omatidiów, narządy strydulacyjne-służą do wydawania dźwięków, rozwój u owadów z przeobrażeniami niezupełnym polega na tym, że z jaja wykluwa się larwa podobna do postaci dorosłej (jest mniejsza i pozbawiona skrzydeł i niedojrzała płciowo, może żyć w innym środowiska niż forma dorosła). Przeobrażenie zupełne larwa całkowicie niepodobna do postaci dorosłej -inna budowa ciała, inny tryb życia (np.: motyl odżywia się nektarem, a jego gąsienica jest roślinożerna), owady roślinożerne, saprofity, wytwarzanie jedwabiu, miodu, wosków, pasożyty innych owadów, wykorzystywane w walce z innymi owadami (roślinożercami), pasożyty człowiek.
Budowa wewnętrzna raka (skorupiak)
Rak rzeczny pokrój ciał (strona brzuszna)
Budowa wewnętrzna pająka (pajęczaki)
Budowa wewnętrzna muchy (owady)
Budowa zewnętrzna i wewnętrzna konika plnego.
Budowa oka złożonego owadów
Formy układów nerwowych u stawonogów
Typy aparatów gębowych owadów
Odnóża u owadów
Tabela porównawcza odnóży stawonogów
Typy przeobrażeń owadów: A niezupełne(larwa może żyć w innym środowisku, mniejsza od postaci dorosłej, pozbawiona skrzydeł, niedojrzała płciowa,, postać dorosła IMAGO, np.: B zupełne(całkowicie niepodobne do postaci dorosłej, inna budowa ciała i tryb życia, poczwarka nie pobiera pokarmu, wewnątrz poczwarki przeobrażenia narządów, procesami kierują hormony), np.:
STAWONOGI czynności życiowe (tabela zbiorcza) cecha skorupiaki owady pajęczaki przedstawiciel rak rzeczny motyl, mucha, pająk topik, krzyżak środowisko woda lądowo-powietrzne ląd (woda) części ciała głowotułów i odwłok głowa, tułów i odwłok głowotułów i odwłok narząd ruchu układ krwionośny układ oddechowy układ wydalniczy układ nerwowy odnóża (5 par krocznych + 14 par innych) odnóża (2 pary krocznych) i skrzydła otwarty, serce po stronie grzbietowej odnóża (4 pary krocznych) skrzela tchawki płuco-tchawki gruczoł czułkowy - zielony łańcuszkowy cewki Malpighiego scentralizowany rozmnażanie rozwój prosty złożony prosty
Stawonogi są najliczniejsząi najbardziej zróżnicowaną grupą bezkręgowców. Są wśród nich formy wolno żyjące, pasożyty, symbionty. Do charakterystycznych cech stawonogów zaliczamy: pokrycie ciała jednowarstwowy nabłonek (hypoderma), który wydziela na powierzchnię chitynowy oskórek(kutikula) funkcja szkieletu zewnętrznego, Na powierzchni oskórka -wyrostki, włoski, łuski (motyl), które powstają z wydzieliny nabłonka. odnóża parzyste, członowane i połączone stawowo (kroczne, skoczne, pływne, chwytne, grzebane), aparaty gębowe (gryzące, kłująco-ssace, ssący, gryząco-liżący) ciało podzielone: głowa, tułów i odwłok owady, głowotułów i odwłok skorupiaki i pajęczaki, oczy proste lub złożone, np.: u owadów składa się z wielu małych jednostek (oczek) widzących oddzielnie. Widziany obraz jest mozaiką pojedynczych obrazów, narząd węchu i dotyku(czułki), mięśnie poprzecznie prążkowane co umożliwia precyzyjne poruszanie się, układ dokrewny hormony wzrostu i linienie,
7. MIĘCZAKI przegląd systematyczny ślimaki(ślimak winniczek, błotniarka stawowa, pomrów wielki), małże(skójka, omułek jadalny, ostryga, sercówka), głowonogi(mątwa, kałamarnica, łodzik), środowisko życia i wymagania życiowe głównie wolno żyjące (rzadko pasożyty), większość żyje w środowisku wodnym, przydenny tryb życia, zagrzebują się w piasku, mule, inne aktywnie pływają, ląd ślimaki płucodyszne,
Budowa: ciało och jest miękkie i można tu wyróżnić: głowę(brak u małży), nogę(brak u głowonogów przekształcona w ramiona i lejek) i worek trzewiowy. Noga mięsisty nieparzysty narząd. Worek trzewiowy tu znajduje się większość narządów wewnętrznych, okrywa go fałd ściany (powłoki) ciała, zwany płaszczem. Przestrzeń pomiędzy płaszczem, a workiem trzewiowym tworzy jama płaszczowa tu mieszczą się narządy wymiany gazowej i ujście przewodu pokarmowego, wydalniczego i płciowego. Wszystkie przestrzenie między narządami wypełnia tkanka łączna. U większości z wydzieliny gruczołów płaszcza powstaje muszla. Zewnętrzna warstwa muszli jest zbudowana z białka konchioliny(konchiny), a kolejne warstwy muszli to porcelanowa i perłowa z węglanu wapnia.
8. MIĘCZAKI czynności życiowe czynności życiowe charakterystyka odżywianie oddychanie wydalenie jelito przednie, środkowe i tylne, jama gębowa z gardzielą, chitynowe szczęki, język z tarką(brak u małży), gruczoły ślinowe, wątroba, skrzela(wyrostki w jamie płaszczowej), u lądowych silnie unaczynioneściany jamy płaszczowej, nerki (utrzymuje ciśnienie osmotyczne) z reguły nieparzyste (przekształcone metanefrydium), długi moczowód zakończony otworem wydalniczym, lądowe kryształki kwasu moczowego, wodne amoniak i mocznik, krążenie otwarty, krew hemolimfa (najczęściej bezbarwna, niebieska = hemocyjanina), serce (komora 1 lub 2 przedsionki), aorta, reakcja na bodźce rozmnażanie inne // znaczenie kilka par zwojów głowowych(mózgowych), nożnych, płaszczowych i trzewiowych połączonych pniami nerwowymi, najbardziej rozwinięty u głowonogów a słabo u małż (brak głowy). Oczy o prostej budowie, brodawki węchowe, smakowe i dotykowe(głowa, czułki, krawędź nogi i płaszcza), narząd równowagi statocysty, płciowo,obojnaczo,rozwój prosty (głowonogi, ślimaki płucodyszne) i złożony (małże, niektóre ślimaki skrzelodyszne larwa trochofora lub żeglarek), pokarm dla zwierząt, ogniwo w obiegu substancji organicznych, pokarm dla człowieka, do wapnowania gleby, perły.
Budowa układu krwionośnego u głowonoga
Budowa wewnętrzna - ślimaka
Budowa wewnętrzna - małża
Budowa wewnętrzna - głowonoga
MIĘCZAKI czynności życiowe (tabela zbiorcza) cecha ślimaki małże głowonogi przedstawiciel winniczek, żyworódka, skójka, omułek perłopław, mątwa, ośmiornica, kalmar, łodzik błotniarka sercówka środowisko woda, ląd woda woda budowa zewnętrzna głowa, noga, worek trzewiowy, muszla noga, worek trzewiowy, muszla dwuklapkowa, połączone elastycznymi więzadłami krwionośny otwarty, krew może być bezbarwna, niebieska ze względu na obecność hemocyjanina. oddechowy skrzela lub płuca (bogato unaczyniona ściana jamy płaszczowej) nerwowy 3 pary zwojów: głowowy, nożny i trzewiowy wydalniczy nieparzysta nerka rozmnażanie inne cechy wyłącznie płciowo, rozwój prosty ślimaki płucodyszne lub złożony niektóre ślimaki skrzelodyszne, jajożyworodne - żyworódka tarka, język, krótkie czułki narząd dotyku, na dłuższych - oczy, podeszwa - śluz skrzela zwój nożny i trzewiowy parzyste nerki nazywane organami Bojanusa rozwój złożony występuje wolno pływająca larwa trochofora lub żeglarek syfon wpustowy i wyrzutowy, bisiorowy, głowa, noga przekształcona w ramiona i lejek, worek trzewiowy, wapienna płytka prawie zamknięty skrzela silnie skoncentrowany w części głowowej nerka rozwój prosty, rozmnażają się tylko raz w ciągu życia, zazwyczaj zaznaczony dymorfizm płciowy. worek czernidłowy wydzielina zwana sepią
PODSUMOWANIE
Źródła: 1. Biologia repetytorium, WSiP 2. Biologia E. P. Solomon, L.R. Berg, D.W. Martin 3. Zoologia podręcznik dla liceum ogólnokształcącego J. Grzegorek, E. Jastrzębowska, E. Pyłka - Gutowska