ANALIZA DYNAMIKI ZMIAN ZDOLNOŚCI INNOWACYJNYCH PRZEDSIĘBIORSTW REGIONU ZACHODNIOPOMORSKIEGO

dr TOMASZ NOREK, KATEDRA EFEKTYWNOŚCI INNOWACJI UNIWERSYTET SZCZECIŃSKI ANALIZA DYNAMIKI ZMIAN ZDOLNOŚCI INNOWACYJNYCH PRZEDSIĘBIORSTW REGIONU ZACHODNIOPOMORSKIEGO PROBLEMATYKA POMIARU POZIOMU ZDOLNOŚCI INNOWACYJNYCH PRZEDSIĘBIORSTW Istota oraz znaczenie innowacyjności w procesach kształtowania konkurencyjności przedsiębiorstw jest szeroko opisywana w literaturze przedmiotu 1. W ostatnim okresie istotnego znaczenia oraz praktycznego wymiaru nabiera dyskusja o determinantach wpływających na innowacyjność przedsiębiorstw oraz metodologiach pomiaru innowacyjności. Innowacyjność w ujęciu krajowym jest wynikiem innowacyjności regionalnej, zaś innowacyjność w ujęciu regionalnym jest determinowana między innymi innowacyjnością przedsiębiorstw działających w danym regionie, funkcjonowaniem sfery badawczorozwojowej, jakością kapitału społecznego oraz regulacjami w obszarze polityki innowacyjnej. Zdolności innowacyjne przedsiębiorstwa to całokształt czynników wpływających na możliwość skutecznego realizowania przedsięwzięć o charakterze innowacyjnym. Efektywność takich działań jest jednym z najistotniejszych determinantów kształtowania rynkowej konkurencyjności przedsiębiorstwa 2. Zdolności innowacyjne przedsiębiorstwa są determinowane dwoma grupami czynników: zewnętrznymi i wewnętrznym. Do czynników związanych z otoczeniem przedsiębiorstwa można zaliczyć uwarunkowania ogólnokrajowe (np. regulacje prawne związane ze wspieraniem działalności innowacyjnej) oraz uwarunkowania specyficzne dla danego regionu, np.: czynniki prawne, kulturowe, ekonomiczne i techniczne. 1 Janasz W, Kozioł K., Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa, 2007, s.22 2 P. Drucker, Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, Warszawa 1992

Do grupy czynników wewnętrznych należy zaliczyć przede wszystkim zasoby przedsiębiorstwa, między innymi kapitał intelektualny, zasoby rzeczowe, finansowe oraz organizacyjne. Dodatkowy wpływ na kształtowanie zdolności innowacyjnych przedsiębiorstwa ma specyfika branży w której funkcjonuje przedsiębiorstw 3. Przedsiębiorstwo w procesie budowania świadomego kształtowania zdolności innowacyjnych i tworzenie strategii związanej z działalności innowacyjną w długim okresie, ma w praktyce wypływ na czynniki wewnętrzne. Dlatego niezwykle istotnego znaczenia nabiera umiejętność analizy i oceny wewnętrznych czynników kształtujących zdolności innowacyjne przedsiębiorstwa. Duża część czynników istotnie wpływających na zdolności innowacyjne przedsiębiorstwa ma trudno mierzalny czy też niekwantyfikowany charakter, co w dużej mierze utrudnia precyzyjną analizę i ocenę tej problematyki. Dodatkowym problemem jest słabości systemów monitorowania regionalnego potencjału innowacyjnego ( na poziomie regionu ) co skutkuje złą dostępnością, jakością i ilości danych a to z kolei powoduje, iż: informacje związanie z rozwojem regionu w aspekcie innowacyjności są niepełne, niespójne, rozproszone i często sprzeczne z sobą, informacje udostępniane są ze znacznym opóźnieniem czasowym, występuje wiele trudności w porównywaniu informacji dla kolejnych okresów czasowych. Ponadto regionalne system monitorowania innowacyjności dostarczają danych na takim poziomie agregacji i uogólnienie który utrudnia lub wręcz uniemożliwia prowadzenie dokładnej i precyzyjnej analizy i oceny zdolności innowacyjnych na poziomie przedsiębiorstwa. Wskazana wieloaspektowość i złożoność zjawisk kształtujących zdolności innowacyjne przedsiębiorstw zmusza do poszukiwania optymalnych metod analizy i oceny tego obszaru. Autorzy różnych publikacji proponują nowe metodologie pomiaru zdolności i potencjału innowacyjnego przedsiębiorstw metodologie precyzyjnie uwzględniające specyfikę prowadzonej przez przedsiębiorstw działalności oraz wpływ uwarunkowań regionalnych na innowacyjność przedsiębiorstw 4. 3 Innowacje w działalności przedsiębiorstw w integracji z Unią europejską, W. Janasz ( red. ), Difin, Warszawa 2005, s.25 4 Nowe propozycje metodologiczne pomiaru i oceny innowacyjności, por Kanerva M., Hollanders H., Arundel A., Can We Measure and Compare Innovation in Services, MERIT Maastricht Economic Research Institute on Innovation and Technology, Mastricht, 2006

Opisywane w literaturze przedmiotu i wykorzystywane w praktyce metody pomiaru innowacyjności często przynoszą różne wyniki co zmuszą do prowadzenia pogłębionych analiz mających na celu uchwycenie rzeczywistego potencjału innowacyjnego regionów. Potencjał innowacyjny regionu może być analizowany i oceniany za pomocą różnych metod i związanych z nimi wskaźnikami, np. metodologia OECD, metodologia Frascati, metodologia Oslo czy też za pośrednictwem systemów statystycznych takich jak Eurostat czy też GUS 5. Bez względu na zastosowaną metodę pomiaru i oceny innowacyjność polskiej gospodarki w ujęciu krajowym jest na stosunkowo niskim poziomie. W regularnie publikowanym przez InnoMetrics raporcie EUROPEAN INNOVATION SCOREBOARD 2009 polska gospodarka w 2009 roku pod względem innowacyjności wyrażanej wskaźnikiem SII ( ang. Summary Innovation Index ) znalazła się na 23 miejscu na 27 badanych 6. W Polsce ( podobnie jak w większości krajów Europy środkowo-wschodniej ) występuje duże zróżnicowanie w potencjale innowacyjnym poszczególnych regionów 7. Problematyka zróżnicowania potencjału innowacyjnego regionów czy też oceny i identyfikacji barier rozwoju działalności innowacyjnej jest przedmiotem licznych badań i studiów co ewidentnie ukazuje wagę i znaczenie problemu 8. Celem niniejszego artykułu jest próba przeprowadzenia analizy dynamiki i kierunków zmian w zdolnościach innowacyjnych grupy przedsiębiorstw sektora MSP regionu zachodniopomorskiego. Artykuł prezentuje również aktualną sytuację innowacyjności regionu zachodniopomorskiej opisaną przy użyciu popularnych mierników potencjału innowacyjnego. Prezentacja aktualnego potencjału innowacyjnego regionu zachodniopomorskiego wydatnie ułatwi analizę i ocenę kierunków zmian potencjału innowacyjnego grupy badanych przedsiębiorstw. Z uwagi na objętość i charakter publikacji Autor celowo zrezygnował ze szczegółowego opisu metodologii pomiaru oraz konstrukcji wykorzystanych narzędzi pomiarowych czy też próby uchwycenia i oceny związków przyczynowo skutkowych 5 Problem metodyk pomiaru innowacyjności jest szeroko opisywany w literaturze, por. M. Górzyński, Przegląd wskaźników monitorowania i systemów wspierania innowacyjności w krajach UE i wybranych krajach pozaeuropejskich wnioski i rekomendacje dla Polski, CASE Doradcy, Warszawa 2005 6 http://www.proinno-europe.eu/page/regional-innovation-scoreboard 7 A. Żołnierski, Potencjał innowacyjny polskich małych i średniej wielkości przedsiębiorstw, PARP, Warszawa 2005 8 G. Gorzelak ( red ), Polska regionalna i lokalna w świetle badań EUROREG, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa, 2007 czy też K. Piech ( edited ), Knowledge and innovation precesses In Central and East European economies, The Knowledge & Innovatin Institiute, Warsaw 2007

zachodzących między determinantami kształtującymi zdolność innowacyjną badanych przedsiębiorstw regionu czy wykazania barier rozwoju innowacyjności w regionie. Pierwszy aspekt jest szeroko opisywany w literaturze, drugi zaś jest przedmiotem innych publikacji Autora. W artykule wykorzystano powszechnie dostępne dane statystyczne, wyniki badań empirycznych przeprowadzonych przez Katedrę Efektywności Innowacji Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Szczecińskiego w ramach realizacji projektów wspierających innowacyjność regionalną 9 oraz dane empiryczne pochodzące z platformy audytowej WZiEU. Platforma audytowa jest narzędziem ( opartym o autorski system informatyczny ) stworzonym przez pracowników Katedry Efektywności Innowacji Wydziału Zarządzania i Ekonomiki Usług Uniwersytetu Szczecińskiego i stanowi propozycję metody oceny zdolności innowacyjnych przedsiębiorstw 10. CHARAKTERYSTYKA REGIONU ZACHODNIOPOMORSKIEGO W ASPEKCIE OCENY ZDOLNOŚCI INNOWACYJNYCH PRZEDSIĘBIORSTW Specyfika związana ze strukturą gospodarki oraz uwarunkowania geograficzne istotnie wpływają na jego potencjał innowacyjny regionu. Województwo zachodniopomorskie zajmuje powierzchnię 22,9 tys. km2 ( 12 miejsce pod względem wielkości, 7,3% pow. kraju ). Liczba ludności 1 693 284 (6 miejsce pod względem liczby mieszkańców, dane z roku 2009 rok ). Według danych GUS, na koniec roku 2009, 9% pracujących w zachodniopomorskim było zatrudnionych w rolnictwie (16,6% w Polsce ), 28,1% w przemyśle (28,5% w Polsce), 62,9% w usługach (54,9% w Polsce). Stopa bezrobocia w województwie na koniec grudnia 2009 była stosunkowo wysoka i wynosiła w województwie zachodniopomorskim 17,1% (12,9% w Polsce ). Struktura zatrudnienia według sektorów stawia region zachodniopomorski w korzystnej sytuacji na tle innych województw. 9 Uniwersytet Szczeciński w latach 2006-2008 uczestniczył w realizacji projektów InMor i BTT w ramach których zrealizowana badania mające na celu identyfikacja aktualnego stanu innowacyjności branż: morskiej, budowlanej, turystycznej i transportowej regionu zachodniopomorskiego oraz określenie możliwości współpracy i transferu innowacji między firmami regionu. 10 Koncepcja funkcjonowania platformy audytowej została omówiona w szeregu publikacji pracowników Katedry Efektywności Innowacji Wydziału Zarządzania i Ekonomiki Usług. Por. T. Norek, Platforma Audytu Innowacji jako przykład narzędzia wspomagającego budowanie potencjału innowacyjnego regionu, IV Ogólnopolska Konferencja Naukowa z cyklu Społeczeństwo Informacyjne, Stan i kierunki rozwoju w świetle uwarunkowań regionalnych, Uniwersytet Rzeszowski, 2010. Platforma Audytowa WZiEU. Platforma Audytowa WZiEU dostępna jest pod adresem ai.wzieu.pl

W ostatnich kilkunastu latach gospodarka województwa zachodniopomorskiego przeżywała okres dekoniunktury i ewidentnego spadku aktywności. Sytuacja gospodarcza regionu zachodniopomorskiego była w ostatnich latach źródłem wielu badań które potwierdzały fakty kryzysu 11. Znacząco zmalał udział województwa zachodniopomorskiego w strukturze PKB kraju, plasując go dopiero na 9 miejscu 12. Mimo potencjalnej atrakcyjności inwestycyjnej bezpośrednie inwestycje zagraniczne w regionie w 2006 roku wyniosły 101 mln dolarów, co stanowiła zaledwie 3,2% inwestycji zagranicznych w skali kraju i dawało regionowi 10 miejsce w Polsce. Nastąpiła wyraźna zmiana profilu gospodarczego w regionie województwa zachodniopomorskiego. Wzrosło znaczenie sektora usług a na znaczeniu zyskały przedsiębiorstwa małe i średnie. Zgodnie z danymi REGON 2,9% podmiotów działa w sektorze rolnym i wydobywczym (w Polsce 2,4%), 21,3% w przemyśle i budownictwie (w Polsce 21%) oraz 78% w usługach (w Polsce 76,4%) - struktura sektorowa podmiotów gospodarczych jest zbliżona do przeciętnej w kraju. Struktura wielkościowa przedsiębiorstw wygląda następująco: 97% działających w regionie zachodniopomorskim przedsiębiorstw to mikro i małe przedsiębiorstwa, średnie przedsiębiorstw to nieco ponad 1% firm zarejestrowanych w rejestrze REGON. Analizują region zachodni w aspekcie zdolności i potencjału innowacyjnego przedsiębiorstw (głównie sektora MSP ) należy zwrócić uwagę na kilka istotnych cech. Odsetek firm innowacyjnych w ogólnej liczbie działających przedsiębiorstw: region zachodniopomorski 12,0%. Daje to regionowi zachodniopomorskiemu 15 pozycja w kraju, lider w tym obszarze jest region mazowiecki 26,9%. Udział sektora MSP w regionalnych nakładach innowacyjnych jest w zachodniopomorskim najniższy w kraju 16%. Region zachodniopomorski - pozycja 16 ( lider: region łódzki 53%) Pod kątem specyfiki prac badawczo rozwojowych ( prace o charakterze ciągłym lub dorywczym ) województwo zachodniopomorskie również zajmuje odległą pozycję. W region zachodniopomorski tylko 18% prac badawczo rozwojowych ma charakter ciągły (zachodniopomorskie: pozycja 15, lider: region opolski 56% działań o charakterze ciągłym). 11 Innowacje w działalności przedsiębiorstw integracji z Unią Europejska, red. W. Janasz, Difin, Warszawa 2005, s 275 12 Dane GUS dla województwa zachodniopomorskiego 2007, http://www.stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/szczec/assets_woj_2009_rachunki_regionalne_01.pdf

Pod względem poziomu innowacyjności, województwo zachodniopomorskie zajmuje na tle kraju pozycję poniżej przeciętnej, zaś potencjał innowacyjny regionu zachodniopomorskiego jest zdecydowanie nieadekwatny do jego ogólnego potencjału gospodarczego. Syntetyczna ocena potencjału innowacyjnego województwa zachodniopomorskiego przeprowadzona przy użyciu sumarycznego wskaźnika RIS ( ang. regional innvation scoreboard 13 ) plasuje województwo zachodniopomorskie na 12 pozycji ( wartość RIS dla zachodniopomorskiego 0,2894 ). Liderem pod względem potencjału innowacyjnego ocenianego przy użyciu tego wskaźnika jest województw mazowieckie 0,8866 14. Niski poziom innowacyjności regionu zachodniopomorskiego potwierdzają również inne badania. Poziom innowacyjności województwa zachodniopomorskiego, mierzony syntetycznym wskaźnikiem, uwzględniającym informację nt. działalności innowacyjnej podmiotów gospodarczych, poziomu nakładów na B+R, zasobów ludzkich w sektorze B+R, poziomu wykształcenia społeczeństwa oraz rozwoju społeczeństwa informacyjnego, liczby szkół wyższych oraz studentów (w tym studentów kierunków technicznych), w 2008 roku plasował region zachodniopomorski 11 miejscu w kraju (pozycja obliczona przy pomocy metody Perkala ) lub na 10 miejscu w kraju ( pozycja obliczona przy pomocy metody Hellwiga ) 15. Jako główne determinanty wpływające na niski potencjał innowacyjny regionu zachodniopomorskiego należy wskazać: 1. niewielki udział sektora MSP w regionalnych nakładach na działalności innowacyjną, 2. niewielki odsetek firm w regonie które wprowadzają innowacje w swojej działalności, 3. niski poziom nakładów na działalność B+R w regionie w relacji do PKB (w zachodniopomorskim wskaźnik ten wynosi 0,27% - przy średniej krajowej 0,65% i 2% w Unii Europejskiej - nakłady na działalność B+R w przeliczeniu na jednego mieszkańca (53 zł w zachodniopomorskim przy średniej krajowej równej 120 zł ), 4. dorywczy charakter prac o charakterze innowacyjnym prowadzonych w przedsiębiorstwach regionu, 5. niską liczbę zgłoszonych patentów, 13 Metodologia obliczania wskaźnika RIS prezentowana jest między innymi na http://www.proinnoeurope.eu/page/regional-innovation-scoreboard 14 Obliczenia własne Autora na podstawie danych publikowanych przez GUS i EUROSTAT dla roku 2009 15 A. Nowakowska ( red. ) Zdolności innowacyjne polskich regionów, Ranking potencjału innowacyjnego polskich regionów z wykorzystaniem miar syntetycznych, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2009

6. małą liczbę działających w regionie firm z nowoczesnych branż gospodarki, brak sprawnie działających jednostek i organizacji których zadaniem jest tworzenie i transfer technologii (województwo zachodniopomorskie zajmuje ostatnie miejsce w kraju pod względem udziału prac rozwojowych w wydatkach na B+R. Podobnie niekorzystny jest udział środków przeznaczanych przez przedsiębiorstwa regionu na finansowanie nauki, wynoszący 0,6% przy średniej krajowej 9,9%. Mimo iż zwiększyła się liczba uczelni wyższych i studentów, jednak transfer wiedzy i technologii miedzy sektorem naukowobadawczym a praktyką gospodarczą w regionie pozostał na niskim poziomie. Oprócz analizy głównych wskaźników determinujących rozwój potencjału innowacyjnego regionu zachodniopomorskiego można również wskazać dodatkowe czynniki wpływające na niską innowacyjność regonu. Badania prowadzone w Katedrze Efektywności Innowacji Wydziału Zarządzania i Ekonomiki Usług wskazują, że innym czynnikami istotnie determinującymi rozwój potencjału innowacyjnego regionu zachodniopomorskiego są: 1. niedostateczny przepływ informacji o możliwych źródłach finansowania działalności innowacyjnej, 2. niewystarczające zaufanie przedsiębiorstw do innych firm regonu (brak odpowiedniej wiedzy o innych podmiotach działających w regionie zachodniopomorskim, ich potrzebach i ofertach), 3. trudności z określeniem własnych potrzeb technologicznych i organizacyjnych, 4. brak wiedzy wśród przedsiębiorstw o badaniach prowadzonych przez jednostki B+R regionu zachodniopomorskiego, 5. brak współpracy z jednostkami B+R lub zła ocen tej współpracy, 6. niewystarczające wsparcie organizacyjne ze strony instytucji okołobiznesowych dla przedsiębiorstw regionu zachodniopomorskiego. ZAŁÓŻENIA METODOLOGICZNE DLA ANALIZY I OCENA DYNAMIKI ZMIAN ZDOLNOŚCI INNOWACYJNYCH PRZEDSIĘBIORSTW SEKTORA MSP REGIONU ZACHODNIOPOMORSKIEGO Badanie zdolności innowacyjnych firm sektora MSP regionu zachodniopomorskiego przeprowadzona przy pomocy ankiety badawczej opiera się o 43 pytania, podzielone na osiem kategorii - etapów procesu rozwoju innowacyjności w przedsiębiorstwie. Tak metodologia

badania jest zgodna z powszechnie opisywaną w literaturze przedmiotu ścieżką realizacji procesu innowacyjnego 16. Szczegółowa metodologia badania potencjału innowacyjnego została opracowana na Uniwersytecie w Hamburgu (Universität Hamburg) i jest wdrażana i stosowana w badaniach potencjału innowacyjnego realizowanego przez konsorcjum naukowo-biznesowe, w tym Izbę Gospodarczą (Handelskammer Hamburg) i Uniwersytet w Hamburgu (Universität Hamburg) w formie audytu innowacyjności (Hamburger Innovationsaudit). Dostosowanie metodologii badawczej do polskich realiów gospodarczy jest wynikiem współpracy Katedry Efektywności Innowacji (Uniwersytet Szczeciński, Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług) z Centrum Innowacji i Patentów Izby Gospodarczej w Hamburgu oraz Uniwersytetem w Hamburgu 17. Rysunek 1 Determinanty zdolności innowacyjnych przedsiębiorstwa Analiza sytuacji wewnętrznej i zewnętrznej przedsiębiorstwa Problematyka wdrażania projektów przedsięwzięć o charakterze innowacyjnym. Problematyka poszukiwania pomysłów w zakresie innowacyjności Problematyka dyfuzji i urynkowienia innowacji Zdolności innowacyjne przedsiębiorstwa Problematyka planowania przedsięwzięć w zakresie innowacyjności Komunikacja wewnętrzna w przedsiębiorstwie i jego organizacja Finansowanie przedsięwzięć innowacyjnych Kultura innowacji i strategia rozwoju zasobów ludzkich Źródło: opracowanie własne 16 Por. P. Niedzielski, Zarządzanie innowacjami w przedsiębiorstwach usługowych, w: Przedsiębiorstwo usługowe. Zarządzanie, red. B. Filipiak i A. Panasiuk, PWN, Warszawa 2008, s.240, D. Vahs, R. Burmester, Innovationsmanagement, Von der Produktidee zur erfolgreichen Vermarktung, Schäffer Poeschel, Verlag Stuttgart 2003, s. 144, J. Howells, Innovation and services. New conceptual frameworks, CRIC Disussion Paper, no. 38, August 2000, s. 8. 17 Metodologia badania zdolności innowacyjnych przedsiębiorstw wykorzystywana w opisywanym badaniu została szczegółowo zaprezentowana w szeregu publikacji pracowników Wydziału Zarządzania i Ekonomiki Usług, por. T. Norek, Benchmarking innowacyjności przedsiębiorstw w regionie zachodniopomorski, IV Ogólnopolska Konferencja Naukowa c cyklu Przedsiębiorczość, Innowacyjność, Foresight. Aspekty Ekonomiczne, Społeczne i Ekologiczne, Politechnika Rzeszowska, 2010

Struktura badania zdolności innowacyjnych przedsiębiorstw wynikała ze szczegółowej analizy kolejnych faz procesu wdrożenia przedsięwzięć o charakterze innowacyjnym, począwszy od analizy sytuacji i otoczenia podmiotu, poprzez umiejętne szukanie nowych pomysłów, trafne szacowanie przyszłych wyników, pozyskanie źródeł finansowania, a skończywszy na skutecznym i efektywnym wdrożeniu inicjatyw wraz z niezbędną kontrolą ich produktów i rezultatów. Przebieg procesu innowacji w organizacji w ramach przyjętej strategii innowacyjności wymaga ciągłej, wiarygodnej analizy, której wyniki dadzą rzetelne źródło podejmowania skutecznych decyzji biznesowych. Proces taki może obejmować rozpoznanie problemów organizacji, opracowywanie pomysłów, tworzenie programów i projektów w obszarze innowacji, prowadzenie badań i rozwoju oraz doskonalenie poszczególnych faz przebiegów procesów w organizacji i produktów oraz ocenę akceptacji nowych rozwiązań przez klientów i innych interesariuszy. Szczegółowo badanymi obszarami determinującymi zdolności innowacyjne przedsiębiorstwa były: 1. Analiza sytuacji wewnętrznej i zewnętrznej przedsiębiorstwa. W tym obszarze szczegółowym badaniom poddano między innymi takie aspekty jak: a. wpływ zewnętrznych bodźców na kreowanie pomysłów innowacyjnych w przedsiębiorstwie, b. możliwości i kierunki rozszerzania działalności przedsiębiorstwa w wyniku wdrażania innowacyjnych produktów i usług, c. współpracę z innymi przedsiębiorstwami oraz instytucjami wspierania biznesu w zakresie realizacji przedsięwzięć o charakterze innowacyjnym. 2. Problematyka poszukiwania pomysłów w zakresie innowacyjności. W tym obszarze analizowano: a. wpływ opinii klientów na rozwijanie oferty produktowej przedsiębiorstwa, b. korzystanie z zewnętrznych ekspertyz i opracowań w procesie poszukiwania innowacyjnych pomysłów, c. wykorzystanie pracowników firmy w procesie poszukiwania i kreowania pomysłów w zakresie nowych produktów. 3. Problematyka planowania przedsięwzięć w zakresie innowacyjności. W tym obszarze analizie poddano między innymi: a. umiejętność oceny potencjału innowacyjnego nowych pomysłów,

b. kryteria determinujące decyzje związane z przerwaniem prac na nowymi produktami c. formalizację procesu zarządzania nowymi produktami 4. Finansowanie przedsięwzięć innowacyjnych. W tym obszarze analizowano: a. dostępność środków finansowych na prowadzenie działalności w zakresie przedsięwzięć innowacyjnych (o charakterze stałym jak i dorywczym), b. ocenę poziomu tych środków (odpowiadającą na pytanie czy przedsiębiorstwa dysponują wystarczającymi środkami na realizację przedsięwzięć innowacyjnych), c. wiedzę kadry zarządzającej przedsiębiorstwem w zakresie możliwości pozyskiwania środków finansowych na realizację projektów o charakterze innowacyjnym, 5. Kultura innowacji i strategia rozwoju zasobów ludzkich. W tym obszarze szczegółowej analizie poddano między innymi: a. rolę właściciela ( właścicieli ) przedsiębiorstwa w realizacji przedsięwzięć o charakterze innowacyjnym, b. chęć podejmowania przez przedsiębiorstwo ryzyka związanego z realizacją przedsięwzięć o charakterze innowacyjnym, c. rozwiązania formalne i organizacyjne w zakresie strategii zarządzania personelem zajmującym się przedsięwzięciami innowacyjnym. 6. Komunikacja wewnętrzna w przedsiębiorstwie i jego organizacja. W tym obszarze analizowano między innymi: a. poziom wykorzystania przez przedsiębiorstwo nowoczesnych rozwiązań technologicznych wspomagających komunikację i pracę zespołową (w szczególności rozwiązania z zakresu technologii informatycznych), b. skuteczność i efektywność przepływu informacji między pracownikami przedsiębiorstwa. 7. Problematyka dyfuzji i urynkowienia innowacji. Ten obszar dostarczał szczegółowej wiedzy dotyczącej następujących aspektów: a. ilość wdrożonych innowacyjnych produktów i usług przez przedsiębiorstwo w ostatnich okresach ( w trzech latach poprzedzających badanie ), b. ilości innowacyjnych produktów i usług w stosunku do całej oferty przedsiębiorstwa, c. oceny zyskowności wdrażanych innowacyjnych produktów i usług,

d. oceny akceptacji wdrażanych innowacyjnych produktów i usług przez klientów przedsiębiorstwa. 8. Problematyka wdrażania projektów przedsięwzięć o charakterze innowacyjnym. W tym obszarze analizowano: a. system monitoringu związanego z kontrolą jakości oraz kosztów wdrażania innowacyjnych produktów i usług, b. zasady i procedury związane z pozyskiwanie obcych technologii i know how, c. jakość zasobów kadrowych przedsiębiorstwa związanych z realizacją przedsięwzięć o charakterze innowacyjnym. W ramach oceny poszczególnych kategorii przedsiębiorstwa dokonywały oceny od kilku do kilkunastu aspektów swego funkcjonowania w ramach danego obszaru. Wszystkie pytania na etapie konstruowania narzędzi pomiarowych skalowane było od 1 do 5 ( gdzie 1 oznaczało ocenę najniższą, zaś a 5 ocenę najwyższą ) taka konstrukcja ułatwiła porównywanie uzyskanych wyników oraz ich ocenę. Z uzyskanych wyników obliczono wartości średnie dla poszczególnych aspektów szczegółowych, dla poszczególnych obszarów jak i dla oceny całościowej. W dalszej części artykułu ze względu na ograniczoną objętość - zostaną zaprezentowane jedynie zbiorcze wyniki badania porównawczego dla poszczególnych kategorii. Takie zestawienie pozwoli wskazać na dynamikę i kierunki zmian zdolności innowacyjnych przedsiębiorstw sektora MSP regionu zachodniopomorskiego. Badania prowadzone za pośrednictwem platformy audytowej realizowane są w trybie ciągłym ( przedsiębiorca w każdym momencie może powtórzyć badanie które zostanie zapisane w bazie danych systemu ). W celu przeprowadzenia badań porównawczych wybrano dane opisujące zdolności innowacyjne ( w ośmiu opisanych kategoriach ) z dwóch okresów: 1. I okres dane z badań prowadzonych od 05.2009 do 07.2009, 2. II okres dane z badań prowadzonych od 06.2010 do 08.2010. Roczny odstęp pomiędzy kolejnymi badaniami poszczególnych przedsiębiorstw zapewnił wystarczająca interwał czasowy pozwalający na dokonanie wnioskowani o dynamice i kierunkach zmian w obszarze zdolności innowacyjnych badanych podmiotów. Do analizy wybrano 108 przedsiębiorstw które w przyjętym okresie obserwacyjnym wykonały przynajmniej dwa badania innowacyjności. Do przeprowadzenia porównania przyjęto dane z badań o maksymalnie długim interwale czasowym. Analizowane firmy

dobrane były również pod kątem zapewnienie odpowiedniej struktury badawczej odwzorowującej gospodarkę regionu: 30% firm produkcyjne,70% firmy usługowe. Podział ze względu na wielkość badanych przedsiębiorstw przedstawiał się w sposób następujący: 56% (61 przedsiębiorstw) mikro przedsiębiorstwa, 42% (45 przedsiębiorstw) małe przedsiębiorstwa, 2% (2 przedsiębiorstwa) średnie przedsiębiorstwa. Wykres 1 Struktura próby badawczej ze względu na rodzaj prowadzonej działalności i ze względu na wielkość przedsiębiorstwa Struktura próby badawczej ze względu na rodzaj prowadzonej działalności Struktura próby badawczej ze względu na wielkość przedsiębiorstwa 2; 2% 32 76 45; 42% 61; 56% Usługowe Produkcyjne Mikro Małe Średnie Źródło: opracowanie własne Struktura próby badawczej ze względu na rodzaj prowadzonej działalności i ze względu na wielkość przedsiębiorstwa została graficznie zaprezentowana na wykresie nr 1 ANALIZA I OCENA DYNAMIKI I KIERUNKÓW ZMIAN W OBSZARZE ZDOLNOŚCI INNOWACYJNYCH PRZEDSIĘBIORSTW SEKTORA MSP REGIONU ZACHODNIOPOMORSKIEGO Analiza i ocena dynamiki i kierunków zmian w obszarze zdolności innowacyjnych grupy badanych przedsiębiorstw została przeprowadzona w następujących przekrojach: 1. analiza i ocena zmian i kierunków zdolności innowacyjnych przedsiębiorstw w ujęciu ogólnym, 2. analiza i ocena zmian i kierunków zdolności innowacyjnych przedsiębiorstw ze względu na rodzaj prowadzonej działalności, 3. analiza i ocena zmian i kierunków zdolności innowacyjnych przedsiębiorstw ze względu na wielkość przedsiębiorstw, 4. analiza i ocena zmian i kierunków zdolności innowacyjnych przedsiębiorstw w przestrzeni geograficznej regionu.

Ogólna ocena dynamiki i kierunków zmian zdolności innowacyjnych dla grupy badanych przedsiębiorstw regionu zachodniopomorskiego przyniosła szereg interesujących wyników. Większość kategorii w II badaniu uzyskała lepsze wyniki niż w badaniu I cztery badane kategorie. Trzy kategorie Wdrożenie i kontrola projektu, Szacowanie i planowanie projektów oraz Szukanie pomysłów uzyskały oceny niższe. Najwyższą dodatnią dynamikę zmian zanotowała kategoria związana z dyfuzją innowacji (zmiana o 0,85 w stosunku do badania I, wartość procentowa zmiany 21%) 18. Kategoria ta opisuje jeden z najistotniejszych etapów procesu innowacyjnego z punktu widzenia przedsiębiorstwa etapu który decyduje o akceptacji wprowadzonej na rynek innowacji i przełożeniem tego sukcesu na zyski przedsiębiorstwa. Wydaje się, iż ta wysoka zmiana oceny tej dla tej kategorii potwierdzą znacznie tego etapu dla przedsiębiorców. Dogłębna analiza tej kategorii pozwala również stwierdzić, iż przedsiębiorcy nabierają doświadczenia związanego z wprowadzaniem na rynek innowacji. Kolejną zmianę o dużej dynamice można zauważyć analizują kategorię związaną z finansowaniem przedsięwzięć o charakterze innowacyjnym (zmiana o 0,35 w stosunku do badania I, wartość procentowa zmiany 9%). Można stwierdzić, iż na taką zmianę miał przede wszystkim wpływ fakt, iż przedsiębiorcy posiadają coraz większą wiedzę i doświadczenie związane z możliwości pozyskiwania funduszy ( szczególnie funduszy europejskich ). Zauważalny wpływ na poprawę oceny tej kategorii ma fakt rezerwowania w budżetach analizowanych firm specjalnych środków na prace związane z realizacji przedsięwzięć innowacyjnych. Podobnie wysoką dynamikę zmian wykazuję kategoria opisująca Kulturę innowacji w przedsiębiorstwie (zmiana o 0,15 w stosunku do badania I, wartość procentowa zmiany 8%). W świetle uzyskanych wyników można stwierdzić, iż zmiany oceny tej kategorii powodowane są głównie zmianami w obszarze wiedzy i kompetencji pracowników badanych przedsiębiorstw. Potwierdzą to uprzednio stwierdzony fakt, iż badane przedsiębiorstwa dysponują coraz większymi kompetencjami i doświadczeniem w zakresie realizacji przedsięwzięć innowacyjnych. Największą ujemną dynamikę wykazała kategoria opisująca problematykę związaną z Szukaniem pomysłów na innowacje (zmiana o -0,25 w stosunku do badania I, wartość 18 Jak główne kryterium oceny dynamiki zmian zdolności innowacyjnych badanej grupy przedsiębiorstw regionu zachodniopomorskiego Autor przyjął procentową wartość zmiany obliczanej dla danych pochodzących z I i II badania.

procentowa zmiany 6%). Ujemna dynamika tej kategorii może być powodowana zbyt małym wykorzystaniem wpływ opinii klientów na rozwijanie oferty produktowej przedsiębiorstwa. Pogłębiona analiza tej kategorii wskazuje również, iż badane przedsiębiorstwa mimo posiadania coraz bardziej doświadczonego i kompetentnego personelu w zakresie realizacji przedsięwzięć innowacyjnych w zbyt małym stopniu korzystają z kreatywnego wykorzystania pracowników firmy w procesie poszukiwania i kreowania pomysłów w zakresie nowych produktów. Wydaje się również, iż na ocenę tej kategorii wpływa niewystarczająca współpraca badanych przedsiębiorstw z instytucjami badawczo rozwojowymi. Kolejną kategorią która uzyskała ujemną dynamikę była kategoria związana z wdrażaniem i kontrolą przedsięwzięć innowacyjnych (zmiana o -0,2 w stosunku do badania I, wartość procentowa zmiany 6%). Największe zmiany w tej kategorii dotyczyły funkcjonowania system monitoringu związanego z kontrolą jakości oraz kosztów wdrażania innowacyjnych produktów i usług. Tabela 1 Dynamika i kierunki zmian determinantów kształtujących zdolności innowacyjne badanych przedsiębiorstw Badanie Kultura innowacji Komunikacja i organizacja Urynkowienie Wdrożenie i kontrola projektu Finanso wanie Szacowanie i planowanie Szukanie pomysłów Analiza sytuacji i otoczenia Badanie I Próba 2 3,3 4 3,25 3,7 3,25 4 4,15 Badanie II próba 2,15 3,35 4,85 3,05 4,05 3,2 3,75 4,3 Źródło: opracowanie własne Zbiorcze wyniki ogólnej analizy dynamiki i kierunków zmian zdolności innowacyjnych dla grupy badanych przedsiębiorstw zaprezentowano w tabeli nr 1 oraz w postaci graficznej oraz na wykresie nr 2.

Wykres 2 Dynamika i kierunki zmian determinantów kształtujących zdolności innowacyjne badanych przedsiębiorstw I badanie Próba II badanie Próba 4,85 5 4,5 4 3,5 3,3 3,35 4 3,25 3,05 3,7 4,05 3,25 3,2 4 3,75 4,15 4,3 3 2,5 2 2,15 2 1,5 1 0,5 0 Kultura innowacji Komunikacja i organizacja Urynkowienie Wdrożenie i kontrola projektu Finansowanie Szacowanie i planowanie Szukanie pomysłów Analiza sytuacji i otoczenia Źródło: opracowanie własne Tabela 2 Ogólna ocena dynamiki i kierunku zmian zdolności innowacyjnych badanych przedsiębiorstw Badanie I badanie II badanie Źródło: opracowanie własne Rodzaj działalności Ocena sumaryczna Produkcja 3,48 Usługi 3,44 Próba 3,46 Zmiana wartości Zmiana % Produkcja 3,61 0,14 3,96% Usługi 3,56 0,13 3,64% Próba 3,59 0,13 3,80% Ogólna analiza otrzymanych wyników wskazuje jednoznacznie iż największą dodatnią dynamikę zmian badane przedsiębiorstwa zanotowały w obszarze związanym z wdrażaniem i dyfuzja innowacji. Największą ujemną dynamikę zmian zaobserwowano dla kategorii związanych z szacowaniem i planowaniem przedsięwzięć o charakterze innowacyjnym. Zagregowana analiza uzyskanych wyników wykazuje, iż ogólna dynamika zmiany zdolności innowacyjnych dla grupy badanych przedsiębiorstw była dodatnia, zmiana o 0,13 w stosunku do badania I, wartość procentowa zmiany 3,8%. Zestawienie graficzne wszystkich analizowanych obszarów dla I i II badania zamieszczono na wykresie nr 3.

Wykres 3 Dynamika i kierunki zmian determinantów kształtujących zdolności innowacyjne badanych przedsiębiorstw Analiza sytuacji i otoczenia Szukanie innowacyjnych pomysłów Szacowanie i planowanie Kultura innowacji 6 5 4 3 2 1 0 Finansowanie Komunikacja i organizacja Wdrażanie i kontrola projektów Urynkowienie innowacji I badanie II badanie Źródło: opracowanie własne Badanie ogólne dynamiki i kierunków zmian zdolności innowacyjnej zostało uszczegółowione w rozbiciu na rodzaj działalności prowadzonej przez badane przedsiębiorstwa. Uzyskane wyniki pokazują, iż nieco większą dynamikę zmian wykazują firmy prowadzące działalność usługową (zmiana o 0,12 w stosunku do badania I, wartość procentowa zmiany 4%). Przedsiębiorstwa deklarujące prowadzenie działalności o charakterze produkcyjnym uzyskał wynik nieznacznie niższy(zmiana o 0,13 w stosunku do badania I, wartość procentowa zmiany 3,49%) Tabela 3 Dynamika i kierunki zmian determinantów kształtujących zdolności innowacyjne badanych przedsiębiorstw z podziałem na rodzaj prowadzonej działalności Okres I badanie Kategoria Kultura innowacji Komunikacja i organizacja Urynkowie nie Wdrożenie projektu Finansowa nie Szacowanie i planowanie Szukanie pomysłów Produkcja 2,1 3,1 4,1 3,6 3,5 3,2 4,2 4 Analiza sytuacji i otoczenia Usługi 1,9 3,5 3,9 2,9 3,9 3,3 3,8 4,3 Próba 2 3,3 4 3,25 3,7 3,25 4 4,15 Produkcja 2,2 3,1 5,5 3,1 3,9 3 4 4,1 II badanie Usługi 2,1 3,6 4,2 3 4,2 3,4 3,5 4,5 Próba 2,15 3,35 4,85 3,05 4,05 3,2 3,75 4,3 Źródło: opracowanie własne

Wyniki analizy dynamiki i kierunków zmian zdolności innowacyjnych dla grupy badanych przedsiębiorstw uwzględniające rodzaj prowadzonej działalności zaprezentowano w tabeli nr 3 oraz przedstawiono graficznie na wykresie nr 4. Wykres 4 Dynamika i kierunki zmian determinantów kształtujących zdolności innowacyjne badanych przedsiębiorstw z podziałem na rodzaj prowadzonej działalności I badanie Produkcja I badanie Usługi II badanie Produkcja II badanie Usługi 6 5,5 5 4 3 3,5 3,6 3,1 3,1 4,1 3,9 4,2 3,6 3,1 2,9 3 4,2 3,9 3,9 3,5 3,2 3,3 3,4 3 4,2 4 3,8 3,5 4,5 4,3 4 4,1 2 2,1 2,2 2,1 1,9 1 0 Kultura innowacji Komunikacja i organizacja Urynkowienie Wdrożenie projektu Finansowanie Szacowanie i planowanie Szukanie pomysłów Analiza sytuacji i otoczenia Źródło: opracowanie własne Analiza uzyskanych wyników z uwzględnieniem wielkości badanych przedsiębiorstw wskazuje iż zdecydowanie największą dynamikę zmiany w obszarze badanych kategorii wykazały mikro przedsiębiorstwa średnia wartość zmiany między badanymi kategoriami wyniosła 0,35 i odpowiadał temu średnia zmiana o 13,31%. Mikro przedsiębiorstwa zanotowały największą dynamikę zmian w obszarze kategorii związanych z Komunikacją i organizacją (zmiana o 0,8 w stosunku do badania I, wartość procentowa zmiany 36,36%) oraz dyfuzją innowacji (zmiana o 1 w stosunku do badania I, wartość procentowa zmiany 30,30%). Należy odnotować fakt, iż żadna z badanych kategorii w przypadku mikro przedsiębiorstw nie wykazała wartości ujemnych. Nieco mniejszą dynamikę zmian odnotowano dla małych przedsiębiorstw. Średnia wartość zmiany między badanymi kategoriami wyniosła 0,18 i odpowiadał temu średnia

zmiana o 5,52%. Podobnie jak w przypadku mikro przedsiębiorstw, największą dynamikę zmian zanotowano w obszarze kategorii związanych z Komunikacją i organizacją (zmiana o 0,6 w stosunku do badania I, wartość procentowa zmiany 14,36%) oraz dyfuzją innowacji (zmiana o 0,3 w stosunku do badania I, wartość procentowa zmiany 9,68%). Tabela 4 Dynamika i kierunki zmian determinantów kształtujących zdolności innowacyjne badanych przedsiębiorstw z podziałem na wielkość przedsiębiorstwa Badanie Wielkość firmy Kultura innowacji Komunikacja i organizacja Urynkowienie innowacji Wdrożenie i kontrola projektu Finansowa nie Szacowanie i planowanie Szukanie pomysłów Analiza sytuacji i otoczenia I badanie II badanie Mikro 1,3 2,2 3,3 2,9 3,5 2,8 3,5 3,7 Małe 2,1 3,1 4,1 2,9 3,9 3,3 4 4,3 Średnie 2,5 4 4,5 4 4 3,7 4,4 4,6 Próba 2,0 3,1 4,0 3,3 3,8 3,3 4,0 4,2 Mikro 1,5 3 4,3 3 3,7 3 3,5 4 Małe 2,3 3,4 4,7 3 4,3 3,2 3,8 4,5 Średnie 2,9 3,9 4,8 3,4 4,4 3,5 4 4,5 Próba 2,2 3,4 4,6 3,1 4,1 3,2 3,8 4,3 Źródło: opracowanie własne Kategoriami które dla małych przedsiębiorstw wypadły najgorzej były Szukanie pomysłów (zmiana o -0,2 w stosunku do badania I, wartość procentowa zmiany 5,00 %) oraz Szacowanie i planowanie (zmiana o -0,1 w stosunku do badania I, wartość procentowa zmiany 3,03%). Wykres 5 Dynamika i kierunki zmian determinantów kształtujących zdolności innowacyjne badanych przedsiębiorstw z podziałem na wielkość przedsiębiorstwa I badanie Mikro I badanie Małe I badanie Średnie II badanie Mikro II badanie Małe II badanie Średnie 5 4,5 4 3,5 3 2,5 2,9 2,5 2,3 2,1 4 3,9 3,4 3,1 3 2,2 4,7 4,8 4,5 4,3 4,1 3,3 4,3 4,4 4 3,9 4 3,7 3,4 3,5 2,9 2,9 3 3 3,7 3,5 3,3 3,2 3 2,8 4,4 4 4 3,8 3,5 3,5 4,6 4,5 4,5 4,3 4 3,7 2 1,5 1,3 1,5 1 0,5 0 Kultura innowacji Komunikacja i organizacja Urynkowienie Wdrożenie i kontrola projektu Finansowanie Szacowanie i planowanie Szukanie pomysłów Analiza sytuacji i otoczenia Źródło: opracowanie własne

Wyniki analizy dynamiki i kierunków zmian zdolności innowacyjnych uwzględniające wielkość badanych przedsiębiorstw zaprezentowano w tabeli nr 4 oraz przedstawiono graficznie na wykresie nr 5. Ostatnim aspektem który został poddany szczegółowej ocenie była analiza zmian zdolności innowacyjnych badanych przedsiębiorstw w przestrzenie geograficznej regionu zachodniopomorskiego. Analizę przeprowadzono na poziomie powiatu. Przedsiębiorstwa biorące udział w badaniu należały do 10 powiatów struktura przynależności badanych przedsiębiorstw do powiatów prezentowana jest w tabeli nr 5. Tabela 5 Dynamika zmian sumarycznej oceny zdolności innowacyjnych badanych przedsiębiorstw ze względu na położenie geograficzne w regionie Powiaty Ilość badanych przedsiębiorstw I badanie II badanie Zmiana Zmiana % goleniowski 11 3,7 3,9 0,2 5,41% gryficki 6 3,3 3,2-0,1-3,03% gryfiński 9 3,3 3,1-0,2-6,06% Koszalin 14 3,6 3,8 0,2 5,56% koszaliński 8 3,7 3,7 0 0,00% policki 9 3,6 3,9 0,3 8,33% stargardzki 12 3,4 3,4 0 0,00% Szczecin 27 4 4,24 0,24 6,00% szczecinecki 7 3,5 3-0,5-14,29% Świnoujście 5 3,1 2,7-0,4-12,90% SUMA 108 x x x x Źródło: opracowanie własne Analiza wykazała, iż największą dynamikę zmian zdolności innowacyjnych wykazały badane firmy zarejestrowane w powiatach: polickim (zmiana o 0,3 w stosunku do badania I, wartość procentowa zmiany 8,33%), Szczecinie (zmiana o 0,24 w stosunku do badania I, wartość procentowa zmiany 6%) oraz Koszalinie (zmiana o 0,2 w stosunku do badania I, wartość procentowa zmiany 5,56%). Najniższą dynamikę zmian zdolności innowacyjnych wykazały firmy zarejestrowane w powiecie szczecineckim (zmiana o -0,5 w stosunku do badania I, wartość procentowa zmiany 14,29% ), świnoujskim ( zmiana o -0,4 w stosunku do badania I, wartość procentowa zmiany 12,90%) oraz powiecie gryfińskim (zmiana o -0,2 w stosunku do badania I, wartość procentowa zmiany 6,06%)

Szczegółowy rozkład dynamiki zmian zdolności innowacyjnych badanych przedsiębiorstw w przestrzenie geograficznej regionu zachodniopomorskiego został zaprezentowany na rysunku nr 2. Rysunek 2 Dynamika zmian sumarycznej oceny zdolności innowacyjnych badanych przedsiębiorstw ze względu na położenie geograficzne w regionie Źródło: opracowanie własne Analizując rozkład dynamiki zmian zdolności innowacyjnych badanych przedsiębiorstw w przestrzeni geograficznej regionu zachodniopomorskiego należy zwrócić uwagę, i z największa dodatnia zmiana dynamiki nastąpiła w powiatach reprezentowanych prze dwa duże miasta regionu: Szczecinie i Koszalinie. Potwierdza to wskazywaną w literaturze zależność, iż duże ośrodki miejskie mają stymulujący wpływ na potencjał innowacyjny przedsiębiorstw. Należy zwrócić uwagę, iż w przypadku powiatów koszalińskiego i stargardzkiego dynamika zmian zdolności innowacyjnych dla grup przedsiębiorstw biorących udział w badaniu była zerowa. PODSUMOWANIE Podsumowując uzyskane wyniki badań, należy stwierdzić iż zdolności innowacyjne badanych przedsiębiorstw zwiększyły się. Zagregowana analiza uzyskanych wyników wykazuje, iż ogólna dynamika zmiany zdolności innowacyjnych dla grupy badanych

przedsiębiorstw była dodatnia, zmiana o 0,13 w stosunku do badania I, wartość procentowa zmiany 3,8%. Niestety jest to zmiana niewielka i nie mając istotnego wpływu na potencjał innowacyjny badanych przedsiębiorstw. W ocenia Autora, wartość zmiany nie gwarantuje dostatecznej konkurencyjności badanym przedsiębiorstwom, szczególnie w przypadku prowadzenia działalności ponadregionalnej. Wyniki pokazują większą dynamikę zmian firm prowadzących działalność usługową (zmiana o 0,12 w stosunku do badania I, wartość procentowa zmiany 4%). Analiza uzyskanych wyników z uwzględnieniem wielkości badanych przedsiębiorstw wskazuje, iż zdecydowanie największą dynamikę zmiany w obszarze badanych kategorii wykazały mikro przedsiębiorstwa średnia wartość zmiany między badanymi kategoriami wyniosła 0,35 i odpowiadał temu średnia zmiana o 13,31%. Należy odnotować fakt, iż żadna z badanych kategorii w przypadku mikro przedsiębiorstw nie wykazała wartości ujemnych. Analizując rozkład dynamiki zmian zdolności innowacyjnych badanych przedsiębiorstw w przestrzeni geograficznej regionu zachodniopomorskiego należy zwrócić uwagę, i z największa dodatnia zmiana dynamiki nastąpiła w powiatach reprezentowanych prze dwa duże miasta regionu: Szczecinie i Koszalinie SUMMARY The purpose of this article is to analyze the dynamics and trends in the group of innovative capabilities of SMEs West region. The article presents the current state of innovation of the West Pomeranian region described by using common measures of innovation capacity. Due to the volume and nature of the publication author deliberately resigned from the detailed description of the methodology of measurement and measurement tools used in construction or attempt to capture and assess the cause and effect occurring between the determinants that determine the innovative capacity of the companies surveyed region and demonstrate the barriers to innovation in the region. The first aspect has been widely described in literature, while the second is the subject of other publications of the author LITERATURA: 1. Aktualny stan i postulowane obszary innowacyjności i współpracy w Zarządzie Morskich Portów Szczecin i Świnoujście ( ZMPSiŚ), raport z badań przeprowadzony w ramach projektu InMor, Szczecin, listopad 2006 2. Aktualny stan i postulowane obszary innowacyjności i współpracy w Szczecińskiej Stoczni Remontowej Gryfia S.A., raport z badań przeprowadzony w ramach projektu InMor, Szczecin, grudzień 2006 3. Aktualny stan i postulowane obszary innowacyjności i współpracy w Stoczni Szczecińskiej Nowa Sp. Z o.o., raport z badań przeprowadzony w ramach projektu InMor, Szczecin, grudzień 2006 4. Badanie wpływu największych firm województwa zachodniopomorskiego na regionalne MŚP ekspertyza wykonana dla celów projektu Analiza, opracowanie i doskonalenie regionalnej strategii innowacyjności w regionie zachodniopomorskim, Szczecin, sierpień 2004

5. Błasiak W., Innowacyjność jako warunek rozwoju regionu i układów lokalnych. Formy i instrumenty innowacyjności w rozwoju regionalnym i lokalnym, Instytut Studiów i Projektów Rozwoju, Będzin 2005 6. Brdulak J.J., Zarządzanie wiedzą a proces innowacji produktu. Budowanie przewagi konkurencyjnej firmy, Oficyna Wydawnicza Szkoły Głównej Handlowej, Warszawa 2005 7. Brojak Trzaskowska M., Uwarunkowania innowacyjności jako źródła rozwoju przedsiebiorstw na przykładzie województwa zachodniopomorskiego, Konferencja Naukowa Managament Forum 2020 Nowoczesne koncepcje i metody zarządzania strategicznego, Warszawa, 14 maja 2006 8. Brzeziński M. (red.), Zarządzanie innowacjami technicznymi i organizacyjnymi, Difin, Warszawa 2001 9. Drucker P., Innowacja i przedsiębiorczość. Praktyka i zasady, Warszawa 1992 10. Gorzelak G. ( red. naukowa), Polska regionalna i lokalna w świetle badań EUROREG, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa, 2007 11. Harvard Business Review: Zarządzania Wiedzą, OnePress, Warszawa, 2006 12. Howells J., Innovation and services. New conceptual frameworks, CRIC Disussion Paper, no. 38, August 2000 13. Jabłoński A, Jabłoński M, Audyt innowacyjności jako narzędzie oceny realizowanych działań innowacyjnych, Controlling i Rachunkowość Zarządcza, INFOR, 3/2005 14. Janasz W, Kozioł K., Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa, 2007 15. Janasz W., ( red. naukowa ) Innowacje w działalności przedsiębiorstw integracji z Unią Europejska, Difin, Warszawa 2005 16. Janasz W., (red. naukowa ), Innowacje w rozwoju przedsiębiorstw w procesie transformacji, Difin, Warszawa 2004 17. Janasz W., Kozioł K., Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWE, Warszawa 2007 18. Jemielniak D., Koźmiński A., Zarządzanie Wiedzą, Wydawnictwo Akademickie i Profesjonalne, Warszawa 2008 19. Jewtuchowicz A ( red.), Wiedza, innowacyjność, przedsiębiorczość a rozwój regionów, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2004 20. Kanerva M., Hollanders H., Arundel A., Can We Measure and Compare Innovation in Services, MERIT Maastricht Economic Research Institute on Innovation and Technology, Mastricht, 2006 21. Kołodko G. W., Wędrujący świat, Pruszyński i S-ka, Warszawa 2008 22. Kozioł K, Model polityki innowacyjnej w Unii Europejskiej, Difin, Warszawa 2005 23. Niedzielski P., Downar W., Rychlik K., Innovativeness of maritime sector companies in the Westpomeranian Region, In: K. Piech (ed.), Knowledge and innovation processes in Central and East European economies, The Knowledge & Innovation Institute, Warszawa 2006 24. Niedzielski P., Downar W., Skweres Kuchta M., Audyt Innowacyjności, Raport z badań pilotażowych, Szczecin 2010 25. Niedzielski P., Jaźwiński I., Absorpcja i dyfuzja innowacji jako czynnik intensyfikujący rozwój regionalny, Zeszyty Naukowe WSZ Oeconomicus PTE w Szczecinie Gospodarka rozwój i zmiany 2002, nr 2 26. Niedzielski P., Jaźwiński I., Polityka regionalna i innowacje w rozwoju społeczno-gospodarczym województwa zachodniopomorskiego, III Konferencja naukowa z cyklu Wiedza i Innowacje po tytułem: Wiedza i innowacje w rozwoju gospodarki: siły motoryczne i bariery, Kraków, 11 styczeń 2007 27. Niedzielski P., Zarządzanie innowacjami w przedsiębiorstwach usługowych, w: Przedsiębiorstwo usługowe. Zarządzanie, red. B. Filipiak i A. Panasiuk, PWN, Warszawa 2008 28. Norek T, Benchmarking innowacyjności przedsiębiorstw w regionie zachodniopomorski, IV Ogólnopolska Konferencja Przedsiębiorczość, Innowacyjność, Foresight. Aspekty Ekonomiczne, Społeczne i Ekologiczne, Politechnika Rzeszowska, 9-10 wrzesień 2010 29. Nowakowska A. ( red. ) Zdolności innowacyjne polskich regionów, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2009 30. Nowakowska A. ( red.), Budowanie zdolności innowacyjnych regionów, 31. Nowakowska A. ( red.), Zdolności innowacyjne polskich regionów, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2009 32. Okoń-Horodyńska E. ( red. naukowa ), Tendencje innowacyjnego rozwoju polskich przedsiębiorstw, red. naukowa Ewa Okoń-Horodyńska, Instytut Wiedzy i Innowacji, Warszawa 2008 33. Pangis-Kania S., Piech K. ( red. ), Innowacyjność w Polsce w ujęciu regionalnym: nowe teorie, rola funduszy unijnych i klastrów, Instytut Wiedzy i Innowacji, Warszawa, 2008 34. Penc J., Innowacje i zmiany w firmie. Transformacja i sterowanie rozwojem przedsiębiorstwa, Placet, Warszawa 1999 35. Pomykalski A., Innowacje, Wydawnictwo Politechniki Łódzkiej, Łódź 2001

36. Prahalad C.K., Krishnan M.S., Nowa era innowacji, Wydawnictwo Profesjonalne PWN, Warszawa 2010 37. Rogoda B., Przedsiębiorczość i innowacje, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej w Krakowie, Kraków 2005 38. Regionalna Strategia Innowacyjności w Województwie Zachodniopomorskim została opracowana w ramach projektu Analiza, opracowanie i doskonalenie regionalnej strategii innowacyjności w regionie zachodniopomorskim we współpracy z RITTS regionu Neubrandenburg/Greifswald w Niemczech oraz krajowymi i międzynarodowymi ekspertami w styczniu 2005 39. Regionalny Zachodniopomorski Klaster Morski tło, założenia, rekomendacje, ekspertyza wykonana w ramach projektu InMor, Politechnika Szczecińska grudzień 2007 40. S. Pangis-Kania S., Piech K. ( red. ), Innowacyjność w Polsce w ujęciu regionalnym: nowe teorie, rola funduszy unijnych i klastrów, Instytut Wiedzy i Innowacji, Warszawa, 2008 41. Strategia Rozwoju Województwa Zachodniopomorskiego do roku 2015 przyjęta przez Sejmik Województwa Zachodniopomorskiego, uchwałą z dnia 23 października 2000 42. Taczała M., Trzeciak M., Jastrzębski T.,, Regionalny Zachodniopomorski Klaster Morski tło, założenia, rekomendacje. Ekspertyza wykonana w ramach projektu InMor, Politechnika Szczecińska, grudzień 2007 43. Vahs D., Burmester R., Innovationsmanagement, Von der Produktidee zur erfolgreichen Vermarktung, Schäffer Poeschel, Verlag Stuttgart 2003 44. Woźniaka L ( red. naukowa ), Przedsiębiorczość Innowacyjność Foresight Aspekty ekonomiczne, społeczne i ekologiczne, Oficyna Wydawnicza Politechniki Rzeszowskiej, Rzeszów 2008 45. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2009 46. Żołnierski A, Potencjał innowacyjny polskich małych i średniej wielkości przedsiębiorstw, PARP, Warszawa 2005 Streszczenie Istota oraz znaczenie innowacyjności w procesach kształtowania konkurencyjności przedsiębiorstw jest szeroko opisywana w literaturze przedmiotu. W ostatnim okresie istotnego znaczenia oraz praktycznego wymiaru nabiera dyskusja o determinantach wpływających na zdolności innowacyjne przedsiębiorstw oraz metodologiach pomiaru innowacyjności przedsiębiorstwa. Zdolności innowacyjne przedsiębiorstwa to całokształt czynników wpływających na możliwość skutecznego realizowania przedsięwzięć o charakterze innowacyjnym. Efektywność takich działań jest jednym z najistotniejszych determinantów kształtowania rynkowej konkurencyjności przedsiębiorstwa Wieloaspektowość i złożoność zjawisk kształtujących zdolności innowacyjne przedsiębiorstw zmusza do poszukiwania optymalnych metod analizy i oceny tego obszaru. Autorzy różnych publikacji proponują nowe metodologie pomiaru zdolności i potencjału innowacyjnego przedsiębiorstw metodologie precyzyjnie uwzględniające specyfikę prowadzonej przez przedsiębiorstw działalności oraz wpływ uwarunkowań regionalnych na innowacyjność przedsiębiorstw Celem niniejszego artykułu jest próba przeprowadzenia analizy dynamiki i kierunków zmian w zdolnościach innowacyjnych grupy przedsiębiorstw sektora MSP regionu zachodniopomorskiego. Artykuł prezentuje również aktualną sytuację innowacyjności regionu zachodniopomorskiej opisaną przy użyciu popularnych mierników potencjału innowacyjnego. Prezentacja aktualnego potencjału innowacyjnego regionu zachodniopomorskiego wydatnie ułatwi analizę i ocenę kierunków zmian potencjału innowacyjnego grupy badanych przedsiębiorstw. Z uwagi na objętość i charakter publikacji Autor celowo zrezygnował ze szczegółowego opisu metodologii pomiaru oraz konstrukcji wykorzystanych narzędzi pomiarowych czy też próby uchwycenia i oceny związków przyczynowo skutkowych zachodzących między determinantami kształtującymi zdolność innowacyjną badanych przedsiębiorstw regionu czy wykazania barier rozwoju innowacyjności w regionie. Pierwszy