Dokument przyjęty podczas 351 zebrania plenarnego Konferencji Episkopatu Polski w Warszawie w dniu 8 marca 2010r.
Do kogo jest kierowana Podstawa Programowa? *do twórców programów i podręczników katechetycznych; do katechetów; jest przewodnikiem do korelacji religii z innymi przedmiotami
Kościół świadomy swego posłannictwa głoszenia wszystkim ludziom Dobrej Nowiny o zbawieniu, stara się to zadanie wypełnić wszystkimi dostępnymi mu sposobami, w tym również przez KATECHEZĘ, której zadaniem jest doprowadzenie człowieka nie tylko do spotkania z Jezusem, ale do zjednoczenia, a nawet głębokiej z Nim zażyłości.
Kościół w Polsce wypełnia na różne sposoby i w różnych miejscach zadanie głoszenia Dobrej Nowiny. Ma ono miejsce w: * w rodzinie; * w parafii; * w szkole.
Dla szkolnego nauczania religii charakterystycznym zjawiskiem jest to, że uczestniczący w lekcjach uczniowie prezentują dość zróżnicowany poziom zainteresowania Ewangelią, a w konsekwencji poziom życia religijnego.
Jaki jest cel Podstawy Programowej? Celem jest stworzenie ram, które umożliwiłyby głoszenie Ewangelii z uwzględnieniem różnorodności potrzeb ewangelizacyjnych środowisk, w których wychowują się dzieci i ludzie młodzi przy jednoczesnym zachowaniu pewnej jednolitości katechetycznej na terenie całego kraju.
Warte podkreślenia jest założenie dokumentu, polegające na zapewnieniu integralności treści religijnych na dwóch poziomach: najpierw w szkole podstawowej, a następnie na III i IV etapie edukacyjnym. Zatem zadaniem programów jest skonkretyzowanie założeń przyjętych w PP.
Chodzi o to, aby Katecheza: * wprowadzała w życie religijne (przedszkole); * kierowała inicjacją w sakramenty pokuty i pojednania oraz Eucharystii (I III szkoły podstawowej); * pogłębiała przylgnięcie do Chrystusa przez proces mistagogii (kl. IV VI szkoły podstawowej; * prowadziła do rozumnego wyznawania wiary i je wspierała (gimnazjum); * umożliwiała dawanie świadectwa życia chrześcijańskiego (szkoły ponadgimnazjalne).
Podstawa Programowa katechezy Kościoła Katolickiego odnosi się do poszczególnych etapów edukacji szkolnej i zawiera: * charakterystykę psychologiczną dzieci i młodzieży na danym etapie edukacji; * podstawę programową nauczania religii (w przedszkolu lub szkole), obejmującą cele katechetyczne wymagania ogólne, zadania nauczyciela religii, treści wymagania szczegółowe, zalecane warunki i sposób realizacji; * wykaz treści- wymagań szczegółowych innych przedmiotów szkolnych, służących korelacji nauczania religii z edukacją szkolną; * propozycje współpracy środowisk katechetycznych (rodziny i parafii).
I. Wprowadzenie w życie religijne przedszkole. Wychowanie przedszkolne obejmuje dzieci od 3 do 6 roku życia. W tym okresie dzieci podlegają intensywnym procesom rozwojowym, zarówno pod względem rozwoju fizycznego, psychicznego, emocjonalnego, społeczno-moralnego, jak i religijnego.
Zmiany w zakresie rozwoju fizycznego, a szczególnie doskonalenie układu nerwowego, tworzą podstawy do szybkiego i intensywnego rozwoju intelektualnego. Następuje też rozwój emocjonalny. który umożliwia dzieciom w wieku przedszkolnym budowanie coraz lepszych relacji z rówieśnikami i dorosłymi.
W tym okresie dziecko próbuje upodobnić się do środowiska, w którym żyje. Poprzez identyfikację i naśladownictwo poznaje swoje otoczenie, odkrywa normy w nim obowiązujące oraz stara się je stopniowo respektować za własne. Podobnie też w życiu religijnym: posiadając zdolność do naśladownictwa dziecko stara się uczestniczyć choć jeszcze bezkrytycznie w życiu religijnym znaczących dla niego osób.
Jest to tzw. proces socjalizacji religijnej, która u dziecka wiąże sie z obrazem religijności dorosłych: rodziców, opiekunów, dziadków, wychowawców czy katechetów. Nie jest to jednak autentyczna religijność dziecka, dlatego konieczne jest towarzyszenie mu w rozwoju wiary.
W całym procesie wychowania inspirowanego wiarą, należy wskazać dziecku na Boga Obecnego, Bliskiego, troszczącego się o człowieka, pełnego miłości do ludzi.
W inicjowanych procesach wychowania w duchu wiary trzeba pomóc małemu dziecku, by umiało spotkać Boga w konkretnych wydarzeniach życia i ludziach ze swego otoczenia, a następnie wyraziło to doświadczenie przed Bogiem w modlitwie.
Cele katechetyczne wymagania ogólne: 1. Codzienne doświadczenia i ich interpretacja w świetle wiary; 2. Zainteresowanie tematyką religijną; 3. Kontakt z Bogiem w modlitwie i liturgii; 4. Postawa społeczno moralna.
Współpraca środowisk wychowawczych: RODZINA spotkania rodziców dzieci pokomunijnych winny mieć charakter mistagogiczny, prowadzący do aktywnego i pełnego zaangażowania w Eucharystię; * tematyka spotkań powinna być wzbogacona o kwestie związane z ich wychowaniem; * PARAFIA trzeba dążyć do tego, aby szkolne lekcje religii prowadziły do czynnego udziału dzieci w liturgii i systematycznego korzystania z sakramentów św, zwłaszcza regularnej spowiedzi i częstej Komunii św.
Współpraca środowisk wychowawczych powinna odbywać sie na dwóch terenach: * RODZINY - współpraca z rodzicami winna zmierzać do uświadamiania im, że dziecko identyfikuje się z ich postawami religijnymi i naśladuje je; * PARAFII przeżywanie roku liturgicznego w rodzinie i przedszkolu ma prowadzić do spotkania z Chrystusem we Mszy św.; wymaga to organizacji Mszy św. i nabożeństw dla rodzin; w wieku przedszkolnym trzeba, aby dzieci z innymi wierzącymi oddawały cześć Bogu, aby wielbiły GO i dziękowały MU.
II. Katecheza inicjacji w Sakramenty Pokuty i Pojednania oraz Eucharystii I etap edukacyjny: klasy I III szkoły podstawowej. Na tym etapie rozwoju dziecko przechodzi od aktywności zabawowej do uczenia się. Dzieci lubią prace, które wymagają od nich aktywności. Zmianie ulega też charakter uczenia się. Dają się również zauważyć zmiany w religijności dziecka; religijność łączy się bardzo ściśle z autorytetem.
Bardzo ważną rolę odgrywa tutaj właściwe przygotowanie i przeżycie Sakramentu Pokuty i Pojednania oraz Eucharystii; duże znaczenie w kształtowaniu postawy religijnej ma tutaj budowanie zaufania i poczucia bezpieczeństwa w relacjach międzyludzkich, ponieważ dziecko te swoje doświadczenia przeniesie do samego Boga.
Cele katechetyczne - wymagania ogólne: 1. Interpretacja życia w świetle wiary; 2. Wprowadzenie w rozumienie Sakramentów Eucharystii oraz Pokuty i Pojednania; 3. Kontakt z Bogiem w liturgii modlitwie; 4. Postawa moralna.
Współpraca środowisk wychowawczych: * RODZINA bardzo ważna jest systematyczna współpraca katechety z rodzicami: poprzez spotkania katechetyczne należy dążyć do stworzenia katechezy rodzinnej, bez której trudno mówić o pełnym przygotowaniu do życia chrześcijańskiego; * PARAFIA gdzie powinno dokonać się bezpośrednie wprowadzenie w misterium Sakramentów.
Katecheza Mistagogiczna II etap edukacyjny klasy IV VI szkoły podstawowej. W tym wieku zaznacza się intensywny rozwój umysłowy, emocjonalny i wolitywny. Dzieci posługują się pamięcią logiczną, zrywając z czysto mechanicznymi sposobami zapamiętywania; centralne miejsce zaczynają odgrywać procesy umysłowe.
Następuje też rozluźnianie się więzów rodzinnych i zwiększanie się kontaktów poza domem. Autorytety nie mają już takiego znaczenia jak wcześniej, a dużą rolę zaczynają odgrywać grupy rówieśnicze. Jest to też początek okresu stwarzającego zagrożenia dla życia religijnego, dlatego ważne jest włączanie dzieci w różne zadania zespołów parafialnych w celu kształtowania właściwego obrazu Boga i dojrzałych postaw moralnych.
Cele katechetyczne wymagania ogólne: 1. Odbiór, analiza i interpretacja tekstów o charakterze religijnym; 2. Tworzenie wypowiedzi; 3. Zainteresowanie problematyką kościelną; 4. Zaciekawienie otaczającym światem i praktyczne wykorzystanie wiedzy religijnej; 5. Postawa moralna.
Katecheza wyznania i rozumienia wiary III etap edukacyjny: gimnazjum. Młodzież gimnazjalna to młodzież miedzy 12 a 15 rokiem życia. Jest to wiek związany z ważnymi przemianami biologicznymi, intelektualnymi i psychicznymi.
Jednocześnie to czas kryzysu tożsamości, kiedy młody człowiek boi sie pogardy, oburza sie na fałsz, hipokryzję, obojętność; stawia też pytania egzystencjalne i pyta o sens życia. Takie kryzysy odbijają się negatywnie na relacjach interpersonalnych. Wymagają one od wychowawców wiedzy, serca i zapału, a także cierpliwości i mądrości.
Ze względu na dużą zmienność uczuć młodzież zaczyna przeżywać również wątpliwości religijne, co powoduje niepewność i niestałość religijną. Wielki wpływ na sferę religijną młodzieży w wieku gimnazjalnym mają problemy związane z dojrzewaniem seksualnym.
Na tym etapie edukacji i rozwoju wiary bardzo istotne są treści związane z sakramentem pokuty i pojednania oraz możliwość korzystania przez młodzież z kierownictwa duchowego.
Podejmując pracę wychowawczą trzeba pamiętać, że nie jest najważniejsze, jaki człowiek jest teraz, ale jakim może się stać.
WYCHOWANIE jest zawsze racjonalną nadzieją, której nauczyciel religii nie może pominąć, tym bardziej, że może liczyć na pomoc Bożą.
Istotnym i niezastąpionym warunkiem skutecznej pomocy młodzieży jest podmiotowe jej traktowanie.
Cele katechetyczne wymagania ogólne: 1. Analiza i interpretacja biblijna. 2. Chronologia, analiza i interpretacja historiozbawcza. 3. Przygotowanie do przyjęcia Sakramentu Bierzmowania. 4. Kształtowanie sumienia, postaw moralnych oraz samooceny. 5. Tworzenie wypowiedzi na tematy religijne.
Współpraca środowisk wychowawczych: * RODZINA, wobec której: - katecheta kontaktuje się z rodzicami gimnazjalistów poprzez szkołę; - na początku roku podaje swoje wymagania i zakres podejmowanych tematów.
Parafia, na terenie której gimnazjaliści mają przygotować się do przyjęcia Sakramentu Bierzmowania. Rzeczą pożądaną byłoby rozpocząć to przygotowanie od rekolekcji ewangelizacyjnych.
Program działań katechetycznych w parafii uwzględnia: * środowisko formacji, jakim jest własna parafia ( a nie ta, na teranie której znajduje się szkoła) ; * miejsce formacji, którym jest budynek kościelny lub parafialny; * czas formacji, która trwa przez 3 lata w gimnazjum, a spotkania odbywają się raz w miesiącu; * osoby odpowiedzialne za formację: księża, katecheci, animatorzy wywodzący się z kościelnych ruchów młodzieżowych; * formy: ogólne spotkania kandydatów, celebracje w kościele parafialnym, praca w grupach; * fakt, że treści działań katechetycznych w parafii wynikają z celów katechetycznych i skorelowane są z treściami nauki religii w szkole.
Katecheza świadectwa wiary IV etap edukacyjny: szkoły ponadgimnazjalne. Edukacją w liceum lub szkole zawodowej objęta jest młodzież między 15 a 18 rokiem życia. W tym okresie młodzi ludzie osiągają dojrzałość płciową, duży stopień wrażliwości, zwiększenie możliwości intelektualnych oraz przygotowują się do pełnienia roli człowieka dorosłego.
Wzrasta również niezależność emocjonalna oraz autonomia przy podejmowaniu decyzji i określeniu swego stosunku do wartości, zwłaszcza moralnych i religijnych. Duża część osób nastawiona jest na osiągnięcie sukcesu materialnego i zawodowego, czego ceną bywają stresy, napięcia i frustracje.
Wielu młodych ludzi nosi w sobie także pragnienie prawdziwej miłości jako podstawy szczęścia rodzinnego.
Jaka jest religijność współczesnego nastolatka? * selektywna (wybiórcze przyjmowanie zasad moralnych); * impresywna ( nastawienie na przeżycie); * indywidualistyczna ( uznanie wiary za sprawę prywatną); * naskórkowa ( chodzenie do kościoła bez podejmowania trudu przemiany życia); * podatna na kryzysy.
Nauczyciel religii powinien pamiętać, że młodość jest pomostem, który łączy dzieciństwo i dorosłość. Młody człowiek nie może być pozostawiony samemu sobie. Poczucie akceptacji i bezpieczeństwa ułatwi mu zmaganie się z zagrożeniami cywilizacji. Wiedza i umiejętności nie mogą przesłonić tego, co najbardziej ludzkie: ducha i religijnego wymiaru egzystencji.
Cele katechetyczne wymagania ogólne: 1. Analiza i interpretacja tekstów o charakterze religijnym. 2. Socjalizacja kościelna. 3. Odkrywanie powołania chrześcijańskiego. 4. Tworzenie wypowiedzi, obserwacje i doświadczenia.
Współpraca środowisk wychowawczych. RODZINA celem tej współpracy jest zintegrowanie działań wychowawczych, ale konieczne jest także poznanie środowiska, w którym dorasta młodzież. * PARAFIA która podejmuje działania zmierzające do zapoznania i wprowadzania młodych w istniejące ruchy religijne i stowarzyszenia.
Podstawa Programowa Katechezy Kościoła Katolickiego w Polsce mówi również o katechezie specjalnej, a mianowicie: * o katechezie osób z niepełnosprawnością intelektualną (w stopniu lekkim, umiarkowanym i znacznym oraz głębokim); * katechezie osób z autyzmem; * katechezie osób niesłyszących lub słabo słyszących; katechezie osób niewidomych i słabo widzących.
Troska Kościoła o katechezę osób niepełnosprawnych wynika z wierności przykładowi i nauczaniu swego Założyciela. Jezus Chrystus w pierwszej kolejności otaczał szczególną opieką cierpiących, darząc ich w swojej posłudze miłosierdziem i miłością oraz ukazując w nich moc Odkupienia, która obejmuje człowieka w jego jedyności i pełni.
Zalecane warunki i sposób realizacji - przedszkole: * zadbać o tzw. kącik religijny; * urozmaicać metody nauczania, wprowadzać elementy zabawy i różnicować środki dydaktyczne; * zadbać o kontakt z rodzicami lub opiekunami, aby uzyskać podstawową wiedzę nt, wychowania religijnego w rodzinie; włączanie się w prowadzenie obserwacji pedagogicznych mających na celu poznanie możliwości i potrzeb rozwojowych dzieci oraz dokumentowanie tych obserwacji.
Zalecane warunki i sposoby realizacji I etap edukacyjny. (klasy I III SP) * uwzględniać właściwości etapu rozwojowego ucznia i poszukiwać sposobów osiągnięcia celów; * aktywizować dzieci; * kłaść nacisk na emocjonalne i wolitywne przylgnięcie do głoszonych treści; * dawać świadectwo wiary; * pracować z obrazem i korzystać ze środków audiowizualnych; * budować wspólnotę.
Zalecane warunki i sposób realizacji II etap edukacyjny. (klasy IV VI SP). * włączać w proces katechetyczny predyspozycje ucznia; * budzić zainteresowanie problemami religijnymi; * kształtować umiejętności; * stosować różnorodne metody nauczania; * aktywizować uwagę uczniów; * pobudzać ucznia do zainteresowania aktualnymi wydarzeniami w Kościele; * liczyć się z możliwościami uczniów; * wprowadzać w modlitwę i liturgię; * prezentować teksty biblijne.
Zalecane warunki i sposób realizacji III etap edukacyjny ( gimnazjum) Celem nauczania religii w gimnazjum jest wychowanie katolika świadomego i odpowiedzialnego za swoją wiarę, kochającego Boga, Kościół i własną Ojczyznę.
Jak to zrobić? * wprowadzać uczniów w materiał źródłowy, którym jest Pismo Święte, dokumenty kościoła, teksty liturgiczne, świadectwo życia Kościoła i świadectwo chrześcijan; * pomóc w odkrywaniu tożsamości chrześcijańskiej i przyjmowaniu Bożej Miłości; * stosować w nauczaniu metody aktywizujące; * pełnić rolę przewodnika, który wspiera, inspiruje i jest świadkiem wiary; * uczyć historii Kościoła; * dbać o religijność sali lekcyjnej.
Zalecane warunki i sposób realizacji IV etap edukacyjny (szkoły ponadgimnazjalne) Proponowany model katechezy młodzieżowej, prowadzącej adresatów do gotowości dawania świadectwa swej wiary, obok systematycznego studium wiedzy religijnej, przyznaje szczególne miejsce wychowaniu w prawdzie i wolności zgodnie z Ewangelią, formacji sumienia, wychowaniu do miłości, problematyce powołaniowej, zaangażowaniu chrześcijańskiemu w społeczeństwie, stanowiąc również realizację funkcji wtajemniczenia (DOK 185).
Odkrywanie wartości przeżywania Eucharystii i roli Sakramentu Pokuty i Pojednania w budowaniu wspólnoty stanowi fundament sakramentalnego małżeństwa. Wspólna modlitwa prowadzi do zaangażowania się w różne formy modlitwy w Kościele domowym oraz czytanie i słuchanie Słowa Bożego.
Jak to zrobić? * budzić i ugruntowywać wiarę, aby stawała się ona wiarą osobową; * wspomagać uczniów, aby odnaleźli swoje miejsce w Kościele; zadbać, aby treści historyczne realizować współbieżnie z programem nauczanie historii; * stosować metody aktywizujące, w tym poszukujące i wykorzystywać umiejętności uczniów w zakresie technologii informacyjnych; kształtować w uczniach umiejętności samokształcenia; wykorzystywać teksty biblijne i dokumenty Kościoła.
Nowości w Podstawie Programowej. Nowy język wymagań. Precyzyjnie określone zobowiązania nauczyciela - katechety (czego katecheta ma nauczać na danym etapie edukacyjnym). Treści przeznaczone do zapamiętania przez uczniów. Zamiast procedur osiągania celów (jak w poprzedniej PP) są zalecane warunki i sposoby realizacji Nowa PP religii jest skorelowana z edukacją szkolną.
KAŻDY NAUCZYCIEL RELIGII ZOBOWIĄZANY JEST DO REALIZACJI PODSTAWY PROGRAMOWEJ.
Niech nas Pan błogosławi i strzeże.