W związku ze zbliżającym się terminem rozliczenia rocznego za rok podatkowy 2009 prezentujemy cykl artykułów poświęconych zasadom prawidłowego sporządzania deklaracji podatkowych oraz właściwego ustalenia kwoty podatku należnego fiskusowi. W związku ze zbliżającym się terminem rozliczenia rocznego za rok podatkowy 2009 prez entujemy cykl artykułów poświęconych zasadom prawidłowego sporządzania deklaracji podatkowych oraz właściwego ustalenia kwoty podatku należnego fiskusowi. Zeznanie roczne wobec fiskusa mają obowiązek złożyć wszyscy podatnicy, którzy osiągnęli jakiekolwiek przychody w danym roku podatkowym niezależnie od ostatecznego rozrachunku (nawet jeżeli ponieśli stratę). Podatnicy podatku dochodowego od osób fizycznych są obowiązani co roku składać do urzędu skarbowego zeznanie o wysokości osiągniętego dochodu (poniesionej straty) w roku podatkowym, w terminie do 30 kwietnia roku następującego po roku podatkowym. Zeznania rocznego nie muszą składać podatnicy, którzy nie uzyskali żadnego przychodu oraz nie mieli zgłoszonej w urzędzie skarbowym działalności gospodarczej, a także podatnicy, którzy uzyskali wyłącznie dochody zagraniczne zwolnione w Polsce z opodatkowania (metoda wyłączenia z progresją). Obowiązek złożenia zeznania podatkowego dotyczy również tych podatników, którzy prowadzą działalność gospodarczą lecz na skutek różnych zdarzeń zawiesili prowadzenie tej działalności. 1 / 13
Podatnicy powinni otrzymać od swoich pracodawców informację roczną o dochodach oraz o pobranych zaliczkach na podatek dochodowy składany na formularzu PIT-11. Informacja ta powinna trafić do podatnika w terminie do końca lutego roku następującego po roku podatkowym, w którym zaliczki pobrano, tj. do 28 lutego 2010 r. za rok 2009. Płatnicy mają również obowiązek przesłać tę informację do właściwego urzędu skarbowego. Rozliczenie za rok 2009 nie różni się w stosunku do rozliczeń rocznych za rok 2008. W roku 2009 nie przybyła żadna nowa ulga oraz żadna nie uległa likwidacji. Jednakże należy zwrócić uwagę na zmiany w uldze prorodzinnej oraz na organizacje pożytku publicznego uprawnione do przyjęcia 1% podatku. Z uwagi na zmiany, jakie zostały wprowadzone w uldze prorodzinnej, właśnie jej poświęcamy pierwszy artykuł z niniejszego cyklu. Rozliczenie roczne za 2009 - ulga prorodzinna Wysokość należnego fiskusowi podatku należy obliczyć zgodnie z przepisami ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych, dalej: updof. Ustawa ta w ramach polityki prorodzinnej przewiduje ulgę dla osób wychowujących dzieci (art. 27f updof). Ulga ta polega na odliczeniu określonej kwoty na każde dziecko od podatku dochodowego po dokonaniu odliczeń z tytułu składek na ubezpieczenie zdrowotne. 2 / 13
Ulga prorodzinna, zwana także ulgą na dzieci, nie przysługuje samym dzieciom, lecz związana jest z wychowywaniem ich przez rodziców. Począwszy od 2009 roku ulgę prorodzinną należy naliczać miesięcznie. Maksymalna możliwa kwota do odliczenia, to 1.112,04 zł. Prawo do skorzystania z ulgi Z ulgi prorodzinnej może skorzystać podatnik, który w ciągu roku podatkowego: 1. wykonywał władzę rodzicielską, 2. pełnił funkcję opiekuna prawnego, jeżeli dziecko z nim zamieszkiwało, 3. sprawował opiekę poprzez pełnienie funkcji rodziny zastępczej na podstawie orzeczenia sądu lub umowy zawartej ze starostą. Wyjaśnienia wymaga, iż przez władzę rodzicielską należy rozumieć prawa i obowiązki, jakie ma względem osoby małoletniej jej rodzic. Prawa te i obowiązki polegają na wychowaniu oraz na zarządzaniu majątkiem osoby małoletniej, a także na przedstawicielstwu ustawowym. Władzę rodzicielską regulują przepisy ustawy z 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy, dalej: 3 / 13
KRO. Podkreślenia wymaga fakt, iż z ulgi prorodzinnej można skorzystać w przypadku dzieci przysposobionych, czyli adoptowanych. Zgodnie z przepisami art. 114-127 KRO przez przysposobienie należy rozumieć prawne uznanie obcego biologicznie dziecka za własne. Przysposobienie następuje przez orzeczenie sądu opiekuńczego na żądanie przysposabiającego. Przysposobienie powoduje powstanie więzi rodzinno-prawnej pomiędzy rodzicami zastępczymi a dzieckiem, zatem powstaje między nimi taki sam stosunek, jak między rodzicami a dziećmi. Przysposobiony nabywa prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa w stosunku do krewnych przysposabiającego. Opiekun prawny to osoba powołana do ochrony interesów osobistych i majątkowych innej osoby, gdy ta takiej opieki potrzebuje. Co do zasady, do takich osób należą osoby małoletnie oraz osoby całkowicie ubezwłasnowolnione. Opiekun jest również przedstawicielem ustawowym swojego podopiecznego, czyli może dokonywać czynności prawnych w jego imieniu. Stosunek prawny łączący opiekuna z podopiecznym został uregulowany w art. 145-177 KRO. Rodzina zastępcza to forma opieki nad małoletnim dzieckiem, którego biologiczni rodzice są nieznani albo pozbawieni władzy rodzicielskiej lub którym ograniczono władzę rodzicielską. Uregulowania prawne w zakresie rodzin zastępczych znalazły się w ustawie z 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej. Nie można ustanowić rodziny zastępczej dla dziecka, którego przynajmniej jeden z rodziców ma pełnię władzy rodzicielskiej. Rodzina zastępcza jest formą zastępczego środowiska rodzinnego i powstaje na mocy orzeczenia sądu. 4 / 13
Zatem przez wychowanie należy rozumieć faktyczne wychowanie i faktyczne ponoszenie ciężarów oraz ponoszenie odpowiedzialności za wychowanie dziecka, a nie tylko ponoszenie obciążeń finansowych. Skorzystanie z ulgi nie jest uzależnione od pozostawania w związku małżeńskim. Mogą z niej skorzystać również podatnicy nie pozostający w związku małżeńskim. Przesłanką do skorzystania z ulgi jest faktyczne sprawowanie opieki i wychowywanie dziecka. Przykład W przypadku rodziców zamieszkujących razem, lecz nie żyjących w związku małżeńskim ulga przysługuje w pełnej wysokości jednemu z rodziców. Podatnicy mogą ulgę podzielić według uznania proporcjonalnie do sprawowanej opieki. Jednakże w przedstawionej sytuacji podatników zamieszkujących razem, lecz nie pozostających w związku małżeńskim nie mają oni oboje prawa do ulgi na to samo dziecko w pełnej wysokości za każdy miesiąc sprawowania opieki. W takiej sytuacji podatnicy muszą dość do porozumienia, który z nich w jakiej proporcji skorzysta z ulgi prorodzinnej Zgodnie z art. 27f updof podatnik od podatku dochodowego obliczonego zgodnie z zasadami ogólnymi, pomniejszonego o kwotę składki na ubezpieczenie zdrowotne, ma prawo odliczyć kwotę obliczonej ulgi na każde małoletnie dziecko. Małoletnim w rozumieniu polskiego prawa cywilnego jest osoba, która nie ukończyła lat 18 i nie zawarła małżeństwa, gdyż zgodnie z art. 10 Kodeksu Cywilnego pełnoletność uzyskuje się również przed ukończeniem 18 lat, w wyniku zawarcia małżeństwa. W ten sposób nabytej pełnoletności nie traci się w razie unieważnienia 5 / 13
małżeństwa, a także jego rozwiązania w wyniku rozwodu lub ustania z powodu śmierci współmałżonka. Z ulgi prorodzinnej mogą skorzystać podatnicy wychowujący dzieci, które bez względu na wiek zgodnie z odrębnymi przepisami otrzymywały zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną. W takim przypadku na pełnoletnie dziecko otrzymujące takie świadczenia można odliczyć ulgę. Ulga prorodzinna przysługuje również w stosunku do pełnoletnich uczących się dzieci. Skorzystać z niej mogą podatnicy w związku z wykonywaniem ciążącego na nich obowiązku alimentacyjnego oraz w związku ze sprawowaniem funkcji rodziny zastępczej. Ustawodawca umożliwił skorzystanie z ulgi prorodzinnej podatnikom sprawującym opiekę nad dziećmi pełnoletnimi do ukończenia 25 roku życia uczące się w szkołach, o których mowa w przepisach o systemie oświaty, przepisach o szkolnictwie wyższym lub w przepisach regulujących system oświatowy lub szkolnictwo wyższe obowiązujących w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie. Warunkiem jest jednak to, aby uczące się dzieci w roku podatkowym nie uzyskały dochodów podlegających opodatkowaniu na zasadach ogólnych lub dochodów z odpłatnego zbycia papierów wartościowych, pochodnych instrumentów finansowych lub zbycia udziałów (określonych w art. 30b) w łącznej wysokości przekraczającej kwotę 3089,00 zł (czyli kwoty stanowiącej iloraz kwoty zmniejszającej podatek oraz stawki podatku, określonych w pierwszym przedziale skali podatkowej, o której mowa w art. 27 ust. 1). Wyjątkiem jest sytuacja, w której dziecko otrzymuje rentę rodzinną. Na prawo do skorzystania z ulgi nie wpływa to, czy dziecko uczyło się przez cały, czy tylko przez część roku podatkowego. Jeżeli dziecko w trakcie roku podatkowego rozpoczęło, 6 / 13
ukończyło lub przerwało naukę, rodzice zachowają prawo do odliczenia (pod warunkiem, że zostały spełnione pozostałe warunki). Z ulgi prorodzinnej można skorzystać niezależnie od systemu nauki w trybie dziennym, wieczorowym bądź zaocznym czy rodzaju placówki szkolnej ( publiczna, niepubliczna). Z ulgi może skorzystać zarówno rodzic studenta prywatnej uczelni studiującego w systemie zaocznym, jak i rodzic ucznia zasadniczej szkoły zawodowej. Możliwość odliczenia ulgi mają również rodzice dzieci uczących się lub studiujących za granicą. Wynika to z faktu, iż ustawodawca w art. 6 ust. 4 pkt 3 updof określił, iż do odliczenia ulgi uprawnia nauka w szkołach, o których mowa także w przepisach regulujących system oświatowy lub szkolnictwo wyższe obowiązujących w innym niż Polska państwie. Zatem co do zasady z ulgi mogą skorzystać rodzice wychowujący dzieci do 18 roku życia, chyba że dzieci te podejmą naukę i nie uzyskują dochodów do określonego limitu - wtedy do ukończenia przez te dzieci 25. roku życia, a także w przypadku, gdy dzieci uzyskują rentę socjalną bądź zasiłek pielęgnacyjny - wtedy bez względu na wiek rodzicom wychowującym przysługuje prawo do odliczenia ulgi. Podkreślenia wymaga fakt, iż z ulgi mogą skorzystać tylko podatnicy rozliczający się na zasadach ogólnych. Z ulgi prorodzinnej nie mogą skorzystać podatnicy, którzy opodatkowują się: - podatkiem liniowym 19%; - ryczałtem ewidencjonowanym; - kartą podatkową; - zryczałtowanym podatkiem dochodowym od przychodów osób duchownych; - podatkiem tonażowym. 7 / 13
Ustalenie kwoty ulgi Odliczeniu podlega kwota stanowiąca 1/6 kwoty zmniejszającej podatek określonej w pierwszym przedziale skali, czyli do kwoty 556,02 zł za każdy miesiąc kalendarzowy, w którym podatnik wykonywał władzę, pełnił funkcję albo sprawował opiekę nad dzieckiem. Za pełny miesiąc sprawowania opieki przysługuje podatnikowi kwota 92,67 zł. Ulga prorodzinna dotyczy łącznie obojga rodziców, opiekunów prawnych dziecka albo rodziców zastępczych pozostających w związku małżeńskim. Kwotę ulgi podatnicy mogą odliczyć od podatku w częściach równych lub w dowolnej proporcji przez nich ustalonej. W przypadku, gdy w tym samym miesiącu kalendarzowym w stosunku do dziecka wykonywana jest władza, pełniona funkcja lub sprawowana opieka, przez obojga rodziców w różnych proporcjach oddzielnie (np. w sytuacji rozwiedzionych rodziców) każdemu z podatników przysługuje odliczenie w kwocie stanowiącej 1/30 kwoty 92,67 zł za każdy dzień sprawowania pieczy nad dzieckiem. Zatem za dzień sprawowania opieki nad dzieckiem przysługuje ulga w wysokości 3,089 zł. Celem takiej konstrukcji ulgi jest odliczanie przez podatników kwoty ulgi proporcjonalnie do okresu wychowywania przez danego podatnika dziecka w danym roku podatkowym. Można stwierdzić, iż jest to związane z równouprawnieniem obojga rodziców i sprawiedliwym podziałem kosztów związanych z wychowywaniem dziecka. W obecnych realiach 3,089 zł jest kwotą nie wystarczającą na zakup drugiego śniadania dla dziecka w szkole. 8 / 13
Należy zaznaczyć, iż zgodnie z nowymi zasadami obliczania przysługującej kwoty ulgi, rodzice, którym dziecko urodzi się w trakcie roku lub którzy wychowują je tylko przez część roku np. w przypadku rodzin zastępczych, nie mają prawa do odliczenia pełnej kwoty ulgi (jak to było dotychczas) lecz proporcjonalnie do dnia narodzin dziecka bądź dnia umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej na podstawie orzeczenia sądu. Przykład Podatnikowi urodziło się dziecko 17 maja 2009 roku. Mając na uwadze nowe zasady obliczania przysługującej kwoty ulgi, matka dziecka w rocznym zeznaniu podatkowym nie będzie mogła odliczyć od podatku pełnej kwoty ulgi, lecz musi dokonać proporcjonalnego obliczenia. Za maj 2009 r. przysługuje ulga od 17 maja, zatem za 15 dni: kwotę ulgi za dzień, czyli 3,089 zł mnożymy przez 15 dni i uzyskujemy 46,34 zł. Za każdy miesiąc kalendarzowy, w którym wykonywana była władza rodzicielska, podatniczka może odliczyć kwotę 92,67 zł, a więc za miesiące od czerwca od grudnia przysługuje ulga w wysokości (92,57 zł * 7 miesięcy) 647,99 zł. Podatniczka w rozliczeniu rocznym za 2009 r. może odliczyć ulgę w wysokości 694,33 zł. Utrata prawa do ulgi Odliczenie nie przysługuje podatnikom, poczynając od miesiąca kalendarzowego, w którym 9 / 13
dziecko: 1. na podstawie orzeczenia sądu zostało umieszczone w instytucji zapewniającej całodobowe utrzymanie w rozumieniu przepisów o świadczeniach rodzinnych, 2. wstąpiło w związek małżeński. Formularze Podatnik składa zeznanie podatkowe według ustalonego wzoru. Z uwagi na fakt, iż ulga na dzieci może być odliczona tylko od podatku obliczonego według skali podatkowej, odpowiednimi formularzami są odpowiednio PIT-36 lub PIT-37. Odliczenia ulgi dokonuje się w odpowiednim zeznaniu, podając liczbę dzieci i ich numery PESEL, a w przypadku braku tych numerów - imiona, nazwiska oraz daty urodzenia dzieci. Na żądanie organów podatkowych lub organów kontroli skarbowej, podatnik jest obowiązany przedstawić zaświadczenia, oświadczenia oraz inne dowody niezbędne do ustalenia prawa do odliczenia, w szczególności: 1. odpis aktu urodzenia dziecka, 2. zaświadczenie sądu rodzinnego o ustaleniu opiekuna prawnego dziecka, 3. odpis orzeczenia sądu o ustaleniu rodziny zastępczej lub umowę zawartą między rodziną zastępczą a starostą, 4. zaświadczenie o uczęszczaniu pełnoletniego dziecka do szkoły. 10 / 13
Skorzystanie z ulgi prorodzinnej wymaga dołączenia do składanej deklaracji podatkowej załącznika w postaci formularza PIT-0 informacja o odliczeniach od dochodu (przychodu) i podatku w roku podatkowym. W części C.3. tego formularza, pole 34, podatnik wpisuje liczbę dzieci, natomiast w pozycji 35 oraz 36 kwotę obliczonej ulgi dla podatnika i małżonka. W dalszej części formularza oznaczonej literą E podatnik powinien zamieścić informacje o dzieciach wykazanych w pozycji 34. W odniesieniu do każdego dziecka należy podać numer PESEL, a w przypadku braku tego numeru imię, nazwisko oraz datę urodzenia dziecka. W dalszej części formularza należy właściwie zaznaczyć miesiące, za które przysługuje odliczenie. Do wyboru jest opcja całego roku lub podatnik i małżonek mogą zaznaczać poszczególne miesiące, w których sprawowali opiekę nad dzieckiem. Formularz PIT-0 przewiduje możliwość wypełnienia danych dla pięciorga dzieci. W sytuacji, gdy ilość ta jest niewystarczająca do podania informacji o wszystkich dzieciach, należy wypełnić kolejne załączniki PIT-0, wskazując w nich w szczególności numer NIP podatnika, numer załącznika oraz brakujące dane. Kwotę wykazaną w PIT-0 należy przenieść do formularza głównego, odpowiednio do: - formularza PIT-36 w części I odliczenia od podatku, poz. 172 podatnik, 173 małżonek; - formularza PIT-37 w części F odliczenia od podatku, poz. 106 podatnik, 107 małżonek. 11 / 13
Naliczanie ulgi w skali miesięcznej nie oznacza, że będzie ją można uwzględniać w trakcie roku podatkowego przy wpłacanych zaliczkach. Tak jak dotychczas ulga prorodzinna będzie odliczana w rocznym zeznaniu podatkowym. Należy w tym miejscu podkreślić fakt, iż wysokość wydatków podlegających odliczeniu od dochodu (przychodu) lub od podatku ustalana jest na podstawie dokumentów stwierdzających ich poniesienie, o których mowa w updof, oraz w odrębnych ustawach. Dowodów tych nie należy dołączać do zeznania, należy je jednak przechowywać do czasu upływu okresu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Rozliczenie ulgi prorodzinnej przez pracodawcę Podatnik może upoważnić swojego pracodawcę do złożenia w jego imieniu rozliczenia podatkowego w urzędzie skarbowym. Aby skorzystać z takiej formy rozliczenia, podatnik ma obowiązek do 10 stycznia złożyć pracodawcy oświadczenie na formularzu PIT-12 o spełnianiu warunków do rozliczenia przez płatnika. Jednakże, począwszy od rozliczenia za 2009 r. pracodawca nie ma obowiązku rozliczania ulgi na dzieci. Zatem pracownicy, którzy zamierzają skorzystać z ulgi na dzieci, są zobowiązani do samodzielnego sporządzenia zeznania podatkowego za 2009 r. (art. 37 ust. 1 i 1a updof) Zmiany wprowadzone od 2009 roku w zakresie obliczenia kwoty ulgi prorodzinnej rodzą ryzyko 12 / 13
błędów w obliczeniach. Jednakże taka konstrukcja ulgi wydaje się być logiczna, gdyż w tej chwili z ulgi może skorzystać proporcjonalnie rodzic faktycznie sprawujący opiekę. Rodzi to konieczność pewnych kompromisów i ustaleń pomiędzy rodzicami nie zamieszkującymi razem, a to wiąże się ze znalezieniem odpowiedzi na pytanie, jak udowodnić faktyczne pozostawanie w danym okresie dziecka pod opieką któregoś z rodziców. Pierwszy rok proporcjonalnego obliczenia pokaże, jak duży kłopot sprawi podatnikom prawidłowe rozliczenie ulgi prorodzinnej oraz czy proporcjonalne ustalenie okresu sprawowanej opieki nie będzie powodem konfliktów w przypadku niektórych rodziców. 13 / 13