DIAGNOZA POTRZEB EDUKACJI ZAWODOWEJ W PÓŁNOCNEJ CZĘŚCI WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO Z PERSPEKTYWY PRZEDSIĘBIORCÓW

DIAGNOZA POTRZEB EDUKACJI ZAWODOWEJ W PÓŁNOCNEJ CZĘŚCI WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO Z PERSPEKTYWY PRZEDSIĘBIORCÓW Redakcja naukowa: Katarzyna Cheba Wydawnictwo Wyższej Szkoły Biznesu w Gorzowie Wlkp. Gorzów Wlkp. 2012 1

Autorzy rozdziałów: Katarzyna Cheba: wstęp, 1, 2, 3, 4 Joanna Hołub-Iwan: 4, 5 Maja Kiba-Janiak: 7 Arleta Terpiłowska-Dworczak: wstęp, 6 Recenzenci: prof. nadzw. dr hab. Beata Filipiak dr Agnieszka Wala Projekt okładki: Mariusz Petelczyc Kopiowanie i powielanie w jakiejkolwiek formie wymaga pisemnej zgody Wydawcy Copyright by Wyższa Szkoła Biznesu w Gorzowie Wlkp. Gorzów Wlkp. 2012 ISBN 978-83-88991-24-0 Druk i oprawa: SONAR 2

Spis treści WSTĘP... 5 ROZDZIAŁ 1... 9 BADANIA RYNKU PRACY W PÓŁNOCNEJ CZĘŚCI WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO PRZEGLĄD WYBRANYCH BADAŃ... 9 1.1. Wprowadzenie... 9 1.2. Badania Centrum Monitoringu Jakości Życia Mieszkańców Gorzowa Wlkp.... 10 1.3. Foresight regionalny... 17 1.4. Podsumowanie... 24 ROZDZIAŁ 2... 29 ANALIZA REGIONALNEGO RYNKU PRACY WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO WYBRANE INFORMACJE... 29 ROZDZIAŁ 3... 43 WIELOWYMIAROWA ANALIZA KONDYCJI SEKTORA PRZEDSIĘBIORSTW W WOJEWÓDZTWIE LUBUSKIM... 43 3.1. Uwagi ogólne... 43 3.2. Zakres analizy... 44 3.3. Zmienna syntetyczna jako podstawa opisu kondycji sektora przedsiębiorstw w układzie województw... 47 3.4. Analiza zmian w kondycji sektora przedsiębiorstw w latach 2008 i 2010... 51 3.5. Zastosowanie analizy czynnikowej do klasyfikacji i porządkowania obiektów wielowymiarowych... 53 3.6. Podsumowanie... 61 ROZDZIAŁ 4... 63 3

METODYKA BADAŃ ORAZ CHARAKTERYSTYKA PRÓBY BADAWCZEJ... 63 ROZDZIAŁ 5... 71 POTRZEBY I PERSPEKTYWY LOKALNEGO RYNKU PRACY... 71 5.1. Wprowadzenie... 71 5.2. Sytuacja na lokalnym rynku pracy w opinii przedsiębiorców... 72 5.3. Plany inwestycyjne przedsiębiorców i ich wpływ na lokalny rynek pracy... 86 5.4. Potrzeby lokalnego rynku pracy... 89 5.4. Podsumowanie... 98 ROZDZIAŁ 6... 101 KOGO SZUKAJĄ PRACODAWCY?... 101 6.1. Bariery w zatrudnianiu pracowników na lokalnym rynku pracy 101 6.2. Zapotrzebowanie lokalnego rynku pracy na kwalifikacje i umiejętności... 105 6.3. Plany kadrowe pracodawców północnej części województwa lubuskiego... 109 6.4 Podsumowanie... 119 ROZDZIAŁ 7... 121 WIEDZA, UMIEJĘTNOŚCI I KOMPETENCJE SPOŁECZNE W ZAWODZIE LOGISTYK... 121 LITERATURA... 139 4

WSTĘP Harmonijny rozwój regionu zależy zarówno od umiejętności przewidywania przyszłości z odpowiednim wyprzedzeniem czasowym, jak i od ścisłej współpracy pomiędzy wszystkimi uczestnikami rynku pracy tak, aby kształcenie i doskonalenie zawodowe zmniejszało dystans pomiędzy oczekiwaniami na zatrudnienie a gwarancją jego posiadania. Jak wynika z wielu badań przeprowadzonych przez Wyższą Szkołę Biznesu przedsiębiorcy nie zawsze są zainteresowani aktywną współpracą ze szkołami zawodowymi czy uczelniami wyższymi w zakresie przygotowania zawodowego przyszłych uczestników rynku pracy absolwentów. Pracodawcy bardzo często zwracają również uwagę, że także same szkoły zawodowe, czy uczelnie wyższe nie są zainteresowane tego typu współpracą. Wyniki zrealizowanych badań potwierdzają, że samo monitorowanie rynku pracy i wskazywanie jego potrzeb jest niewystarczające. Konieczna jest bardziej pogłębiona identyfikacja problemów zgłaszanych przez przedsiębiorców, dyrektorów szkół oraz absolwentów szkół zawodowych. Najważniejsze zdiagnozowane do tej pory problemy lokalnego rynku pracy to: Problem I Niekorzystne zmiany struktury i liczby ludności. Według prognoz Głównego Urzędu Statystycznego na lata 2009-2035 liczba osób w wieku produkcyjnym będzie stale się zmniejszać z poziomu 663,7 tys. w 2007 r. do 555,3 tys. w 2035 r. Spadkowi liczby osób w wieku produkcyjnym towarzyszyć będą niekorzystne zmiany wewnątrz struktury wieku produkcyjnego. Starzenie się struktury ludności spowoduje gwałtowne zmniejszenie i starzenie się zasobów pracy, a w konsekwencji obniżanie się podaży siły roboczej na rynku pracy i spadek innowacyjności regionu. Sytuację na lubuskim rynku pracy pogarszać będzie również niska przeciętna gęstość zaludnienia, ograniczająca mobilność pracowników oraz utrudniająca pracodawcom pozyskiwanie kandydatów o odpowiednich kwalifikacjach. Niekorzystne zmiany struktury i liczby ludności wymagać będą w związku z tym zwiększenia nakładów na opracowanie dobrej diagnozy rozwoju rynku 5

pracy uwzględniającej rzetelną ocenę zdolności adaptacyjnych, kierunków rozwoju oraz potencjału lokalnego rynku pracy. Problem II Brak badań dotyczących niedopasowania popytu i podaży w odniesieniu do północnej części województwa lubuskiego. W opracowaniach dotyczących rynku pracy postuluje się konieczność dostosowania oferty edukacyjnej do przewidywań dotyczących rodzajów zawodów i typów zajęć, które mogą być potrzebne za 3-10 lat. Brak jest również kompleksowych badań obejmujących diagnozę rozwoju rynku pracy, uwzględniających rzetelną ocenę zdolności adaptacyjnych, kierunków rozwoju oraz potencjału lokalnego rynku pracy w odniesieniu do północnej części województwa lubuskiego. Efektem braku koordynacji pomiędzy popytem na pracowników określonych zawodów a podażą rynku pracy jest gwałtowny wzrost bezrobocia młodych, wykształconych osób, przy jednoczesnym niedoborze specjalistów (techników, rzemieślników, robotników niewykwalifikowanych). Problem III Brak lub niewystarczająca współpraca pomiędzy instytucjami edukacyjnymi, instytucjami rynku pracy, samorządem i bezpośrednio pracodawcami. Współpraca pracodawców, instytucji edukacyjnych, instytucji rynku pracy i samorządów rozwija się, ale nadal wymaga wielu działań i wspólnych inicjatyw podnoszących wspólną aktywność. Przykładem wspólnych działań samorządu oraz uczelni wyższej w obszarze badań dotyczących rynku pracy jest utworzone w grudniu 2006 roku Centrum Monitoringu Jakości Życia Mieszkańców Gorzowa Wlkp., które cyklicznie prowadzi badania dotyczące wielu aspektów rynku pracy. Celem podejmowanych badań jest zdobycie wiedzy na temat procesów zachodzących na lokalnym rynku pracy. Realizację podobnego celu założono w ramach projektu realizowanego przez Wyższą Szkołę Biznesu pn.: Diagnoza potrzeb edukacji zawodowej w północnej części województwa lubuskiego, finansowanego przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego. Celem głównym projektu jest analiza potrzeb edukacyjnych w obszarze szkolnictwa zawodowego w pięciu powiatach województwa lubuskiego, są to 6

powiaty: gorzowski, międzyrzecki, słubicki, strzelecko-drezdenecki i świebodziński. W ramach projektu zrealizowano badania obejmujące uczniów szkół zawodowych, przedsiębiorców oraz dyrektorów szkół i przedstawicieli instytucji rynku pracy. Zaplanowano również wydanie trzech publikacji. Przekazywana do rąk czytelnika monografia składająca się z dwóch części zawiera wyniki badań realizowanych od września 2011 do maja 2012 roku na próbie obejmującej 300-u przedsiębiorców z powiatów uczestniczących w projekcie. W części pierwszej przedstawiona została wielowymiarowa analiza sytuacji na lokalnym rynku pracy w województwie lubuskim. Omówiona została kondycja sektora przedsiębiorstw w północnej części województwa. W ramach tej części pracy dokonano analizy danych wtórnych dotyczących rynku pracy, przedstawiono wyniki wcześniej realizowanych badań oraz dokonano klasyfikacji województw na podstawie taksonomicznego miernika rozwoju oraz w wyniku zastosowania analizy czynnikowej. W części drugiej przedstawiono wyniki badania ankietowego przeprowadzonego wśród przedsiębiorców prowadzących działalność na terenie północnej części województwa lubuskiego. Odpowiedzi przedsiębiorców analizowano pod kątem: potrzeb i perspektyw lokalnego rynku pracy, wymagań pracodawców w stosunku do pracowników, planów kadrowych pracodawców, oraz barier w zatrudnianiu nowych pracowników. Analizie poddano również potrzeby rynku pracy zgłaszane przez przedsiębiorców biorących udział w badaniu. Przekazywana do rąk czytelnika monografia jest jedną z trzech publikacji opracowanych na podstawie wyników badań zrealizowanych w ramach projektu. Katarzyna Cheba Arleta Terpiłowska-Dworczak 7

CZĘŚĆ I ROZDZIAŁ 1 BADANIA RYNKU PRACY W PÓŁNOCNEJ CZĘŚCI WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO PRZEGLĄD WYBRANYCH BADAŃ 1.1. Wprowadzenie Przemiany zachodzące na rynku pracy skutecznie przewartościowały przyjęte kiedyś założenia, przede wszystkim co do jego kierunków rozwoju. Największą porażką tego rynku okazał się wzrost bezrobocia młodych, wykształconych osób, absolwentów szkół wyższych przy jednoczesnym znacznym niedoborze specjalistów na poziomie średnim (techników, rzemieślników, robotników wykwalifikowanych). Stąd tak duże zainteresowanie problematyką rynku pracy nie tylko ze strony nauki, ale również od strony praktycznej. Zainteresowanie problematyką rynku pracy jest niezmiernie duże. Świadczą o tym liczne dostępne opracowania i analizy. Z punktu widzenia lokalnego rynku pracy, szczególną wartość mają te źródła, które bezpośrednio dotyczą właśnie tego rynku. Doświadczenie wykonawcy na tym polu jest znaczne. Od 2006 roku w Wyższej Szkole Biznesu działa Centrum Monitoringu Jakości Życia Mieszkańców Gorzowa Wlkp. zajmujące się badaniami różnych obszarów dotyczącymi Gorzowa Wielkopolskiego. W ostatnich latach Centrum zrealizował dwa projekty badawcze ważne z punktu widzenia lokalnego rynku pracy, są to projekty: Rynek pracy i edukacja w Gorzowie Wlkp. a światowy kryzys gospodarczy, projekt zrealizowany w 2009 roku, Foresight regionalny obejmujący dwa obszary: branżowy rozwój miasta i północnej części województwa oraz nowoczesne kadry gospodarki, badania zrealizowane w ramach projektu viadukt innovativ. Wyniki tych dwóch projektów dały podstawy do sformułowania pytań i problemów badawczych, które postawiono w ramach kolejnych realizowanych 9

badań. Krótki przegląd wyników badań zrealizowanych w ramach tych projektów pozwoli przybliżyć sytuację na lokalnym rynku i lepiej poznać jego realia. 1.2. Badania Centrum Monitoringu Jakości Życia Mieszkańców Gorzowa Wlkp. Badania obejmujące diagnozę sytuacji na lokalnym rynku pracy w Gorzowie Wlkp. w sytuacji spowolnienia gospodarczego zrealizowano na przełomie maja i czerwca 2009 roku na próbie obejmującej 110-u przedsiębiorców. Cele badań były w pewnych obszarach zbieżne z celami założonymi w ramach projektu Diagnoza potrzeb edukacji zawodowej w północnej części woj. lubuskiego, ale weryfikowane były jedynie na próbie obejmującej: przedsiębiorców, uczniów, studentów oraz dyrektorów szkół zawodowych z Gorzowa Wielkopolskiego. Zebrane w trakcie badań wyniki pokazały konieczność szerszego spojrzenia na problem niedopasowania rynku pracy, nie tylko z punktu widzenia miasta, ale również w odniesieniu do powiatów z tej części województwa. Przedsiębiorcy biorący udział w badaniu oceniali lokalny rynek pracy biorąc pod uwagę następujące obszary: plany kadrowe; współpracę z instytucjami rynku pracy; współpracę z instytucjami oświatowymi; zawody przyszłości; wpływ spowolnienia gospodarczego na lokalny rynek pracy. W dalszej części przedstawiono wybrane, najważniejsze opinie przedsiębiorców gorzowskich na temat lokalnego rynku pracy. Z analizy informacji zebranych w trakcie badania wynika, że opinie pracodawców na temat sytuacji na lokalnym rynku pracy były znacznie zróżnicowane. Wśród najczęściej wskazywanych obszarów niedopasowania popytu i podaży na tym rynku, przedsiębiorcy wskazywali przede wszystkim: 10

brak dostosowania oczekiwań płacowych pracowników do możliwości pracodawców (75,5% odpowiedzi); oraz brak dopasowania struktury zawodowej osób poszukujących pracy do potrzeb pracodawców (56,4%). Szczegółowe opinie przedsiębiorców na temat sytuacji na lokalnym rynku pracy przedstawiono w tabeli 1. Tabela 1. Lokalny rynek pracy w opinii respondentów Rozkład (%) odpowiedzi Odpowiedź 1. Jest więcej zwolnień pracowników niż przyjęć 2. Jest więcej przyjęć do pracy niż zwolnień 3. Poszukuje się szeregowych pracowników w podstawowych zawodach 4. Poszukuje się wykwalifikowanej kadry specjalistów 5. Pracodawcy przygotowują się do zwolnień pracowników 6. Struktura zawodowa osób poszukujących pracy nie odpowiada potrzebom pracodawców (brakuje osób o określonych kwalifikacjach) 7. Jest za dużo pracowników o zbyt wysokich kwalifikacjach Potwierdzam/ zgadzam się Trudno powiedzieć Nie potwierdzam/ nie zgadzam się 57,3 24,5 18,2 10,0 31,8 58,2 38,2 27,3 34,5 42,7 30,0 27,3 38,2 39,1 22,7 56,4 22,7 20,9 4,5 47,3 48,2 8. Pracownicy oczekują wyższych zarobków niż pracodawcy są w stanie zaoferować 75,5 12,7 11,8 Źródło: K. Cheba, J. Hołub-Iwan, M. Kiba-Janiak, Rynek pracy i edukacja w Gorzowie Wlkp. a światowy kryzys gospodarczy, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Biznesu, Gorzów Wlkp. 2010. Kolejnych informacji o gorzowskim rynku pracy dostarczają odpowiedzi udzielone przez pracodawców poproszonych o wskazanie 3 najważniejszych 11

czynników stanowiących przeszkodę efektywnego funkcjonowania przedsiębiorstw na tym rynku. Zdecydowanie najwyższy odsetek uzyskano dla odpowiedzi wskazującej na wysokie koszty prowadzenia działalności 76,1%. Czynnik ten wskazywali przedstawiciele wszystkich branż reprezentowanych w badaniu. Na kolejnym miejscu z ponad 30% różnicą znalazła się odpowiedź dotycząca trudności z utrzymaniem płynności finansowej przedsiębiorstw 41,3% wskazań. Do czynników stosunkowo często wymienianych przez respondentów można zaliczyć także brak nowych inwestycji, słaby rozwój firm 35,8% odpowiedzi oraz dużą konkurencję 33% odpowiedzi. Natomiast najniższy odsetek, w granicach 10-13% uzyskano natomiast dla czynnika potwierdzającego możliwość wystąpienia zagrożenia upadłością firm oraz brak bądź małą liczbę przedsiębiorstw tworzących nowe miejsca pracy. Szczegółowy rozkład udzielonych odpowiedzi przedstawiono w tabeli 2. Tabela 2. Najważniejsze czynniki stanowiące przeszkodę efektywnego funkcjonowania firm na gorzowskim rynku pracy w opinii respondentów Odpowiedź Odsetek odpowiedzi 1. Wysokie koszty prowadzenia działalności 76,1 2. Trudności z utrzymaniem płynności finansowej przedsiębiorstw 41,3 3. Brak nowych inwestycji, słaby rozwój firm 35,8 4. Duża konkurencja 33,0 5. Wysokie wymagania płacowe pracowników, kandydatów 24,8 6. Brak rynków zbytu 23,9 7. Brak specjalistów 18,3 8. Duże bezrobocie 17,4 9. Brak/ mała liczba przedsiębiorstw tworzących nowe miejsca pracy 10. Zagrożenie upadłością firm 10,1 Źródło: K. Cheba, J. Hołub-Iwan, M. Kiba-Janiak, Rynek pracy i edukacja w Gorzowie Wlkp. a światowy kryzys gospodarczy, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Biznesu, Gorzów Wlkp. 2010. 12,8 12

Współpraca przedsiębiorców z instytucjami rynku pracy Współpraca pracodawców z instytucjami rynku pracy odbywa się w różnej formie i na zróżnicowanym poziomie zaawansowania. Najczęściej przedsiębiorcy oczekują od instytucji rynku pracy wsparcia przy poszukiwaniu nowych pracowników. Z pomocy Powiatowego Urzędu Pracy przedsiębiorcy korzystają przede wszystkim poszukując pracowników na stanowiska liniowe, fizyczne bądź produkcyjne (61 odpowiedzi). Na drugim miejscu (33 odpowiedzi), w przypadku tej grupy pracowników znalazły się ogłoszenia zamieszczane w Internecie, z których pracodawcy korzystają również w sytuacji poszukiwania pracowników na stanowiska niższej kadry zarządzającej (27 odpowiedzi). Dopiero przy rekrutacji pracowników na stanowiska dyrektorskie i kierownicze przedsiębiorcy decydują się na korzystanie z pomocy agencji zatrudnienia. Najrzadziej, przedsiębiorcy korzystają z usług uczelnianych biur karier. Wynika to prawdopodobnie z ograniczonych możliwości tego typu instytucji. Szczegółowy rozkład odpowiedzi udzielonych przez respondentów przedstawiono w tabeli 3. Tabela 3. Sposoby poszukiwania pracowników przez pracodawców w Gorzowie Wlkp. Rozkład odpowiedzi Sposoby poszukiwania pracy Stanowiska dyrektorskie i kierownicze Stanowiska pracy Stanowiska niższej kadry zarządzającej Pracownicy liniowi, fizyczni, produkcyjni 1. Powiatowy Urząd Pracy 8 21 61 2. Agencje zatrudnienia (pośrednictwa pracy, doradztwa personalnego) 13 11 7 3. Ogłoszenia w prasie 12 25 24 4. Ogłoszenia radiowe - 2 11 5. Ogłoszenia w Internecie 15 27 33 6. Uczelniane biura Karier 1 7 3 Źródło: K. Cheba, J. Hołub-Iwan, M. Kiba-Janiak, Rynek pracy i edukacja w Gorzowie Wlkp. a światowy kryzys gospodarczy, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Biznesu, Gorzów Wlkp. 2010. 13

Przedsiębiorcy biorący udział w badaniu ocenili współpracę z lokalnymi agencjami zatrudnienia na poziomie dobrym, nieco niższe oceny uzyskał Powiatowy Urząd Pracy. W dużej mierze wynika to ze specyfiki działania powiatowych urzędów pracy, ograniczonych różnego rodzaju aktami prawnymi oraz procedurami. Badania wykazały także, że prywatne agencje zatrudnienia w opinii pracodawców, wykazują się dużym profesjonalizmem oraz kompleksowością usług. Oceny dokonywali tylko ci przedsiębiorcy, którzy korzystali z usług wskazanych instytucji (tabela 4). Tabela 4. Ocena usług wybranych instytucji rynku pracy przez przedsiębiorców Powiatowy Urząd Pracy w Gorzowie Wlkp. Odpowiedzi Bardzo Bardzo źle Trudno Średnio dobrze i źle powiedzieć i dobrze 1. Możliwość uzyskania pomocy - ogólnie 11 40 32 2 2. Kompleksowość pomocy 11 46 25 3 3. Profesjonalizm obsługi 17 41 26 2 4. Szybkość działania 21 39 24 2 5. Skuteczność działania 22 35 26 3 Odpowiedzi 1. Możliwość uzyskania pomocy - ogólnie Bardzo źle i źle Agencje zatrudnienia Średnio Bardzo dobrze i dobrze Trudno powiedzieć 1 7 15 2 2. Kompleksowość pomocy 1 9 13 2 3. Profesjonalizm obsługi 1 4 19 1 4. Szybkość działania 1 11 11 2 5. Skuteczność działania 1 11 12 1 Źródło: K. Cheba, J. Hołub-Iwan, M. Kiba-Janiak, Rynek pracy i edukacja w Gorzowie Wlkp. a światowy kryzys gospodarczy, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Biznesu, Gorzów Wlkp. 2010. 14

Współpraca przedsiębiorców z instytucjami oświatowymi Współpraca pracodawców z instytucjami oświatowymi ma bardzo duże znaczenie zarówno dla pracodawców, jak i potencjalnych pracowników. Szkoły zawodowe, szkoły średnie oraz wyższe uczelnie odgrywają bardzo istotną rolę w kształtowaniu umiejętności młodych ludzi. To, w jaki sposób instytucje edukacyjne będę dbać o jakość swoich usług może w znacznym stopniu wpłynąć na atrakcyjność potencjalnych kandydatów do pracy. Ważna jest również postawa przedsiębiorców i ich zainteresowanie kandydatami bez doświadczenia zawodowego bezpośrednio po ukończeniu szkoły. Jak wynika z przeprowadzonych badań opinie gorzowskich przedsiębiorców są podzielone. Niestety znaczna część z nich (38,1%) deklarowała brak zainteresowania kandydatami bez odpowiedniego doświadczenia zawodowego (rysunek 1). zdecydowanie nie; 13,6% trudno powiedzieć; 12,7% raczej tak; 31,8% raczej nie; 24,5% zdecydowanie tak; 17,3% Rysunek 1. Zatrudnianie absolwentów według deklaracji przedsiębiorców Źródło: K. Cheba, J. Hołub-Iwan, M. Kiba-Janiak, Rynek pracy i edukacja w Gorzowie Wlkp. a światowy kryzys gospodarczy, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Biznesu, Gorzów Wlkp. 2010. 15

W dalszej części badania, przedsiębiorców biorących w nim udział zapytano o ewentualne powody braku zainteresowania możliwością zatrudniania absolwentów. Wśród przyczyn najczęściej wskazywanych przez respondentów znalazły się przede wszystkim: brak odpowiedniego doświadczenia zawodowego; zbyt wysokie oczekiwania placowe; brak kompetencji; słabe wykształcenie ogólne; brak przygotowania zawodowego absolwentów, zwłaszcza po gorzowskich uczelniach wyższych. Dodatkowo respondenci wymienili takie powody, jak: brak doświadczenia życiowego oraz niskie poczucie odpowiedzialności; wysokie koszty szkoleń osób niedoświadczonych; brak dofinansowania absolwentów; obawy przed tym, że firma zainwestuje w szkolenie absolwenta, a on później zmieni pracę na inną. Przedstawiciele małych firm twierdzili również, że zajmując się całą firmą nie mają czasu na dokształcanie osób bez doświadczenia zawodowego. Przeprowadzone w ramach projektu badania pokazały, że głównym problemem również w przypadku lokalnego rynku pracy jest brak lub ograniczone możliwości opanowania przez osoby młode, bezpośrednio po szkole praktycznych umiejętności, atrakcyjnych z punktu widzenia pracodawców. Problemem rynku pracy wydaje się być nie brak pracy, jako takiej, ale raczej brak dostosowania podaży siły roboczej do popytu zgłaszanego przez pracodawców. Efektem zmian strukturalnych zachodzących w gospodarce stało się radykalne zmniejszenie zapotrzebowanie na pracowników w zawodach przemysłowych i rolniczych oraz zwiększenie zapotrzebowania na pracowników szeroko rozumianej sfery usług. Zmiany technologiczne oraz wprowadzane innowacje zwiększyły także zapotrzebowanie na pracowników o nowych specjalnościach, których jak wykazały badania zdecydowanie brakuje na lokalnym rynku pracy. 16

1.3. Foresight regionalny Badania dotyczące rynku pracy północnej części województwa lubuskiego zrealizowano w ramach projektu pt.: viadukt innovativ, współfinansowanego ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, Program Współpracy Transgranicznej Polska (województwo lubuskie) Brandenburgia 2007-2013. Powstałe w ramach projektu opracowanie zawiera wyniki dwóch etapów badań obejmujących m.in.: branżowy rozwój północnej części województwa lubuskiego oraz nowoczesne kadry gospodarki, zrealizowanych od maja do lipca 2011 roku przez Pracownię Badań Naukowych i Konsultingu Wyższej Szkoły Biznesu w Gorzowie Wlkp. W niniejszej monografii przedstawiono główne cele oraz wyniki badań zrealizowanych w ramach pierwszej części projektu obejmującej branżowy rozwój północnej części województwa lubuskiego. Głównym celem badań zrealizowanych w ramach tej części projektu była: próba identyfikacji branż regionalnej gospodarki o możliwie największym potencjale rozwoju, mogących stanowić kluczowe branże dla rozwoju miasta Gorzowa Wielkopolskiego, wskazanie czynników oraz barier mogących mieć istotny wpływ na gospodarczy rozwój Gorzowa Wielkopolskiego, oraz ustalenie priorytetów polityki publicznej dotyczących wspierania przedsiębiorczości, skutkujących wzrostem poziomu innowacyjności gospodarki. Badania w ramach projektu przeprowadzone zostały metodą Delphi. Informacje na temat kierunków i możliwości rozwoju północnej części województwa lubuskiego pozyskano od kluczowych informatorów, czyli osób dysponujących wiedzą dotyczącą możliwości rozwoju branż w Gorzowie Wielkopolskim. W szczególności byli to pracownicy naukowi gorzowskich uczelni, przedstawiciele instytucji otoczenia biznesu, menadżerowie firm funkcjonujących na terenie miasta oraz osoby reprezentujące urzędy, w szczególności ich gospodarcze wydziały. 17

Rozwój branżowy północnej części województwa lubuskiego według opinii ekspertów Według ekspertów biorących udział w badaniu branże o największych możliwościach rozwoju w północnej części województwa lubuskiego w perspektywie do 2030 roku to przede wszystkim: produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego, produkcja papieru i wyrobów papierniczych, produkcja drewna i wyrobów z drewna (rysunek 2). produkcja włókiennicza usługi turystyczne produkcja wyrobow z gumy i tworzyw sztucznych produkcja dla przemysłu maszynowego handel budownictwo transport i logistyka produkcja drewna i wyrobów z drewna produkcja papieru i wyrobów papierniczych produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego 56% 58% 67% 72% 72% 74% 74% 79% 81% 83% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Rysunek 2. Branże o największych możliwościach rozwoju wyniki badania eksperckiego Źródło: Cheba K., Hołub-Iwan J., Foresight regionalny w obszarze branżowego rozwoju północnej części woj. lubuskiego raport w ramach projektu viadukt innovativ. Na rozwój wskazanych przez ekspertów branż wpływ będą miały przede wszystkim czynniki związane bezpośrednio bądź pośrednio z położeniem geograficznym tej części województwa lubuskiego, są to: 18

położenie blisko granicy (71% odpowiedzi); kontakty międzynarodowe i międzynarodowe inwestycje (76% odpowiedzi); niskie koszty siły roboczej (57% odpowiedzi). Pozostałe oceniane przez ekspertów czynniki, tj.: dostęp do najnowszych rozwiązań, wiedzy wspierającej innowacyjność przedsiębiorstw czy rozwój bazy edukacyjnej i badawczej będą miały zdecydowanie mniejszy wpływ na rozwój wskazanych branż. Większe znaczenie będą miały, zatem czynniki zewnętrzne, a mniejsze znaczenie i szanse związane z rozwojem poszczególnych branż eksperci upatrują w rozwijaniu zaplecza edukacyjno-badawczego w tej części województwa. Natomiast do czynników stanowiących przeszkodę dla intensywnego rozwoju wskazanych branż, eksperci zaliczyli przede wszystkim czynniki związane z ograniczonymi możliwościami rozwoju w tej części województwa zaplecza badawczo-naukowego mogącego wspierać innowacyjność, a przez to rozwój wiodących dla regionu, branż. Na pierwszym miejscu z największym odsetkiem odpowiedzi znalazły się również ograniczenia finansowe, które będą stanowiły przeszkodę dla wdrażania nowych technologii. Ograniczone środki finansowe na nowe technologie w połączeniu ze słabością bądź nawet brakiem odpowiedniego potencjału naukowo-badawczego będą w znacznym stopniu ograniczać możliwości rozwojowe obecnych w regionie branż. Ważnym czynnikiem w opinii ekspertów, są również uwarunkowania prawne, które mogą skutecznie zmniejszać zainteresowanie inwestowaniem w rozwój branż wskazanych przez ekspertów bądź spowalniać rozwój zarówno wskazanych przez ekspertów branż, jak i w ogóle całej działalności gospodarczej w regionie. Kolejna ocena dokonywana przez ekspertów dotyczyła wskazania branż o największych możliwościach przyciągania do regionu inwestorów oraz takich, które posiadają największy potencjał do kreowania innowacji w regionie. Szanse na przyciągnięcie do regionu nowych inwestorów mają, według ekspertów przede wszystkim branże takie jak: produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego (83% odpowiedzi), handel (75% odpowiedzi) oraz produkcja drewna i wyrobów z drewna (70% odpowiedzi). Szczegółowy rozkład odpowiedzi na to pytanie przedstawiono na rysunku 3. 19

budownictwo usługi turystyczne produkcja wyrobow z gumy i tworzyw sztucznych produkcja papieru i wyrobów papierniczych produkcja dla przemysłu maszynowego transport i logistyka produkcja drewna i wyrobów z drewna handel produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego 61% 63% 63% 63% 67% 68% 70% 75% 83% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Rysunek 3. Ocena możliwości przyciagania inwestorów do regionu w ramach analizowanych branż Źródło: Cheba K., Hołub-Iwan J., Foresight regionalny w obszarze branżowego rozwoju północnej części woj. lubuskiego raport w ramach projektu viadukt innovativ. Natomiast możliwość rozwoju w regionie branż mogących w przyszłości budować potencjał innowacyjny regionu została przez ekspertów biorących udział w badaniu oceniona krytycznie. Według ich opinii szanse na działania innowacyjne mają jedynie dwie branże obecnie reprezentowane w regionie: produkcja papieru i wyrobów papierniczych oraz produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego i to w dłuższej perspektywie czasu. Nie została zidentyfikowana żadna obecnie rozwijająca się w regionie branża, która już dziś dawałaby potencjał do tworzenia innowacji. Wyniki tego etapu badania przedstawiono na kolejnym rysunku. 20

Handel - do 2030 40% Usługi turystyczne - do 2030 42% Produkcja dla przemysłu maszynowego - do 2030 Produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego - do 2030 50% 56% Produkcję drewna i wyrobów z drewna - do 2020 40% Produkcję papieru i wyrobów papierniczych - do 2020 58% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% Rysunek 4. Branże o największych możliwościach przyciągania inwestorów w perspektywie do 2020 lub 2030 roku Źródło: Cheba K., Hołub-Iwan J., Foresight regionalny w obszarze branżowego rozwoju północnej części woj. lubuskiego raport w ramach projektu viadukt innovativ. Dodatkowo eksperci nisko ocenili możliwości pozyskiwania wiedzy w regionie stymulujących możliwości jego dalszego rozwoju. Według nich wiedza innowacyjne pomysły oraz rozwiązania będzie przede wszystkim pozyskiwana za granicą (81% odpowiedzi), może to być np. wiedza nabywana w wyniku podejmowanych wspólnych inicjatyw międzynarodowych, transfer technologii z firm macierzystych, których siedziby znajdują się poza granicami naszego kraju lub poprostu zakup technologii czy innowacyjnych rozwiazań. Eksperci uczestniczący w badaniu widzą również możliwości tworzenia tego typu rozwiązań w wyniku współpracy firm w ramach tworzonych bądź już istniejacych klastrów (71% odpowiedzi). Dopiero na trzecim miejscu znalzła się odpowiedź wskzująca, że wiedza tego typu mogłaby powstawać w wyniku współpracy przedsiębiorstw z sektorem nauki (52% odpowiedzi). 21

Wiedza mogąca w znacznym stopniu podnosić konkurencyjność firm może również pochodzić z uczelni, ale tych, które znajdują się poza granicami województwa lubuskiego, będą to przede wszystkim uczelnie ogólnopolskie (62% odpowiedzi), ewentualnie uczelnie mające swoje siedziby w województwach ościennych (48% odpowiedzi), a nawet uczelnie znajdujące się poza granicami naszego kraju (52% odpowiedzi). Wyniki tego etapu badania przedstawiono na kolejnym rysunku. 70% 60% 50% 40% 30% 62% 52% 48% 43% 29% 20% 10% 0% w ogólnopolskich uczelniach poza granicami w uczelniach z kraju ościennych do województwa lubuskiego wojeówdztw w lokalnych uczelniach (uczelnie z północnej części województwa lubuskiego) w uczelniach całego województwa lubuskiego Rysunek 5. Źródła wiedzy podnoszącej konkurencyjność przedsiębiorstw Źródło: Cheba K., Hołub-Iwan J., Foresight regionalny w obszarze branżowego rozwoju północnej części woj. lubuskiego raport w ramach projektu viadukt innovativ. Efektem kolejnego etapu badania było wskazanie najważniejszych priorytetów polityki publicznej wspierających przedsiębiorczość. Eksperci dokonywali oceny na skali od 1 do 5, gdzie 1 oznaczało ocenę najniższą a 5 ocenę najwyższą. Ocena średnia wszystkich wskazanych czynników kształtowała się mniej więcej na tym samym poziomie, w granicach od 3, (w przypadku wsparcia strategii eksportowych) do 4,3 (dla rozwoju infrastruktury komunikacyjnej i zbrojenia terenu). W opinii ekspertów 22

wszystkie wymienione czynniki mają istotne znaczenie dla wspierania przedsiębiorczości regionalnej gospodarki (rysunek 6). zwolnienia i ulgi podatkowe rozwój infrstruktury komunikacyjnej i zbrojenie terenu wspieranie rozwoju centrów targowowystawienniczych tworzenie centrów transferu technologii badania i postęp technologiczny 4,5 3,5 4 2,5 3 1,5 2 0,5 1 0 zapenienie instrumentów doradczych oraz finansowych tworzenie parków technologicznych wsparcie strategii eksportowych tworzenie infrastruktury informatycznej i ekonomicznej wsparcie finansowe nowych technologii Rysunek 6. Priorytety polityki publicznej wspierajace przedsiebiorczość Źródło: Cheba K., Hołub-Iwan J., Foresight regionalny w obszarze branżowego rozwoju północnej części woj. lubuskiego raport w ramach projektu viadukt innovativ. Z analizy odpowiedzi ekspertów biorących udział w badaniu wyłania się niezbyt korzystny obraz możliwości rozwojowych północnej części województwa lubuskiego. Położenie geograficzne województwa z jednej strony korzystne ze względu na przygraniczny charakter, przy niewielkich identyfikowanych przez ekspertów możliwościach rozwoju szczególnie w obszarze innowacyjnych rozwiązań dla przemysłu oraz w związku z bliskim sąsiedztwem regionów znacznie silniejszych takich jak: województwo wielkopolskie czy dolnośląskie, może dodatkowo utrudniać jego dynamiczny rozwój. 23

Brak silnych ośrodków akademickich o tradycjach akademickich związanych z naukami technicznymi jest kolejnym czynnikiem znacznie ograniczającym możliwości rozwoju tej części województwa. 1.4. Podsumowanie Wyniki badań rynku pracy obejmujące przedstawione badania dały podstawy do poznania tendencji na lokalnym rynku pracy głownie w odniesieniu do miasta Gorzowa Wielkopolskiego. Pracodawcy biorący udział w pierwszym z przedstawionych badań pn.: Przedsiębiorczy Gorzów. Rozwiązania dla rynku pracy i szkolnictwa, wskazywali przede wszystkim na następujące problemy dotyczące rynku pracy: brak dostosowania oczekiwań płacowych pracowników do możliwości pracodawców; brak dostosowania struktury zawodowej osób poszukujących pracę do potrzeb pracodawców; brak kandydatów o odpowiednim wykształceniu oraz doświadczeniu zawodowym; obecne tendencje do zwalniania pracowników i jednocześnie brak dalszych planów, co do zmian w zatrudnieniu w kolejnych 6 miesiącach; wysokie koszty prowadzenia działalności; trudności z utrzymaniem płynności finansowej; brak nowych inwestycji, słaby rozwój firm oraz dużą konkurencję; niewystarczające zainteresowanie zatrudnianiem absolwentów; niezbyt dobre opinie na temat jakości kształcenia w gorzowskich szkołach średnich i wyższych. Pracodawcy biorący udział w badaniu poszukiwali przede wszystkim kandydatów do pracy posiadających następujące kwalifikacje: a) na stanowiskach kierowniczych i dyrektorskich: - wykształcenie; - umiejętność podejmowania decyzji; - posiadana wiedza; - doświadczenie zawodowe; 24

- znajomość języków obcych; b) na stanowiskach niższej kadry zarządzającej: - posiadana wiedza; - doświadczenie zawodowe; - znajomość obsługi specjalistycznych programów; - kreatywność i samodzielność; c) na stanowiskach fizycznych pracowników liniowych: - punktualność; - umiejętność pracy w grupie; - ukończone dodatkowe specjalistyczne kursy; - odpowiedzialność; - samodzielność; - dyspozycyjność. Natomiast wnioski z pierwszego obszaru badania obejmującego branżowy rozwój miasta Gorzowa Wielkopolskiego i północnej części województwa lubuskiego zrealizowanego metodą ekspercką (badania Delphi) były następujące: 1. Według ekspertów uczestniczących w badaniu szanse rozwoju gospodarczego Gorzowa Wielkopolskiego można porównywać do tych, jakie stoją przed intensywnie rozwijającymi się miastami powiatowymi lub przed miastami o średnim tempie rozwoju. Jednakże najbardziej prawdopodobna sytuacja to ta, że Gorzów będzie rozwijał się gospodarczo w sposób porównywalny do intensywnie rozwijających się miast powiatowych. 2. Gorzów Wielkopolski ma raczej niewielkie szanse na rozwój gospodarczy porównywalny do dużych miast wojewódzkich takich, jak: Poznań, Gdańsk, czy Wrocław. Sytuacja ta nie ulegnie zmianie nawet w perspektywie do 2030 roku. 3. Najprawdopodobniej rozwój gospodarczy Gorzowa Wielkopolskiego będzie przebiegał dwuetapowo: do 2020 roku rozwój gospodarczy miasta będzie znacznie mniej intensywny, dopiero w kolejnych latach będzie można porównywać go do sytuacji powiatowych miast rozwijających się bardzo intensywnie. 4. Rozwój Gorzowa Wielkopolskiego do 2030 roku będzie przede wszystkim determinowany przez takie czynniki, jak: poprawa 25

infrastruktury transportowej (drogi, lotniska) oraz napływ nowych inwestorów. Ważna będzie również poprawa w obszarze zagospodarowania przestrzennego oraz potencjału kadrowego regionu oraz dobra współpraca pomiędzy sferą nauki i biznesu. 5. Główne bariery rozwoju gospodarczego Gorzowa Wielkopolskiego do 2030 roku to przede wszystkim: niewystarczający poziom oraz wadliwa struktura kwalifikacji zawodowych nieprzystająca do potrzeb gospodarki regionu, brak silnego ośrodka akademickiego w tej części regionu, a także niski udział badań B+R w gospodarce oraz skrajnie niskie wydatki przedsiębiorstw na ten sektor. 6. Największe perspektywy rozwoju do 2020 roku w północnej części województwa lubuskiego obejmującej Gorzów Wielkopolski oraz przylegające powiaty: gorzowski, międzyrzecki, strzelecko-drezdenecki oraz sulęciński mają branże: produkcja papieru i wyrobów papierniczych, produkcja drewna i wyrobów z drewna oraz produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego. Natomiast w dłuższej perspektywie czasu do 2030 roku największe perspektywy rozwoju mają takie branże, jak: transport i logistyka, budownictwo, handel oraz produkcja dla przemysłu maszynowego. 7. Na rozwój branż wpływ będą miały przede wszystkim czynniki związane bezpośrednio bądź pośrednio z położeniem geograficznym tej części województwa lubuskiego, czyli położenie blisko granicy oraz kontakty międzynarodowe i międzynarodowe inwestycje, w dalszej kolejności niskie koszty siły roboczej. W mniejszym stopniu rozwój branż będzie zależał od: dostępu do najnowszych rozwiązań, wiedzy wspierającej innowacyjność przedsiębiorstw czy też rozwoju bazy edukacyjnej i badawczej. 8. Wśród branż, które mają największe możliwości przyciągania inwestorów w perspektywie do roku 2020, są: produkcja papieru i wyrobów papierniczych; produkcja drewna i wyrobów z drewna. Natomiast wśród branż, które mają największe możliwości przyciągania inwestorów w perspektywie do roku 2030, są takie branże, jak: produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego oraz branża związana z handlem. W pierwszej piątce znalazły się również: produkcja drewna i wyrobów z drewna, transport i logistyka oraz produkcja dla przemysłu maszynowego. 26

9. Wśród branż, które nie będą w stanie przyciągać inwestorów, co można wiązać z ograniczonymi możliwościami rozwoju, są: produkcja dla przemysłu farmaceutycznego oraz usługi edukacyjne. 10. Krytycznie ocenia się możliwości dotyczące przyszłego potencjału innowacyjnego większości ocenianych branż. Szanse na działania innowacyjne mają raczej tylko dwie branże: produkcja papieru i wyrobów papierniczych oraz produkcja dla przemysłu elektrotechnicznego. Pewne możliwości ma również produkcja dla przemysłu farmaceutycznego (branża ta nie była jednak wskazywana wśród branż mogących przyciągać inwestorów oraz branż o największych możliwościach rozwoju). 11. Wśród branż mogących konkurować na europejskich rynkach eksperci wymieniali: produkcję dla przemysłu maszynowego, produkcję wyrobów z gumy i tworzyw sztucznych oraz produkcję drewna i wyrobów z drewna. 12. Branże, które mają szanse rozwijać się przede wszystkim na regionalnym rynku to: budownictwo, handel, transport i logistyka, usługi edukacyjne oraz usługi turystyczne. 13. Możliwości rozwoju wskazanych innowacyjnych branż takich, jak: mechanika, biotechnologia, chemia, media i technologie komunikacji ITC, energetyka, informatyka IT, farmacja oraz rolnictwo w perspektywie do roku 2020 są raczej niewielkie. 14. Zdecydowanie największe możliwości innowacyjnego rozwoju ma według ekspertów, branża mechaniczna, farmacja oraz media i technologie komunikacji (ICT). 15. Źródłem wiedzy innowacyjnych pomysłów oraz rozwiązań dla ocenianych branż będzie przede wszystkim wiedza pozyskiwana za granicą. 27

ROZDZIAŁ 2 ANALIZA REGIONALNEGO RYNKU PRACY WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO WYBRANE INFORMACJE Województwo lubuskie leży w środkowo-zachodniej części Polski i jest jednym z mniejszych powierzchniowo województw w Polsce. W województwie zamieszkuje niewiele ponad 1 mln mieszkańców. Powierzchnia województwa wynosi 13 988 km², co stanowi 4,5% obszaru Polski i plasuje region na trzynastym miejscu w kraju. Liczba ludności województwa lubuskiego wyniosła w 2010 roku: 1011024 osób, tj. 2,65% ludności całego kraju i plasuje pod tym względem region lubuski na ostatnim, 16 miejscu w Polsce. Województwo lubuskie należy do regionów o najniższej gęstości zaludnienia na 1 km² przypada 72 mieszkańców, przy średniej krajowej wynoszącej 122 osoby. Na 100 mężczyzn przypada 106 kobiet. Województwo lubuskie charakteryzuje dodatni przyrost naturalny przy ujemnym saldzie ruchu migracyjnego. Poziom urbanizacji województwa lubuskiego jest przeciętny i wynosi 63,7%. Podobną strukturę osadniczą mają całe ziemie zachodnie i północne. W miastach województwa lubuskiego w 2010 r. mieszkało 641,7 tys. osób (tj. 63,5% ogółu ludności województwa), na wsi 369,3 tys. osób (tj. 36,5% ogółu ludności województwa). Liczba ludności zamieszkałej w miastach nieznacznie przewyższa średnią krajową. Województwo lubuskie, zarówno na tle kraju, jak i wobec większości sąsiednich regionów, wyróżnia się stosunkowo wysokim odsetkiem ludności w wieku przedprodukcyjnym oraz niższym odsetkiem ludności w wieku poprodukcyjnym. Ludność w wieku przedprodukcyjnym stanowi 19,09% ludności, natomiast w wieku poprodukcyjnym 15,23%. To region o relatywnie korzystnej strukturze wiekowej ludności niemal 20% wszystkich mieszkańców stanowią osoby młode. W regionie lubuskim prognozy demograficzne, opracowane w oparciu o najnowsze dane statystyczne, wskazują, że do 2035 r. nastąpi systematyczne zmniejszenie liczby ludności. Jak wynika z danych statystycznych w 2011 roku w województwie lubuskim zarejestrowanych było jedynie około 104 tys. firm. Wynik ten plasuje województwo na 14 miejscu w kraju. Dodatkowo liczba ta zmniejszyła się np. w porównaniu z 2010 rokiem o około 1,6%. Obserwowany spadek liczby 29

przedsiębiorstw może być wynikiem naturalnych fluktuacji, ale może być również konsekwencją drugiej fali spowolnienia gospodarczego, na co wskazywałby największy spadek rozpoczynający się w roku 2008, ponowny wzrost w roku 2010 i kolejny na razie nieznaczny spadek w granicach 1,5% w 2011 roku (tabela 1). Tabela 1. Podmioty gospodarki narodowej zarejestrowane w rejestrze REGON Województwo 2007 2008 2009 2010 2011 POLSKA 3 685 608 3 757 093 3 742 673 3 909 802 3 869 897 MAZOWIECKIE 627 277 649 354 646 696 681 012 675 099 ŚLĄSKIE 427 413 428 920 430 578 451 635 443 420 WIELKOPOLSKIE 352 236 361 046 359 350 375 482 376 483 DOLNOŚLĄSKIE 308 308 316 720 316 811 331 247 327 625 MAŁOPOLSKIE 293 845 301 573 314 017 331 363 331 595 POMORSKIE 232 806 240 496 249 262 260 202 258 197 ŁÓDZKIE 240 862 242 264 220 706 230 908 228 537 ZACHODNIOPOMORSKIE 210 750 213 124 215 080 220 404 214 584 KUJAWSKO-POMORSKIE 188 531 192 182 182 031 186 007 184 365 LUBELSKIE 151 514 154 595 156 180 164 076 162 095 PODKARPACKIE 142 056 144 263 144 999 152 618 151 091 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 113 058 115 821 114 821 119 028 117 172 ŚWIĘTOKRZYSKIE 106 904 108 399 105 678 108 715 105 906 LUBUSKIE 106 450 101 861 101 405 106 111 104 430 OPOLSKIE 94 933 96 246 95 481 99 118 97 560 PODLASKIE 88 665 90 229 89 578 91 876 91 738 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Podobna sytuacja obserwowana jest w odniesieniu do liczby nowo zarejestrowanych podmiotów, przy czym w tym wypadku począwszy od 2007 do 2010 roku obserwowany jest trend rosnący. Natomiast w 2011 roku ma miejsce już spadek liczby nowo zarejestrowanych przedsiębiorstw kształtujący się na poziomie około 14,5%. Podobne tendencje obserwowane są w odniesieniu do wszystkich województw w Polsce. Różny jest jednak poziom spadku w poszczególnych województwach. Największy spadek kształtujący się 30

na poziomie 20,25% odnotowano w przypadku województwa śląskiego, natomiast najmniejszy w przypadku województwa kujawsko-pomorskiego. Uzyskany wynik w 2011 roku plasuje województwo lubuskie dopiero na 13 miejscu w kraju. Dodatkowo liczba nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych w przypadku województw sąsiadujących z województwem lubuskim jest zdecydowanie wyższa około 3-krotnie wyższa w przypadku województw: dolnośląskiego i wielkopolskiego oraz blisko 2-krotnie wyższa w przypadku województwa zachodniopomorskiego. Tabela 2. Nowo zarejestrowane podmioty gospodarcze Województwo 2007 2008 2009 2010 2011 POLSKA 295 033 317 954 349 656 402 005 346 087 MAZOWIECKIE 47 717 50 070 51 916 66 405 57 402 ŚLĄSKIE 30 646 33 176 39 646 46 390 36 998 WIELKOPOLSKIE 29 249 31 598 33 380 38 182 33 847 MAŁOPOLSKIE 24 119 27 059 31 388 36 383 30 463 DOLNOŚLĄSKIE 25 580 27 454 29 410 33 382 29 948 POMORSKIE 22 737 24 480 25 099 27 486 24 829 ŁÓDZKIE 18 084 19 530 22 316 25 165 21 105 ZACHODNIOPOMORSKIE 17 740 18 873 19 911 20 824 18 852 KUJAWSKO-POMORSKIE 15 606 16 701 18 295 19 482 18 289 LUBELSKIE 12 825 13 652 15 006 17 729 14 673 PODKARPACKIE 11 049 11 769 14 203 15 855 13 774 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 10 409 11 334 12 763 13 660 11 135 LUBUSKIE 8 986 9 267 10 521 11 779 10 075 PODLASKIE 7 305 8 084 9 035 10 193 8 897 ŚWIĘTOKRZYSKIE 7 074 7 952 8 946 10 548 8 880 OPOLSKIE 5 907 6 955 7 821 8 542 6 920 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Dużo lepszą pozycję zajmuje województwo lubuskie po przeliczeniu liczby zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na 10 000 mieszkańców w wyniku takiego przeliczenia województwo znajduje się na szóstym miejscu w kraju. Na 10 000 mieszkańców przypada w województwie lubuskim około 31

1050 podmiotów gospodarczych. Świadczy to o stosunkowo dużej aktywności gospodarczej mieszkańców regionu. Jednakże i w tym przypadku województwa sąsiadujące z województwem lubuskim zajęły wyższą pozycję. W wyniku przeliczenia liczby nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na 10 000 mieszkańców, województwo zachodniopomorskie zajęło pierwsze miejsce, natomiast województwa dolnośląskie i wielkopolskie odpowiednio czwarte i piąte miejsce. PODKARPACKIE LUBELSKIE PODLASKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE KUJAWSKO-POMORSKIE ŁÓDZKIE OPOLSKIE ŚLĄSKIE MAŁOPOLSKIE POLSKA LUBUSKIE WIELKOPOLSKIE DOLNOŚLĄSKIE POMORSKIE MAZOWIECKIE ZACHODNIOPOMORSKIE 0 200 400 600 800 1000 1200 1400 Rysunek 1. Liczba podmiotów gospodarczych na 10 000 mieszkańców w 2010 roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Podobną pozycję województwo lubuskie zajmuje po przeliczeniu liczby nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na 10 000 mieszkańców w wyniku takiego przeliczenia województwo znajduje się czwartym miejscu w kraju. Na 10 000 mieszkańców przypada w województwie lubuskim około 117 nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych. Wynik ten potwierdza stosunkowo dużą aktywności gospodarczą mieszkańców regionu. Dodatkowo pozycja województw ościennych jest gorsza w przypadku tego wskaźnika. Jedynie w województwie zachodniopomorskim liczba nowo zarejestrowanych 32

przedsiębiorstw przypadająca na 10 tys. mieszkańców jest wyższa i kształtuje się na poziomie 123. Natomiast w przypadku województwa dolnośląskiego wskaźnik ten osiągnął poziom 116, a dla województwa wielkopolskiego 112. Pozwoliło to na uplasowanie się tych województw na pozycji odpowiednio piątej oraz szóstej. PODKARPACKIE LUBELSKIE OPOLSKIE ŚWIĘTOKRZYSKIE PODLASKIE KUJAWSKO-POMORSKIE WARMIŃSKO-MAZURSKIE ŁÓDZKIE ŚLĄSKIE POLSKA MAŁOPOLSKIE WIELKOPOLSKIE DOLNOŚLĄSKIE LUBUSKIE POMORSKIE ZACHODNIOPOMORSKIE MAZOWIECKIE 0 20 40 60 80 100 120 140 Rysunek 2. Liczba nowo zarejestrowanych podmiotów gospodarczych na 10 000 mieszkańców w 2010 roku Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. Podobnie jak w przypadku poprzednich zestawień w województwie lubuskim obserwowany był wyraźny wzrost liczby jednostek wykreślonych z rejestru REGON przypadających na 10 tys. mieszkańców, którego punkt kulminacyjny przypadał na rok 2009. Począwszy od roku 2010 obserwowany jest natomiast spadek liczby jednostek wykreślonych z rejestru REGON. Sytuacja ta dotyczy większości analizowanych województw. Można przypuszczać, że zmiany te były związane z sytuacją spowolnienia gospodarczego w Europie i na świecie, którego początek datowany był właśnie na przełom lat 2008 oraz 2009. 33

Pod względem liczby jednostek wykreślonych z rejestru REGON przypadających na 10 tys. mieszkańców województwo lubuskie plasuje się dopiero na 13 pozycji biorąc pod uwagę wyniki z 2011 roku, przy czym wyniki większości województw są do siebie zbliżone. Obserwowane jest stosunkowo niewielkie zróżnicowanie województw. Tabela 3. Jednostki wykreślone z rejestru REGON na 10 tys. mieszkańców w latach 2006-2010 Województwo 2006 2007 2008 2009 2010 POLSKA 71 64 64 94 62 PODKARPACKIE 45 44 45 61 40 LUBELSKIE 48 53 48 59 46 OPOLSKIE 36 37 54 82 48 ŚLĄSKIE 68 61 67 82 55 MAŁOPOLSKIE 74 60 59 58 58 ŚWIĘTOKRZYSKIE 44 51 51 87 59 ŁÓDZKIE 98 70 69 166 60 MAZOWIECKIE 76 59 55 103 64 PODLASKIE 61 59 53 76 65 WIELKOPOLSKIE 74 66 67 102 66 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 66 60 60 95 66 DOLNOŚLĄSKIE 87 70 66 101 67 LUBUSKIE 56 79 132 108 70 KUJAWSKO-POMORSKIE 76 67 63 135 75 POMORSKIE 84 86 76 74 75 ZACHODNIOPOMORSKIE 90 96 96 105 91 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 34

Struktura firm województwa lubuskiego według wielkości odpowiada w zasadzie strukturze pozostałych województw w Polsce. Widoczny jest bardzo duży udział mikroprzedsiębiorstw i jednocześnie bardzo mały, mniejszy niż w innych województwach udział przedsiębiorstw dużych. Zbyt duży udział najmniejszych przedsiębiorstw w strukturze firm w województwie lubuskim może prowadzić do ograniczonych możliwości konkurowania województwa w skali kraju ponieważ małe i mikro firmy, słabsze ekonomicznie, nieprowadzące często badań, nie mają potencjału innowacyjnego. Tabela 4. Struktura firm według wielkości w 2011 roku Jednostka terytorialna 0-9 10-49 50-249 250-999 1000 i więcej POLSKA 3 674 970 160 851 29 340 3 922 814 ŁÓDZKIE 215 354 10 987 1 918 234 44 MAZOWIECKIE 642 595 26 342 5 046 855 261 MAŁOPOLSKIE 314 446 14 399 2 383 309 58 ŚLĄSKIE 417 651 21 619 3 548 520 82 LUBELSKIE 154 257 6 534 1 153 120 31 PODKARPACKIE 142 941 6 718 1 230 174 28 PODLASKIE 87 414 3 519 704 83 18 ŚWIĘTOKRZYSKIE 100 470 4 477 833 105 21 LUBUSKIE 99 165 4 357 794 103 11 WIELKOPOLSKIE 355 976 16 974 3 079 374 80 ZACHODNIOPOMORSKIE 206 205 6 895 1 330 132 22 DOLNOŚLĄSKIE 314 221 10 947 2 084 313 60 OPOLSKIE 93 209 3 543 717 80 11 KUJAWSKO-POMORSKIE 174 580 7 966 1 586 201 32 POMORSKIE 245 882 10 208 1 860 206 41 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 110 604 5 366 1 075 113 14 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 35

W przypadku produkcji sprzedanej przemysłu w województwie lubuskim obserwowany jest trend rosnący, przy czym pozycja zajmowana na tle innych województw w Polsce jest stosunkowo niska. Województwo lubuskie uplasowało się na dopiero na 11 miejscu biorąc pod uwagę wyniki z 2010 roku. Dodatkowo wielkość produkcji sprzedanej w przypadku lubuskiego jest znacznie niższa niż średnia dla ogółu województw kształtująca się na poziomie blisko 62 000 mln zł. oraz niższa niż mediana na poziomie około 38 000 mln zł. Wyniki uzyskane przez poszczególne województwa wskazują na istnienie prawostronnej asymetrii. Współczynnik asymetrii kształtuje się na poziomie 0,42, co oznacza, że duże wartości w kilku województwach na tle słabych wyników pozostałych. Tabela 5. Produkcja sprzedana przemysłu w mln zł w latach 2006-2010 Województwo 2006 2007 2008 2009 2010 POLSKA 775521,5 873470,7 918281,9 896379,8 985715,9 MAZOWIECKIE 158084,5 170849,6 184379,9 181570,0 199318,9 ŚLĄSKIE 139673,4 157966,1 170862,3 164732,8 182501,4 WIELKOPOLSKIE 86169,6 93448,8 96768,4 98370,8 103799,6 DOLNOŚLĄSKIE 65723,8 77212,5 78663,0 78902,3 89292,6 MAŁOPOLSKIE 51498,2 58409,1 58045,8 54697,8 63250,5 POMORSKIE 49961,5 54451,8 59542,2 55623,9 63217,3 ŁÓDZKIE 40732,3 45685,2 48121,1 48779,4 55480,0 KUJAWSKO-POMORSKIE 33180,1 38339,3 40183,9 39369,1 44788,4 PODKARPACKIE 27178,9 29539,1 29924,5 27635,5 30753,7 ZACHODNIOPOMORSKIE 22786,3 25830,6 27680,5 26213,9 25809,1 LUBUSKIE 16159,2 18421,7 19127,3 21622,1 24597,2 LUBELSKIE 18494,9 25496,2 23578,5 21511,9 24536,8 WARMIŃSKO-MAZURSKIE 16868,9 20570,1 20115,6 20321,7 22239,2 ŚWIĘTOKRZYSKIE 17915,4 20904,3 22821,6 19991,5 20769,9 OPOLSKIE 18069,3 20505,3 22847,8 20721,8 18673,6 PODLASKIE 13025,2 15841,0 15619,5 16315,3 16687,7 Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS. 36