ACP-EU JOINT PARLIAMENTARY ASSEMBLY ASSEMBLEE PARLEMENTAIRE PARITAIRE ACP-UE Komisja ds. Politycznych 07.02.2017 PROJEKT SPRAWOZDANIA w sprawie w sprawie finansowania partii politycznych w państwach AKP i UE Komisja ds. Politycznych Sprawozdawcy: Worlea Saywah Dunnah (Liberia) Cécile Kashetu Kyenge CZĘŚĆ B: UZASADNIENIE DR\1116686.docx AP102.286v02-00
1. Wprowadzenie Partie polityczne są kluczowym aspektem demokracji. W istocie są one mechanizmem reprezentacji i odgrywają ważną rolę pod względem zaangażowania społeczeństwa obywatelskiego i demokratycznej kontroli nad polityką. Co ważne, aby spełniać te role partie polityczne wymagają znacznych funduszy w celu wspierania kandydatów i przemyślanych inicjatyw politycznych. Poza tym, kwestia finansowania partii politycznych nie ogranicza się do kosztu rywalizacji w wyborach. Nieskuteczne lub niewystarczające metody nadzoru często prowadzą do nielegalnego finansowania, przechwytywania władzy politycznej i zasiedziałych rządów, co służy jedynie destabilizacji demokracji, delegitymizacji rządów sprawujących władzę i osłabieniu partii opozycyjnych. Jak powiedział Kofi Annan, źle uregulowane finansowanie polityczne może zmniejszyć równość polityczną, stworzyć zorganizowanym grupom przestępczym możliwości kupowania wpływów politycznych i podważyć zaufanie publiczne do wyborów 1. Jak stwierdzono w raporcie OECD z 2016 r. rosnąca koncentracja zasobów ekonomicznych w rękach niewielu ludzi stwarza poważne zagrożenie dla systemów ekonomicznych i politycznych. Konsekwencje takiego wykluczenia i nieuczciwości w finansach często prowadzą do przyjęcia niewłaściwej polityki lub polityki sprzecznej z interesem publicznym, nie dopuszczając do wzrostu sprzyjającego włączeniu społecznemu i obniżając zaufanie do rządu. Kilka wyborczych misji obserwacyjnych UE było świadkiem różnic w możliwościach finansowych partii politycznych i zgłaszało takie różnice. Posiadanie środków finansowych przez partie polityczne jest niezbędne dla zapewnienia demokratycznej zmiany, a zatem wyzwaniem dla wielu krajów jest wdrożenie trwałych podstaw finansowych dla funkcjonowania partii. Aby zachęcić do zgodnego z prawem finansowania partii niezbędne są skuteczne instrumenty w zakresie przejrzystości i odpowiedzialności. 2. Źródła finansowania partii politycznych Możliwa definicja finansowania partii politycznych odnosi się do finansowania bieżącej działalności partii politycznych i kampanii wyborczych. Ponadto fundusze partii politycznych pochodzą ze źródeł zarówno publicznych, jak i prywatnych. Choć nie ma jednolitych lub globalnych standardów gromadzenia kapitału, fundusze często pochodzą z podobnych źródeł, począwszy od darowizn członków, a skończywszy na wpłatach na kampanię. W przypadku wielu demokracji podstawowym źródłem finansowania partii są opłaty i obciążenia wynikające z członkostwa oraz obowiązkowe wpłaty przez osoby pełniące funkcje partyjne, organizowane przez partie wydarzenia połączone ze zbiórką pieniędzy, składki członków partii i wpływy od przedsiębiorstw należących do partii. 1 Annan K. Przedmowa do Funding of Political Parties and Election Campaigns ( Finansowanie partii politycznych i kampanii wyborczych ), IDEA, 2014. AP102.286v02-00 2/6 DR\1116686.docx
Jednak ponieważ w całej Europie maleje przynależność do partii, a w wielu państwach AKP nigdy nie była ona powszechną praktyką, coraz mniej powszechne stają się też tradycyjne formy finansowania partii politycznych. W państwach AKP zacofanie gospodarcze i ograniczone zasoby, a przy tym potrzeby rozwojowe oznaczają, że finansowanie ze środków publicznych jest minimalne i nie wystarcza na utrzymanie partii politycznych. Poza wysokim bezrobociem przekłada się to na ograniczone możliwości wnoszenia opłat członkowskich na finansowanie działalności partii politycznych. Finansowanie partii politycznych jest ściśle ograniczone do opłat członkowskich, obowiązkowych wpłat od członków partii wybranych na kierownicze stanowiska państwowe i darowizn od obywateli. 3. Pilne wyzwania i problemy Głównym wyzwaniem jest obecnie znalezienie sposobu umożliwienia partiom politycznym gromadzenia środków finansowych, których potrzebują, aby w pełni odgrywać swoją rolę w demokracji. Dotyczy to ich możliwości dotarcia do ludzi, przekazywania swoich pomysłów, spełniania wymagań kampanii politycznych i mobilizowania ludzi do głosowania. Kolejnym ważnym wyzwaniem jest zwalczanie nielegalnych praktyk w zakresie finansowania partii politycznych. Według OECD obecne praktyki finansowania prywatnego i subwencji publicznych wymagają szczególnej uwagi w celu zapewnienia równych szans dla wszystkich demokratycznych podmiotów. Ponadto oprócz rosnących kosztów udziału w wyborach szybkie tempo globalizacji dodatkowo skomplikowało finansowanie partii politycznych. Ponieważ liczne międzynarodowe firmy są silnie zintegrowane i mają swoje udziały w krajowym środowisku biznesowym wielu krajów, mają one motywację do wpływania na wyniki krajowych wyborów. Aby rozwiązać ten problem, OECD uważa, że partie polityczne muszą ujawnić pełną listę swoich darczyńców, zarówno krajowych, jak i zagranicznych, a przepisy prawne powinny przewidywać zakaz lub limit wpłat składek zagranicznych. Kolejną przeszkodą w wielu krajach jest niezależne monitorowanie finansowania partii politycznych. I wreszcie nadal pozostaje wyzwaniem niedostateczna reprezentacja kobiet w życiu politycznym. Mnogość złożonych czynników utrudnia uczestnictwo i przewodnictwo kobiet na równi z ich kolegami. Jednym z takich czynników jest dostęp do środków finansowych niezbędnych dla skutecznego uczestnictwa w procesach wyborczych w charakterze kandydatów. Powiązanie finansowania publicznego z wymogami równouprawnienia płci mogłoby zachęcić partie do zajęcia się sprawą politycznego upodmiotowienia kobiet. Kluczowym wyzwaniem w państwach AKP pozostaje brak możliwości państw członkowskich do subsydiowania partii politycznych; w niektórych krajach istnieje również zakaz darowizn korporacyjnych na rzecz partii politycznych. W ubogiej gospodarce borykającej się z problemami, gdzie ubóstwo jest wszechobecne i powszechne i gdzie DR\1116686.docx 3/6 AP102.286v02-00
skromne zasoby państwowe nie mogą zaspokoić ogromnych potrzeb rozwojowych związanych ze szkołami, szpitalami, drogami itp., partie polityczne podlegają poważnym ograniczeniom i są bardzo podatne na nielegalne pozyskiwanie funduszy. 4. Regulacja i nadzór W państwach UE i AKP nie ma jednego jednolitego systemu gromadzenia funduszy przez partie polityczne. Ponadto istnieją odmienne mechanizmy i regulacje w dziedzinie nadzoru, które pozwalają na monitorowanie gromadzenia kapitału przez partie. Takie regulacje są integralną częścią monitorowania finansowania partii politycznych i mogą obejmować zezwolenia lub zakazy dotyczące darowizn z różnych źródeł, limity wydatków oraz zasady finansowania publicznego. Przepisy dotyczące finansowania partii politycznych i wykorzystania środków otrzymanych od organów państwowych lub korporacyjnych mają zasadnicze znaczenie dla zapobiegania korupcji, nadużyciom i korzystaniu z nielegalnych środków. Dodatkowo przewidują one skuteczne egzekwowanie zasad i ustanawiają sankcje dla tych, którzy je naruszają. Jednakże, jak wykazano, samo wydawanie przepisów nie wystarcza do walki z nielegalnymi praktykami finansowania. Według Międzynarodowego Instytutu na rzecz Demokracji i Wspierania Wyborów (IDEA) to nie przepisy zniechęcają do nadużyć, ale sposób, w jaki są one egzekwowane. IDEA pokazuje, jak niektóre partie polityczne, zwłaszcza partie rządzące, często łamią przepisy całkowicie bezkarnie, a niektóre przepisy są zawłaszczane i wykorzystywane jako narzędzia karania partii, które sprzeciwiają się zasiedziałemu reżimowi. IDEA stwierdza również, że w większości państw AKP istnieje przynajmniej jakiś formalny wymóg sprawozdawczości, obowiązujący partie polityczne i kandydatów w wyborach. 5. Finansowanie partii politycznych w UE W celu promowania sprawiedliwego i konkurencyjnego systemu państwa członkowskie UE wykorzystują różne ramy prawne dla zapewnienia równych szans podmiotom politycznym. Nie ma jednolitych uregulowań finansowania partii politycznych w UE. Ostatnio w wielu państwach członkowskich UE położono nacisk na sprzyjanie przejrzystości, odpowiedzialności oraz na promowanie proporcjonalnych wydatków. Niemniej pomimo tej dynamiki regulacyjnej nielegalne praktyki finansowania partii politycznych utrzymują się. Położono większy nacisk na koordynowanie zharmonizowanego podejścia do zwalczania nielegalnych praktyk finansowania działalności politycznej. Ustawodawstwo stało się bardziej konkretne, skonsolidowane i wszechstronne. Obejmuje to rozszerzenie zasad regulujących mechanizmy odpowiedzialności publicznej, ujawniania prywatnych darowizn i wymogi dotyczące przejrzystości. AP102.286v02-00 4/6 DR\1116686.docx
6. Finansowanie partii politycznych w państwach AKP W sytuacji, gdy systemy wielopartyjne istnieją mniej niż dziesięć lat, a rządy stoją przed coraz większymi wyzwaniami na całym kontynencie, niektóre systemy polityczne są wciąż kruche. W wielu krajach korupcja polityczna dodatkowo podważa te słabe systemy, nadwyręża zaufanie obywateli i zagraża stabilności politycznej. Choć rośnie świadomość problemów związanych z finansowaniem partii w państwach AKP, nie pojawiły się jeszcze w pełni dopracowane rozwiązania. Większość partii jest poważnie ograniczana przez niedostatek subsydiów państwowych i brak prywatnych darowizn. Muszą uciekać się do zastawu lub sprzedaży osobistego majątku w celu pozyskania funduszy na kampanie. Podejście obejmujące nałożenie obowiązku prawnego zbierania składek, ograniczeń prawnych na wydatki, wymogów sprawozdawczych w odniesieniu do pozyskiwania funduszy i wydatków na kampanie oraz publicznego finansowania partii okazało się nieskuteczne, ponieważ partie polityczne w wielu państwach AKP mają niewystarczające możliwości przestrzegania takich przepisów. Dlatego debaty i inicjatywy dotyczące finansowania działalności politycznej powinny wziąć pod uwagę inne parametry, które mogą wzmocnić pozycję partii, umożliwiając im legalne pozyskiwanie i wykorzystywanie środków w celu uzyskania zdolności do pełnego uczestnictwa w systemie demokratycznym. 7. Zalecenia a. Wszystkie rządy państw UE i AKP muszą zapewnić, by środowisko polityczne, które promują w swoich krajach, było korzystne dla wszystkich partii politycznych, tak aby uzyskały one zdolność do gromadzenia funduszy. b. Partie polityczne muszą zapewnić, by wszystkie krajowe i zagraniczne źródła środków, począwszy od dużych indywidualnych darowizn, a skończywszy na opłatach członkowskich, były podawane do wiadomości publicznej w celu zapewnienia pełnej przejrzystości. c. Uregulowania mające na celu zwalczanie nielegalnego finansowania partii politycznych wymagają rygorystycznych zasad i kar, które będą rutynowo egzekwowane. Jedynym organem odpowiedzialnym za nakładanie sankcji powinna być rada ds. nadzoru, która będzie uprawniona do monitorowania tych przepisów i będzie niezależna od rządu. d. Pewną rolę w monitorowaniu finansowania partii politycznych powinny odgrywać takie podmioty jak obrońcy demokracji i organizacje społeczeństwa obywatelskiego, ponieważ podmioty te mogą być lepiej zorientowane w najlepszych praktykach w celu ich upowszechnienia, a także potępiania wszelkich nielegalnych praktyk. e. Wszystkie rządy powinny oddzielić środki instytucjonalne od środków partii rządzącej, w celu zachowania neutralności instytucji i promowania prawdziwego środowiska konkurencji między partiami politycznymi. DR\1116686.docx 5/6 AP102.286v02-00
f. Wszystkie rządy powinny zapewnić wolną scenę polityczną bez zastraszania opozycyjnych partii politycznych, w celu umożliwienia im ukonstytuowania się i zdobycia możliwości pozyskiwania funduszy. Ostatecznym celem prawidłowego finansowania jest umożliwienie prawdziwej i znaczącej konkurencji między partiami politycznymi w celu wspierania demokracji. g. W ramach swojej współpracy państwa UE i AKP powinny określać wytyczne dotyczące finansowania partii politycznych w przejrzysty sposób, ponieważ tylko silne i kompetentne partie zapewnią dobre rządy w swoich krajach. AP102.286v02-00 6/6 DR\1116686.docx