Komisja Europejska Dyrekcja Generalna ds. Ochrony Zdrowia i Konsumentów 20 lipca 2004 r. OCHRONA KONSUMENTÓW W UNII EUROPEJSKIEJ: Dziesi ç podstawowych zasad 1 1. Konsumenci majà mo liwoêç zakupu artyku ów wed ug w asnego uznania i w wybranym przez siebie miejscu 2. Konsumenci majà prawo do zwrotu niesprawnych artyku ów 3. Konsumentów chronià wysokie normy bezpieczeƒstwa dla ywnoêci i innych towarów konsumpcyjnych 4. Konsumenci majà prawo wiedzieç, co spo ywajà 5. Konsumentom nale y zapewniç uczciwe warunki umów 6. Konsumenci majà prawo do zmiany zdania 7. Konsumentom nale y u atwiaç porównanie cen 8. Konsumenci nie mogà byç wprowadzani w b àd 9. Konsumentom nale y zapewniç ochron podczas urlopu 10. Konsumentom nale y zapewniç pomoc w skutecznym rozstrzyganiu sporów transgranicznych Scenariusze zaj ç lekcyjnych i materia y pomocnicze dla uczniów szkó podstawowych klas IV VI w ramach programu edukacyjnego Moje konsumenckie ABC 1 Uwaga: Niniejszy dokument s u y wy àcznie do celów informacyjnych i nie stanowi formalnych wytycznych Komisji odnoênie do wyk adni przepisów prawa czy polityki UE. 20 Kampania edukacyjna Moje konsumenckie ABC jest wspó finansowana z funduszy Unii Europejskiej i Urz du Ochrony Konkurencji i Konsumentów
SLOGAN REKLAMOWY krótkie, atwe do zapami tania has o wyra ajàce najwa niejszà myêl reklamy. MARKA czyli znak firmowy, który wyró nia dany produkt lub grup produktów; zawiera zwykle nazw i logo (symbol graficzny), jest chroniony przez prawo, tzn. nie mo na go podrabiaç. RZECZNIK KONSUMENTÓW urz dnik w powiecie lub mieêcie, który pomaga konsumentom broniç swych praw, udziela im porad, mo e nawet wystàpiç w ich imieniu w sàdzie. URZÑD OCHRONY KONKURENCJI I KONSUMENTÓW instytucja paƒstwowa, której zadaniem jest ochrona konkurencji na rynku oraz praw konsumenta, mo e np. zakazaç sprzeda y jakiegoê produktu, na o yç kar na firm, która takiego zakazu nie przestrzega. 2 Opracowanie scenariuszy Alicja Pacewicz 19
MINIS OWNICZEK M ODEGO KONSUMENTA KONSUMENT ka dy, kto kupuje jakieê produkty (np. jedzenie, ubrania, ksià ki) lub dostaje je od kogoê (np. rodziców czy znajomych). CENA suma, za jakà kupujàcy mo e nabyç dany towar; cena powinna byç wyraênie podana (co nie znaczy, e w pewnych wypadkach, np. na bazarze, nie mo na jej negocjowaç). TRANSAKCJA umowa kupna/sprzeda y, czyli sytuacja, w której jedna strona kupuje coê od drugiej. KONKURENCJA gdy wszyscy producenci mogà bez przeszkód sk adaç swoje oferty konsumentom; konkurencja jest chroniona przez prawo, gdy sprzyja spadkowi cen i wzrostowi jakoêci towarów. RYNEK wszystkie transakcje kupna/sprzeda y; istniejà rynki poszczególnych towarów (np. ubraƒ czy p yt CD), rynki lokalne, krajowe, mi dzynarodowe itp. UMOWA SPRZEDA Y KONSUMENCKIEJ sprzeda rzeczy ruchomej, a nie nieruchomoêci, czyli np. domu, przez sprzedawc (przedsi biorstwo) osobie fizycznej (cz owiekowi) na potrzeby w asne (a nie w celach handlowych). GWARANCJA dobrowolne i bezp atne zobowiàzanie producenta wobec kupujàcego do naprawy (lub wymiany) produktu, jeêli zepsuje si on w okreêlonym czasie od chwili zakupu (zwykle rok lub dwa lata). PARAGON dowód zakupu, czyli dokument, który otrzymujemy od sprzedawcy w momencie zap aty za towar; zawiera informacj, co kupiliêmy, za jakà cen, kto nam towar sprzeda, gdzie i kiedy; jest potrzebny, gdy chcemy z o yç reklamacj. Scenariusz dla uczniów klas IV-VI szkó podstawowych Cele: Podczas zaj ç uczniowie dowiadujà si : co dzieci mogà kupowaç same, a czego nie, jak rozsàdnie robiç zakupy, dlaczego zawsze trzeba zachowaç paragon, dlaczego warto sprawdzaç dat wa noêci produktu, co mo na zrobiç, gdy kupiony produkt ma wad, co oznaczajà ró ne symbole na opakowaniach, co to jest gwarancja, czemu s u à reklamy, jak korzystaç z reklam, ale im nie ulegaç, jakie instytucje pomagajà konsumentom. Co b dzie potrzebne do przeprowadzenia zaj ç? komiks Zakupy z Maxem, zielone, pomaraƒczowe i czerwone karteczki, zgromadzone przez uczniów eksponaty zwiàzane z zakupami: paragony, etykietki, opakowania, reklamy, itp., blok techniczny, klej, flamastry. NIEZGODNOÂå TOWARU Z UMOWÑ zakup to zawarcie umowy mi dzy sprzedawcà a kupujàcym; towar jest niezgodny z umowà, gdy jest uszkodzony, niekompletny, nie nadaje si do celu, do jakiego jest zwykle u ywany, bàdê nie ma cech, które obiecywa sprzedawca. REKLAMA rozpowszechnianie informacji o towarach lub us ugach, o ich wartoêci, miejscu i mo liwoêci nabycia za pomocà plakatów, og oszeƒ w prasie, radiu czy telewizji po àczone z zach tà do ich nabycia. 18 3
Zaj cia I* Dzieci kupujà Jak przeprowadziç zaj cia? 1. Aby móc uczestniczyç w zaj ciach, uczniowie powinni zapoznaç si z komiksem. Musisz zatem rozdaç go uczniom kilka dni wczeêniej i poleciç przeczytanie w domu samodzielnie lub z rodzicami, a najlepiej na oba sposoby (czytanie z rodzicami ma dodatkowy sens edukacyjny!). Zaczynajàc lekcj, napisz du ymi literami na tablicy JesteÊ konsumentem (jak w komiksie!) i zapytaj uczniów, czy wiedzà, co to znaczy. Odwo ujàc si do pierwszego rozdzia u ksià ki, pomó dzieciom zrozumieç, e oni te podobnie jak Max i inni bohaterowie komiksu sà konsumentami. PoproÊ, by podali przyk ady rzeczy, które sami kupujà (np. lody) i które kupujà dla nich inni rodzice (jedzenie, ubrania, ksià ki), krewni czy znajomi (np. prezenty urodzinowe), a nawet szko a (np. awki). 2. PoproÊ, by uczniowie wspólnie zastanowili si, czego mo na si nauczyç, czytajàc ten komiks. Ich ró ne odpowiedzi zapisz na tablicy, a nast pnie podsumuj je, wskazujàc, e kolejne przygody Maxa i jego ziemskich przyjació majà mi dzy innymi pokazaç dzieciom (i wszystkim czytelnikom), e: - oni te sà konsumentami, - majà ró ne prawa z tym zwiàzane, - powinni dobrze si zastanowiç, zanim coê kupià, - nie muszà kierowaç si reklamà czy promocjami. 3. Zapytaj dzieci, które sytuacje z komiksu zainteresowa y je najbardziej i poproê kilkoro o uzasadnienie odpowiedzi. Zach ç teraz, by otworzy y ksià k i zajrza y do spisu treêci. Przeczytaj go na g os, przydzielajàc kolejne rozdzia y parom uczniów lub 3-, 4-osobowym zespo om (pomiƒ rozdzia I, który omówiliêcie wspólnie). PoproÊ, by uczniowie jeszcze raz przypomnieli sobie opisane w nich sytuacje i wspólnie ustalili, jakie z punktu widzenia dzieci-konsumentów informacje lub wskazówki, które z nich wynikajà, sà najwa niejsze. WyjaÊnij, e chodzi o dwa, trzy naprawd kluczowe problemy. Zanim uczniowie przystàpià do pracy, nauczyciel powinien podaç przynajmniej jeden przyk ad. JeÊli obawiasz si, e zadanie to mo e okazaç si zbyt trudne, mo esz zaproponowaç, by uczniowie odnaleêli najwa niejsze s owa i wyra enia zwiàzane z kupowaniem, które si tam pojawiajà. Zwróç uwag, e w niektórych rozdzia ach te najwa niejsze pojàcia wychwytuje sam Max, zapisujàc je w notesie! Uwaga: Obok znajdziesz tabelk z najwa niejszymi s owami i wskazówkami: uczniowie nie muszà oczywiêcie w identyczny sposób wykonaç tego zadania, spis ten ma jedynie pomóc nauczycielowi pokierowaç ich pracà. *Zalecany czas trwania zaj ç to dwa bloki po dwie godziny lekcyjne. Nauczyciel mo e jednak zrealizowaç je na dwóch godzinach lekcyjnych, rezygnujàc z pewnych çwiczeƒ lub wybierajàc ich wersj skróconà. 4 ma sens? Czemu to s u y? Jak sobie z tym radziç? Warto te wspólnie zastanowiç si, dlaczego ludzie tyle czasu i pieni dzy tracà na kupowanie i czy naprawd stajà si przez to szcz Êliwsi... Na zaj ciach z plastyki dzieci mogà rysowaç komiks o przygodach ma ych konsumentów, projektowaç logo firmy czy instytucji, w której chcieliby pracowaç, rysowaç plakat reklamowy np. na temat praw dziecka-konsumenta. Strona internetowa www.konsumenckieabc.pl Mo na tu znaleêç ciekawe materia y dla uczniów, ich rodziców i nauczycieli. Polecamy szczególnie: quiz Zakupy gry: Statek, Mahjong historyjki: DociekliwoÊç pop aca, Tajemnicza lekcja, Honorowe miejsce w szafie. 17
Szkolna prezentacja lub przedstawienie JesteÊ konsumentem (propozycja dodatkowa) Uczniowie uczestniczàcy w zaj ciach mogà przygotowaç dla swoich kolegów z innych klas i/lub swoich nauczycieli oraz rodziców szkolnà prezentacj (przedstawienie), w trakcie którego w ciekawy i dowcipny sposób przeka à najwa niejsze informacje na temat praw konsumentów (dzieci i doros ych), màdrego kupowania, reklam i promocji. Na przedstawienie sk adaç si mogà skecze, wiersze i piosenki, a nawet inscenizacja fragmentów komiksu Zakupy z Maxem. W przygotowaniu tego wydarzenia mogà pomóc inni nauczyciele (np. opiekun kó ka teatralnego i nauczyciel plastyki). Rozdzia I Ka dy jest konsumentem, czyli Max te konsument samodzielne zakupy Wszyscy jesteêmy konsumentami produktów, które kupujemy sami i które kupujà dla nas inni. Dzieci samodzielnie mogà robiç tylko drobne zakupy (nabia, pieczywo, owoce, lody...). JeÊli dziecko zosta oby oszukane przez sprzedawc, to taki zakup by by niewa ny i sprzedawca musia by zwróciç pieniàdze. C. EDUKACJA KONSUMENCKA NA LEKCJACH INNYCH PRZEDMIOTÓW Warto na innych lekcjach utrwaliç i pog biç wiadomoêci zdobyte na zaj ciach z zakresu edukacji konsumenckiej. I tak na lekcjach matematyki uczniowie mogà si bawiç w sklep i uczyç si, jak obliczaç ca kowità kwot do zap acenia za kilka zakupionych przedmiotów, rozpoznawaç ró ne monety i banknoty, przeliczaç reszt, pami taç o paragonie, odró niaç produkty, które mogà sami kupiç od tych, których nabyç nie mogà, sprawdzaç, czy towar jest kompletny itp. Z kolei na zaj ciach z j zyka polskiego uczniowie mogà uczyç si czytania ze zrozumieniem informacji zawartych na etykietach i metkach, rozumienia przekazu reklamowego i intencji jego twórcy. Mogà te sami wymyêlaç has a reklamowe dla prawdziwych lub wymyêlonych przez siebie produktów. Warto zach ciç uczniów do rozmowy o powszechnej obecnoêci reklam w naszym Êwiecie nie tylko w sklepach, ale tak e w telewizji, radiu, gazetach, na ulicach. Co uczniom si w tym podoba, a co ich denerwuje? Na lekcjach przyrody warto porozmawiaç o tym, jak konsumpcja wp ywa na Êrodowisko naturalne, a tak e gdzie i w jakich warunkach produkowane sà niektóre z kupowanych przez nas towarów (np. kawa zach camy nauczycieli do obejrzenia filmu edukacyjnego na stronie www.ceo.org.pl/abc). Nauczyciel powinien zorganizowaç zaj cia o tym, na ile spo ywanie reklamowanych produktów odpowiada zasadom zdrowego od ywiania si, i przyjrzeç si pod tym kàtem temu, co mo na kupiç w szkolnym sklepiku... Na lekcji poêwi conej sprawom wychowawczym mo na porozmawiaç o problemach zwiàzanych z zakupami dokonywanymi przez dzieci, reklamami, markami, rzeczami, które uwa ane sà przez innych za obciachowe, itp. Czy wyêmiewanie si z osób, które si inaczej ubierajà lub jedzà inne s odycze, 16 Rozdzia II Na bazarku, w sklepie, w internecie, czyli Max na zakupach sklep bazar akwizytor internet zwrot Rozdzia III Paragon i reklamacja, czyli gdy rozpadnie si but paragon reklamacja naprawa wymiana Zakupy mo na robiç w ró nych miejscach. Na bazarze i targowisku mo na kupiç Êwie e owoce i warzywa, czasem ubrania i drobne zabawki, ale lepiej nie kupowaç towarów drogich, urzàdzeƒ elektrycznych itp. Akwizytorzy to sprzedawcy chodzàcy od domu do domu. Dzieci nie powinny nic od nich kupowaç. Rzeczy kupione w internecie mo na zwróciç w ciàgu 10 dni. Paragon to dowód tego, co, kiedy, od kogo i za ile kupi eê. Pami taj zawsze, by go zabraç ze sobà. Ka dà rzecz warto dok adnie obejrzeç przed kupnem, przymierzyç, sprawdziç, czy dzia a. JeÊli ju po wyjêciu ze sklepu stwierdzisz, e towar jest uszkodzony, niekompletny lub nie dzia a, jak powinien, mo esz pójêç do sprzedawcy i na podstawie paragonu z o yç reklamacj. Sprzedawca mo e towar naprawiç, wymieniç, a jeêli to oka e si niemo liwe, obni yç cen lub zwróciç pieniàdze. 5
Rozdzia IV Symbole na produktach, czyli co to wszystko znaczy opakowanie data wa noêci znak CE i inne kod kreskowy Rozdzia V Ceny i promocje, czyli kupuj z g owà cena promocja lista zakupów Rozdzia VI Reklamy, czyli nie dajmy si zwariowaç reklama zach ta i informacja reklama spo eczna Przed kupnem obejrzyj dok adnie opakowanie i metk, zapoznaj si z zawartymi na nich informacjami. Producent ma obowiàzek zamieêciç na opakowaniu swojà nazw i adres. JeÊli chodzi o ywnoêç, to musi podaç tak e dat wa noêci, sposób przechowywania i sk ad. Sprawdê dat wa noêci (czyli przydatnoêci do spo ycia), nie kupuj nigdy rzeczy przeterminowanych. Informacje o rozmaitych oznaczeniach i symbolach patrz materia pomocniczy. Sprzedawca ma obowiàzek na ka dym towarze umieêciç cen. Akcje promocyjne polegaç mogà np. na obni eniu ceny, zwi kszeniu iloêci produktu, który mo na kupiç za t samà cen, czy obni ce ceny przy zakupie wi kszej iloêci. Lista zakupów pomaga podjàç rozsàdne decyzje w sklepie i nie ulegaç kuszàcym promocjom. Reklama zawiera zwykle jakàê informacj o towarze (lub us udze) i zach t do jego kupna. Cz sto zleceniodawcy reklamy chodzi po prostu o to, by nabywca pami ta o istnieniu danego produktu czy marki, gdy ludzie ch tniej kupujà rzeczy, które ju znajà. Dzieci i doroêli niekiedy bezwiednie ulegajà reklamom, a produkty, które si w nich pojawiajà, uwa ajà za lepsze. Nie warto ulegaç reklamom, choç czasami dzi ki nim mo na si czegoê dowiedzieç o nowych produktach lub promocjach. 6 Inscenizujemy reklamy Uczniowie przygotowujà si do odgrywania scenek stanowiàcych inscenizacje reklam ró nych towarów (znanych z rynku lub wymyêlonych). Odbiorcy analizujà reklamowy spot, szukajà elementów informacyjnych i perswazyjnych, oceniajà jego mocne i s abe strony. Zespó, który go opracowa, odpowiada na pytania: do kogo reklama by a skierowana, dlaczego wykorzysta te, a nie inne Êrodki, co chcia osiàgnàç? Podyskutujmy o reklamach Które reklamy podobajà si wam najbardziej i dlaczego? Czy kupujecie reklamowane towary? Które? A których nie? Czy w ogóle mo liwe jest kupowanie wy àcznie towarów znanych z reklam lub wy àcznie towarów, które nigdy nie by y reklamowane? Jak reklamy wp ywajà na to, co kupujemy? Konkurs wiedzy konsumenckiej Sprawdzenie wiadomoêci zdobytych na zaj ciach: nauczyciel podaje twierdzenia odnoszàce si do zakupów, praw konsumenta oraz odbioru reklamy, a uczniowie zastanawiajà si, czy to prawda, czy fa sz. Nauczyciel najpierw pyta uczniów o zdanie, a potem sam wskazuje poprawnà odpowiedê. Mo na to çwiczenie przeprowadziç pisemnie np. w formie tabeli, którà uczniowie wype niajà samodzielnie. B. GRY I PROJEKTY Gra planszowa Kupuj z g owà (materia dodatkowy) Jako kontynuacj zaj ç w domu, w Êwietlicy lub na nast pnych zaj ciach nauczyciel mo e zaproponowaç uczniom gr planszowà Kupuj z g owà. Mo na jà wydrukowaç ze strony internetowej programu lub wykonaç samodzielnie, wzorujàc si na tej z internetu. Wystarczy wtedy poprosiç uczniów, by na kartce z bloku technicznego (najlepiej kolorowej) narysowali i ponumerowali 20 pól i zaznaczyli pola premiowane oraz pola pechowe (wg wzoru). Napisz na tablicy, jakie przygody spotykajà m odych konsumentów w tej grze i poproê, by jà sami rozegrali w parach lub kilkuosobowych dru ynach. Inna wersja: uczniowie sami wymyêlajà przygody, które napotyka na swej drodze konsument (np. ktoê wyrzuci paragon i nie mo e z o yç reklamacji radia, które w domu nie chce graç) mogà korzystaç z komiksu, literatury i filmów oraz w asnych doêwiadczeƒ. Po wykonaniu planszy i zasad gry przez np. cztery zespo y nast puje wymiana mi dzy grupami i ka da grupa gra na planszy opracowanej przez kolegów. Uwaga: Zach ç uczniów, by zagrali w Kupuj z g owà w domu z rodzeƒstwem i rodzicami! 15
DODATKOWE PROPOZYCJE A. åwiczenia I ZADANIA Pomys y çwiczeƒ i zadaƒ autorstwa trenerów programu edukacyjnego Moje konsumenckie ABC Odgrywamy przygody Maxa Zadaniem uczniów jest wymyêliç scenki z udzia em bohaterów komiksu mogà to byç inne zakoƒczenia przedstawionych w publikacji przygód, jak i sytuacje ca kiem nowe, ale te dotyczàce kupowania i reklam. Uczniowie pracujàc w parach lub zespo ach powinni podzieliç role i przygotowaç inscenizacje na nast pnà lekcj. W omówieniu autorzy i widzowie zastanawiajà si, dlaczego taka w aênie sytuacja zosta a wybrana, jakie wnioski z niej p ynà itp. Komiks w tabeli Po przeczytaniu komiksu (lub kolejnych rozdzia ów) uczniowie samodzielnie w zespo ach lub indywidualnie wype niajà tabel zawartà w scenariuszu I zaj ç, pozbawionà jednak odpowiedzi z drugiej i trzeciej kolumny. Nauczyciel wspólnie z uczniami uzupe nia i weryfikuje odpowiedzi. Wype nianie tabeli mo e te stanowiç zadanie domowe, jeêli na lekcji nie by o na nià doêç czasu. Kosz z zakupami Nauczyciel przynosi na zaj cia kosz z ró nymi towarami (mo e wczeêniej poprosiç uczniów, by te coê do niego dorzucili), a uczniowie je oglàdajà i analizujà informacje na opakowaniach i etykietach. Niektóre artyku y powinny byç przeterminowane, a przedmioty uszkodzone lub niekompletne. Zadaniem uczniów jest ustaliç, który towar jest niezgodny z umowà i na czym ta niezgodnoêç polega. (Produktom powinny towarzyszyç paragony, jeêli ich nie ma, nauczyciel powinien podaç jakàê dat zakupu inaczej nie sposób stwierdziç, czy coê by o przeterminowane, czy nie!) Nasza lista zakupów Zabawa na wyobraêni konsumenckà: zadaniem kilku zespo ów uczniowskich jest sporzàdzenie listy artyku ów potrzebnych do przygotowania przyj cia urodzinowego lub klasowej zabawy. Zespo y opracowujà swoje listy zakupów, szacujà koszty itp., a nast pnie omawiajà ró ne propozycje na forum klasy. Jak bywa, a jak powinno byç? Uczniowie w domu opracowujà miniscenki dotyczàce przypadków z ego traktowania m odych konsumentów przez sprzedawców lub producentów. Mogà to byç sytuacje, z którymi sami si zetkn li lub o których s yszeli (patrz tak e punkt 1 zaj ç II). Po obejrzeniu ka dej scenki wszyscy zastanawiajà si nad odpowiedzià na pytania: Jak jest, jak powinno byç? Jak zachowaç si w takiej sytuacji? 14 Rozdzia VII Gwarancja, czyli k opoty z telewizorem karta kredytowa gwarancja serwis gwarancyjny Rozdzia VIII Kto pomaga konsumentom, czyli ostatnia deska ratunku rzecznik konsumentów Rozdzia IX Niebezpieczne zakupy, czyli zadbaj sam o siebie bezpieczeƒstwo rozsàdek Reklamy spo eczne dotyczà nie produktów czy us ug, ale spraw wa nych dla spo eczeƒstwa, np. bezpieczeƒstwa dzieci w sieci internetowej czy pomocy niepe nosprawnym. W wi kszoêci sklepów mo na p aciç gotówkà lub za pomocà karty kredytowej (mogà jà mieç doroêli). Gwarancja to dobrowolne zobowiàzanie producenta do nieodp atnej naprawy lub wymiany produktu. Gwarancja musi byç pisemna! Serwis gwarancyjny to miejsce, w którym mo na naprawiç urzàdzenie obj te gwarancjà. JeÊli ktoê uwa a, e producent lub sprzedawca naruszy jego prawa jako konsumenta, mo e si zwróciç o pomoc do rzecznika praw konsumenta (jest w ka dym powiecie). W Polsce istnieje tak e Urzàd Ochrony Konkurencji i Konsumentów centralna instytucja, która pomaga konsumentom dochodziç swoich praw. Zajmuje si tak e edukacjà konsumentów m.in. prowadzi program Moje konsumenckie ABC, w ramach którego zosta wydany komiks i prowadzone sà te lekcje! Konsument wprawdzie podlega ochronie, ale przede wszystkim musi sam podejmowaç rozsàdne decyzje nie powinien kupowaç rzeczy od niepewnych sprzedawców, bez paragonu, niemajàcych znaków bezpieczeƒstwa czy po prostu niebezpiecznych (jak fajerwerki). Konsumencie ty sam tak e musisz dbaç o swoje bezpieczeƒstwo! Ani prawo, ani urzàd nie uchronià ci przed brakiem rozsàdku! 7
4. Gdy zespo y uczniowskie zakoƒczà prac (daj im na to ok. 10 15 minut), poproê, by ich przedstawiciele zaprezentowali wybrane przez siebie informacje kole ankom i kolegom. Ty sam zapisuj je na tablicy, uzupe niajàc i dopracowujàc ich ostateczne brzmienie. Najlepiej, by zosta y one sformu owane w postaci prostych rad, które atwo zapami taç. Uczniowie mogà zapisaç je w zeszytach, mo na te poprosiç dwoje uczniów, by starannie przepisali je po lekcji z tablicy, a nast pnie wywiesili na klasowej gazetce Êciennej. T cz Êç zaj ç warto potraktowaç jako okazj do wyjaênienia pytaƒ i wàtpliwoêci uczniów (np. po jakim czasie od zakupu mo na sk adaç reklamacje? Dlaczego w niektórych sklepach mo na zwracaç towary, gdy klient si rozmyêli, a w innych nie? Czy napis Po odejêciu od kasy reklamacji nie uwzgl dnia si jest zgodny z prawem?). Skorzystaj z informacji zawartych w Vademecum m odego konsumenta oraz wiadomoêci ze strony internetowej programu www.konsumenckieabc.pl. 5. Sprawdê teraz, czy dzieci przyswoi y sobie najwa niejsze informacje na temat swoich praw i obowiàzków jako m odych konsumentów. Rozdaj wszystkim zielone, pomaraƒczowe i czerwone kartoniki, a nast pnie zadawaj pytania zamieszczone poni ej. PoproÊ, by uczniowie, którzy znajà odpowiedê, podnieêli zielonà kartk, ci, którzy nie sà pewni pomaraƒczowà, zaê ci, którzy jej nie znajà czerwonà. Uprzedê, e mo esz prosiç o odpowiedê ró ne osoby nie tylko te, które podniosà kartk zielonà. Koryguj b dne bàdê nieêcis e wypowiedzi. Pytaƒ jest sporo i jeêli nie uda si odpowiedzieç na nie wszystkie, rozdziel je mi dzy uczniów i poleç przygotowanie krótkich odpowiedzi (ustnych lub pisemnych) na nast pne zaj cia. Czy dziecko mo e samodzielnie robiç zakupy? Czego dzieci nie mogà kupowaç? Dlaczego nie zawsze mo na kupiç sobie to, na co si ma ochot? Co nale y zrobiç, jeêli sprzedawca sprzeda dziecku zepsuty produkt albo wyda êle reszt? Czy powinno si kupowaç towary od ulicznych sprzedawców? A na bazarze? Jak si robi zakupy w sklepie internetowym? Czy mo na zwróciç kupiony produkt? A jeêli ktoê kupi coê przez internet? Czy dzieci mogà kupowaç towary od akwizytorów? Co to jest paragon? Czym mo na p aciç w sklepie? Czy dzieci mogà p aciç kartà? Do czego mo e nam si przydaç dowód zakupu? Co zrobiç, gdy oka e si, e towar ma wad? Jak si sk ada reklamacj? Co powinien zrobiç sprzedawca po przyj ciu reklamacji? Czy mo na sk adaç reklamacje na us ugi (np. turystyczne lub dentystyczne)? Dlaczego warto przed kupnem sprawdziç dat wa noêci? Co to jest kod kreskowy? Co oznaczajà ró ne symbole na opakowaniach? Do czego przydaje si lista zakupów? 8 na pytania z nimi zwiàzane i ew. sformu owanie w asnych pytaƒ. Gdy pojawià si pytania, na które sam nauczyciel nie zna odpowiedzi, powinien je zapisaç, a nast pnie przekazaç (np. drogà e-mailowà lub pocztowà) powiatowemu lub miejskiemu rzecznikowi praw konsumenta. B dzie to okazja, by uczniowie skorzystali z wiedzy i porad rzecznika, a byç mo e nawet osobiêcie go poznali nauczyciel mo e bowiem zaprosiç go do szko y na spotkanie z uczniami (a nawet ich rodzicami). JeÊli uczniowie nie pami tajà niektórych znaków, mogà zerknàç do komiksu, spytaç nauczyciela lub zajrzeç na stron internetowà programu Moje konsumenckie ABC (www.konsumenckieabc.pl). 4. Ostatnia cz Êç zaj ç poêwi cona jest zebraniu eksponatów na szkolnà wystaw pod has em Moje konsumenckie ABC. Zadaniem uczniów jest wybraç najciekawsze z przyniesionych na te zaj cia przedmiotów, a nast pnie wykonaç plakaty z ich wykorzystaniem. Inny pomys to przyklejenie eksponatów na kartki z bloku technicznego, tak by na jednej kartce znalaz o si kilka ró nych paragonów, na innej etykiet i metek, na jeszcze innych opakowaƒ ywnoêci (lub ich zdj ç czy rysunków), marek i innych form oznakowania towarów, formularzy do sk adania reklamacji, przyk adów reklam i promocji itp. Pracujàc w zespo ach, uczniowie dzielà przedmioty na ró ne kategorie, przyklejajà je na kartki i wyraênie tytu ujà. W ten sposób powstanie zbiór miniplakatów, które nale y wywiesiç, najlepiej razem z opracowanymi na poprzedniej lekcji dobrymi radami dla m odego konsumenta, na klasowej lub szkolnej gazetce. Uwaga: uczniowie z pewnoêcià nie skoƒczà tej pracy na jednej lekcji mogà dokoƒczyç zadanie na lekcji rysunków lub w domu. 5. Zapytaj uczniów, czy ich zdaniem doroêli dobrze orientujà si w swoich prawach i sà zawsze rozsàdnymi konsumentami oraz odbiorcami reklam. PoproÊ o komentarze i spróbujcie wspólnie wymyêliç, jak mo na pomóc doros ym staç si Êwiadomymi konsumentami. Uczniowie mogà np. opracowaç miniporadnik (vademecum) lub minis owniczek, wykorzystujàc materia y pomocnicze zawarte w tych scenariuszach i na stronie internetowej programu. Inny pomys to wprowadzenie w ich w asnych domach zwyczaju odk adania paragonów w jedno, wszystkim znane i wygodne miejsce mo e to byç teczka lub pude ko (uczniowie mogà je opisaç i w ciekawy sposób ozdobiç!). Rodzice b dà im z pewnoêcià wdzi czni paragony zbyt cz sto làdujà bowiem w koszu na Êmieci lub w ró nych trudnych do zapami tania miejscach, co uniemo liwia z o enie reklamacji, gdy okazuje si, e urzàdzenie nie dzia a, jest uszkodzone lub produkt jest przeterminowany. Ozdabianie pude ek/teczek na paragony mo e si odbyç na lekcjach rysunków lub techniki! 6. Zach ç uczniów do udzia u w konkursie na has o zwiàzane z tematem zaj ç i przypominajàce m odym konsumentom, jakie majà prawa, jak màdrze robiç zakupy, jak traktowaç promocje i reklamy itp. Informacje o konkursie na stronie www.ceo.org.pl/abc (g ówne nagrody aparaty fotograficzne, wyró nienia nagrody ksià kowe). Uwaga: has o nie mo e zawieraç wi cej ni szeêç s ów! 13
Przyk adowe scenki: Przeterminowane lody Uczeƒ kupi lody i po wyjêciu ze sklepu zauwa y, e data wa noêci min a kilka dni wczeêniej. Wraca i wymienia je na takie, które nadajà si do spo ycia. Nie zapomnij paragonu Mama kupuje dziecku farby i p dzle w sklepie papierniczym. Odchodzi od kasy, a w tym momencie dziecko przypomina, e powinna wziàç ze sobà paragon, bo inaczej nie b dzie mog a nic zrobiç, jeêli farby albo p dzel oka à si zepsute. Superreklama Dzieci oglàdajà spot telewizyjny reklamujàcy nowy, wchodzàcy w aênie na rynek napój gazowany, baton, chrupki itp. Dwoje si nim zachwyca, a trzecie próbuje ich przekonaç, e nie wszystkie superreklamy reklamujà superprodukty, które warto mieç. W koƒcu idà razem pograç w pi k. Promocje, promocje Rodzeƒstwo wchodzi do sklepu, by kupiç ró ne rzeczy do jedzenia spisane na kartce przez tat. Wsz dzie wko o mnóstwo promocji: jedno z dzieci zamierza zakupiç wszystkie okazyjnie tanie rzeczy, a drugie próbuje je od tego pomys u odwieêç. My to mamy, a ty nie Dwoje, troje uczniów chwali si kupionymi niedawno rzeczami mogà to byç popularne napoje gazowane, przekàski czy stroje. Przechodzàcy obok kolega, który nie ma tej rzeczy, próbuje udawaç, e ich nie widzi, ale oni rzucajà w jego stron niemi e uwagi. Przechodzàcy zastanawia si, jak na to zareagowaç. Kupcie mi to Dziecko wchodzi z rodzicami do sklepu z zabawkami, by wspólnie wybraç coê na prezent imieninowy dla m odszej siostry/m odszego brata. W trakcie wybierania zauwa a zabawk, którà samo chcia oby dostaç, ale rodzice nie chcà jej kupiç. Spokojnie t umaczà, dlaczego tego nie kupià. 3. PoproÊ, by uczniowie roz o yli na awkach przyniesione przedmioty paragony, opakowania, og oszenia reklamowe itp. Najpierw wspólnie przyjrzyjcie si kolejnym eksponatom, szukajàc odpowiedzi na pytania: Paragon: jakie informacje zawiera? Etykieta: co z niej mo na wyczytaç? Daty wa noêci: ró ne sposoby zapisywania Kody kreskowe: jak wyglàdajà, jak to dzia a? Symbole na towarach: ywnoêç, ubrania, zabawki, urzàdzenia elektryczne Opakowania: czy mo na je ponownie wykorzystaç? Og oszenia reklamowe: co reklamujà, w jaki sposób, kto za nie p aci? Nauczyciel za ka dym razem pyta, kto z uczniów ma taki przedmiot, symbol itp., proszàc o pokazanie klasie lub koledze z awki swojego eksponatu oraz odpowiedê na podane wy ej pytania. WyjaÊnia ewentualne wàtpliwoêci uczniów. Mo na tak e podzieliç klas na kilka zespo ów i przydzieliç ka demu jednà kategori eksponatów (etykiety, reklamy), proszàc o ich dok adne obejrzenie, odpowiedê 12 Co to jest gwarancja? Jak z niej korzystaç? Skàd si biorà i do czego s u à reklamy? Dlaczego jest ich tak du o wokó nas? Czy nale y wierzyç we wszystko, co pokazuje reklama? Co to jest promocja? Czy zawsze nale y kupowaç towar, który jest w aênie promowany? Kto pomaga konsumentom, gdy producent lub sprzedawca towaru nie wywiàzujà si ze swoich obowiàzków? Kto odpowiada za twoje bezpieczeƒstwo jako konsumenta? Czy tylko producent i sprzedawca? 6. Jako zadanie domowe uczniowie majà odbyç krótkà wizyt w sklepie (ma ym lokalnym sklepiku, supermarkecie lub na bazarze) i przynieêç na nast pnà lekcj nast pujàce eksponaty: paragony, produkty lub opakowania opatrzone datà wa noêci, ró ne opakowania zawierajàce inne wspomniane w komiksie znaki, gwarancje na dowolne produkty, wzory blankietów do sk adania reklamacji, przyk ady reklam gazetowych, telewizyjnych (nagranie lub krótki opis), ulotek reklamowych, akcji promocyjnych. Uczniowie mogà te sporzàdziç krótkie notatki, mówiàce, jaki produkt (marka) i w jaki sposób by promowany (promocja cenowa, czyli obni ka ceny, wagowa, czyli wi cej produktu za t samà kwot, sprzeda wiàzana, czyli gdy kupujesz jednà rzecz, innà dostajesz znacznie taniej), demonstracje i degustacje w sklepach, public relations, czyli dbanie o dobry wizerunek firmy (marki) przez sponsorowanie imprez, fundowanie nagród itp. Ka dy uczeƒ powinien przynieêç co najmniej 2-3 rzeczy, a nauczyciel musi zadbaç, by konkretnym uczniom (najlepiej ochotnikom) przydzieliç mniej typowe eksponaty (przyk ady reklam, gwarancje). Zach ç uczniów, by wykorzystali do tego zakupy, które b dà robili w najbli szych dniach sami lub z rodzicami. Mo esz wczeêniej przygotowaç i rozdaç dzieciom list do rodziców zach cajàcy do takiej wspólnej wycieczki edukacyjnej lub go podyktowaç, proszàc, by uczniowie przekazali t proêb rodzicom. JeÊli nauczyciel nie jest pewien, czy uczniowie zdo ajà zgromadziç wszystkie niezb dne eksponaty, powinien sam je przynieêç! Wycieczka edukacyjna Sklepowi detektywi (propozycja dodatkowa) Nauczyciel mo e tak e zorganizowaç wspólnà wycieczk edukacyjnà do pobliskiego sklepu spo ywczego lub supermarketu. Aby wyjêcie takie mia o sens, trzeba wczeêniej je przygotowaç przypomnieç zasady zachowania w takim miejscu i przydzieliç poszczególnym uczniom konkretne zadania. Trzeba te koniecznie uprzedziç o wycieczce personel sklepu. Oto przyk ady zadaƒ dla uczniów (lub 2-, 3-osobowych zespo ów): Znajdê najtaƒszy oraz najdro szy jogurt w tym sklepie, spisz ich nazwy i ceny. Znajdê przynajmniej trzy produkty z okreêlonym symbolem na opakowaniu (ka dy uczeƒ z innym!). Znajdê produkty, których termin wa noêci up ywa w najbli szym miesiàcu 9
Znajdê wszystkie gatunki czekolad w tabliczce dost pne w sklepie i porównaj ich sk ad. Znajdê wszystkie promocje, które aktualnie oferuje sklep (jeêli jest to du y supermarket promocje wybranej kategorii artyku ów, np. spo ywczych czy ubraniowych). Zbierz ulotki reklamowe roz o one w sklepie (po jednej z ka dego rodzaju). Znajdê produkt, którego reklam widzia eê, spróbuj jà sobie przypomnieç. Zapytaj sprzedawców, z jakimi problemami m odych (ma ych) konsumentów spotykajà si najcz Êciej. Zapytaj kupujàcych, czy lubià w tym sklepie robiç zakupy i jakie majà ewentualne uwagi (zadanie dla odwa nych!). Przeprowadê obserwacj pracy ekspedientki/kasjerki. Zapytaj je, czy kupujàcy zawsze biorà ze sobà paragon. Narysuj plan sklepu (jeêli jest to du a placówka) lub roz o enia towarów w sklepie i zastanów si, co byê w nim zmieni. Zapytaj sprzedawców lub kasjerów, jak i u kogo w tym sklepie sk ada si reklamacj ywnoêci, a jak innych towarów. Przeczytaj i staraj si dobrze zrozumieç instrukcj obs ugi jakiegoê urzàdzenia (czasem jest to zadanie naprawd trudne!). Daj uczniom 10-20 minut na wykonanie tych poleceƒ, a sam w razie potrzeby s u pomocà i radà. Nast pnie najlepiej ju po powrocie do szko y omówcie rezultaty tych prac badawczych. Jakie wnioski dla uczniów z nich p ynà? Zaj cia II Kupujesz to? 1. Zaproponuj uczniom, by przypomnieli sobie wszystkie trudne czy wr cz nieprzyjemne sytuacje zwiàzane z kupowaniem, których kiedyê doêwiadczyli, zaobserwowali lub o których s yszeli. Prawdopodobnie pojawià si m.in. nast pujàce przypadki: a. Sprzedawca êle traktuje dziecko-konsumenta lub wr cz próbuje je oszukaç. b. Towar kupiony jest zepsuty albo z innych powodów nie nadaje si do u ytku. c. Sprzedawca nie chce przyjàç reklamacji. d. Dziecko chce oddaç z powrotem coê, co wczeêniej kupi o, ale sklep nie chce przyjàç zwrotu (nie musi!). e. Dziecko koniecznie chce, eby rodzice coê mu kupili, a gdy odmawiajà, urzàdza awantur albo si obra a. f. Reklamowany towar inaczej wyglàda i/lub inaczej dzia a ni w rzeczywistoêci. g. Rodzice kupili sprz t domowy, który zaraz si zepsu. h. Dziecko (np. m odsze rodzeƒstwo) znalaz o si w niebezpieczeƒstwie lub mia o wypadek z powodu jakiejê cechy produktu lub u ywania go niezgodnie z oznakowaniem. JeÊli uczniowie nie b dà w stanie przypomnieç sobie takich sytuacji, nauczyciel mo e podaç je sam i zapytaç, czy kiedykolwiek zetkn li si z podobnym przypadkiem lub o nim s yszeli. Nie chodzi tu o d ugà ich analiz, ale o uêwiadomienie sobie, e takie rzeczy si zdarzajà, wyliczenie najbardziej typowych z punktu widzenia dzieci i nastolatków trudnych sytuacji. 2. W tej cz Êci zaj ç uczniowie b dà odgrywaç scenki, które pozwolà im utrwaliç sobie kilka umiej tnoêci kluczowych dla m odych konsumentów. W zale noêci od tego, na ile klasa potrafi (a nauczyciel lubi) pracowaç tà metodà, scenek tych mo e byç mniej lub wi cej. W pierwszej z nich w roli sprzedawcy lub dziecka-konsumenta powinien wystàpiç sam nauczyciel. Ma to pokazaç uczniom, e nie chodzi o d ugie aktorskie popisy, ale krótkie (2-, 3-minutowe) miniscenki, które pozwolà utrwaliç sobie sensowne zachowania w kilku typowych sytuacjach, w jakich jako m ody konsument mo e si znaleêç. OczywiÊcie scenek mo e byç znacznie wi cej wszystko zale y od czasu, który nauczyciel chce przeznaczyç na to çwiczenie. Zawsze jednak nale y zadbaç, by scenka zawiera a w aêciwe z punktu widzenia edukacji konsumenckiej przes anie! Bohater naszego komiksu ma na imi Max a nie Maks, poniewa jest kosmità 10 Uwaga: mo na poprzestaç na wspólnym odegraniu jednej scenki, a pozosta e przydzieliç parom (lub trójkom) uczniów z proêbà, by wymyêlili, co powinni powiedzieç lub zrobiç ich bohaterowie (uczniowie nie muszà ich odgrywaç na forum klasy). Nast pnie kilka zespo ów przedstawia swoje propozycje, a kluczowe dla scenek zdania nauczyciel zapisuje na tablicy (np. Ta reklama jest genialna, ale napój niekoniecznie... ). 11