Waldemar Krawczyk Anna Modrzejewska Zbigniew Parafiński

Waldemar Krawczyk Anna Modrzejewska Zbigniew Parafiński MODEL EDUKACYJNY PRACY W POLICJI UWZGLĘDNIAJĄCY MOŻLIWOŚĆ GODZENIA ŻYCIA RODZINNEGO I ZAWODOWEGO Warszawa 2010

SPIS TREŚCI WSTĘP...3 ROZDZIAŁ I. POLITYKA RÓWNOŚCI PŁCI...6 1.1. Wspólnotowe akty prawne... 6 1.2. Obowiązujące ustawodawstwo polskie... 9 1.3. Polityka równości płci w Policji... 11 ROZDZIAŁ II. WARUNKI I SPECYFIKA PEŁNIENIA SŁUŻBY W POLICJI...18 2.1 Stosunek służbowy funkcjonariuszek i funkcjonariuszy Policji... 18 2.2 Przebieg służby... 25 2.3 Psychologiczne aspekty służby... 38 2.4 Kondycja zawodowa oraz finansowa policjantek i policjantów... 50 2.5. Reprezentacja kobiet w Policji... 54 ROZDZIAŁ III. PRAKTYCZNE ASPEKTY GODZENIA ŻYCIA ZAWODOWEGO I RODZINNEGO PRZEZ POLICJANTKI I POLICJANTÓW KOMENDY STOŁECZNEJ POLICJI...56 3.1. Teoretyczne uwarunkowania przedmiotu badań... 56 3.2. Analiza uzyskanych wyników... 59 3.3. Spostrzeżenia praktyczne z badań... 64 3.4. Mapa potrzeb godzenia życia rodzinnego i zawodowego w policji... 65 ROZDZIAŁ IV. MODEL EDUKACYJNY PRACY W POLICJI UWZGLĘDNIAJĄCEGO MOŻLIWOŚĆ GODZENIA ŻYCIA RODZINNEGO I ZAWODOWEGO...71 4.1. Założenia modelu edukacyjnego pracy w policji... 71 4.2. Weryfikacja założeń modelu edukacyjnego pracy w policji... 79 4.3. Praktyczne zastosowanie modelu edukacyjnego pracy w policji... 82 ZAŁĄCZNIKI:...100 I. Akty prawne... 100 II. Bibliografia... 103 III. Dokumenty Unii Europejskiej... 105 IV. Raporty, Przewodniki... 106 2

WSTĘP Problem równości płci od lat jest jednym z priorytetów Unii Europejskiej. Znajduje on najpełniejsze rozwinięcie prawne w systemie prawa wspólnotowego. Jednym z podstawowych dokumentów jest Traktat Amsterdamski z 1997 roku, który podnosi równe traktowanie kobiet i mężczyzn do rangi naczelnych celów Wspólnoty Europejskiej. Zgodnie z opinią Komisji Europejskiej, zwalczanie nierówności płci, która nadal utrzymuje się we wszystkich sferach życia społecznego jest zadaniem długoterminowym. Obejmuje ono zarówno zmiany strukturalne jak i zmiany zachowania oraz ponowne zdefiniowanie ról kobiet i mężczyzn. Polska jako kraj członkowski Unii Europejskiej zobowiązana jest do realizacji unijnych zaleceń równościowych. Jednak podejmowane działania na poziomie legislacyjnym, instytucjonalnym i praktycznym są niezwykle powolne. Pełnowartościowy udział kobiet w życiu społecznym, a w szczególności na rynku pracy jest niedostateczny. Niewykorzystany potencjał zawodowy kobiet ściśle łączy się z tradycyjnym postrzeganiem ról kobiet i mężczyzn. Obowiązki domowe, powszechnie przypisane głównie kobiecie kształtują jej niekorzystną sytuację na rynku pracy i stają się barierą w rozwoju zawodowym. Dodatkowo problem godzenia przez kobiety życia zawodowego z rodzinnym jest przez decyzyjne ośrodki władzy pomijany a rozwiązania systemowe jak rozwój placówek opiekuńczowychowawczych dla dzieci czy zapewnienie opieki nad osobami zależnymi niedostateczne. Jednym z niewielu działań na rzecz partnerskiego modelu rodziny jest możliwość korzystania przez mężczyzn z urlopów wychowawczych i ojcowskich. 3

Pierwszym w Polsce narzędziem analizującym i monitorującym miejsca pracy w zakresie równości szans kobiet i mężczyzn jest innowacyjny projekt dotyczący wdrażania strategii równych szans i zarządzania różnorodnością - Gender Index. 1 Wskaźnik rozpatruje miejsca pracy w 7 obszarach: rekrutacji, dostępu do szkoleń, dostępu do awansów, wynagrodzenia, możliwość łączenia życia zawodowego z rodzinnym, ochroną przed molestowaniem seksualnym i mobbingiem oraz ochroną przed zwolnieniami. W głównych działaniach Gender Index (modele szkoleniowe, konkurs Firma Równych Szans) wzięło udział około 300 organizacji z sektora publicznego i prywatnego. Wprowadzane w tych organizacjach tzw. dobre praktyki wskazują na kierunek zmian, które dokonują się na polskim rynku pracy, jednak na tle skromnych osiągnięć w sprawie wyrównywania szans kobiet i mężczyzn oraz marginalizowania zasady gender mainsteaming w Polsce, liczba ta stanowi niewielki odsetek wśród polskich firm i instytucji. Brak rzeczywistego zainteresowania problematyką równościową dotyczy również Policji, która dodatkowo jest formacją tradycyjnie uznaną za męską. Pomimo zaleceń i dyrektyw unijnych dotyczących wyrównywania szans kobiet i mężczyzn na krajowych rynkach pracy, w polskiej Policji nie podjęto jak dotąd kompleksowych działań w obszarach wymienionych w Gender Index. Sytuacja kobiet jest w niej słabo rozpoznana, zaś informacje na ich temat w organizacji fragmentaryczne i nie usystematyzowane. Najczęściej są to podstawowe dane statystyczne, jak również publikacje w prasie i periodykach resortowych. 2 Nie omówiony jest obszar dotyczący realnej kondycji kobiet i mężczyzn pod kątem równości płci. Brak jest badań i analiz dotyczących kultury organizacji w aspekcie 1 Projekt wyróżniony przez Komisję Europejską, realizowany przy udziale Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach Inicjatywy Wspólnotowej EQUAL przez Partnerstwo. Źródło : Zamiast parytetów- Gender Index Kancelaria Prezesa Rady Ministrów Biuro Pełnomocnika Rządu ds. równego traktowania Informacja prasowa 13 sierpnia 2009. 2 Spis wybranych publikacji prasowych i resortowych zamieszczony w bibliografii. 4

istnienia stereotypów dotyczących ról społecznych, w tym zawodowych i rodzinnych kobiet i mężczyzn, barier dotyczących równych szans w rozwoju zawodowym, godzenia życia zawodowego z rodzinnym. Niniejsze założenia są kolejnym etapem programu pilotażowego Zarządu Wojewódzkiego /Komendy Stołecznej Policji/ Równość szans w Policji dotyczącego godzenia życia zawodowego i rodzinnego wśród funkcjonariuszek i funkcjonariuszy Komendy Stołecznej Policji w ramach unijnego projektu Program Operacyjny Kapitał Ludzki współfinansowanego przez Europejski Fundusz Społeczny. Będą one służyć do opracowania ostatecznego modelu pracy w Policji, uwzględniającego możliwość godzenia życia rodzinnego i zawodowego. Założenia modelu składają się z czterech części oraz załączników. Pierwsza z nich zawiera krótką charakterystykę wspólnotowych oraz polskich aktów prawnych w zakresie prowadzonej polityki równościowej. Ukazano także nieliczne działania podejmowane przez kierownictwo Policji na rzecz równości płci w organizacji. Druga część przedstawia sytuację kobiet w Policji w świetle obowiązującej pragmatyki służbowej policjantów. Poruszono w niej kwestię stosunku służbowego, przebiegu służby, praw i obowiązków policjantów a także psychologiczne aspekty służby, w tym zjawiska stresu, wypalenia zawodowego i samobójstw występującym wśród policjantów i policjantek. Przedstawiono ponadto kondycję zawodową i materialną osób służących w Policji. W części trzeciej zaprezentowano teoretyczne uwarunkowania przedmiotu badań oraz wyniki badań ankietowych przeprowadzonych wśród policjantek i policjantów Komendy Stołecznej Policji odnoszących się do problematyki godzenia życia rodzinnego i zawodowego. Część czwarta przedstawia zaproponowane przez ekspertów projektu praktyczne założenia modelu edukacyjnego pracy w policji. W załącznikach zawarto akty prawne, bibliografię oraz dokumenty Unii Europejskiej a także raporty i przewodniki. 5

Rozdział I. POLITYKA RÓWNOŚCI PŁCI 1.1. Wspólnotowe akty prawne Prawo wspólnotowe zobowiązuje Polskę do respektowania i wprowadzania przepisów dotyczących równego statusu kobiet i mężczyzn. Obejmują one wszystkie dziedziny życia społecznego a zatem i obszary związane z aktywnością zawodową kobiet m.in. pośrednio służbę w Policji. Równościowe dokumenty prawne posiadają zróżnicowane znaczenie. Najważniejsze dokumenty wiążące prawnie w dziedzinie zatrudnienia zawarte są w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską (TWE) oraz dyrektywach równościowych wydanych na ich podstawie (prawo pierwotne oraz prawo wtórne). Na równościowy dorobek prawny składa się orzecznictwo Europejskiego Trybunału Sprawiedliwości. Istnieją też akty formalnie prawnie nie egzekwowalne, mające istotne znaczenie polityczne jak np. Karta Praw Podstawowych. Zmiany wprowadzone przez Traktat amsterdamski w 1997 roku akcentowały wagę problemu równości kobiet i mężczyzn. Zgodnie z art. 3 ust. 2 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską (TWE) wprowadza się zasadę tzw. gender mainstreaming, która nakłada obowiązek patrzenia na wszelkie działania i polityki 6

prowadzone przez WE oddzielnie z perspektywy każdej płci i analizowania czy w równym stopniu korzystają z nich kobiety i mężczyźni. 3 Również w dokumencie końcowym szczytu w Barcelonie w 2002 roku Rada Europejska wskazała obciążenie kobiet obowiązkami rodzinnymi i domowymi jako jeden z czynników obniżających równe szanse kobiet i mężczyzn na rynku pracy. Zalecono w nim m.in. aby państwa członkowskie zlikwidowały ograniczenia zniechęcające kobiety do uczestnictwa na rynku pracy oraz starały się, zgodnie z krajowymi wzorcami socjalnymi, zapewnić do 2010 roku opiekę przedszkolną dla 90% dzieci w wieku 3-6 lat i 30% - w wieku do lat 3. 4 Z kolei Plan działań na rzecz równości płci na lata 2006-2010 opracowany przez Komisję Wspólnot Europejskich wymienia sześć priorytetowych obszarów działań na rzecz równości płci. Są to: równa niezależność ekonomiczna kobiet i mężczyzn, pogodzenie życia prywatnego z zawodowym, równe uczestnictwo w podejmowaniu decyzji, wykorzenienie wszelkich form przemocy uwarunkowanej płcią, propagowanie równości płci w stosunkach zewnętrznych i wewnętrznych oraz polityce rozwoju. 5 Wśród dyrektyw unijnych dotyczących równego statusu kobiet i mężczyzn, mających zastosowanie do służby kobiet w Policji, godzenia życia rodzinnego z zawodowym istotne znaczenie mają w szczególności: a) dyrektywa 92/85/EWG/; o wprowadzeniu rozwiązań na rzecz poprawy zdrowia i bezpieczeństwa pracy kobiet w ciąży, w połogu i karmiących piersią oraz urlopach macierzyńskich; 3 Przewodnik dobrych praktyk. Firma Równych Szans, Gender Index, UNDP, EQUAL 2007, s.10. 4 Ibidem s. 12. 5 Komunikat Komisji Europejskiej do Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno- Społecznego oraz z Komitetu Regionów Plan działań na rzecz równości kobiet i mężczyzn 2006-2010. Bruksela 1.3.2006. 7

b) dyrektywa 96/34/WE zawierająca porozumienie ramowe w sprawie urlopu rodzicielskiego; c) dyrektywa 2006/54/WE wprowadzająca zasadę równości szans oraz równego traktowania kobiet i mężczyzn w dziedzinie zatrudnienia i pracy; Duże znaczenie dla kwestii równości szans na rynku pracy dla kobiet i mężczyzn oraz godzenia życia zawodowego z rodzinnym ma także sprawozdanie Komisji dla Rady Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno- Społecznego i Komitetu Regionów - Równość kobiet i mężczyzn rok 2010, w którym podkreśla się, że panujący kryzys gospodarczy wzbudził obawy zagrożenia osiągnięć w dziedzinie równości płci oraz - bardziej dotkliwych dla kobiet - skutków recesji na rynku pracy. Jednocześnie stworzył szansę na zmianę sytuacji, biorąc pod uwagę fakt, że równość płci jest warunkiem dla trwałego wzrostu gospodarczego, zatrudnienia, konkurencyjności i spójności społecznej. 6 Według opinii Komisji, możliwość pogodzenia życia zawodowego z rodzinnymi ma bezpośredni wpływ na zatrudnienie, pozycję kobiet na rynku pracy oraz niezależność ekonomiczną na całe życie. Jednocześnie właściwa równowaga między tymi sferami życia kobiet i mężczyzn zależy od nowoczesnej organizacji pracy, przystępnych cenowo ośrodków opieki o wysokiej jakości oraz równowagi w podziale obowiązków rodzinnych i prac domowych. W związku z powyższym zalecono: kontynuowanie i wzmocnienie wysiłków na rzecz rozwoju - dostępnych i przystępnych cenowo, oferujących wysokiej jakości usługi ośrodków opieki nad dziećmi oraz innymi osobami wymagającymi opieki; zachęcanie mężczyzn do zaangażowania się w wychowanie dzieci na równi z kobietami oraz uznawanie w miejscu pracy potrzeb pracowników obu płci w zakresie równowagi między życiem zawodowym i prywatnym; 6 Sprawozdanie Komisji dla Rady, Parlamentu Europejskiego, Europejskiego Komitetu Ekonomiczno- Społecznego i Komitetu Regionów. Równość kobiet i mężczyzn rok 2010. Bruksela 18.12.2009, s. 3. 8

pomimo dekoniunktury gospodarczej utrzymanie na dotychczasowym poziomie, środków w budżetach, przeznaczonych na usługi, opiekę i urlopy, wpływając tym samym na do stęp kobiet do rynku pracy. 7 To krótkie przedstawienie charakterystyki wybranych wspólnotowych aktów prawnych ma na celu zorientowanie w problematyce równości płci i zobrazowanie wagi jaką przywiązują instytucje Unii Europejskiej do problematyki równościowej, w tym do realizowania w praktyce zasady godzenia życia zawodowego i rodzinnego. 1.2. Obowiązujące ustawodawstwo polskie Zakaz dyskryminacji ze względu na płeć zapisany jest w Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Art. 33 pkt 1 i 2 Konstytucji RP stanowi, iż kobieta i mężczyzna w Rzeczypospolitej Polskiej mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym. Kobieta i mężczyzna mają w szczególności równe prawo do kształcenia, zatrudnienia i awansów, do jednakowego wynagradzania za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń. 8 W ustawodawstwie krajowym brak jest aktu prawnego rangi ustawowej w obszarze przeciwdziałania dyskryminacji. Wprawdzie istnieje projekt właściwej ustawy jednak od wielu miesięcy nie zostaje on skierowany do prac parlamentarnych. W ustawodawstwie polskim fundamentalne znaczenie, ze względu na równość płci, mają uregulowania skodyfikowane w kodeksie pracy. Na szczególną uwagę 7 Ibidem s. 9 8 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. /Dz. U. Nr 78, poz 483 z późn. zm./. 9

zasługuje dokonana w 2008 roku nowelizacja kodeksu pracy (Ustawa z dnia 21 listopada 2008 r. o zmianie ustawy Kodeks pracy i innych ustaw /Dz. U. z dnia 18 grudnia 2008 r./), która wprowadza do polskiego ustawodawstwa szereg rozwiązań doprecyzowujących obszar polityki równościowej. Ujęto w niej i przeformułowano definicje dyskryminacji bezpośredniej i pośredniej. Zgodnie z aktualną treścią przepisu dyskryminacja bezpośrednia ma miejsce wtedy, gdy dana osoba była, jest lub mogłaby być traktowana w porównywalnej sytuacji mniej, niż inni pracownicy. Natomiast dyskryminacja pośrednia istnieje wówczas, gdy na skutek pozornie neutralnego postanowienia, kryterium lub działania występują lub mogłyby wystąpić niekorzystne dysproporcje bądź sytuacja w zakresie m.in. zatrudnienia czy awansu wobec wszystkich lub znacznej części pracowników należącej do grupy wyróżnionych ze względu m.in. na wiek, płeć, narodowość, rasę, chyba, że postanowienie lub kryterium jest obiektywnie (art. 18.3.a kodeksu pracy). Przejawem dyskryminacji na gruncie prawa krajowego jest także działanie polegające na zachęcaniu innej osoby do naruszania zasady równego traktowania w zatrudnieniu lub nakazaniu jej naruszenia tej zasady, bądź niepożądane zachowanie, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności pracownika i stworzenie wobec niego zastraszającej wrogiej, poniżającej atmosfery (molestowanie) - art. 18.3.a kodeksu pracy. Z kolei dyskryminowaniem ze względu na płeć jest m.in. każde niepożądane zachowanie o charakterze seksualnym lub odnoszące się do płci pracownika, którego celem lub skutkiem jest naruszenie godności pracownika, w szczególności stworzenie wobec niego zastraszającej, wrogiej, poniżającej atmosfery. Na zachowanie to mogą składać się fizyczne, werbalne lub pozawerbalne elementy (molestowanie seksualne) - art. 18a kodeksu pracy. Na płaszczyźnie krajowych uregulowań prawnych naruszenia zasady równego traktowania nie stanowią działania proporcjonalne do osiągnięcia zgodnego z prawem celu różnicowania sytuacji pracownika, które polegają na (art. 18.3.b kodeksu pracy): 10

odmowie zatrudnienia pracownika z jednej lub kilku przyczyn m.in. płeć, wiek, rasa) jeżeli jest to podyktowane rodzajem pracy, warunkami jej wykonywania lub wymaganiami zawodowymi stawianymi pracownikowi; wypowiedzeniu pracownikowi warunków zatrudnienia zakresie wymiaru czasu pracy, jeżeli można to wyjaśnić przyczynami niedotyczącymi pracownika; ustalaniu warunków zatrudnienia, zwalniania, zasad wynagradzania i awansowania oraz dostępu do szkolenia w celu podnoszenia kwalifikacji zawodowych co uzasadnia odmienne traktowanie pracowników ze względu na wiek; zastosowaniu środków, które różnicują sytuację prawną pracowników w zakładzie pracy w celu ochrony rodzicielstwa, wieku lub niepełnosprawności pracownika. Niezależnie od powyższego, przepisy kodeksu pracy przewidują również uprawnienia pracowników i pracownic związane z rodzicielstwem. Jednym z nich jest wprowadzenie od 2010 roku urlopu ojcowskiego w wymiarze 7 dni roboczych oraz uregulowane wcześniej prawo ojców do urlopu wychowawczego. 1.3. Polityka równości płci w Policji Głównym zadaniem Policji jest ochrona bezpieczeństwa ludzi oraz utrzymywanie bezpieczeństwa i porządku publicznego. Udział kobiet w realizacji tego zadania jest ich konstytucyjnym prawem, gwarantującym równość płci we wszystkich dziedzinach życia społecznego oraz wyrazem wprowadzania w Polsce demokratycznych procedur równościowych i antydyskryminacyjnych. Jednak już sam fakt, iż Policja jest formacją o zdecydowanie większej liczbie zatrudnionych w niej mężczyzn wpisuje ją nie tylko w schemat segregacji poziomej na rynku pracy ale 11

i ujawnia wstępny katalog problemów związanych z równouprawnieniem płci. Są to m.in: 1. Stereotypy funkcjonujące w społeczeństwie jak i w samych strukturach Policji dotyczące zarówno tradycyjnej roli kobiet jak i ich służby. Chodzi tu m.in o przydatność kobiet w Policji i ich rozwój zawodowy oraz godzenie życia rodzinnego ze służbą. 2. Rekrutacja kobiet, szkolenia i ich warunki. 3. Kariera zawodowa, dostępność do wyższych stanowisk i korpusów. 4. Realizacja praw kobiet w związku z macierzyństwem, ochrona socjalna kobiet. 5. Uzupełnienie luk w prawodawstwie policyjnym dotyczących opieki nad dzieckiem (dotyczy zarówno kobiet jak i mężczyzn). 6. Powrót do służby po okresie urlopu wychowawczego - bariery związane z dezaktualizacją kwalifikacji zawodowych kobiet (dotyczy również mężczyzn). 7. Molestowanie seksualne kobiet. 8. Stosowanie mobbingu często jako formy dyskryminacji, w tym również ze względu na płeć. 9. Brak kultury organizacji opartej na integracji obu płci - równoważnym wnoszeniu i budowaniu przez kobiety i mężczyzn wartości i celów we wspólną przestrzeń publiczną. Prowadzona dotychczas polityka kadrowa w Policji nie odzwierciedlała perspektywy płci. Prawodawstwo policyjne nie było nowelizowane po kątem polityki równościowej oraz przeciwdziałania dyskryminacji kobiet. W jej strukturach nie ma organu opiniodawczo - doradczego ds. kobiet. Dokonując przeglądu prawa policyjnego w aspekcie godzenia życia zawodowego i rodzinnego na szczególną uwagę zasługuje art. 79 oraz art. 44 i art. 44a ustawy o Policji. Są to bowiem regulacje związane ze szczególnymi uprawnieniami przysługującymi kobiecie policjantowi oraz z warunkami zwolnienia policjantek w czasie ciąży, urlopu macierzyńskiego i wychowawczego. Poza nimi 12

szczegółowe regulacje dotyczą praw związanych z macierzyństwem są zawarte w rozporządzeniach Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 października 2001 roku w sprawie rozkładu czasu służby policjantów oraz z 2 września 2002 roku w sprawie praw i obowiązków oraz szczegółowego przebiegu służby policjantów. W obliczu zmian skierowanych na równouprawnienie płci zarówno w sytuacji zawodowej jak i rodzinnej, nowelizacji kodeksu pracy w 2008 roku oraz wprowadzenia od 2010 roku fakultatywnych urlopów ojcowskich, treść i interpretacja art. 79 ustawy budzi kontrowersje. 9 Jego dyspozycja, iż policjantowi kobiecie przysługują szczególne uprawnienia przewidziane dla pracownic według przepisów prawa pracy, jeśli przepisy niniejszej ustawy nie stanowią inaczej może być potraktowany jako dyskryminujący wobec mężczyzn. Wprawdzie zgodnie ze stanowiskiem Komendanta Głównego Policji, będącym odpowiedzią na zapytanie rzecznika praw obywatelskich w tej sprawie, art. 79 ustawy o Policji należy traktować rozszerzająco, tzn. jako odnoszący się do kobiet i mężczyzn - to w świetle ustawy nie jest to jednoznaczne. Wobec powyższego, przepisy ustawy o Policji, w tej kwestii, jako obowiązującego w Policji aktu prawnego, wymagają doprecyzowania i jasności. Chodzi po pierwsze o zapis czy uprawnienia o których mowa w art. 79 dotyczą kobiet i mężczyzn, po drugie - czy zgodnie z art. 79 funkcjonariuszy i funkcjonariuszki obowiązują przepisy resortowe czy przepisy kodeksu pracy. W tej materii szczególnie istotne są : 1) art. 178 par. 2 kodeksu pracy w myśl którego pracownika opiekującego się dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku życia nie wolno bez jego zgody zatrudniać w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, jak również delegować poza miejsce pracy; 9 Patrz: Policjant na tacierzyńskim. Miesięcznik Policja 997 /www.gazeta. Policja.pl/. 13

2) art. 187 kodeksu pracy zgodnie z którym pracownica pracująca ponad 4 godziny dziennie i karmiąca dziecko piersią ma prawo do dwóch półgodzinnych przerw, wliczanych do czasu pracy; 3) art. 186(7) par. 1 kodeksu pracy, zgodnie z którym pracownik uprawniony do urlopu wychowawczego może złożyć pracodawcy pisemny wniosek o obniżenie jego wymiaru czasu pracy do wymiaru nie niższego, niż połowa pełnego wymiaru czasu w okresie, w którym mógłby korzystać z takiego urlopu. Pracodawca jest obowiązany uwzględnić wniosek pracownika. Ważnym przepisem występującym w pragmatyce służbowej policjantów jest zapis regulujący służbę w Policji małżonków. W przypadku gdy oboje rodzice pełnią służbę w Policji, z uprawnienia do zwolnienia od zajęć służbowych z tytułu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem może korzystać jedno z nich. Przepisy stosuje się odpowiednio do opiekunów dziecka. Jedyną jak dotąd inicjatywą (poza udziałem przedstawicieli Policji w konferencjach m.in. na temat kobiet w służbach mundurowych w roku 2008) jest powołanie przez Komendanta Głównego Policji w marcu 2009 roku Pełnomocnika ds. równego statusu kobiet i mężczyzn w Policji. Jest to obowiązek realizacji przyjętej przez Polskę Dyrektywy 2002/73/WE z dnia 23 września 2002 roku w sprawie wprowadzenia w życie zasady równego traktowania kobiet i mężczyzn w zakresie dostępu do zatrudnienia, kształcenia i awansu zawodowego oraz warunków pracy oraz Konwencji ONZ ds. Eliminacji Wszelkich Form Dyskryminacji Kobiet /CEDAW/. Decyzja nr 132 Komendanta Głównego Policji z dnia 26 marca 2009 roku określa m.in. zadania i kompetencje Pełnomocnika ds. równego statusu kobiet i mężczyzn. Do zadań pełnomocnika, który współpracuje z Pełnomocnikiem Komendanta Głównego Policji ds. Ochrony Praw Człowieka należy: 1) współpraca z instytucjami międzynarodowymi i krajowymi w zakresie upowszechniania idei równego traktowania; 14

2) monitorowanie i upowszechnianie standardów i zaleceń, w tym organizacji międzynarodowych, w zakresie równego traktowania; 3) opracowywanie dla kierownictwa Komendy Głównej opinii i stanowisk dotyczących spraw związanych z równym traktowaniem; 4) promowanie w Policji działań na rzecz równego traktowania wszystkich funkcjonariuszy poprzez inspirowanie, monitorowanie, koordynowanie działań szkoleniowych oraz popularyzacyjnych i wydawniczych; 5) reprezentowanie Komendanta Głównego Policji w krajowych i międzynarodowych przedsięwzięciach, poświęconych równemu traktowaniu; 6) przedstawianie tematów z obszaru równego traktowania do realizacji w ramach doskonalenia zawodowego policjantów oraz opiniowanie programów szkoleń z tego zakresu. 10 W odróżnieniu od Pełnomocnika Komendanta Głównego Policji do spraw Ochrony Praw Człowieka, powołanego Decyzją Nr 327 Komendanta Głównego Policji z dnia 27 maja 2008 roku (Dz. Urz. KGP z dnia 30 czerwca 2008 roku) pełnomocnik Komendanta Głównego Policji ds. równego statusu kobiet i mężczyzn nie ma umocowania w terenowych jednostkach organizacyjnych Policji na poziomie wojewódzkim czy powiatowym. Nie posiada zatem sił, środków i narzędzi do rozwiązywania problemów związanych z dyskryminacją ze względu na płeć. W policji działa jedynie sieć pełnomocników ds. ochrony praw człowieka. Jest to 17 pełnomocników KWP/KSP wspomaganych przez nieetatowych Pełnomocników w szkołach Policji. 11 W celu monitorowania nieprawidłowości występujących w środowisku policjantów, zgodnie z decyzją Nr 1 Komendanta Głównego Policji z dnia 2 stycznia 2006 roku w sprawie obowiązku przekazywania informacji o uzasadnionych 10 Dz. Urz. KGP.09.13.66 /System Informacji Prawnej LEX 23/2010/. 11 www.policja.pl. 15

przypuszczeniach popełnienia przestępstwa przez policjanta lub pracownika Policji oraz niektórych zdarzeniach i ich udziałem, wydano polecenie komendantom jednostek organizacyjnych Policji oraz dyrektorom biur Komendy Głównej Policji przekazywania do Biura Spraw Wewnętrznych Komendy Głównej Policji (BSW KGP) informacji o uzasadnionych przypuszczeniach popełnienia przez policjanta lub pracownika Policji przestępstwa oraz o niektórych zdarzeniach z ich udziałem. Dyrektor Centralnego Biura Śledczego Komendy Głównej Policji do przekazywania informacji zobowiązał kierowników podległych komórek organizacyjnych. Wyżej wymienione informacje mają być przekazywane niezwłocznie drogą telefoniczną, a następnie potwierdzone pisemne kierownikowi komórki BSW KGP, mającej siedzibę w województwie, na obszarze którego działa komórka przekazująca informacje. Wyszczególniony w wymienionej decyzji katalog zdarzeń obejmuje następujące sytuacje: 1) zabójstwo policjanta lub pracownika Policji; 2) czynna napaść na policjanta lub pracownika Policji; 3) utrata przez policjanta broni lub udostępnienie jej innej osobie,; 4) użycie przez policjanta broni palnej lub innego środka przymusu bezpośredniego, w wyniku którego nastąpiła śmierć lub ciężki uszczerbek na zdrowiu; 5) sytuacje mogące świadczyć o utrzymywaniu przez policjanta lub pracownika Policji pozasłużbowych kontaktów z grupami przestępczymi i osobami podejrzewanymi o popełnianie przestępstw; 6) samobójstwo lub usiłowanie samobójstwa przez policjanta lub pracownika Policji. W załączniku nie figurują zdarzenia związane z dyskryminacją ze względu na płeć np. molestowanie seksualne. Od chwili jego wydania decyzja nie była aktualizowana ani zmieniana. 16

Istotnym z punktu widzenia perspektyw funkcjonowania polskiej Policji jest dokument pn. Priorytety Komendanta Głównego na lata 2010-2012. Wskazuje on na następujące obszary wymagające szczególnej uwagi: 1) wzrost zadowolenia obywateli z jakości pracy policjantów oraz eliminacja zachowań szczególnie uciążliwych społecznie; 2) poprawa bezpieczeństwa w związku przebiegiem imprez masowych; 3) podniesienie jakości czynności prowadzonych na miejscu przestępstwa i wykroczenia; 4) poprawa bezpieczeństwa w ruchu drogowym; 5) zwiększenie poziomu zadowolenia policjantów i pracowników policji poprzez zapewnienie optymalnych warunków do realizacji zadań. W dokumencie zwraca się uwagę na fakt, iż zostały one opracowane przy wykorzystaniu narzędzi zarządzania strategicznego - cyklicznie prowadzonym badaniom i konsultacjom w środowisku policyjnym, analizie otoczenia politycznoprawnego ekonomicznego socjokulturowego i technologicznego, w którym funkcjonuje Policja a także rządowych i resortowych programów ustanawianych w obszarze bezpieczeństwa publicznego. Określony w dokumencie priorytet V dotyczy bezpośrednio środowiska policjantów i warunków ich pracy. Uznaje się w nim, iż wykształcona zaangażowana i czerpiąca satysfakcję z pracy kadra funkcjonariuszy i pracowników jest największą wartością Policji. Wobec powyższego szczególną wagę będzie się przywiązywać m.in do kształcenia kadr policyjnych, opracowania nowej koncepcji rozwoju zawodowego, poprawę wyposażenia. Zwraca się też uwagę na konieczność stworzenia kompleksowego systemu ochrony prawnej funkcjonariuszy, szczególnie tych, którzy narażeni są na pomówienia czy fałszywe oskarżenia. W priorytetach Komendanta Głównego Policji na lata 2010-2012 nie znalazły się problemy związane z wyrównywaniem szans kobiet i mężczyzn pełniących służbę w Policji ani problematyka godzenia życia zawodowego z rodzinnym. 17

Rozdział II. WARUNKI I SPECYFIKA PEŁNIENIA SŁUŻBY W POLICJI 2.1 Stosunek służbowy funkcjonariuszek i funkcjonariuszy Policji W świetle praw i obowiązków policjantek i policjantów istotną rolę odgrywa specyfika wykonywanego zawodu. Ma ona istotny wpływ na ich życie prywatne. Służba policjanta trwa nieprzerwanie od momentu uzyskania przez niego uprawnień do momentu zwolnienia. Obejmuje ona czas obowiązków służbowych oraz czas wolny od obowiązków. W tym ostatnim policjant również jest zobligowany do interwencji w sytuacjach zagrożenia bezpieczeństwa, których jest świadkiem lub uczestnikiem. Każdy pracownik świadczący pracę za wynagrodzeniem pozostaje w tzw. stosunku pracy, który regulowany jest w kodeksie pracy oraz przepisach szczegółowych, na przykład, ustawie o pracownikach urzędów państwowych czy ustawie o szkolnictwie wyższym. Niezależnie od stosunku pracy istnieją także stosunki prawne polegające na świadczeniu czynności zwanych służbą. Służba to działalność, praca instytucji użyteczności publicznej, wojska, obejmująca określoną dziedzinę, jak również działanie dla jakiejś idei, poświęcenie się jakiejś sprawie. 12 Pracowników świadczących służbę nazywamy funkcjonariuszami. 12 Słownik Języka Polskiego (red.) M. Szymczak. Warszawa 1992. 18

Istotą służby jest więc nie tylko formalne nałożenie na policjanta obowiązku reagowania na wszelkie przejawy naruszenia porządku i prawa, niezależnie od ustawowego wymiaru służby w postaci godzin pracy, ale również jego wewnętrzne przekonanie i obowiązek moralny służenia pomocą osobom zagrożonym. Wyżej wymieniony rodzaj stosunków prawnych nazywamy stosunkami służbowymi. Nie podlegają one kodeksowi pracy, lecz odrębnym unormowaniom zawartym w ustawie z dnia 6 kwietnia 1990 roku o Policji oraz aktach wykonawczych wydanych na podstawie ustawy. Pod pojęciem stosunku służbowego rozumie się stosunek administracyjno - prawny powstający przez mianowanie na podstawie dobrowolnego zgłoszenia się do służby, a ustający z chwilą doręczenia lub ustnego ogłoszenia decyzji o jego rozwiązaniu bądź z chwilą zajścia zdarzenia rozwiązującego ten stosunek. 13 Przedstawiona na potrzeby niniejszego opracowania definicja stosunku służbowego wskazuje na charakterystyczne dla niego cechy zawierające m.in. katalog obowiązków i praw policjanta. Są one uregulowane w zwartej formie w ustawie o Policji oraz rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 2 września 2002 roku w sprawie szczegółowych praw i obowiązków oraz przebiegu służby policjantów (Dz. U. z dnia 17 września 2002 roku). Powinnością policjanta jest dochowanie obowiązków wynikających z roty złożonego ślubowania a także odmowa wykonania rozkazu gdyby łączyłoby się ono z popełnieniem przestępstwa. 13 Leksykon policyjny, (red.) W. Pływaczewski, G. Kędzierska. WSPol. w Szczytnie, 2001 r. 19

Do podstawowych obowiązków policjanta należą m.in.: 1) podległość służbowa policjanta, jego podporządkowanie się podczas wykonywania zadań służbowych poleceniom i rozkazom przełożonych oraz ograniczeniom wynikającym z dyscypliny służbowej; 2) dyspozycyjność policjanta, zobowiązująca go do realizowania czynności służbowych poza wyznaczonymi godzinami służby lub powierzenie zadań wykraczający poza przydzielony zakres zadań, wpisujące się w sam charakter służby; 3) podporządkowanie się rozkazom delegowania funkcjonariusza do pełnienia służby w innej miejscowości lub mianowania na inne stanowisko służbowe, bez uzyskania zgody zainteresowanego; 4) w razie ogłoszenia mobilizacji bądź wojny możliwość objęcia militaryzacją i pozostanie w tej służbie do czasu zwolnienia; 5) niezwłoczny powrót funkcjonariusza z urlopu, obowiązek pozostawienia adresu miejsca przebywania podczas urlopu wypoczynkowego bądź dodatkowego lub wskazania sposobu kontaktowania się; 6) zakaz pracy zarobkowej poza służbą bez pisemnej zgody przełożonego oraz zakaz wykonywania czynności lub zajęć sprzecznych z obowiązkami wynikającymi z ustawy bądź podważającymi zaufanie do Policji; 7) obowiązek złożenia w ustawowym terminie i trybie oświadczenia o stanie majątkowym, w tym majątku objętym małżeńską wspólnością majątkową, włączając informacje dotyczące prowadzonej działalności gospodarczej, pełnienia funkcji w spółkach prawa handlowego lub spółdzielniach z wyłączeniem funkcji w radzie nadzorczej spółdzielni mieszkaniowej; 8) obowiązek poinformowania przełożonego właściwego w sprawach osobowych o podjęciu przez małżonka lub osoby pozostające z nim we wspólnym gospodarstwie domowym zatrudnienia lub innych czynności zarobkowych w podmiotach świadczących usługi detektywistyczne lub ochrony osób i mienia oraz objęciu w nich akcji udziałów; 9) zakaz członkowstwa w partiach politycznych; 20

10) obowiązek poinformowania przełożonego o przynależności do stowarzyszeń krajowych działających poza służbą; 11) konieczność uzyskania zezwolenia Komendanta Głównego Policji na przynależność do organizacji lub stowarzyszeń zagranicznych bądź międzynarodowych; 12) obowiązek poinformowania bezpośredniego przełożonego o planowanym wyjeździe poza obszar Unii Europejskiej; 13) obowiązek poinformowania w raporcie pisemnym drogą służbową o zmianie stanu cywilnego, zmianie imienia i nazwiska, zmianie miejsca zamieszkania, urodzenia się dziecka, przysposobieniu dziecka lub przyjęciu na wychowaniu, wszczęciu i zakończeniu postępowania karnego lub karno - skarbowego przeciwko niemu, małżonkowi lub dzieciom pozostającym na jego utrzymaniu, utracie uprawnień lub prawa wykonywania zawodu; 14) podleganie podwójnej karalności funkcjonariuszy za ten sam czyn zabroniony (postępowanie dyscyplinarne i postępowanie karne). Ostatni z wymienionych obowiązków jest szczególnie restrykcyjnym warunkiem służby. Postępowanie dyscyplinarne jest postępowaniem odrębnym oraz niezależnym od postępowania karnego. Policjant podlega więc odpowiedzialności dyscyplinarnej niezależnie od odpowiedzialności karnej. Taka dwutorowość oznacza, że w toku każdego postępowania czynione są własne ustalenia i opinie. W sprawach dyscyplinarnych nie mają bezpośredniego zastosowania reguły, rządzące postępowaniem karnym, w tym zasada domniemania niewinności. 14 Hierarchiczne podporządkowanie w służbie, dyspozycyjność, jednostronne kształtowanie sytuacji służbowej funkcjonariuszy (w tym funkcjonariuszek, tradycyjnie bardziej obciążonych obowiązkami domowymi), może doprowadzać do zaburzenia równowagi między życiem prywatnym i zawodowym oraz być przyczyną konfliktu ról 14 Kotowski W. Ustawa o Policji Komentarz, Wolters Kluwer Polska. Warszawa 2008, s. 647. 21

zawodowych i rodzinnych w znacznie większym stopniu, niż ma to miejsce w przypadku wykonywania tzw. zawodów cywilnych. Oprócz obowiązków nałożonych na policjanta, stosunek służbowy przewiduje respektowanie jego praw jako funkcjonariusza publicznego, w tym praw socjalnych dla niego i jego rodziny. Są one ujęte w wyżej wymienionej ustawie oraz w szczególności w: 1. Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 2 września 2002 roku w sprawie szczegółowych praw i obowiązków oraz przebiegu służby policjantów (Dz. U. z dnia 17. września 2002 roku). 2. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18. października 2001 roku w sprawie rozkładu czasu służby policjantów (Dz. U. z dnia 16. listopada 2001 roku). 3. Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 grudnia 2006 roku w sprawie przyznawania policjantom nagród i zapomóg, a także tworzenia funduszu nagród i zapomóg dla policjantów ( Dz. U. z dnia 29 grudnia 2006 roku). 4. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 18 listopada 2003 roku w sprawie szczegółowego trybu postępowania przy udzielaniu wyróżnień policjantom (Dz. U. z dnia 21 listopada 2003 roku). 5. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29. kwietnia 2002 roku w sprawie warunków otrzymania przez policjanta dodatkowego wynagrodzenia za wykonywanie zleconych zadań wykraczających poza obowiązki służbowe (Dz. U. z dnia 8. maja 2002 roku). 6. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2002 roku w sprawie urlopów policjantów (Dz. U. z dnia 21 czerwca 2002 roku). 7. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2002 roku w sprawie płatnych urlopów dodatkowych dla policjantów (Dz. U. z dnia 21. czerwca 2002 roku). 22

8. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 4 marca 2002 roku w sprawie rodzaju oraz zakresu świadczeń socjalnych i bytowych przysługujących policjantom oraz członkom ich rodzin (Dz. U. z dnia 16 marca 2002 roku). 9. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 28 maja 2007r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej na kształcenie dzieci policjantów, których śmierć nastąpiła w związku ze służbą (Dz. U. z dnia 11 czerwca 2007 roku). W świetle pragmatyki służbowej obowiązującej w Policji funkcjonariuszom i ich rodzinom przysługują także określone prawa. Do najważniejszych z nich należy zaliczyć prawo do: 1) ochrony przewidzianej w kodeksie karnym dla funkcjonariuszy publicznych w związku z pełnieniem obowiązków służbowych; 2) zrzeszania się w związku zawodowym policjantów; 3) w razie uszczerbku na zdrowiu w związku ze służbą - odszkodowania, a w razie jego śmierci odszkodowania dla rodziny; 4) częściowej emerytury policyjnej po 15 latach służby a pełnej po 30 latach wysługi emerytalnej; 5) renty inwalidzkiej dla policjanta, który stał się inwalidą; 6) renty rodzinnej dla uprawnionych członków rodziny po śmierci policjanta ; 7) bezpłatnego umundurowania; 8) przejazdu w obie strony raz w roku środkami transportu publicznego w obrane miejsce w kraju na koszt właściwego organu Policji lub zwrot takich kosztów na ustanowionych zasadach /dotyczy też rodziny/; 9) bezpłatnej służby zdrowia resortu spraw wewnętrznych oraz bezpłatnych świadczeń leczniczych zakładów społecznej służby zdrowia (dotyczy również rodziny); 10) corocznego płatnego urlopu wypoczynkowego w wymiarze 26 dni roboczych; 23

11) policjantowi - kobiecie do szczególnych uprawnień przewidzianych dla pracownic według przepisów prawa pracy, jeśli przepisy ustawy o Policji nie stanowią inaczej; 12) dodatkowego płatnego urlopu w wymiarze 13 dni roboczych dla policjantów pełniących służbę w warunkach szczególnie uciążliwych bądź osiągnęli określony staż lub wiek służby; 13) płatnego urlopu zdrowotnego lub okolicznościowego a także urlopu bezpłatnego z ważnych przyczyn; 14) policjantowi podnoszącemu kwalifikacje zawodowe i wykształcenie ogólne poza służbą na podstawie skierowania przysługuje zwolnienie od zajęć służbowych. 15) zwolnienia ze służby w porze nocnej w godzinach od 22.00 do 6.00 oraz w niedziele i święta policjanta: kobiety w ciąży lub będącego jedynym opiekunem dziecka w wieku do lat ośmiu lub osoby wymagającej stałej opieki; 16) zwolnienia od zajęć służbowych w razie konieczności osobistego sprawowania opieki nad : a) dzieckiem do ukończenia lat 8 w przypadku: nieprzewidzianego zamknięcia żłobka, przedszkola lub szkoły, porodu lub choroby małżonka stale opiekującego się dzieckiem a także pobytu małżonka policjanta stale opiekującym się dzieckiem w zamkniętym zakładzie opieki zdrowotnej; b) chorym dzieckiem w wieku do lat 14 (w przypadku opieki na dzieci 60 dni kalendarzowych) lub innym chorym członkiem rodziny (do 14 dni kalendarzowych) łącznie jednak nie więcej niż 60 dni; c) policjantowi kobiecie oraz policjantowi będącym jedynym opiekunem dziecka w wieku do lat 14 przysługują 2 wolne dni. Realizując cele i zadania Policji policjanci korzystają z przyznanych im uprawnień ustawowych. Należą do nich takie czynności jak np. legitymowanie, zatrzymywanie osób czy użycie środków przymusu bezpośredniego. Jako funkcjonariuszom przysługują im również prawa, w tym tak fundamentalne jak ochrona prawna funkcjonariuszy publicznych, m.in. gwarantująca nietykalność 24

cielesną policjanta, czy prawo do wcześniejszej emerytury. W katalogu praw znajdują się również te o charakterze socjalnym, do których uprawnieni są policjanci i ich rodziny. Od czasu powołania Policji prawa te ulegały zmianie wraz z przeobrażeniami społecznymi zachodzącymi w Polsce. Prawo do korzystania z resortowej służby zdrowia czy bezpłatnych leków stało się martwe, a prawo do lokalu mieszkalnego jest przeważnie niemożliwe do zrealizowania. 2.2 Przebieg służby Podstawowe regulacje dotyczące służby w Policji kobiet i mężczyzn zawarte są w Ustawie z dnia 6 kwietnia 1990 o Policji oraz aktach wykonawczych do ustawy. Zgodnie z art. 25 ustawy o Policji służbę w Policji może pełnić obywatel polski o nieposzlakowanej opinii, niekarany, korzystający z pełni praw publicznych, posiadający co najmniej średnie wykształcenie oraz zdolność fizyczną i psychiczną do służby w formacjach uzbrojonych, podległych dyscyplinie służbowej, której gotów jest się podporządkować. 15 W przebiegu służby policjanta, niezależnie od osiąganych wyników, zajmowania stanowisk służbowych, wykonywania określonych specjalistycznych zadań służbowych wyróżnić można poszczególne jej etapy. Na potrzeby niniejszego opracowania w przebiegu służby policjanta wyodrębniono następujące etapy cząstkowe: rekrutacja do służby w Policji oraz na wybrane stanowiska służbowe, mianowanie na stanowisko służbowe, adaptację zawodową, czas służby, szkolenie i doskonalenie zawodowe oraz zwolnienie ze służby w Policji. Poniżej przedstawiona zostanie charakterystyka poszczególnych etapów. 15 Art. 25 Ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji ( tekst jednolity) /Dz. U. 2007 Nr 43 poz. 277/. 25

Rekrutacja do służby w Policji oraz na wybrane stanowiska służbowe Przyjęcie do Policji poprzedza postępowanie kwalifikacyjne w formie konkursu. Postępowanie kwalifikacyjne w stosunku do kandydatów do służby ma na celu ustalenie czy kandydat spełnia warunki określone w ustawie. Planowane przyjęcia określane przez Komendanta Głównego Policji podawane są do publicznej wiadomości w formie ogłoszenia. Na jego podstawie przełożony właściwy w sprawie postępowania kwalifikacyjnego zamieszcza ogłoszenie co najmniej w jednym dzienniku ogólnopolskim, na stronach internetowych Policji, w siedzibach komend Policji oraz urzędach pracy. Przy postępowaniu kwalifikacyjnym do Policji realizowany jest jednolity i wieloetapowy system naboru. Jednolity, albowiem przy postępowaniu kwalifikacyjnym wszyscy kandydaci (mężczyźni i kobiety) podlegają identycznym procedurom i kryteriom oceny, łącznie z oceną sprawności fizycznej. Wieloetapowy, gdyż postępowanie kwalifikacyjne składa się z następujących czynności: 1) oceny złożonych przez kandydata dokumentów w zakresie zgodności z wymaganiami formalnymi; 2) przeprowadzenia rozmowy wstępnej; 3) sprawdzenia w ewidencjach, rejestrach kartotekach zgodności danych z informacjami zawartymi w kwestionariuszu osobowym; 4) przeprowadzenia testu wiedzy nt. administracji publicznej Policji i bezpieczeństwa publicznego; 5) oceny sprawności fizycznej; 6) przeprowadzenia testu psychologicznego; 7) przeprowadzenia wywiadu zorganizowanego; 8) ustalenia przez komisję lekarską zdolności fizycznej i psychicznej do służby; 9) zatwierdzenie przez przełożonego właściwego w sprawach postępowania kwalifikacyjnego. 26

Postępowanie kwalifikacyjne kończy zatwierdzenie listy kandydatów. Przełożony, który podejmuje decyzję o nawiązaniu stosunku służbowego wybiera kandydatów do służby według kryteriów punktowych. W przypadku równej liczby punktów o wyborze kandydata do służby decyduje przełożony. Szczegółowe zasady przyjęcia do Policji określa Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 30 sierpnia 2007r. w sprawie postępowania kwalifikacyjnego w stosunku do osób ubiegających się o przyjęcie do służby w Policji (Dz. U z dnia 19 września 2007 roku). Ustawowe zadania Policji oraz formy jej działania powodują, że proces rekrutacji jest niezwykle istotnym etapem poprzedzającym przyjęcie do służby. Przed kandydatami stawia się ściśle określone i rygorystyczne przestrzegane wymagania dotyczące kwalifikacji zawodowych, statusu prawnego oraz pożądanych przymiotów osobistych. Od 1 kwietnia 2010 roku ujednolicono też tryb i zasady przeprowadzania postępowań kwalifikacyjnych na wybrane stanowiska służbowe w Policji. Aktualnie wdraża się wystandaryzowane co do istoty i kierunków postępowania kwalifikacyjne na wybrane stanowiska służbowe. Ostateczny wybór na stanowisko zatwierdzany jest komisyjnie. Członków komisji powołuje przełożony właściwy w sprawach osobowych w jednostce organizacyjnej Policji. W dokumencie regulującym wymienioną kwestię pt. Ogólny tryb i zasady przeprowadzania postępowań kwalifikacyjnych, wprowadzonym przez Komendanta Głównego Policji, na wybrane stanowiska służbowe w Policji nie ma rozróżnienia ze względu na płeć. 27

Mianowanie na stanowisko służbowe Stosunek służbowy policjanta powstaje w drodze mianowania, którego podstawą jest dobrowolne zgłoszenie się do służby. Może ono nastąpić na okres służby przygotowawczej bądź na stałe. Przed podjęciem służby policjant składa ślubowanie według roty. W służbie przygotowawczej policjant składa ślubowanie przed podstawowym szkoleniem zawodowym. Na czas pełnienia służby policjant otrzymuje legitymację służbową. Art. 29 ustawy o Policji stanowi, iż osobę przyjętą do służby mianuje się policjantem w służbie przygotowawczej na okres 3 lat. Po upływie służby przygotowawczej policjant jest mianowany na stałe. W uzasadnionych przypadkach okres przygotowawczy można skrócić bądź zwolnić policjanta z odbywania takiej służby. W razie ponad 3-miesięcznej przerwy w służbie przygotowawczej przełożony może przedłuży okres tej służby. Celem służby przygotowawczej jest przystosowanie policjanta do pełnienia pełnowartościowej służby. Okres 3 lat uznano za czas wystarczający do tego by poznać zawodowe predyspozycje i zdolności policjanta. Jednocześnie można ten okres skrócić bądź pominąć w przypadku uznania wyjątkowości funkcjonariusza. 16 Zgodnie z pragmatyka służbową mianowanie bądź powołanie na stanowisko służbowe jest uzależnione od wykształcenia policjanta, uzyskania określonych kwalifikacji zawodowych i stażu służby w Policji. Warunkiem uzyskania kwalifikacji zawodowych, niezbędnych do mianowania na odpowiednie stanowisko służbowe, jest ukończenie przez policjanta: a) szkolenia zawodowego podstawowego; 16 Kotowski W., Ustawa o Policji -Komentarz. Wolters Kluwer Polska. Warszawa 2008, s. 382. 28

b) szkolenia zawodowego dla absolwentów szkół wyższych; c) Wyższej Szkoły Policji. Mianowanie ma zasadniczo charakter jednostronnego aktu administracyjnego, na mocy którego powierza się kandydatowi wykonywanie obowiązków na określonym stanowisku służbowym. Ponieważ jednak warunkiem jego zaistnienia musi być dobrowolne zgłoszenie podjęcia służby przez kandydata, przyjmuje się, że wola kandydata stanowi równorzędną z wolą organu Policji przesłankę powstania stosunku służbowego. Adaptacja zawodowa Procesem towarzyszącym służbie w Policji na początkowym etapie służby policjanta jest adaptacja zawodowa. Zgodnie z Decyzją Nr 374 Komendanta Głównego Policji z dnia 22 września 2009 w sprawie adaptacji zawodowej policjantów w służbie przygotowawczej, proces adaptacji zawodowej rozpoczyna się z dniem przyjęcia do służby, a kończy - z upływem czasu służby przygotowawczej. Adaptacja zawodowa policjantów odbywa się poprzez: a) szkolenie zawodowe podstawowe; b) delegowanie do czasowego pełnienia służby w oddziale prewencji Policji bądź samodzielnym oddziale prewencji; wykonywanie obowiązków w samodzielnej jednostce Policji, gdzie pełni on służbę przy wsparciu opiekuna służbowego. Za przygotowanie oraz przebieg procesu adaptacji zawodowej odpowiedzialny jest opiekun służbowy. Funkcję tę sprawuje: 1) przełożony oraz nauczyciel policyjny; 2) kierownik komórki organizacyjnej w której policjant pełni służbę albo wyznaczony przez niego policjant; 3) policjant wyznaczony przez dowódcę oddziału prewencji. 29

Do zadań opiekuna służbowego należy, w zależności od jednostki, w której znajduje się policjant w adaptacji: a) monitorowanie procesu zdobywania wiedzy i umiejętności zawodowych przez policjanta odbywającego szkolenie zawodowe podstawowe; b) zapoznanie policjanta z zakresem działania komórki, w której pełni służbę oraz zadaniami, obowiązkami i prawami na zajmowanym stanowisku służbowym; c) wdrażanie do realizacji samodzielnych zadań; d) udzielaniu pomocy w przyswajaniu wiedzy i nabywaniu umiejętności zawodowych; e) udzielanie wskazówek dotyczących sposobu wykonywania zadań służbowych; f) zapoznanie policjanta ze specyfiką służby w oddziale prewencji Policji albo samodzielnym pododdziale prewencji; przekazywanie spostrzeżeń z przebiegu adaptacji zawodowej bezpośredniemu przełożonemu policjanta. g) kształtowanie postawy zgodnej z Zasadami Etyki Zawodowej Policjanta W decyzji dotyczącej adaptacji zawodowej policjantów zawarto zarówno ogólne założenia, jak i odniesienia do specyfiki miejsc pełnienia służby. Mają one charakter ściśle zawodowy. Nie zawierają zaleceń wsparcia emocjonalnego przez opiekuna służbowego ani uwrażliwienia na takie zagadnienia jak mobbing czy inne przejawy dyskryminacji mogące mieć miejsce środowisku policyjnym. Proces adaptacji i procedury z nim związane są jednakowe dla funkcjonariuszek i funkcjonariuszy. O ile w procesie adaptacji zawodowej akcentuje się monitorowanie wiedzy i umiejętności policjanta, to kwestie związane z normami i kulturą zachowania reguluje Zarządzenie Nr 805 Komendanta Głównego Policji z dnia 31 grudnia 2003 roku pod nazwą Zasady etyki zawodowej policjanta. Podkreśla się w nim, iż zasady te wynikają z ogólnych wartości i norm moralnych uwzględniających specyfikę zawodu policjanta. W paragrafach dotyczących stosunków w środowisku policjantów zaznacza się, że stosunek policjanta do innych policjantów powinien być oparty na 30

przestrzeganiu zasad poprawnego zachowania, poszanowania godności i tolerancji, nie naruszającej porządku prawnego. W zasadach etyki zawodowej policjantów szczególne obowiązki ciążą na przełożonym. Zgodnie z nimi przełożony powinien: a) dawać podwładnym przykład nienagannego zachowania, w szczególności nie powinien nadużywać stanowiska, funkcji, stopnia policyjnego w celu poniżenia podległego policjanta; b) zapewnić podległym policjantom właściwe warunki wykonywania zadań i rozwoju zawodowego oraz dbać o atmosferę pracy i dobre stosunki międzyludzkie; c) wydawać jasne i zrozumiałe polecenia oraz inspirować i motywować ich do działania; d) oceniając podległych policjantów, jest zobowiązany kierować się jasno określonymi i znanymi im kryteriami oraz sprawiedliwością i obiektywizmem; e) wysłuchać podwładnego w sprawach zawodowych i osobistych oraz udzielić mu wsparcia bądź pomocy, z zachowaniem dyskrecji. Na uwagę zasługuje zwłaszcza ostatnia z wymienionych powinności przełożonego. Zgodnie z nim przełożony, w sytuacji gdy zwróci się do niego podwładny, ma obowiązek zainteresowania się problemami osobistymi policjanta i udzielania wsparcia lub pomocy. Zapis ten ma bardzo istotne znaczenie w perspektywie godzenia życia rodzinnego i zawodowego przez funkcjonariuszki i funkcjonariuszy. W obowiązujących zasadach etyki zawodowej zwraca się uwagę na dostosowanie w trakcie pełnienia służby swoich zachowań do sytuacji i cech osób uczestniczących w zdarzeniu, m.in. wieku, płci, narodowości i wyznania. Nie zawierają natomiast uwag dot. zakazu bądź zapobiegania zachowań dyskryminacyjnych ze względu na płeć w środowisku policyjnym. 31