Finanse ubezpieczeń społecznych Wykład 1. Istota i zakres zabezpieczenia społecznego. Dlaczego państwo musi pomagać ludziom argumenty za i przeciw? (Muszalski 2004, rozdz. 1, 2, 3, Davis rozdz. 2, Averting... rozdz. 3, Góra rozdz. 2) 1
Zabezpieczenie społeczne Ubezpieczenia społeczne Pomoc społeczna Służba zdrowia Zaopatrzenie społeczne 2
Pomoc społeczna: Najstarsza forma zabezpieczenia społecznego, Uzupełnienie pozostałych systemów, Świadczenia przyznaje zazwyczaj gmina, Świadczenia mają charakter częściowo uznaniowy. Zaopatrzenie społeczne: Obejmuje albo całość ludności, albo określone jej grupy, Zryczałtowane świadczenia, publiczne fundusze prewencyjne, świadczenia obywatelskie. Problemy: Prawne roszczenie do świadczeń, Zmiana charakteru niektórych systemów ubezpieczenia społecznego. 3
Ubezpieczenie społeczne: Nastawione na realizację jakiegoś celu społecznego, Na ogół występuje przymus uczestnictwa, Obejmują osoby aktywne zawodowo, lub te, które były aktywne zawodowo, Członkowie systemu płacą składkę, której wysokość jest uregulowana prawnie, Są tańsze (powinny być) niż ubezpieczenia dobrowolne, Ściśle zdefiniowane prawnie roszczeniowy charakter, Administrowane przez administrację państwową, odrębne instytucje publiczne lub prywatne pod nadzorem państwa, Mogą mieć cechy redystrybucyjne, Powinny mieć długoterminowy plan finansowania świadczeń. 4
Ubezpieczenia społeczne Chorobowe Wypadkowe Rodzinne Na wypadek bezrobocia Emerytalno rentowe 5
Historia ubezpieczeń społecznych: 1881... ci, którzy są niezdolni do pracy z powodu wieku lub inwalidztwa mają uzasadnione prawo do opieki ze strony państwa... Otto von Bismarck 1883 r. ubezpieczenie chorobowe (Krankenversicherung der Arbeiter) 1884 r. ubezpieczenie wypadkowe (Unfallversicherung) 1889 r. ubezpieczenia od starości i niezdolności do pracy, czyli emerytalne i rentowe (Alters und Invaliditätsversicherung für Arbeiter, lub Retenversicherung) 6
Historia ubezpieczeń społecznych: Konflikt: sprawiedliwość (equity) kto płacił składki, ma prawo do emerytury, nawet jeżeli może pracować, odpowiedniość (adequacy) emerytura to ubezpieczenie od niezdolności do pracy na starość. 7
Historia ubezpieczeń społecznych w Polsce: 1919 r. jednolite ubezpieczenie chorobowe, 1923 r. ustawa o opiece społecznej, 1924 r. ubezpieczenie wypadkowe w byłym zaborze rosyjskim, 1927 r. jednolite ubezpieczenie pracowników umysłowych, 28 marca 1933 ustawa o ubezpieczeniu społecznym: scalenie systemów, powstanie ZUS, 1968 pojawia się pojęcie emerytura. 8
Dlaczego państwo nie powinno pomagać ludziom (powinno minimalizować zakres pomocy): Ingerencja państwa zakłóca działanie rynków i niszczy równowagę, Społeczeństwo staje się bierne, ponieważ wie, że państwo pomoże, Pomoc państwa kosztuje, prowadzi do rozrostu państwa i wzrostu podatków lub zadłużenia, Powstają możliwości pasożytowania na państwie, nadużyć, życia z pomocy państwa na koszt podatników. 9
Argumenty za istnieniem powszechnego systemu przymusowych ubezpieczeń (przykłady): Obowiązujący system wartości nakłada na nas (na państwo) odpowiedzialność za osoby w potrzebie. Ubezpieczenia prywatne nie są w stanie pomóc w niektórych sytuacjach, Niektóre piony ubezpieczeń społecznych mogłyby być zbyt drogie, gdyby były ubezpieczeniami prywatnymi, Przymusowość ma zabezpieczać tych, którzy nie są wystarczająco przezorni, i chronić społeczeństwo przed tymi, którzy uchylają się od ubezpieczenia, Ubezpieczenia społeczne mogą mieć cechy redystrybucyjne. 10
Ubezpieczenia prywatne Dobrowolne Świadczenia związane ze składką Drogie Narażone na ryzyko inwestycji i kryzysy gospodarcze Stabilne, jeżeli prawo jest stabilne Lokują swoje środki na rynku, co zwiększa poziom inwestycji Nie ma redystrybucji Podstawowe różnice Ubezpieczenia społeczne Obowiązkowe Świadczenia nie muszą być związane ze składką Tanie (przynajmniej w teorii) Ryzyko rozproszone na całą gospodarkę Mogą stać się przedmiotem manipulacji politycznych Finansowanie poprzez sprzedaż obligacji może prowadzić do wypychania inwestycji Umożliwiają redystrybucję 11
Powody istnienia powszechnych, obowiązkowych ubezpieczeń społecznych Ogólne 1. Stare metody zabezpieczania się na złe czasy przestają działać. 2. Paternalizm. 12
Powody istnienia powszechnych, obowiązkowych ubezpieczeń społecznych Niedoskonałości rynku 3. Brak dokładnej informacji. 4. Problem negatywnej selekcji. 5. Efekt free ridig (hazard moralny). 6. Kryzysy i katastrofy. 13
Powody istnienia powszechnych, obowiązkowych ubezpieczeń społecznych Efektywność redystrybucyjna 7. Redystrybucja dochodów. Efektywność ekonomiczna 8. Koszta transakcyjne. 9. Rynek pracy. 10. Oszczędności. 11. Kreowanie popytu. 14
Problemy z ubezpieczeniami społecznymi Ubezpieczenia społeczne zawsze będą transferem. Udział w systemie ubezpieczeń społecznych zawsze będzie prowadził do obniżenia konsumpcji bieżącej wśród pracujących. To stwarza motywację do ucieczki przed systemem i uchylania się od płacenia składek. Sankcje? Odpowiedzialność za kraj? Międzyludzka solidarność? 15
Problemy z ubezpieczeniami społecznymi Problem percepcji: Składki są postrzegane jak podatek, a nie jako oszczędności, czy transfer do osób starszych, Pieniądze zabiera nam ZUS, Świadczenia płaci państwo, a nie płatnicy składek, W imieniu państwa działa wielki, zbiurokratyzowany pośrednik. 16
Problemy z ubezpieczeniami społecznymi Obowiązek udziału w powszechnym systemie ma służyć ochronie najsłabszych. Obowiązkowość sytemu służy ochronie zapobiegliwych i uczciwych przed byciem wykorzystywanym. Im bardziej demokratyczne społeczeństwo, tym większa siła najsłabszych, ale może to zagrozić systemowi. System nie jest w pełni sprawiedliwy, ale czy stać nas na pełną sprawiedliwość? 17