TURYSTYKA WIEJSKA W NOWEJ ZELANDII (CZY DOŚWIADCZENIA KRAJÓW POZAEUROPEJSKICH W ROZWOJU TURYSTYKI WIEJSKIEJ MOGĄ BYĆ PRZYDATNE DLA POLSKI?

Lucyna Przezbórska Akademia Rolnicza im. A. Cieszkowskiego w Poznaniu Katedra Ekonomiki Gospodarki Żywnościowej TURYSTYKA WIEJSKA W NOWEJ ZELANDII (CZY DOŚWIADCZENIA KRAJÓW POZAEUROPEJSKICH W ROZWOJU TURYSTYKI WIEJSKIEJ MOGĄ BYĆ PRZYDATNE DLA POLSKI?) 1 Wprowadzenie Nowa Zelandia jest krajem, w którym zarówno rolnictwo, jak i turystyka odgrywają bardzo dużą rolę w gospodarce kraju. Udział pierwszego sektora w tworzeniu PKB wynosi około 5%, a łącznie z przetwórstwem żywności nawet około 7% 2, natomiast bezpośredni udział turystki w tworzeniu PKB w 2004r. ukształtował się na poziomie 4,9%, czyli 6,2 mld dolarów 3. Jednak udział turystyki międzynarodowej w ogólnej wartości eksportu zdecydowanie przewyższa udział ważniejszych wpływów z rolnictwa, np. przychodów z eksportu produktów mleczarskich. W 2004 r. udział turystyki w międzynarodowej w eksporcie kraju wyniósł 18,5%, czyli 7,4 mld dolarów, podczas gdy dla produktów mleczarskich odpowiednio 14,3%, czyli 5,7 mld dolarów 4. Międzynarodowa turystyka przyjazdowa stanowi bardzo ważny 1 Patrycji Mac Donald, współtwórczyni i pierwszej przewodniczącej The New Zealand Association of Farm and Home Hosts. 2 Industrial Structure and Principal Economic Sectors 2005, The Treasury, Wellington [w:] http://www. treasury.govt.nz/nzefo/2005/industrial.asp 15.07.2005. 3 Tourism Satellite Account 2005, Statistics New Zealand, Tatauranga, Aotearoa, Wellington, New Zealand [w:] http://www.stats.govt.nz/nr/rdonlyres/96342cfc-0677-4ec7-a194-e24eacf7c234/ 0/TSA2004.pdf. 4 Tamże. agroturystyka1.indd 91 2005-09-15 10:39:10

92 Lucyna Przedzbórska segment turystyki w Nowej Zelandii. Rocznie do tego 4-milionowego kraju przybywa ponad 2 mln turystów zagranicznych, z czego najwięcej z Australii, Wielkiej Brytanii, Stanów Zjednoczonych i Japonii. Systematycznie wzrasta liczba turystów przybywających z krajów azjatyckich, zwłaszcza Chin, Korei Południowej i Singapuru. Ze względu na charakter kraju, jego ukształtowanie powierzchni znaczna część turystyki odbywa się na terenach wiejskich. Jednak jak podkreśla Farburn 5 turystyki wiejskiej w Nowej Zelandii nie można utożsamiać z turystyką na terenach wiejskich. Turystyka wiejska charakteryzuje się bliskością z przyrodą, brakiem tłumów turystów, ciszą, osobistymi relacjami z mieszkańcami wsi, poczuciem ciągłości z przeszłością i stabilnością, małą skalą, a także ukierunkowaniem na doskonalenie siebie (ciała, zdrowia, intelektu). Turystyka wiejska obejmuje cały szereg różnych aktywności, odbywających się na terenach wiejskich, w gospodarstwach rolnych. Obejmuje ekoturystykę, turystykę przygodową ( Adventure tourism ), zwiedzanie ogrodów, szalki dziedzictwa kulturowego w powiązaniu z odpowiednimi formami zakwaterowania o małej skali. Według Warren i Taylora 6 praktycznym sposobem podejścia do tego, jak rozumiana jest turystyka wiejska jest przyjrzenie się temu, co dostawcy produktów turystycznych określają jako <wiejskie>. Najczęściej wiejskość turystyki powiązana jest z gęstością zaludnienie, wielkością jednostek osadniczych, dominacją leśnictwa i rolnictwa w użytkowaniu ziemi, zasobami wiejskimi (krajobrazy, styl życia, tradcyjne struktury społeczne i poczucie wspólnoty) 7. Agroturystyka i turystyka wiejska w Nowej Zelandii Jak w większości krajów, tak i w Nowej Zelandii trudno jest pozyskać dokładne dane dotyczące przedsięwzięć turystycznych na terenach wiejskich. Według szacunków określa się, że przynajmniej jedna na 5 nowozelandzkich firm ulokowana jest na terenach wiejskich, a jeden na czterech kwaterodawców jest właścicielem gospodarstwa agroturystycznego. Pod koniec lat osiemdziesiątych ubiegłego wieku Pearce 8 szacował liczbę gospodarstw agroturystycznych na około 1000, a pod koniec lat 90. XX wieku łącznie na terenach wiejskich funkcjonowało ponad 3000 różnego rodzaju małych kwater turystycznych i innych firm zajmujących się turystyką 9. Według Fairburn 10 turystyka jest bardzo istotną działalnością alternatywną dla mieszkańców terenów wiejskich i przyciąga coraz to więcej turystów, głównie 5 Faiburn M., 1994, Thinking of Starting in Rural Tourism? A Resource Book, MAF Agriculture Policy, Technical Paper 94/16, Ministry of Agriculture and Fisheries (MAF), NZ. 6 Warren J.A.N. & Taylor N.C., 1999, Developing Rural Tourism in New Zealand, Wellington [N.Z.]: Centre for Research, Evaluation and Social Assessment. 7 Roberts L. & Hall D. R., 2001, Rural Tourism and Recreation, Principles to Practice, Wallingford, Oxon, UK; New York, NY: CABI Publishing. 8 Pearce P. L., 1990, Farm Tourism in New Zealand: A Social Situation Analysis, [in:] Annals of Tourism Research, Vol. 17, pp. 337 352, Pergamon Press, New York, USA. 9 Warren & Taylor op. cit. 10 Fairburn, op. cit. agroturystyka1.indd 92 2005-09-15 10:39:10

Turystyka wiejska w Nowej Zelandii 93 ze względu na bardzo atrakcyjne, czyste, niezanieczyszczone, nieskażone środowisko i naturalne produkty. Niemniej jednak postrzeganie agroturystyki i turystyki wiejskiej zmieniało się w ciągu ostatnich lat. Pierwotnie powstawanie gospodarstw agroturystycznych i kwater turystyki wiejskiej traktowano jako strategię zarządzania ryzykiem i możliwość dywersyfikacji 11. Obecnie zarówno turystyka wiejska, jak i agroturystyka są coraz częściej postrzegane jako ważny czynnik dochodotwórczy (dochód z eksportu) umożliwiający terenom wiejskim przemianę poprzez rozszerzenie swojej bazy ekonomicznej, nowe możliwości zatrudnienia oraz rozwoju małej przedsiębiorczości, przyciągania i zatrzymywania ludności na terenach wiejskich i usług w gminach wiejskich 12. Zróżnicowanie przedsięwzięć turystycznych na terenach wiejskich Nowej Zelandii, ze szczególnym uwzględnieniem bazy noclegowej i form zakwaterowania, przedstawia tabela 1. Goście przyjeżdżający na tereny wiejskie oczekują bliższego kontaktu z naturą, interaktywnych przeżyć i preferują rozwijanie przedsięwzięć z zakresu tzw. turystyki odpowiedzialnej, przyjaznej środowisku. Turystyka wiejska w Nowej Zelandii oferuje bardzo różnorodne produkty, ale także same kwatery wiejskie i ich oferty są bardzo zróżnicowane: od pobytów w gospodarstwach rolnych i tzw. turystyki aktywnej lub przygodowej ( adventure tourism ) do zwiedzania muzeów i ogrodów 13. Rozmieszczenie przedsięwzięć turystycznych na terenach wiejskich Nowej Zelandii jest dość nierównomierne 14, choć z ogólnej liczby 3023 jednostek zajmujących się turystyką, na Wyspę Północną przypadało około 1431 (47,3%), a na Wyspę Południową 1592 (52,7%). Na Wyspie Północnej jednak aż jedna na cztery firmy zajmujące się turystyką ulokowana jest w regionie Waikato (371 jednostek), a więc w regionie typowo rolniczym, w północno-zachodniej części kraju (ryc. 1). W regionie tym dominują podmioty oferujące zakwaterowanie oraz turystykę aktywną (np. spływy tratwami rzeką Waikato, przejażdżki szybkimi łodziami motorowymi, wędkarstwo, jazdę konną, poznawanie jaskiń, kajakarstwo czy kolarstwo górskie). Mniej natomiast jest obiektów zajmujących się sprzedażą detaliczną lokalnych produktów czy ogrodów. Stosunkowo dużo obiektów turystycznych ulokowano także w regionie Manawatu Wanganui, w szczególności w okolicach Rangitikei (południowo-zachodnia część wyspy). W regionie tym szczególnie duże znaczenie mają i szybko się rozwijają ogrody (na jednostkę powierzchni przypada tam 3 razy więcej obiektów turystycznych na terenach wiejskich niż średnio w całym kraju). W regionie tym znajduje się także stosunkowo dużo jednostek oferujących usługi związane z turystyką aktywną, w szczególności takie jak: spływy tratwami, wędkar- 11 Tamże. 12 Pomeroy, op. cit. 13 Warren & Taylor op. cit. 14 Tamże. agroturystyka1.indd 93 2005-09-15 10:39:10

94 Lucyna Przedzbórska Tabela 1. Formy turystyki wiejskiej w Nowej Zelandii pod koniec lat 90 Lp. Główny kierunek działalności turystycznej Liczba jednostek ogółem % Struktura noclegów (%) 1 Noclegi, zakwaterowanie, w tym: 1430 47,3 100,0 pobyty w gospodarstwach rolnych (farmstays) 306 10,1 21,4 pobyty w gospodarstwach wiejskich (homestays) 207 6,8 14,5 pola kempingowe (camping grounds) 196 6,5 13,7 Hotele (hotels) 164 5,4 11,5 motele / samodzielne jednostki mieszkalne (motels / self-contained flats) 158 5,2 11,0 domki (lodges) 151 5,0 10,6 B&B 137 4,5 9,6 schroniska dla turystów pieszych (backpackers) 71 2,3 5,0 chaty wiejskiej (cottages) 34 1,1 2,4 Pozostałe (other) 6 0,2 0,4 2 Turystyka aktywna (activity-based) 619 20,0 3 Sprzedaż detaliczna produktów z gospodarstwa (retail) 407 13,5 4 Ogrody, zwiedzanie ogrodów (gardens) 214 7,1 5 Wyżywienie, gastronomia (food outlets) 181 6,0 6 Winiarnie, winnice (wine / winery) 87 2,9 7 Kultura i dziedzictwo kulturowe (culture and heritage) 82 2,7 8 Inne, nieokreślone (Undefined) 3 0,1 9 RAZEM 3023 100,0 Źródło: Na podstawie Warren J.A.N. & Taylor C.N. (1999). stwo, wycieczki statkami czy skoki na bungy 15. Na Wyspie Południowej natomiast około 60% ogółu małych firm świadczących usługi turystyczne na wsi znajduje się w regionach Canterbury i Otago, po wschodniej stronie wyspy. Turystyka wiejska rozwinęła się w Nowej Zelandii poza utartymi szlakami turystycznymi, ale w bliskiej od nich odległości, np. w pobliżu Auckland, Rotorua, Christchurch czy Queeenstown. Dodatkowo w każdym regionie dominuje określony typ turystyki. Na przykład w regionie Otago dominujący typ turystyki może być 15 Tamże. agroturystyka1.indd 94 2005-09-15 10:39:11

Turystyka wiejska w Nowej Zelandii 95 Ryc.1. Rozmieszczenie przedsięwzięć z zakresu turystyki wiejskiej w Nowej Zelandii Źródło: New Zealand Tourism online: http://www.tourism.net.nz/new-zealand-maps.html; na podstawie Warren J.A.N. & Taylor C.N. (1999). określony jako turystyka pasywna, obejmująca np. małe jednostki handlu detalicznego sprzedające produkty lokalne czy różnego rodzaju obiekty noclegów 16. Do podstawowych produktów oferowanych w ramach turystyki wiejskiej w Nowej Zelandii zwykle zalicza się pobyty w funkcjonujących gospodarstwach rolnych o różnej wielkości od 50 akrów 17 do nawet 10 tysięcy akrów (tzw. Farm Stays ), zajmujących się hodowlą owiec lub bydła, produkcją sadowniczą lub ogrodniczą. Wzrasta także liczba gospodarstw zajmujących się produkcją specjalistyczną, jak np. uprawa winorośli i produkcja win, hodowla jeleni czy lam. Coraz większego znaczenia nabierają także jednostki specjalizujące się w tzw. turystyce przygodowej ( Adventure Toruism ) i aktywnej ( Active Tourism ), ekoturystyce i turystyce przyrodniczej ( Eco-tourism i Nature Tourism ), turystyce kulturowej i związanej z dziedzictwem kulturowym ( Cultural and Heritage Tourism ), turystyce ogrodowej ( Garden Tours ) oraz turystyce konferencyjnej ( Confernece and Event. Tourism ) 18. 16 Tamże. 17 1 akr = 4046,9 m 2. 18 Fairburn; Warren & Taylor, op. cit. agroturystyka1.indd 95 2005-09-15 10:39:11

96 Lucyna Przedzbórska Działalność gospodarstw agroturystycznych i kwater turystyki wiejskiej (na podstawie studium przypadków) W wielu krajach turystyka wiejska traktowana jest jako narzędzie służące tworzeniu nowych miejsc pracy oraz generowaniu pozarolniczych dochodów na wsi. W Nowej Zelandii turystyka wiejska, a zwłaszcza agroturystyka przez wielu gospodarzy i kwaterodawców zajmujących się tego typu działalnością traktowana jest bardziej jako hobby lub styl życia niż jako prawdziwy biznes i jest raczej źródłem dodatkowych dochodów, o mniejszym znaczeniu w strukturze dochodów ogółem. Warren & Taylor (1999) zauważają, że jednostki zajmujące się świadczeniem usług turystycznych na terenach wiejskich są z reguły małe, często funkcjonują równolegle z innymi przedsięwzięciami i z reguły nie przynoszą znaczących dochodów. Stowarzyszenie kwaterodawców The NZ Association of Farm & Home Hosts (@home New Zealand 2003) sugeruje wręcz, że kwaterodawcy i inni usługodawcy zajmujący się działalnością turystyczną nie powinni się spodziewać wysokich dochodów z rozwijania turystyki wiejskiej. Stowarzyszenie podkreśla w wydawanych materiałach, że turystyka wiejska/agroturystyka może być opłacalna, jeśli zostanie dobrze zaplanowana, jest dobrze zarządzana a usługodawca posiada dobre wyczucie rynku ( ) ale nawet w takiej sytuacji nie gwarantuje mu to osiągnięcia sukcesu 19. Zastrzeżenie takie wydaje się prawdziwe i uznawane powszechnie przez kwaterodawców, gdyż większość z nich traktuje swoją `działalność turystyczną jako określony styl życia i realizowanie swoich życiowych pasji. Niektórzy podkreślają znaczenie spotkań z nowymi ludźmi z różnych stron świata, możliwość dyskusji i wymiany różnych poglądów z nimi, szansę przedstawienia swojego gospodarstwa, pokazania ogrodu, dzielenia z nimi swoich zainteresowań i pasji (np. ogrodnictwo, wędkarstwo, wycieczki górskie, narciarstwo itd.) Podobnie jak w Polsce i wielu innych krajach, prawdziwymi przedsiębiorcami turystycznymi na terenach wiejskich są kobiety, które w rzeczywistości prowadzą małe kwatery wiejskie i to one wykonują większość prac związanych z obsługą swoich gości, podczas gdy mężczyźni zajmują się prowadzeniem gospodarstwa rolnego lub pracują zawodowo poza gospodarstwem 20. Wielu z usługodawców wiejskich narzeka na wysokie koszty prowadzenia działalności i minimalne dochody, przy dość dużych zakłóceniach i konieczności dostosowania codziennego życia rodziny, zwłaszcza w okresie wakacji czy świąt (np. w czasie Bożego Narodzenia) do potrzeb turystów. W zasadzie produkty i usługi oferowane przez małych przedsiębiorców turystycznych na terenach wiejskich w Nowej Zelandii i wielu innych krajach są dość podobne, np. noclegi ze śniadaniem, ale specjalnością gospodarstw i małych kwater w tym kraju jest oferta dotycząca organizowania posiłków (głównie obiadów) w tradycyjnych rodzinach nowozelandzkich oraz bardzo szeroka oferta w ramach tzw. 19 Interested in Home Hosting, Ideas, Suggestions for Getting Started, 2003, New Zealand Association for Farm and Home Hosts. 20 Pearce; op. cit. agroturystyka1.indd 96 2005-09-15 10:39:11

Turystyka wiejska w Nowej Zelandii 97 turystyki aktywnej (od wycieczek po gospodarstwie rolnym do narciarstwa, różnego rodzaju wycieczek terenowych, wypraw typu survival, spływów kajakowych wycieczek krajoznawczych do zwiedzania ogrodów). Gospodarstwa agroturystyczne oferują doskonale przygotowane wycieczki po farmach 21. Wycieczki obejmują zwykle spacer lub przejażdżki po gospodarstwie, różnego rodzaju pokazy i demonstracje, samodzielne spacery oznakowanym ścieżkami w obrębie gospodarstwa. Są one zazwyczaj bardzo dokładnie przemyślane i nie zakłócają codziennego zwykłego funkcjonowania gospodarstwa rolnego. Co istotne produkty i usługi w gospodarstwach nowozelandzkich sprzedawane są zwykle w pakietach, obejmujących nocleg ze śniadaniem oraz zwiedzanie gospodarstwa, tak więc cena noclegu obejmuje także śniadanie i wycieczkę. Jakość produktów i usług oferowanych przez gospodarstwa i kwatery nowozelandzkie jest bardzo wysoka. Kwaterodawcy zrzeszeni w The New Zealand Association of Farm and Home Hosts są zobowiązani do przestrzegania opracowanego przez Stowarzyszenie A Code of Practice, czyli swego rodzaju zestawu zaleceń, co do postępowania z gośćmi i świadczenia usług. Kodeks ma zapewnić wysoką jakość świadczonych usług, jakkolwiek w wielu przypadkach wydaje się, że jest zbyt szczegółowy, a kwaterodawcy stosują się do zawartych w nim zaleceń zbyt precyzyjnie. Turyści odwiedzający gospodarstwa mogą więc oczekiwać wysokiego poziomu świadczonych usług, ale z drugiej strony mogą być nieco znudzeni powtarzającym się rytuałem: powitania, zakwaterowania, wspólnego obiadu lub kolacji, rozmów na podobne tematy, wspólnego śniadania w dniu następnym, wycieczką po gospodarstwie, zakończonym zapłatą i wpisem do księgi gości. Wydaje się, że reguły i zalecenia kodeksu mogłyby być stosowane nieco bardziej elastycznie. Z różnych badań dotyczących rozwoju turystki i trendów demograficznych 22 wynika, że w przyszłości turystów będzie można podzielić na dwie główne grupy: osoby starsze z wysoko rozwiniętych krajów świata i osoby młode, głównie z szybko rozwijających się gospodarczo krajów azjatyckich szukające nowych doświadczeń i przeżyć 23. Obie grupy będą potencjalnymi klientami turystyki wiejskiej i agroturystyki, choć z pewnością będą przyciągane na tereny wiejskie innymi atrakcjami. Już teraz zwraca się uwagę, że turyści z Azji stanowią najszybciej rozwijający się segment w obrębie turystyki przyjazdowej do Nowej Zelandii, choć nadal znaczną grupę stanowią jeszcze Europejczycy i Amerykanie 24 Jednak liczba gości z krajów Azji wzrasta bardzo szybko, także na terenach wiejskich i stąd niektóre gospodarstwa już dostosowały się do oczekiwań i kierują swoją ofertę przede wszystkim do tej grupy gości. Jest to niewątpliwie szansa dla kwaterodawców wiejskich w Nowej Zelandii, jako, że mieszkańcy kraju są mniej zainteresowani tego rodzaju turystyką. Preferują 21 Wycieczki po gospodarstwach mogą być przykładem tzw. story-telling tourism. 22 np. Warren & Taylor, op. cit. 23 Yerex D., 1995, Rural Tourism, A Business Option for New Zealand Farmers, [Carterton, N.Z.]: Farm Books. 24 Yerex ; Warren & Taylor, op. cit. agroturystyka1.indd 97 2005-09-15 10:39:12

98 Lucyna Przedzbórska oni turystykę wyjazdową, zagraniczną lub inne formy wypoczynku. Kwaterodawcy wiejscy z Wyspy Północnej potwierdzają tego rodzaju tendencje, stwierdzając, że Nowozelandczycy mają niewielki udział w ogólnej liczbie nabywców ich usług, poza kwaterami znajdującymi się w pobliżu ośrodków narciarskich w środkowej części wyspy. Co ciekawe, oferta przedstawiana przez kwatery wiejskie i gospodarstwa agroturystyczne w Nowej Zelandii nie jest tania ceny za noclegi wahają się od 50 do kilkuset dolarów za osobę za dobę. Pearce 25 zauważa, że standardowe ceny za zakwaterowanie na wsi są wyższe niż w lepszych motelach i wielu dobrych hotelach. Właściciele kwater bowiem traktują swoją ofertę jako ofertę specjalistyczną, produkty niszowe, przygotowane dla określonej grupy turystów, w związku z tym uważają, że takie usługi nie mogą być tanie. Ponadto kwaterodawcy uważają, że niższe ceny świadczyłyby o niższej jakości proponowanej przez nich oferty, a to z kolei przyciągałoby innego rodzaju klientów. Warren & Taylor (1999) twierdzą, że większość jednostek gospodarczych zlokalizowanych na terenach wiejskich Nowej Zelandii stosuje bardzo ograniczoną promocję swoich produktów i usług. Niemniej jednak wydaje się, że promocja usług turystycznych kwaterodawców wiejskich jest bardzo dobrze przemyślana i stanowi istotny czynnik ich sukcesu. Usługodawcy wiejscy wydają znaczące środki finansowe i poświęcają sporo czasu na promowanie ofert, poszukując skutecznych form reklamy i sprzedaży swoich produktów i usług. Są jednak świadomi, że pieniądze wydane na promocję wracają do kwater wraz z turystami. Znaczna liczba kwaterodawców reklamuje się w regularnie uaktualnianych i wydawanych publikacjach Charming Bed & Breakfast oraz The New Zealand Bed & Breakfast, które w formie elektronicznej dostępne są także na stronach internetowych. Strony te są na bieżąco poprawiane i uaktualniane, są łatwo dostępne i zawierają najważniejsze informacje o przedstawianej ofercie, łącznie ze zdjęciami i mapami dojazdu do kwater. Umożliwiają także zarezerwowanie noclegów i uzyskanie dodatkowych informacji na temat zamieszczonej oferty. Wydania książkowe można zakupić w księgarniach, dostępne są także w punktach informacji turystycznej (często bezpłatnie), a także w samych gospodarstwach i kwaterach. Niemniej jednak ta forma reklamy, choć doceniana i ważna, jest dość droga dla usługodawców. Dlatego za niezwykle istotną a znacznie tańszą uważają oni reklamę słowną przekazywaną przez zadowolonych klientów swoich kwater. Nie przeceniają oni jednak takiej reklamy, zdając sobie sprawę, że jest ona skuteczna w długim okresie czasu i pod warunkiem wysokiej jakości świadczonych przez nich usług 26. Dość ciekawym wydaje się fakt, ze kwaterodawcy nowozelandzcy nie zawsze znakują swoje gospodarstwa i kwatery, co przy dużym rozproszeniu przestrzennym jest często istotnym utrudnieniem w dojeździe do nich, zwłaszcza że często nawet sąsiedzi nie wiedzą o prowadzeniu tego rodzaju 25 Pearce, op. cit. 26 Warren & Taylor, op. cit. agroturystyka1.indd 98 2005-09-15 10:39:12

Turystyka wiejska w Nowej Zelandii 99 usług (tylko 5 na 12 odwiedzonych kwater turystyki wiejskiej i gospodarstwa agroturystycznych posiadało tablice i znaki przy drodze dojazdowej). Warto tutaj także zauważyć, że jednym z osiągnięć the New Zealand Association of Farm and Home Hosts było doprowadzenie do końca negocjacji z organizacją Transit NZ w sprawie jednolitego niebiesko-białego oznakowania usług turystycznych przy głównych drogach Nowej Zelandii. Touroperatorzy i agencje turystyczne oferujące produkty i usługi turystyczne na wsi W Nowej Zelandii funkcjonuje bardzo wiele firm pośredniczących w sprzedaży usług i produktów turystycznych oferowanych na terenach wiejskich, a także organizujących i sprzedających całe pakiety różnego rodzaju usług turystycznych dostępnych na wsi. Do najważniejszych firm należą: Rural Tourism Holding RTH (Cambridge, Wyspa Północna) oferuje pobyty w gospodarstwach rolnych, pobyty w domach wiejskich, zakwaterowanie w obiektach typu B&B, różnego rodzaju aktywności w gospodarstwach rolnych, pobyty grupowe np. dla studentów i uczniów oraz dla podróżujących indywidualnie, wycieczki i zwiedzanie gospodarstw rolnych, w tym także wizyty specjalistyczne. Rural Holidays NZ LTD (Christchurch, Wyspa Południowa) sprzedaje wakacje na wsi, włączając w to pobyty w gospodarstwach rolnych i kwaterach turystyki wiejskiej, różnego rodzaju aktywności w gospodarstwach rolnych, w tym udział w pracach w gospodarstwie, organizuje pobyty grupowe na wsi. Farm to Farm New Zealand Tours (Rangiora/ Christchurch, Wyspa Południowa) oferuje wizyty w gospodarstwach i wycieczki objazdowe po gospodarstwach rolnych, gospodarstwach sadowniczych, jednostkach badawczych i edukacyjnych, organizuje zakwaterowanie, przewozy i usługi przewodnika. Agri-Travel International (oddział firmy turystycznej Calder and Lawson Travel, Hamilton, Wyspa Północna) projektuje i przygotowuje wycieczki po gospodarstwach rolnych, proponuje indywidualne programy wycieczek dostosowane do zapotrzebowania indywidualnych klientów, obejmujące wizyty specjalistyczne (techniczne, technologiczne), organizuje transport, zakwaterowanie, wyżywienie, prowadzenie wycieczek, tłumaczenie i zwiedzanie. Hospitality Plus, the New Zealand Home and Farmstay Co Ltd. (Geraldine, Wyspa Południowa) oferuje pobyty w gospodarstwach rolnych, pobyty w domach nowozelandzkich, naukę języka angielskiego powiązaną z pobytem w rodzinach nowozelandzkich, odpoczynek w chatach wiejskich. Agritour, New Zealand s Specialist Agricultural Tour Company (Hamilton, Wyspa Północna) sprzedaje pakiety obejmujące zwiedzanie jednostek badawczych, firm rolno-spożywczych, obszarów leśnych, różnych typów gospodarstw rolnych, łącznie z transportem, wyżywieniem i zakwaterowaniem, usługami przewodnika turystycznego oraz przewodnika-specjalisty w zakresie tematyki organizowanych wycieczek. agroturystyka1.indd 99 2005-09-15 10:39:12

100 Lucyna Przedzbórska New Zealand Farm Holidays Ltd (Kumeu, Auckland, Wyspa Północna) umożliwia pobyty w gospodarstwach rolnych i kwaterach wiejskich, w tym zakwaterowanie typu B&B w różnych regionach Nowej Zelandii, zarówno dla turystów indywidualnych, jak i grupowych, sprzedaje otwarte skierowania (vouchery) na wypoczynek w gospodarstwach, a także na obiady domowe u rodzin nowozelandzkich. Agencje i biura oferują gotowe pakiety i zestawy produktów i usług turystycznych, ale są też na tyle elastyczne, aby można było dostosować ich ofertę do potrzeb i wymagań zarówno indywidualnych klientów, jak i grup turystów. Większość z wymienionych agencji i biur posiada ustabilizowaną pozycję na rynku turystycznym, gdyż działają one od wielu lat i z jednej strony współpracują z kwaterodawcami nowozelandzkimi, a z drugiej strony docierają do określonych rynków turystycznych, zwłaszcza zagranicznych, np. w Azji, które wykazują rosnący popyt na tego rodzaju produkty. Jednak znaczna część właścicieli gospodarstw i kwaterodawców nie podpisuje umów z pośrednikami turystycznymi, gdyż nie chce całkowicie uzależniać swojej działalności od pośredników (tour operatorów czy agencji turystycznych). Nowozelandzkie Stowarzyszenie Kwaterodawców New Zealand Association of Farm and Home Hosts @ home New Zealand, czyli Nowozelandzkie Stowarzyszenie Kwaterodawców powołane zostało do życia w 1986 r., na prośbę Rady Turystyki Nowej Zelandii (New Zealand Tourism Board), która to wystąpiła z inicjatywą powołania organizacji zrzeszającej i reprezentującej interesy niewielkich kwaterodawców oferujących np. pobyty w gospodarstwie rolnym, pobyty w domach i u rodzin nowozelandzkich, pobyty na wsi, zakwaterowanie typu B&B (Bed and Breakfast, czyli nocleg ze śniadaniem) 27. Stowarzyszenie zarejestrowane zostało 17 lipca 1987 r. Oficjalna nazwa stowarzyszenia New Zealand Association of Farm and Home Hosts funkcjonuje od momentu jego powstania, natomiast druga część nazwy @ home New Zealand dodana została w 2003 r. Nowa część nazwy jest według kwaterodawców lepiej przyjmowana przez potencjalnych klientów, łatwa do skojarzenia i zapamiętania a przede wszystkim jest homofonem At home New Zealand, czyli W domu Nowej Zelandii. Jest więc także doskonałym narzędziem marketingowym dla tego rodzaju turystyki (elementem promocji) 28. Ponieważ turystyka na terenach wiejskich w Nowej Zelandii rozwinęła się w różnych formach, Stowarzyszenie od samego początku działalności próbuje usystematyzować i zdefiniować powstające na terenach wiejskich kwatery i jednostki noclegowe, dzieląc je na grupy: pobyty w gospodarstwach rolnych (agroturystyka), noclegi ze śniadaniem (B&B), pobyty w domach / rodzinach wiejskich lub miejskich, luksusowe / ekskluzywne zakwaterowanie (w dwóch rodzajach: Luxury Accommodation i Butique accommodation ), pokoje i domy gościnne, zajazdy i gospody oraz samodzielne jednostki mieszkalne. Niestety mimo sformułowania definicji poszcze- 27 New Zealand Association Farm & Home Hosts Inc., 2003, Ulotka Stowarzyszenia. agroturystyka1.indd 100 2005-09-15 10:39:12

Turystyka wiejska w Nowej Zelandii 101 gólnych rodzajów kwater, różnice między nimi są często tak nieznaczne, że bardzo trudno jest je rozróżnić, nie tylko samym kwaterodawcom, ale także potencjalnym gościom. Generalnie rola Stowarzyszenia w Nowej Zelandii jest bardzo zbliżona do roli, jaką pełni Polska Federacja Turystyki Wiejskiej Gospodarstwa Gościnne. Stowarzyszenie reprezentuje interesy ponad 800 kwaterodawców z Północnej i Południowej Wyspy Nowej Zelandii (według niektórych źródeł około 850 kwaterodawców), zarówno właścicieli kwater wiejskich, gospodarstw agroturystycznych, jak i właścicieli innych niewielkich obiektów turystycznych. Głównym celem działalności Stowarzyszenia jest promowanie wzrostu i zapewnienie odpowiedniego poziomu jakości kwater wiejskich (głównie agroturystycznych) oraz pozostałych zrzeszonych kwater. Stowarzyszenie nie jest organizacją marketingową dla turystyki wiejskiej, lecz organizacją zajmującą się promowaniem pojedynczych kwaterodawców w nim zrzeszonych. Główna rola Stowarzyszenia sprowadza się jednak do działalności informacyjnej i szkoleniowej dla kwaterodawców, opracowania, kontroli i nadzorowania jakości bazy materialnej i usług świadczonych przez małe kwatery należące do Stowarzyszenia 29. Przynależność do Stowarzyszenia jest dobrowolna, ale wymaga opłacania składek 30, które dla wielu kwaterodawców są dość wysokie. Do swoich podstawowych osiągnięć Stowarzyszenie zalicza wynegocjowanie zwolnienia kwaterodawców wiejskich z konieczności posiadania licencji na serwowanie wina do posiłków oferowanych turystom przebywającym w nich na wypoczynku (maksymalnie dla 10 gości), a także z konieczności płacenia specjalnego podatku od usług transportowych świadczonych na rzecz turystów przyjeżdżających do gospodarstw/ kwater. Wydanie szeregu publikacji (ulotek i materiałów informacyjnych) dotyczących podejmowania działalności turystycznej przez małe kwatery, zwłaszcza kwatery wiejskie. Opracowanie i wprowadzenie w życie systemu oceny jakości i kategoryzacji bazy noclegowej w małych kwaterach turystycznych, Wynegocjowanie z Qualmark wzajemnej uznawalności stosowanych znaków jakości, coraz ściślejszą współpracę z Radą Turystyki, a także opracowanie wspólnie z organizacją Transit NZ jednolitych biało- -niebieskich oznaczeń drogowych dla obiektów turystycznych, Ponadto Stowarzyszenie corocznie organizuje konferencje i seminaria dla kwaterodawców Współpraca Stowarzyszenia Kwaterodawców z Qualmark Qualmark 31 jest oficjalną agencją nadającą znaki jakości w turystyce, wspieraną przez rząd Nowej Zelandii, a promowaną i współkierowaną przez głównych udziałowców: krajową Organizację Turystyczną Tourism New Zealand. 28 @ home New Zealand, 2005, The official site of the New Zealand Association of Farm and Home Hosts http://www.athome.org.nz 11.07.2005. 29 New Zealand Asscociation, 2003 op. cit. 30 Standardowa składka za okres 1 kwietnia 2005 do 31 marca 2006 dla kwatery wstępującej do Stowarzyszenia wynosi 180 dolarów nowozelandzkich (dla kwaterodawców już należących do stowarzyszenia wynosi około 70 dolarów) (@ home New Zealand 2005). 31 Qualmark New Zealand s offcial quality mark accommodation and vacation, 2005 [w:] http:// www.kiwiaccommodation.com/qualmark.php 11.07.2005 agroturystyka1.indd 101 2005-09-15 10:39:12

102 Lucyna Przedzbórska i Nowozelandzkie Stowarzyszenie Samochodowe New Zealand Automobile Association. Qualmark jest swego rodzaju licencją, udzielaną przez Organizację Turystyczną kwaterodawcom oraz innym usługodawcom turystycznym. O nadanie znaku może wystąpić dowolna firma oferująca usługi w zakresie turystyki i rekreacji: od taniego hotelu do kwatery typu B&B, od firm oferujących usługi w zakresie turystyki aktywnej do obiektów dziedzictwa kulturowego, ale także tour operatorzy i biura podróży 32. Obiekty noclegowe zostały pogrupowane na sześć podstawowych kategorii, dla których opracowano oddzielne kryteria oceny i pięciogwiazdkowy system oznaczania i zapewniania jakości, w tym: schroniska dla turystów pieszych (tzw. Backpackers, w tym także tanie obiekty grupowe, schroniska młodzieżowe, schroniska turystyczne, domy wycieczkowe, domy turysty, hotele turystyczne, domki typu Lodges ), pokoje gościnne i małe kwatery ( Guest and Hosted, w tym także kwatery typu B&B, pobyty w gospodarstwach rolnych i domy gościnne, małe pensjonaty, małe hoteliki wiejskie o tzw. domowym charakterze), tzw. parki wakacyjne lub urlopowe (tzw. Holiday Parks, w tym pola kempingowe i namiotowe dla zmotoryzowanych turystów, oferujące ogólnie dostępne zbiorowe kuchnie, toalety, prysznice i pralnie), hotele, samodzielne jednostki mieszkalne (tzw. Self Contained and Serviced, w tym także motele, gościńce, zajazdy, gospody, zespoły domków dla turystów zmotoryzowanych, domki wakacyjne z obsługą lub bez obsługi itp.), tzw. kwatery ekskluzywne ( Exclusive, często dostosowane do bardzo indywidualnych wymagań turystów, kameralne, bardzo dobrze wyposażone, z szeroką gamą usług dodatkowych, np. kwatery przy polach golfowych, stylowe hotele, odosobnione wille nadmorskie lub nad jeziorami itp.). Aby otrzymać licencję Qualmark, kwatera musi spełniać określone minimalne wymagania w zakresie czystości, bezpieczeństwa i wygody, przy czym nawet minimalne wymagania określone są na dość wysokim poziomie. W czasie oceny punkty przyznawane są w 20 różnych obszarach oceny, np. za pościel, łazienkę, troskę o gości itd., czyli za to wszystko, co składa się na późniejsze wrażenia i doświadczenia turystów. Ocena i znak jakości nadany przez Qualmark jest corocznie weryfikowany a kwatera jest kontrolowana przez inspektorów Organizacji Turystycznej. Kwatery mogą otrzymać od 1 do 5 gwiazdek: * do przyjęcia (spełnia minimalne wymagania, wyposażona w podstawowe sprzęty, czysta i wygodna), ** dobra (spełnia więcej niż minimalne wymagania, zapewnia dodatkowe usługi i dostęp do dodatkowych urządzeń), 32 Qualmark Quality Standards, 2005 [w:] http://www.newzealand.com/travel/trade/products-services/ qualmark.cfm 11.07.2005. agroturystyka1.indd 102 2005-09-15 10:39:13

Turystyka wiejska w Nowej Zelandii 103 *** bardzo dobra (zapewnia cały asortyment różnego rodzaju usług i dodatkowych urządzeń), **** doskonała (zapewnia usługi bardzo wysokiej jakości, cały zestaw różnych usług i dostęp do różnego rodzaju urządzeń), ***** wyjątkowa, najlepsza spośród dostępnych w całej Nowej Zelandii, w trakcie oceny kwatera wystąpiła o nadanie znaku jakości, ale ocena nie została jeszcze zakończona. Ponadto wprowadzono dodatkowo wyższy stopień dla każdej kategorii, który oprócz odpowiedniej liczby gwiazdek uzupełniony jest słowem Plus. Szczegółowe kryteria oceny są bardzo rozbudowane a wymagania stawiane kwaterom bardzo wysokie 33. Inne firmy świadczące usługi turystyczne (poza zakwaterowaniem i noclegami) nie otrzymują gwiazdek jako znaku jakości, są natomiast uprawnione do posługiwania się licencją Qualmark w różnych kategoriach w zależności od rodzaju usług, jakie oferują. System Qualmark jest obowiązkowy dla różnego rodzaju organizacji zrzeszających firmy świadczące usługi turystyczne, np. AA Tourism Host Motels, Gold Chain Motels, Heritage Hotels, Heritage and Charakter Inns, Mainstay New Zealand Hotels, Top 10 Holiday Parks czy YHA Hostels. W lipcu 2002 r. wprowadzono nowe logo Qualmark, wykorzystując stylizowaną srebrną paproć, podobną do logo stosowanego w marketingu turystyki międzynarodowej przez Organizację Turystyczną Tourism New Zealand 34. Od samego początku funkcjonowania Nowozelandzkie Stowarzyszenie Kwaterodawców współpracuje z agencją Qualmark i prowadzi negocjacje dotyczące wzajemnej uznawalności znaków jakości. Jak dotąd Stowarzyszenie Kwaterodawców uznaje system oceny jakości stosowany przez Qualmark, natomiast dyskusje i negocjacje dotyczą akceptowalności systemu stosowanego przez Stowarzyszenie. Spór dotyczy głownie tego, że według systemu Qualmark, niektóre wymagania stawiane małym kwaterodawcom są określone na zbyt niskim poziomie. Z drugiej natomiast strony Stowarzyszenie Kwaterodawców @ home New Zealand uważa, że wymagania stawiane małym kwaterom przez Qualmark są często zbyt wysokie i trudne do spełnienia. Podsumowanie Obserwacje i badania przeprowadzone w kilkunastu kwaterach turystki wiejskiej i gospodarstwach agroturystycznych w Nowej Zelandii są do pewnego stopnia obserwacjami subiektywnymi, choć dla ich potwierdzenia przywołano szereg podobnych spostrzeżeń innych autorów. Niemniej jednak nie powinny być traktowane jako w pełni reprezentatywne dla całej populacji usługodawców turystycznych 33 Qualmark New Zealand s, op. cit. 34 Qualmark, 2005 [w:] http://www.tourismnewzealand.com/tourism_info/industry-resources/raisingstandards/qualmark.cfm, 11.07.2005. agroturystyka1.indd 103 2005-09-15 10:39:13

104 Lucyna Przedzbórska na terenach wiejskich Nowej Zelandii. Można na ich podstawie sformułować kilka ogólnych spostrzeżeń i propozycji szczegółowych: 1. Rynek usług agroturystycznych i turystyki wiejskiej w Nowej Zelandii jest dość specyficzny. Głównymi klientami kwater wiejskich są bowiem turyści zagraniczni (w znacznej części z Azji), ponieważ Nowozelandczycy wydają się preferować inne formy turystyki. 2. Usługodawcy przedstawiający swoją ofertę w zakresie turystyki wiejskiej i agroturystyki w Nowej Zelandii traktują swoją działalność bardziej jako hobby i styl życia niż prawdziwy biznes, a dochody przez nich uzyskiwane mają zwykle niewielki udział w strukturze całkowitych dochodów. 3. Ceny usług i produktów agroturystycznych i turystyki wiejskiej są zwykle wysokie, w zamian jednak turyści otrzymują usługi i produkty bardzo wysokiej jakości, których standard jest nadzorowany przez Stowarzyszenie Kwaterodawców New Zealand Association of Farm and Home Hosts. 4. Kwaterodawcy wiejscy doceniają znacznie marketingu, w szczególności stosowania odpowiednich narzędzi i form szerokiej promocji, ukierunkowanej na konkretne segmenty rynku. Doceniają także znaczenie reklamy słownej, zadowolenia swoich klientów i wysokiej jakości świadczonych przez nich usług. 5. Nazewnictwo i definicje różnego rodzaju kwater opracowane i stosowane przez Stowarzyszenie Kwaterodawców wydają się być zbyt szczegółowe i wbrew pozorom mało precyzyjne zarówno dla oferujących usługi, jak i dla potencjalnych klientów. 6. Kwaterodawcy wiejscy dla zapewnienia wysokiej jakości swoich usług w ramach Stowarzyszenia opracowali The Code of Practice, który jednak wydaje się być stosowany zbyt rygorystycznie i za mało elastycznie, ograniczając niejako atrakcyjność i indywidualność poszczególnych kwater. 7. Tereny wiejskie Nowej Zelandii są niezwykle atrakcyjne dla turystów i jeszcze zbyt słabo wykorzystane dla celów rekreacyjnych i turystycznych. Nadal w wielu regionach, z dala od utartych szlaków turystycznych i najbardziej znanych atrakcji turystycznych, trudno znaleźć zarówno ofertę rekreacyjną, jak i noclegową. W związku z tym z pewnością wraz ze wzrostem liczby przyjazdów turystów do Nowej Zelandii rozwijać się będą nowe jednostki świadczące tego rodzaju usługi na wsi. Literatura @ home New Zealand, 2005, The official site of the New Zealand Association of Farm and Home Hosts http://www.athome.org.nz 11.07.2005. Faiburn M., 1994, Thinking of Starting in Rural Tourism? A Resource Book, MAF Agriculture Policy, Technical Paper 94/16, Ministry of Agriculture and Fisheries (MAF), NZ. Industrial Structure and Principal Economic Sectors, 2005, The Treasury, Wellington [w:] http://www.treasury.govt.nz/nzefo/2005/industrial.asp 15.07.2005. agroturystyka1.indd 104 2005-09-15 10:39:13

Turystyka wiejska w Nowej Zelandii 105 Interested in Home Hosting, Ideas, Suggestions for Getting Started, 2003, New Zealand Association for Farm and Home Hosts. New Zealand Association Farm & Home Hosts Inc., 2003, Ulotka Stowarzyszenia. Pearce P. L., 1990, Farm Tourism in New Zealand: A Social Situation Analysis, [in:] Annals of Tourism Research, Vol. 17, pp. 337 352, Pergamon Press, New York, USA. Pomeroy A., 1995, Synopsis of Social Research Projects Undertaken to Support Three Programmes of the Ministry of Agriculture, Policy Advices and Facilitation, MAF, Rural Affairs [in:]. http://www.maf.govt.nz/mafnet/rural-nz/people-and-their-issues/social-research-and-welfare/social-research/socres.htm. Qualmark, 2005 [w:] http://www.tourismnewzealand.com/tourism_info/industry-resources/raising-standards/qualmark.cfm, 11.07.2005. Qualmark New Zealand s offcial quality mark accommodation and vacation (2005) [w:] http://www.kiwiaccommodation.com/qualmark.php 11.07.2005 Qualmark Quality Standards, 2005 [w:] http://www.newzealand.com/travel/trade/products- -services/qualmark.cfm 11.07.2005. Roberts L. & Hall D.R., 2001, Rural Tourism and Recreation, Principles to Practice, Wallingford, Oxon, UK; New York, NY: CABI Publishing. Towards 2010, 2003, Implementing the New Zealand Tourism Strategy, the Ministry of Tourism, New Zealand. Tourism Satellite Account, 2005, Statistics New Zealand, Tatauranga, Aotearoa, Wellington, New Zealand [w:] http://www.stats.govt.nz/nr/rdonlyres/96342cfc-0677-4ec7- -A194-E24EACF7C234/0/TSA2004.pdf, 15.07.2005. Warren J.A.N. & Taylor N.C., 1999, Developing Rural Tourism in New Zealand, Wellington [N.Z.]: Centre for Research, Evaluation and Social Assessment. Yerex D., 1995, Rural Tourism, A Business Option for New Zealand Farmers, [Carterton, N.Z.]: Farm Books. agroturystyka1.indd 105 2005-09-15 10:39:13

106 Lucyna Przedzbórska Summary RURAL TOURISM IN NEW ZEALAND (CAN THE EXPERIENCES OF COUNTRIES OUTSIDE EUROPE BE USEFUL IN THE DEVELOPMENT OF RURAL TOURISM IN POLAND?) The aim of the paper is to present the experiences referring to the development and organization of rural tourism and agrotourism enterprises in New Zealand on the bases of the selected farms and the activity of New Zealand Association of Farm and Home Hosts. New Zealand Association of Farm and Home Hosts possess a great deal of experience within the scope of cooperation with hosts, tourist organizations, eg. New Zealand Tourism Board, government organizations, and in forming tourist products, promotion and accomodation advertising, and finally grading the quality of accommodation. The association has been in operation since 1987 and has united over 850 accomodation providers of agrotourist farms as well as B&B. The characterization of the selected farms, their offers, experiences and role in the regional development (case analyses) has been given. agroturystyka1.indd 106 2005-09-15 10:39:13