Praca podharcmistrzowska

pwd. Wojciech Suryn 733 MDH "Panta Rhei" Praca podharcmistrzowska Realizacja specjalności wodnej w drużynach harcerskich Hufiec Gdańsk Wrzeszcz-Oliwa Chorągiew Gdańska ZHP 2013

Spis treści Wstęp... 3 Co to jest specjalność?... 4 Działanie drużyny wodnej... 5 Działalność śródroczna... 5 Kursy i szkolenia... 5 Basen... 6 Rejsy... 7 Praca przy łódkach... 9 Spływy kajakowe... 9 Wyjazdy... 10 Sprawności... 10 Harcerska Akcja Letnia... 11 Patent żeglarza jachtowego... 11 Praktyczne szkolenie bez patentu... 13 Doskonalenie pływania przez osoby z patentem... 16 Załączniki... 18 Załącznik 1... 18 Załącznik 2... 20 Załącznik 3... 22 Strona 2

Wstęp Specjalność w działaniu drużyny harcerskiej ma wspomóc proces wychowawczy, któremu podlegają członkowie ZHP. Najpopularniejszą obecnie specjalnością jest specjalność wodna. Daje ona duże możliwości uatrakcyjnienia pracy zastępów i drużyn o zagadnienia związane z wodą. Połączenie żeglarstwa z harcerstwem jest równie interesujące dla zucha jak i wędrownika. Ciekawe zajęcia, dodatkowo potwierdzane zdobyciem kolejnych uprawnień państwowych zatrzymują w drużynach harcerzy starszych i wędrowników. W samej tylko Chorągwi Gdańskiej działa obecnie 26 drużyn wodnych. Elementy wychowania wodnego są też realizowane w drużynach bez przyznanego tytułu drużyny specjalnościowej. W poniższej pracy znaleźć można sporo elementów które z powodzeniem mogą być wykorzystywane przez drużyny harcerskie nie będące stale związane ze specjalnością wodną. Instruktor pracujący w drużynie specjalnościowej musi pamiętać, że uzyskiwanie kolejnych patentów i uprawnień państwowych jest jedynie środkiem wspierającym jego działania wychowawcze, a nie głównym celem działania. Działania związane z wodą pozwalają ukształtować charakter, pozwalają stopniowo wychować człowieka odpowiedzialnego, zaradnego, dbającego o bezpieczeństwo swoje i innych, umiejącego pracować w grupie i jednocześnie tą grupą kierować, żyjącego w symbiozie z przyrodą. Potrafiącego używać różnorodnych narzędzi, no i ogólnie po prostu nie bojącego się podejmowania wyzwań. Dlatego zachęcam do wyszukania w tekście mojej pracy tych elementów które mogą urozmaicić program drużyny i pomóc we wszechstronnym rozwoju i wychowaniu naszych harcerzy. Czuwaj! pwd. Wojciech Suryn Strona 3

Co to jest specjalność? Według informacji znalezionych w Internecie 1 : " Jest to wybrana dziedzina harcerskiego programu wychowawczego, którą w sposób szczególny i pogłębiony zajmują się harcerze zrzeszeni w drużynach i klubach. [...] Specjalność jest to coś, co stanowi podstawę programu działania drużyny, co przenika większość form pracy, co stanowi element wyróżniający drużyny spośród wielu innych, co w końcu stanowi zasadniczą ścieżkę doskonalenia harcerza - od zaciekawienia do specjalizacji. " Ale jak to tak naprawdę jest? Przecież nie każda drużyna która pływała na kajakach, jeździ na rajdy czy zorganizowała zbiórkę w stadninie koni jest drużyną wodną, turystyczną czy jeździecką. Specjalność określa główne pole działania danej drużyny. To znaczy że drużyna wodna jest to drużyna harcerska, która wychowanie swoich harcerzy ukierunkowuje na zagadnienia związane z tematyką wodną. Dzięki temu poza zagadnieniami czysto harcerskimi może zaoferować swoim harcerzom "coś więcej". W miejsce wędrówek pojawiają się rejsy, w miejsce rajdów, spartakiady i regaty... Instruktorzy drużyny specjalnościowej przy opracowywaniu planu pracy poza wszelkimi instrumentami harcerskimi mogą sięgać po szeroką gamę narzędzi realizujących zagadnienia wodne. Urozmaica to działalność drużyny harcerskiej w przystępny sposób łącząc harcerstwo ze sportem. Drużyny specjalnościowe w Chorągwi Gdańskiej ZHP działają zgodnie z wytycznymi opracowanymi przez Wydział Specjalności na podstawie regulaminów opublikowanych przez GK 2. 1 http://specjalnosci.zhp.pl/index.php?do=standard&navi=0029,0033 2 Załącznik nr 1 Zasady działania drużyn specjalnościowych w Chorągwi Gdańskiej ZHP Strona 4

Działanie drużyny wodnej Patrząc na działanie drużyny wodnej poprzez pryzmat specjalności jej pracę można podzielić na dwie części. Część pierwsza to działalność śródroczna - wszelkiego rodzaju zbiórki, biwaki, rajdy, itd. podczas których większą część zajęć specjalnościowych stanowią zajęcia na lądzie. Część druga to HAL, na którym mniej więcej połowa zajęć jest przeprowadzana podczas żeglowania. Na początku roku 2013, weszło nowe rozporządzenie Ministra Sportu 3, odnośnie uprawiania turystyki wodnej, regulujące między innymi zasady zdobywania patentów. W przypadku patentu żeglarza jachtowego zmienił się minimalny wiek warunkujący możliwość przystąpienia do egzaminu - dotychczasowe 12 lat uległo podwyższeniu i minimalny wiek osoby przystępującej do egzaminu to 14 lat. Kolejnym stopniem żeglarskim jest jachtowy sternik morski którego można zdobywać dopiero od 18 roku życia, więc przeznaczony może on być jedynie dla wędrowników i instruktorów. Zuchy, harcerze i młodsi harcerze starsi z racji na wiek nie mogą zdawać na patent żeglarza jachtowego. Tak samo jest z osobami które już zdobyły patent żeglarza jachtowego ale do pełnoletniości brak im jeszcze kilku lat. Pozostaje więc dla nas ogromne pole do popisu jeżeli chodzi o sposoby szkolenia i realizowania specjalności. Poza zdobywaniem patentu istnieje sporo możliwości rozwoju żeglarskiego, a naszym zadaniem jest wychowanie harcerzy, korzystając z jak największej liczby tych możliwości. Działalność śródroczna Nierzadko zdarza się że przez cały rok między obozami harcerze z danej drużyny nie spędzą na wodzie dłużej niż kilkanaście godzin. Wynika to głównie z faktu że sezon żeglarski trwa od maja do września. A warunki które sprzyjają żeglowaniu przez najmłodszych często ograniczają się do czterech miesięcy wiosenno-letnich. Pozostała część czasu poświęcona musi być zatem różnorodnym formom realizowania specjalności wodnej. Kursy i szkolenia Jedną z naturalnych ścieżek rozwoju z zakresu specjalności wodnej są różnego rodzaju kursy i szkolenia. Podstawowe to oczywiście szkolenie na patent żeglarza jachtowego. Podczas pracy śródrocznej bardzo dobrze jest realizować szkolenia z zagadnień teoretycznych (więcej na ten temat w rozdziale poświęconym kursowi na patent (HAL -> Patent żeglarza jachtowego)). 3 Rozporządzenie Ministra Sportu I Turystyki z dnia 9 Kwietnia 2013 r. w Sprawie Uprawiania Turystyki Wodnej Strona 5

Szkolenie z ratownictwa podczas HAL Nie są to jednak jedyne kursy jakie mogą być realizowane w ramach specjalności wodnej. Dla każdego żeglarza, a szczególnie harcerza-żeglarza niezwykle ważną umiejętnością jest pływanie wpław. Harcerze ze środowiska drużyny wodnej poza zdobywaniem patentu żeglarza jachtowego bądź sternika motorowodnego, mogą a w zasadzie powinni rozwijać się w kierunku ratownictwa wodnego. Zdobywanie umiejętności i uprawnień ratownika wodnego przez harcerzy jest bardzo przydatne. Umiejętności te pozwalają na bycie spokojnym o bezpieczeństwo uczestników pływania na obozie, a uprawnienia umożliwiają samodzielne realizowanie różnego rodzaju przedsięwzięć związanych z zagadnieniami wodnymi bez konieczności angażowania ludzi z poza drużyny. Basen Z ratownictwem wodnym w bezpośredni sposób wiążą się zagadnienia basenowe. Zajęcia na basenie jak najbardziej wpisują się w zakres działań drużyny wodnej i bez wątpienia mogą być świetnym uzupełnieniem tychże działań. Cotygodniowe zajęcia na basenie połączone na przykład z nauką pływania są świetną okazją do propagowania zdrowego, wodnego stylu życia. Raz do roku organizowane są również Mistrzostwa Pływackie Chorągwi, które są doskonałym elementem działania zgodnie z metodą harcerską i specjalnością wodną. Podczas Mistrzostw harcerze mają okazje do wzięcia udziału we współzawodnictwie między drużynami ze swojej Chorągwi. Do zdobycia jest sporo ciekawych nagród, a sukces na mistrzostwach jest nie bez znaczenia również w życiu prywatnym (Za zwycięstwo w Strona 6

zawodach rangi wojewódzkiej, jakimi są mistrzostwa, można uzyskać punkty potrzebne przy rekrutacji do liceum). Mistrzostwa pływackie Gdańskiej Chorągwi ZHP 2013 Osoby które uzyskają najlepsze wyniki podczas Mistrzostw Chorągwianych będą miały okazję do reprezentowania Chorągwi podczas Mistrzostw ZHP, imprezie rangi ogólnopolskiej, która dostarcza niezapomnianych wspomnień, emocji oraz pozwala nawiązać wiele przyjaźni. Rejsy Nieodłącznym polem działania drużyny wodnej są rejsy. Zarówno te śródlądowe (na przykład podczas obozów) jak i zatokowe lub pełnomorskie. Rejsy morskie przeznaczone są dla wędrowników i starszych członków pionu starszoharcerskiego. I wiążą się niestety z koniecznością poniesienia znacznych kosztów przez uczestników. Jest to jednak niezapomniana przygoda która pozostawia wspomnienia na całe życie, a dodatkowo pomaga zdobyć staż niezbędny do uzyskania wyższych uprawnień żeglarskich. Rejsy zatokowe mogą z powodzeniem być organizowane z przeznaczeniem dla pionu starszoharcerskiego. Oczywistym jest że kapitanem jednostki w każdym przypadku powinna być osoba doświadczona i posiadająca wystarczające uprawnienia. Takie rejsy wiążą się z niższymi opłatami niż rejsy morskie i stanowią świetny pierwszy krok dla rozpoczęcia przygody z morzem. Strona 7

Rejs morski chorągwi gdańskiej ZHP Gdynia-Londyn-Gdynia 2010 Rejsy śródlądowe z kolei świetnie nadają się dla wszystkich pionów wiekowych od harcerzy w górę. Koszt takiego rejsu nie różni się znacznie od kosztów zwykłego biwaku. A pozwala harcerzom zasmakować czym jest żeglowanie dłuższe niż parę godzin przedpołudniowego bloku zajęciowego. Polskie jeziora są na tyle bogate w infrastrukturę żeglarską że miejsc na rejsy na pewno nam nie zabraknie. A z każdego kolejnego nasi harcerze będą wracać z ogromną ilością wspomnień i nowym bagażem doświadczeń. Strona 8

Praca przy łódkach Jeżeli drużyna posiada własny sprzęt pływający to konieczne jest dbanie o niego. To znaczy zabezpieczenie łódek przed zimą, a także przygotowanie ich przed sezonem. W tym miejscu pojawia się wspaniała możliwość dla harcerzy, by poprzez pracę nauczyli się technik dbania o łódki oraz wyrobili w sobie przeświadczenie że aby coś działało tak jak byśmy tego chcieli, należy o to dbać. Spływy kajakowe Niektóre formy turystyki wodnej nie wymagają żagli, ani silnika spalinowego. Taką formą jest na przykład kajakarstwo. Spływ kajakowy, podobnie jak rejs śródlądowy również wiążą się z relatywnie niską ceną. Jest to jednak forma przeznaczona dla nieco starszych harcerzy. Wiąże się bowiem z większym ryzykiem wpadnięcia do wody, a tym samym jest mniej bezpieczna. Polska sieć rzeczna jest tak bogata i urozmaicona że każdy z powodzeniem znajdzie trasę takiego spływu odpowiednią dla wieku i umiejętności jego uczestników. Spływ kajakowy 733 MDH 2006 Strona 9

Wyjazdy Działalność każdej drużyny harcerskiej nie byłaby pełna gdyby nie śródroczne wyjazdy na biwaki czy rajdy. W kalendarzu można odnaleźć też kilka cyklicznych imprez związanych bezpośrednio z specjalnością wodną. Są to na przykład już wspomniane wcześniej Mistrzostwa Pływackie. Ale jest jedna impreza bez której rok harcerzy-żeglarzy nie byłby pełen. Mowa tu o Spartakiadzie Harcerskich Drużyn Wodnych i Żeglarskich. Spartakiada HDWiŻ Puck 2011 Co roku, od ponad 40 lat, w ostatni pełny weekend września spotykają się drużyny z Chorągwi Gdańskiej realizujące elementy specjalności wodnej i wspólnie współzawodniczą o tytuł najlepszej drużyny w poszczególnych pionach wiekowych. Impreza połączona jest z zakończeniem sezonu żeglarskiego i co roku można spotkać na niej harcerzy z terenu całej Chorągwi Gdańskiej. Sprawności Ostatnim elementem specjalnościowym przytoczonym w tym rozdziale są sprawności. Zdobywanie ich jest bardzo ważnym elementem działalności harcerskiej. Drużyny wodne niczym nie odbiegają tu od normy. Bardzo ważne jest aby instruktorzy zachęcali harcerzy do ich zdobywania. W większości przypadków są one indywidualną formą rozwoju. Instruktor może zachęcać harcerzy do zdobywania sprawności na różne sposoby. Poprzez dawanie przykładu (samemu posiadając sprawności i regularnie je zdobywając, organizując zbiórki, na których harcerze będą mogli zdobyć wiedzę lub umiejętności niezbędne do realizacji sprawności oraz poprzez umieszczanie sprawności wodnych jako zadań w próbach na stopnie harcerskie. W przypadku zuchów, zdobywanie sprawności grupowych odbywa się bezpośrednio podczas zbiórek. Przykładem może być sprawność przygotowana przez dh Zuzannę Demską. Nie jest Strona 10

ona jeszcze zatwierdzona przez GK ZHP, ale z powodzeniem może być wykorzystywana przy pracy z zuchami w ramach specjalności wodnej 4. Dodatkowo na zbiórkę można zaprosić osoby związane z wodą. Dla harcerzy jest to świetna możliwość aby poznać kogoś ciekawego, może to być interesującym uzupełnieniem planu pracy drużyny. Harcerska Akcja Letnia HAL to trzy tygodnie w roku które są zwieńczeniem całej pracy śródrocznej. Podczas obozów wodnych zajęcia odbywają się w dwóch typach bloków zajęciowych, lądowym oraz wodnym. Zajęcia lądowe odbywają się podobnie jak w większości drużyn harcerskich i w zależności od tematyki czy pogody realizowane są w oparciu o zagadnienia z technik harcerskich Stanowią one naturalną kontynuację pracy śródrocznej. Cały blok zajęć wodnych przeznaczony jest na pływania na jachcie i inne aktywności wodne. Podczas takich pływań harcerze od swojego kapitana dowiadują się jak należy wybierać żagle, trzymać kurs, czy wiązać podstawowe węzły. Uczą się jak wiedzę żeglarską którą zdobywali przez cały rok wykorzystać w praktyce. Jest to tez czas, dla tych co zdobyli już patent żeglarski, na doskonalenie swoich umiejętności, na naukę odpowiedzialności, na naukę bycia kapitanem. Patent żeglarza jachtowego Dla każdego harcerza, rozwój jest bardzo ważny. Poza naturalnym dla każdego członka ZHP zdobywaniem kolejnych stopni harcerskich, dla żeglarzy niezmiernie ważne jest potwierdzenie swoich umiejętności prowadzenia jachtów poprzez uzyskanie uprawnienia państwowego jakim jest patent żeglarza jachtowego. Zdobywanie patentu jest naturalnym krokiem w rozwoju żeglarskim. Wszyscy harcerze, uczestnicząc w zajęciach i pływając na jachtach nabywają umiejętności i doświadczenia. Raz do roku pod koniec obozu organizowany jest egzamin i wszyscy chętni którzy ukończyli szkolenie mogą spróbować swoich sił. Egzamin obejmuje dwie części, praktyczną i teoretyczną. Szkolenie teoretyczne Zasadniczym pytaniem na jakie należy sobie odpowiedzieć jest pytanie o zasadność organizowania szkolenia teoretycznego podczas HAL. Jest to przedsięwzięcie bardzo wymagające zarówno od uczestników jak i prowadzących. Należy mu poświęcić sporą ilość czasu bardzo często kosztem zajęć lądowych. Dla instruktorów wiąże się to ze zwiększeniem ilości materiałów i zajęć jakie należy przygotować, a także z dość nieprzyjemnym obowiązkiem dbania o systematyczność nauki harcerzy chcących zdawać na patent. W wieku lat 14, normalnym jest że harcerz każdą wolną chwilę będzie chciał spędzić z rówieśnikami zamiast przesiadywać w trakcie ciszy poobiedniej nad książkami. 4 Załącznik nr 2 Sprawność "Latający Holender" Strona 11

Natomiast dla samych uczestników wiąże się to z koniecznością przyswojenia dość szerokiego zakresu materiału oraz poświęceniem każdej chwili wolnego czasu na naukę. Tereny leśne oraz otaczająca harcerza obozowa atmosfera nie sprzyjają nauce. Jak nie trudno się domyślić uroki obozu harcerskiego, który powinien być ucieczką od szkolnej codzienności, giną w takim wypadku w natłoku informacji o przepisach, znakach, zagadnieniach fizycznych itd. A harcerz zamiast pamiętać noce spędzone przy ognisku i z grupą przyjaciół, pamięta wertowanie po nocach podręczników i zakuwanie do poduszki. Pod znakiem zapytania stoi więc sens organizowania szkolenia do którego kursant od początku będzie zniechęcony, którego efektywność pozostawiać może wiele do życzenia oraz które odbiera harcerzom najlepsze chwilę podczas obozów. Alternatywą dla takiego rozwiązania jest doprowadzenie do sytuacji w której osoba planująca podchodzić do egzaminu przyjedzie na obóz posiadając już wiedzę teoretyczną z zakresu danego patentu. W takiej sytuacji w trakcie trwania obozu wiedza to mogłaby być tylko powtarzana i utrwalana, co wymaga znacznie mniej zaangażowania i czasu zarówno ze strony instruktora jak i kursanta. Niezmiernie trudno jest jednak czternasto-piętnastolatkowi samodzielnie przyswoić tę wiedzę i można przyjąć za pewnik że bez pomocy instruktora się nie obędzie. Szkolenie teoretyczne może być z powodzeniem traktowane jako element pracy śródrocznej i realizowane przed obozem. Trzeba pamiętać jednak że zakres materiału obowiązujący kursanta jest dość rozległy i próba przeprowadzenie pełnego szkolenia w czasie zbiórek harcerskich wiązałaby się z ograniczeniem cotygodniowych działań drużyny jedynie do wykładów z zagadnień obowiązujących podczas egzaminu, zamiast realizacji programu harcerskiego (nie muszę chyba pisać dlaczego postawa taka wykluczona jest w działalności drużyn harcerskich). Dobrym rozwiązaniem jest organizowanie dodatkowych zajęć poza zbiórkami, przeznaczonych specjalnie dla osób szkolących się na których przeprowadzane będą wykłady uzupełniające wiedzę zdobytą na zbiórkach. Taka sytuacja wymaga wtedy jednak żeby liczba osób przygotowujących się do egzaminu była przynajmniej kilkuosobowa. Wcześniejsze przyswojenie materiału teoretycznego pomoże uniknąć problemów opisanych wyżej i umożliwi osobie podchodzącej do egzaminu pełne korzystanie z uroków obozu harcerskiego. A utrwalanie materiału zdobytego przed obozem w znacznym stopniu ułatwi egzamin na patent. Szkolenie praktyczne Poza wiedzą i zdaniem części pisemnej do uzyskania pozytywnego wyniku egzaminu na patent żeglarza jachtowego wymagane są jeszcze umiejętności praktyczne. Komisja egzaminacyjna sprawdza m.in.: umiejętność prowadzenia jachtu pod żaglami umiejętność prowadzenia jachtu przy użyciu silnika kierowanie załogą pracę jako członka załogi umiejętność wykonania prac bosmańskich Strona 12

Do prac bosmańskich zaliczana jest umiejętność zawiązania podstawowych węzłów żeglarskich oraz podstawowe prace przy jachcie. Wiązanie węzłów jest nieodłączną częścią żeglowania, a co za tym idzie pracy drużyn specjalnościowych. Wiązanie węzłów jest realizowane zarówno podczas zajęć śródrocznych jak i obozowych. Podobnie jest z pracami przy jachtach. Każdy z harcerzy będąc na obozie ma okazję do pracy przy łódkach. Pracy członka załogi harcerze uczą się przy każdym pływaniu. Uczą się jak należy odpowiadać na komendy oraz zachowywać w różnych sytuacjach które mogą przydarzyć się podczas pływania na jachcie. Większym wyzwaniem może być w tym przypadku umiejętność kierowania załogą. Sprawdzana tu jest pewność siebie, opanowanie, kontrola otaczającej sytuacji oraz czytelność wydawanych komend. Jedynym miejscem w którym takie umiejętności można zdobyć jest właśnie jacht. Bez ćwiczeń i nauki w praktyce nikt nie będzie mógł poczuć się za sterem pewny siebie i panujący nad sytuacją. Głównym zagadnieniem części praktycznej egzaminu na patent żeglarza jachtowego jest manewrowanie jachtem pod żaglami. Jest to najważniejszy, a zarazem najtrudniejszy element szkolenia. Podczas HAL w trakcie zajęć na wodzie z każdą załogą na łódce znajduję się kapitan który uczy ich pływać. Podczas obozowego pływania niesamowicie ważnym jest aby w związku ze szkoleniem nie zaniedbać osób które na patent nie zdają. Mimo że nie podchodzą do egzaminu powinny one zdobywać umiejętności praktyczne które przydadzą im się w przyszłości przy żeglowaniu i ułatwią im późniejsze zdanie egzaminu na patent. Wymagane manewry podczas prowadzenia jachtu na silniku są podobne do tych, które sprawdzane są w czasie pływania na żaglach. Zdobycie tych umiejętności nie jest jednak aż tak trudne i zazwyczaj nie wymaga od kursanta poświęcenia temu zagadnieniu znacznej ilości czasu. Praktyczne szkolenie bez patentu Osoby przygotowujące się do egzaminu na patent żeglarza jachtowego stanowią podczas obozu zdecydowaną mniejszość harcerzy, oznacza to że zdecydowanie większą wagę powinno się przywiązywać do możliwości rozwoju dla tych którzy na patent zdawać nie planują. Strona 13

Dla samego żeglarstwa nie ma żadnych ograniczeń wiekowych i już od najmłodszych lat z powodzeniem można zabierać dzieci na jacht. W momencie w którym młody żeglarz trochę podrośnie i będzie na tyle duży żeby bez rodziców pojechać na kolonię zuchową nastaję czas w którym najlepiej rozpocząć na poważnie naukę żeglowania. Zuch jak to zuch, wymaga od instruktora niezliczonej ilości uwagi, a do tego skupienie się dłużej niż parę minut na jednej czynności bywa dla niego niezmiernie trudne. Dlatego jest kilka zasad których należy się trzymać aby takie szkolenie najmłodszych było efektywne. Po pierwsze, bezpieczeństwo. Od pierwszego zejścia na wodę, a nawet jeszcze przed nim, należy podkreślać rolę bezpieczeństwa i konieczność noszenia kamizelek ratunkowych. Przy zuchach bardzo ważne jest też aby na jachcie zawsze były przynajmniej dwie osoby potrafiące żeglować. Bo w przypadku awaryjnej sytuacji samotnie niemal niewykonalnym jest zapanować nad jachtem oraz spanikowaną 8-letnią załogą. Po drugie, zabawa. Odnosi się to nie tylko do najmłodszych ale w zasadzie do wszystkich pionów wiekowych. Do żeglarstwa, z resztą jak do żadnego sportu nie można być zmuszanym. Jedyną drogą do nauczenia się żeglowania jest polubienie go. Szczególnie na takim wczesnym stadium jest to ważne. Ponieważ zrażenie się do żeglarstwa na początku często będzie skutkować zniechęceniem się do niego przez całe życie. Po trzecie, cel. Nikt nie chce robić czegoś bez celu, tak samo jest u najmłodszych. A cel jakim jest zdobycie patentu jest dla młodego zucha czy harcerza zbyt odległy. Zawsze wszyscy powtarzają że cel musi być mierzalny. Co to właściwie znaczy? I czy rzeczywiście jest konieczne? Cel mierzalny to taki o którym łatwo możemy powiedzieć czy jest zrealizowany czy nie. Dlatego celem nie może być na przykład zdobycie umiejętności żeglowania. Bo kiedy ktoś umie żeglować? I komu to oceniać? Jako cel musimy postawić coś co jest namacalne i osiągalne. Dla ośmio czy dziewięciolatka coś co może zrobić lub umieć za trzy tygodnie jest tak odległe jak zeszłoroczny śnieg. Podczas obozu okazja do realizacji celów pojawia się każdego dnia. Bo przecież codziennie odbywają się zajęcia i codziennie harcerze schodzą na wodę. Nic nie stoi więc na przeszkodzie aby metodą małych kroczków zdobywać coraz to nowe umiejętności. Jednak co zuchowi czy harcerzowi po samych umiejętnościach? Nic. Dużo bardziej liczy się fakt współzawodnictwa i tego że coś udało mi się uzyskać i mogę się tym pochwalić. I z tego właśnie powodu ważne jest aby każdy krok zrobiony do osiągnięcia postawionego sobie wcześniej celu był wyraźnie odnotowany. Dobrym pomysłem zdaje się być oznaczanie zdobytych umiejętności na mundurze. Jednak do tego niezbędne jest usystematyzowanie całego systemu i przygotowanie go w formie przystępnej dla dzieci. Dobrą bazą jest system sprawności. Jednak ilość i jakość sprawności wodnych odnoszących się do samego żeglowania może pozostawiać wiele do życzenia. Strona 14

Nie da się podać gotowego rozwiązania, a wszystkie materiały jakie można znaleźć w Internecie, czy literaturze mają zarówno wady i zalety. Jednym z godnych uwagi przykładów może być opracowany przez HO Marka Rogala system "małych sprawności" które zdobywane przez dzieci dają im gwiazdki (każda gwiazdka = 1 punkt). Za określone ilości punktów zdobywa się kolorowe guziki które następnie nosi się na mundurze jako oznaczenie zdobytych umiejętności. System ten spełnia warunki podane powyżej. Jest on realizowany metodą małych kroków. To znaczy najmniejsze sprawności można zdobyć nawet jednego dnia, a im trudniejsze sprawności tym więcej punktów można za nie zdobyć. Cele są mierzalne. Poszczególne zadania są łatwo oceniane przez kapitana z którym dana osoba pływała (Na przykład: Poprawnie i głośno odpowiada na komendy, umie trzymać kurs). Oznaczenia zdobytych punktów są widoczne. Za pomocą oznaczeń na mundurze zrealizowany jest również punkt mówiący o współzawodnictwie. Harcerze widząc u innych na mundurze kolorowe guziki sami chcą zdobyć takie same lub jeszcze lepsze. System 5 nie jest jeszcze idealny i na pewno z czasem korzystania z niego każdy odnajdzie wiele elementów, które można poprawić lub dodać. Jednak moim zdaniem stanowi świetną bazę wyjściową do urozmaicenia i usystematyzowania szkolenia żeglarskiego dla najmłodszych. Dzięki niemu możemy w łatwy sposób zachęcić zuchów i harcerzy do pogłębiania swojej wiedzy z zakresu żeglarstwa. Poniżej zamieszczono kilka przykładów "małych sprawności" które mogą się znaleźć w takim systemie zaliczeń. 5 Załącznik nr 3 szkolenie żeglarskie 733 MDH Strona 15

KLAR * Klarowanie grota Klarowanie foka Buchta (na linie z wolnym końcem i z kotwicą) Mycie pokładu ŻAGLOWIEC ** Stawianie żagli gaflowych Opuszczanie żagli gaflowych Refowanie grota Samodzielne stawianie grota STERNIK * Prawidłowo wykonuje komendy ster prawo/lewo Prawidłowo wykonuje komendy sternik ostrz/odpadaj Prawidłowo płynie na zadany kurs (płynie prosto) ŻAGLOWIEC * Przygotowanie żagli do postawienia Stawianie grota Stawianie foka Węzeł knagowy MANEWROWY *** Wykonuje zwroty przez sztag i rufę na DZcie Wykonuje podejście do boi Wykonuje prawidłowo manewr człowiek za burtą WĘZEŁEK* Potrafi zawiązać węzły: knagowy, cumowniczy, prosty, ósemkę WĘZEŁ ** Potrafi zawiązać kolejnych 10 węzłów Doskonalenie pływania przez osoby z patentem Poza osobami które na zdobywanie patentu są jeszcze za młode, oraz tymi które przygotowują się do egzaminu, pozostaje jeszcze jedna grupa osób. Te osoby które patent żeglarza jachtowego już posiadają, ale nie osiągnęły jeszcze minimum wiekowego do zdobywanie patentu jachtowego sternika morskiego. Osoby takie zasmakowały już na dobre w żeglarstwie i postanowiły kontynuować swoją drogę. Nie potrzeba dla nich, systemu nagradzania guzikami czy innymi świecidełkami. Oni swoje oznaczenie na mundurze już mają i jest nim plakietka patentu. W tym przypadku możliwych sposobów na realizację zagadnień związanych ze specjalnością również jest kilka. Pierwszym pomysłem może być umożliwienie im samodzielnej nauki. Jak wiadomo człowiek najlepiej uczy się na własnych błędach. Więc pozwólmy harcerzom te błędy popełniać. Oczywiście pod kontrolą i z zachowaniem niezbędnych wymogów bezpieczeństwa. Jednym ze sposobów żeby to osiągnąć może być wypuszczanie tych osób na samodzielne pływania. To znaczy bez instruktora na jachcie. Tak żeby sami mogli poczuć jak to jest prowadzić łódkę i odpowiadać za swoje dobre, lub złe decyzje. Ważne jest jednak żeby pamiętać że w takiej załodze musi być wyznaczony kapitan, osoba o której wiemy że w razie awaryjnej sytuacji zachowa zimną krew i będzie wiedziała co zrobić. Strona 16

Kolejnym sposobem na kontynuowanie rozwoju przez osoby już posiadające patent jest system zaliczeń wymagający od tych osób powtórzenia umiejętności wymaganych na patent żeglarza jachtowego oraz wzbogacenia się o umiejętności które do tej pory nie były wymagane. Przy czym ważne jest że wymagania takiego systemu muszą być przemyślane i dawać możliwość zdobycia przez kursantów zdolności które będą im przydatne a dodatkowo dawały im satysfakcję z faktu że potrafią więcej niż określają to wymogi na patent. Przykładowa karta zaliczeń: Manewr Podejście do boi Odejście od boi Podejście do kei Odejście od kei Manewr "człowiek za burtą" (metoda półwiatrowa) Manewr "człowiek za burtą" (manewr monachijski) Kontrolowane wywrócenie i postawienie jachtu Stanięcie w dryf Pływanie wstecz Podpis instruktora W taki sam sposób można zachęcić harcerzy do nauki nowych węzłów, poszerzając listę węzłów wymaganych na patent o nowe, bardziej wymagające, których znajomością będą mogli się chwalić. Oczywistym jest że pływając samodzielnie harcerze nie są w stanie sami zdobyć wszystkich tych umiejętności dlatego ważne jest by w ramach realizacji przez nich specjalności wodnej schodził z nimi na wodę instruktor który taką wiedzą może im przekazać. Poza rozwojem żeglarskim specjalność wodna sięga też trochę dalej. Pojawia się również możliwość zdobycia uprawnień motorowodnych. Są one ciekawym dopełnieniem działań specjalnościowych i pozwalają pokazać jak szeroką dziedziną są sporty wodne. Strona 17

Załączniki Załącznik 1 Zasady powoływania i działania środowisk specjalnościowych Gdańskiej Chorągwi ZHP 1. Za rozwój, wspieranie i nadzór nad pracą harcerskich specjalności na terenie Gdańskiej Chorągwi ZHP odpowiada szef Wydziału Specjalności powołany rozkazem Komendanta Chorągwi. W Wydziale Specjalności powoływane są inspektoraty poszczególnych specjalności odpowiadające za pracę danej specjalności. 2. W hufcu, gdzie działają Drużyny Specjalnościowe, komendant hufca może powołać zespół drużyn specjalnościowych, określając szczegółowy zakres jego działań. Inspektoraty/ referaty oraz ich szefowie mogą przyjmować inne zwyczajowe nazwy [ np. sztormanat sztorman hufca (dla drużyn wodnych) naczelnik naczelnictwo poczt harcerskich (dla drużyn poczt harcerskich)] 3. Program wychowania specjalnościowego może być realizowany w: a. drużynach b. kręgach c. zastępach (w drużynach straszoharcerskich i wędrowniczych) d. klubach specjalnościowych e. w gromadach zuchowych jedynie w przypadku funkcjonowania ich w ramach szczepu specjalnościowego lub działania w obrębie funkcjonujących w hufcu referatów specjalnościowych 4. Drużyna w danym roku harcerskim może realizować tylko jedną specjalność. W przypadku drużyn straszoharcerskich i wędrowniczych poszczególne zastępy i patrole mogą zdobywać miano Zastępu (Patrolu) Specjalnościowego każdy zastęp może wtedy realizować oddzielną specjalność. 5. Drużyna otrzymuje miano drużyny specjalnościowej na dany rok harcerskiej pracy. 6. Można realizować następujące specjalności: - artystyczna, - ekologiczna, - jeździecka i kawaleryjska, - Harcerskiej Służby Granicznej, - Harcerskiej Służby Porządkowej, - Harcerskiej Służby Ruchu Drogowego, - lotnicza, - łącznościowa i Informatyczna, - obronna, - Poczt Harcerskich, - ratownicza, - pożarnicza, Strona 18

- sportowa, - turystyczno krajoznawcza, - wodna i żeglarska, - historyczno rekonstrukcyjna. Specjalizacja w innej dziedzinie, nie ujętej w powyższym wykazie, jest możliwa po uzyskaniu akceptacji programu specjalnościowego przez Wydział Specjalności GK ZHP. 7. Sposób przyznawania miana specjalnościowego drużynie: a. Miano drużyny specjalnościowej przyznaje drużynie komendant hufca. [w rozkazie komendanta hufca] Komendant przed przyznaniem takiego miana może zasięgnąć opinii właściwego dla danej specjalności Inspektoratu lub Chorągwianego Wydziału Specjalności. W wyjątkowych wypadkach, gdy drużynowym drużyny specjalnościowej jest komendant hufca informacja o nadaniu miana specjalności zamieszczana jest w rozkazie Komendanta Chorągwi. b. Zastępowi/patrolowi miano specjalnościowego, po zachowaniu procedury i otrzymaniu akceptacji komendanta Hufca, przyznaje w rozkazie drużynowy. c. Komendant Hufca informuje Wydział Specjalności o wszystkich nadaniach i cofnięciach mian specjalnościowych. Dane te przekazuje e-mailem do sekretariatu Komendy Chorągwi w terminie do końca miesiąca, w którym został wydany rozkaz cofnięcia specjalności. Wydział Specjalności prowadzi rejestr środowisk specjalnościowych Gdańskiej Chorągwi ZHP 8. Wymagania stawiane drużynie specjalnościowej: a. Drużynowym drużyny specjalnościowej powinien być instruktor ZHP lub członek ZHP z otwartą próbą na stopień przewodnika, posiadający wiedzę i umiejętności z danej specjalności, udokumentowane ukończeniem kursu specjalistycznego lub uprawnieniem państwowym. W przypadku, kiedy drużynowy nie posiada takich kwalifikacji, w drużynie powinien być specjalista danej specjalności - szef wyszkolenia specjalnościowego. Taka osoba może nie być członkiem ZHP, musi być zaakceptowana przez komendanta Hufca. Komendant hufca na piśmie powinien określić zakres obowiązków takiej osoby; ważne jest, by znalazł się w nim zapis o przestrzeganiu zasad Prawa Harcerskiego w czasie prowadzenia przez taką osobę zajęć. Jeżeli w Hufcu został powołany Inspektorat danej specjalności, a drużynowy nie ma odpowiednich uprawnień obowiązki instruktora wyszkolenia specjalnościowego może pełnić osoba pracująca w Inspektoracie i mająca odpowiednie uprawnienia. (np. przy istnieniu w hufcu sztormanatu kierownikiem wyszkolenia żeglarskiego dla wszystkich drużyn wodnych hufca może być sztorman hufca lub inny instruktor harcerski pracujący w sztormanacie i mający uprawnienia do państwowe do prowadzenia szkolenia i nadzoru nad pływaniami; instruktor działający w referacie specjalnościowym odpowiedzialny za prowadzenia zajęć linowych takie zajęcia może realizować dla wszystkich zainteresowanych drużyn hufca) Strona 19

b. Harcerska drużyna specjalnościowa dba o wymianę doświadczeń z innymi jednostkami, uczestnicząc w zlotach, turniejach, harcach i grach oraz w pracach referatów i inspektoratów swojej specjalności. Umożliwia poprzez swoje działanie rozwój zainteresowań i umiejętności specjalnościowych swoich członków. c. Drużyna składa Komendantowi Hufca w terminie do końca września każdego roku raport (w formie przyjętej przez dany Hufiec) z realizacji programu oraz plan pracy na rok następny. Komendant Hufca każdorazowo może poprosić o opinię w kwestii działania drużyny, złożonego sprawozdania i planu pracy właściwego inspektoratu. W planie pracy drużyna powinna uwzględnić tzw. minima specjalnościowe. Minima są zamieszczone na stronie www.specjalności.zhp.pl 9. W przypadku negatywnej oceny pracy drużyna traci miano drużyny specjalnościowej, przysługuje jej także możliwość realizacji programu naprawczego uzgodnionego z inspektoratem lub Chorągwianym Wydziałem Specjalności [bez utraty tytułu]; może się też od takiej decyzji odwołać do Komendanta Chorągwi. 10. Komendant Chorągwi ma prawo powołać Harcerski Klub. Powołanie następuje na wniosek co najmniej 6 instruktorów, wędrowników, członków starszyzny harcerskiej lub członków wspierających ZHP. Członkami Klubu mogą być: instruktorzy, członkowie starszyzny harcerskiej i członkowie wspierający ZHP, zuchy, harcerze, harcerze starsi i wędrownicy, którzy nie mogą rozwijać swoich zainteresowań w macierzystych drużynach, którzy jednak pozostają w nich z podstawowym przydziałem służbowym. Klub może prowadzić działalność na rzecz dzieci i młodzieży niezrzeszonej w ZHP. Osoby niezrzeszone w ZHP nie mogą być członkami Klubu. Jeżeli działania klubu mają zasięg lokalny właściwy dla danego hufca, klub po zachowaniu procedury powołuje w swoim rozkazie Komendant Hufca 11. Harcerska drużyna specjalnościowa ma prawo do noszenia emblematów specjalności, lub elementów umundurowania właściwego dla danej specjalności. Załącznik 2 LATAJĄCY HOLENDER 1. Spotkaliśmy się z dzielną osobą, która opowiedziała nam o swoich przygodach. 2. Zorganizowaliśmy śpiewanki, w czasie których uczyliśmy się żeglarskich piosenek. 3. Wykonaliśmy grę planszową po trzech oceanach i wraz z kapitanem Hendrikiem Van der Deckenem przepłynęliśmy bezpiecznie całą trasę. 4. Przygotowaliśmy przedstawienie pt. Latający Holender, na którym pokazaliśmy żeglarskie przesądy. Zaprosiliśmy na nie rodziców. 5. Wykonaliśmy listę rzeczy potrzebnych na daleki rejs. 6. Poznaliśmy żeglarskie tradycje. 7. W czasie zbiórki poszliśmy na basen. 8. Zbudowaliśmy własny żaglowiec Latający holender, poznaliśmy nazwy poszczególnych części jego budowy. 9. Przygotowaliśmy się do dalekiej morskiej podróży i poznaliśmy przydatne węzły. 10. Stworzyliśmy kodeks żeglarza, którego przestrzegaliśmy w czasie zdobywania sprawności. Strona 20

11. Poznaliśmy zagrożenia pogodowe w czasie dalekich rejsów i nauczyliśmy się jak je przewidzieć. Podpowiedzi dla drużynowego Sprawność Latający holender ma na celu zainteresować zuchy żeglarstwem i podróżami. Mogą ją zdobywać nie tylko zuchy mieszkające na wybrzeżu taka lokalizacja może pomóc uatrakcyjnić sprawność np. wycieczką do portu czy zwiedzaniem żaglowca, ale dzieci mieszkające bez dostępu do morza również można zaciekawić tym sportem oraz rozwijać wyobraźnię podczas samodzielnego tworzenia przestrzeni budowania żaglowca czy portu. Sprawność ta uczy dzieci takich postaw jak odwaga czy poświęcenie, które są niezbędne w dalekich, morskich podróżach. Uczy ich również wytrwałości w realizacji swoich marzeń. Latającego holendra można zdobywać przez cały rok. Jest to doskonała okazja, aby zuchy w czasie morskiej przygody podczas zdobywania sprawności poznały prawo zucha oraz złożyły obietnicę zuchową. Dla drużyn o specjalności wodnej może być świetnym przygotowaniem do kolonii zuchowej i codziennych pływań na żaglówkach. Bibliografia - Legenda Latający Holender - Podręcznik etykiety żeglarskiej Jacek Czajewski Strona 21

Załącznik 3 Szkolenie żeglarskie 733 MDH Zasady zdobywania żeglarskich poziomów wtajemniczenia 1) Odznaka za * jest warta 1 punkt, za ** - 2 punkty, za *** - 3 punkty. 2) Kolejne poziomy wtajemniczenia to: I. biały za 3 punkty II. fioletowy za 6 punktów III. zielony za 9 punktów IV. biało-fioletowy za 12 punktów V. biało-zielony za 15 punktów VI. fioletowo-zielony za 18 punktów 3) Zdobywanie kolejnych odznak i osiąganie kolejnych poziomów wtajemniczenia należy zgłaszać czym prędzej KWŻ-owi. 4) Aby uzyskać żeglarski stopień Wioślarza należy zdobyć wszystkie odznaki za jedną *. Szkolenie żeglarskie 733 MDH KLAR * Klarowanie grota Klarowanie foka Buchta (na linie z wolnym końcem i z kotwicą) Mycie pokładu Wybieranie wody z Omegi KLAR ** Klar bosmański Zarządzanie klarem Klar bezana na DZ ŻAGLOWIEC * Przygotowanie grota do postawienia Przygotowanie foka do postawienia Stawianie grota jako osoba przy fale Stawianie grota jako osoba wprowadzająca liklinę do lik szpary Stawianie foka Węzeł knag owy Węzeł rożkowy Węzeł ratowniczy w ręku Opuszczanie grota Opuszczanie foka Pompowanie ŻAGLOWIEC ** Stawianie żagli gaflowych Opuszczanie żagli gaflowych Refowanie grota Samodzielne stawianie grota ŻAGLOWIEC *** Samodzielne stawianie i zrzucanie żagli gaflowych STERNIK * Prawidłowo wykonuje komendy ster prawo/lewo Prawidłowo wykonuje komendy sternik ostrz/odpadaj Prawidłowo wykonuje komendy ster zero, sternik tak trzymaj Prawidłowo płynie na zadany kurs (płynie prosto) STERNIK ** Sterowanie jachtem płynącym na pagajach do przodu i do tyłu Wykonywanie zadań STERNIK * na DZcie SZOTMEN * Prawidłowo reaguje na komendy wybieraj, wybierz, luz, luzuj Umie obsługiwać szoty przy zwrotach Wie dlaczego przy zwrocie przez rufę przeciągamy foka zamiast go wyluzować i wybrać na drugim halsie SZOTMEN ** Samodzielnie dostosowuje naprężenie szotów foka i grota do kursu i siły wiatru Wykonuje zadania SZOTMEN * na grocie CUMOWNIK * Strona 22

Węzeł knagowy Węzeł cumowniczy żeglarski Umie prawidłowo umocować cumę (końcówka lądzie, reszta liny na pokładzie) Umie przygotować cumę do rzucenia i prawidłowo podaje ją na ląd Umie założyć cumę na biegowo, luzować ją i wybierać CUMOWNIK ** Umie prawidłowo zacumować jacht z zastosowaniem cum, szpringów i odbijaczy Umie prawidłowo zacumować jacht przy użyciu boi lub kotwicy PRZYGOTOWYWACZ ** Przygotuje jacht do wypłynięcia (żagle, liny, koło, pagaje, sprawdzenie olinowania stałego, ew. wybranie wody) Pilnuje prawidłowego ubrania i ukamizelkowania załogi MANEWROWY * Prawidłowo ostrzy i odpada, wydając komendy na żagle Przeprowadza zwrot przez sztag, wydając komendy na żagle Przeprowadza zwrot przez rufę, wydając komendy na żagle MANEWROWY ** Potrafi dopłynąć do wyznaczonego punktu, znajdującego się w pewnej odległości pod wiatr Wykonuje cyrkulację wokół boi Wykonuje ósemkę sztagową Wykonuje ósemkę rufową MANEWROWY *** Wykonuje zwroty przez sztag i rufę na DZcie Wykonuje podejście do boi Wykonuje prawidłowo manewr człowiek za burtą WĘZEŁEK* Zna: knag owy, cumowniczy, prosty, ósemkę WĘZEŁ ** Zna kolejnych 10 węzłów Strona 23