Przyrost masy cia a a zagro enie wystàpieniem nadciênienia w cià y

Przyrost masy cia a a zagro enie wystàpieniem nadciênienia w cià y Increase of body mass and risk of hypertension in pregnancy Estemberg Dorota, Kowalska-Koprek Urszula 1, Brzozowska Maria 1, Karowicz-Biliƒska Agata Klinika Cià y Wysokiego Ryzyka i Rehabilitacji Ginekologiczno-Po o niczej Uniwersytetu Medycznego w odzi 1 Klinika Patologii Cià y I Katedry Ginekologii i Po o nictwa Uniwersytetu Medycznego w odzi Streszczenie NadciÊnienie t tnicze w cià y jest przyczynà wysokiego ryzyka powik aƒ w cià y i w trakcie porodu. U kobiet z podwy szonym BMI wyst puje ono cz Êciej ni u ci arnych z prawid owà masà cia a. Etiologia nadciênienia w cià y ciàgle nie jest jasna a rola czynników Êrodowiskowych nieznana. Cel: Celem pracy by a ocena zale noêci mi dzy nadmiernà masà cia a przed cià à a ryzykiem wystàpienia nadciênienia podczas cià y oraz mi dzy przyrostem masy cia a podczas cià y a ryzykiem pojawiania si nadciênienia. Materia i metody: Badania przeprowadzono w latach 2005-2007 wêród 126 kobiet ci arnych hospitalizowanych w Klinice Patologii Cià y I Katedry Ginekologii i Po o nictwa Uniwersytetu Medycznego w odzi. Badane grupy stanowi y 33 ci arne z nadciênieniem t tniczym i prawid owà masà cia a oraz 35 ci arnych z nadciênieniem t tniczym i nadmiernà masà cia a. Grupy porównawcze stanowi o 27 ci arnych z prawid owà masà cia a bez nadciênienia i 31 ci arnych z nadmiernà masa cia a bez nadciênienia. Oceniono mas cia a przed cià à, przyrost masy w cià y oraz cz stoêç wyst powania nadciênienia t tniczego. Wyniki: Ârednie wartoêci BMI sprzed cià y i w cià y u ci arnych z prawid owà masà cia a nie ró ni y si znamiennie statystycznie w grupie badanych i w grupie porównawczej. U ci arnych z oty oêcià przed cià à wykazano cz stsze wyst powanie nadciênienia w przypadku wy szego BMI sprzed cià y. Oceniajàc przyrost masy cia a w cià y u kobiet z prawid owym BMI przed cià à stwierdzono, e jest on istotnie statystycznie wy szy w grupie ci arnych z nadciênieniem t tniczym, w porównaniu z ci arnymi bez nadciênienia. Wnioski: Czynnikiem ryzyka wystàpienia nadciênienia w cià y dla kobiet z prawid owym BMI przed cià à jest nadmierny przyrost masy cia a podczas cià y. U kobiet oty ych przed cià à ryzyko wystàpienia nadciênienia jest wysokie, lecz nie ma korelacji z przyrostem masy cia a podczas cià y. S owa kluczowe: cià a / nadciênienie t tnicze / indeks masy cia a / oty oêç / Adres do korespondencji: Agata Karowicz-Biliƒska Klinika Cià y Wysokiego Ryzyka i Rehabilitacji Ginekologiczno-Po o niczej, Uniwersytetu Medycznego w odzi. 94-029 ódê, ul. Wileƒska 37 tel. 0-42-6868380 e-mail: agakar@interia.pl Otrzymano: 28.06.2008 Zaakceptowano do druku: 11.08.2008 616 Nr 9 /2008

P R A C E O R Y G I N A L N E Estemberg D, et al. Summary Hypertension in pregnancy is one of the reasons of high rate of perinatal risk. In case of women with high BMI, the rate of hypertension is higher than in pregnant women with normal BMI. The etiology and the role of the environmental factors remain unknown. Aim: The main aim of the study was to assess the influence of high BMI before pregnancy on the risk of hypertension in pregnancy and body mass gain in pregnancy and the frequency of hypertension. Material and methods: The study was conducted in 2005-2007 in 126 women treated in High Risk Pregnancy Medical University Lodz. The study group consisted of 33 pregnant women with hypertension and normal weight and 35 hypertensive obese women. Control groups constituted 27 pregnant normal weight and normotensive women and 31 obese normotensive pregnant women. Prepregnancy body mass index, body mass gain in pregnancy and frequency of hypertension were estimated. Results: Mean value of BMI before pregnancy and in III trimester of pregnancy in pregnant women with normal BMI did not differ in study and control group. In pregnant obese women the rate of hypertension was higher in case of higher BMI. The body mass gain during pregnancy in normal weight women is higher in the group where hypertension occurs, if compared with normotensive women. Conclusion: The risk factor of hypertension for normal weight women is a high body mass gain during pregnancy. In obese women the risk of hypertension in pregnancy is high but not correlated with body mass gain during pregnancy. Key words: pregnancy / hypertension / Body Mass Index / obesity / Wst p NadciÊnienie t tnicze stanowi jednà z wa nych przyczyn zwi kszonego ryzyka powik aƒ okresu oko oporodowego inoworodkowego. Prawid owoêcià jest cz stsze wyst powanie nadciênienia u kobiet ci arnych oty ych. Brak jest jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, jakie czynniki pe nià kluczowà rol w etiologii nadciênienia u oty ych kobiet ci arnych. W przebiegu nadciênienia t tniczego obserwuje si charakterystyczne zmiany zachodzàce w naczyniach, Êródb onku i o ysku [1, 2]. Nieprawid owa migracja trofoblastu wewnàtrz naczyƒ macicznych i zaburzenie zast powania przez nie komórek Êródb onka jest wa nym elementem nieprawid owej przebudowy naczyƒ i powstawania naczyƒ o wysokim oporze przep ywu. Naczynia wysokooporowe nie zapewniajà prawid owego przep ywu utlenowanej krwi, co prowadzi do niedotlenienia o yska. Niedotlenione o ysko staje si êród em wolnych rodników, co powoduje zapoczàtkowanie nadmiernego uwalniania substancji naczynioaktywnych o dzia aniu presyjnym [3, 4, 5, 6]. W warunkach stresu oksydacyjnego wzrasta ekspresja czynnika Mtd-P (mitochondrial depolarization protein), który powoduje wzrost apoptozy w obr bie trofoblastu i mo e byç jednym ze znaczàcych czynników wywo ujàcych nadciênienie [7]. Zaobserwowano równie zwiàzek mi dzy wysokimi st eniami leptyny u kobiet oty ych, syntezà VEGF (vascular endothelial growth factor) i wyst powaniem nadciênienia t tniczego w cià y [8, 9]. Poszukiwanie czynników Êrodowiskowych mogàcych mieç wp yw na wystàpienie nadciênienia t tniczego podczas cià y u kobiet do tej pory normotensyjnych mo e pomóc w wyodr bnieniu grupy zagro enia. ObecnoÊç zale noêci mi dzy masà cia a przed cià à oraz przyrostem masy w jej czasie, a wyst powaniem nadciênienia t tniczego wymaga potwierdzenia. Twierdzenie, e gwarancjà prawid owej masy noworodka jest du y przyrost masy cia a kobiety ci arnej, ciàgle pokutujàce w spo eczeƒstwie, cz sto prowadzi do oty oêci w cià y. Dieta wysokot uszczowa, wysoka zawartoêç cukrów prostych w po ywieniu, produkty o wysokim indeksie glikemicznym oraz niedobór produktów zawierajàcych b onnik stanowià tego przyczyn [10]. Postanowiono oceniç czy istnieje zale noêç mi dzy nadmiernà masà cia a przed cià à a ryzykiem wystàpienia nadci- Ênienia podczas cià y oraz mi dzy przyrostem masy cia a podczas cià y a cz stoêcià pojawiania si nadciênienia. Materia i metody Badania przeprowadzono w latach 2005-2007 wêród 126 kobiet ci arnych mi dzy 20 a 40 tygodniem cià y hospitalizowanych w Klinice Patologii Cià y I Katedry Ginekologii ipo o nictwa Uniwersytetu Medycznego w odzi. Ci arne zosta y podzielone na cztery grupy w zale noêci od masy cia a oraz uzyskanych wartoêci ciênienia t tniczego w III trymestrze cià y. Za nadciênienie przyj to uzyskanie wartoêci skurczowego ciênienia t tniczego powy ej 130mmHg, a rozkurczowego powy ej 90, w co najmniej 3 pomiarach wykonanych w spoczynku. Badane grupy stanowi y 33 ci arne z nadciênieniem t tniczym i prawid owà masà cia- a oraz 35 ci arnych z nadciênieniem t tniczym i nadmiernà masà cia a. Natomiast grupy porównawcze stanowi o 27 ci - arnych z prawid owà masà cia a bez nadciênienia i 31 ci arnych z nadmiernà masa cia a bez nadciênienia. Na podstawie danych z wywiadu poddano analizie mas tych ci arnych przed zajêciem w cià e a nast pnie przyrost masy podczas cià- y. Przyrost masy cia a podczas cià y kontrolowano co 2 tygodnie. Ocenie poddano wyst powanie korelacji mi dzy masà cia a sprzed cià y, przyrostem masy podczas cià y a cz stoêcià wyst powania nadciênienia t tniczego podczas cià y. Analiza statystyczna Uzyskane wyniki opracowano stosujàc program CSS Statistica (Statsoft Inc., Tulsa, OK., USA). W analizie parametrów wyra onych w skali nominalnej zastosowano test chi 2. 2008 Polskie Towarzystwo Ginekologiczne 617

Przyrost masy cia a a zagro enie wystàpieniem nadciênienia w cià y. W przypadku braku warunków do jego zastosowania spowodowanà ma à liczebnoêcià grup u yto test dok adny Fishera. Dla parametrów ciàg ych obliczono wartoêci Êrednie i odchylenie standardowe. Porównanie dwóch grup niezale nych w przypadku rozk adów normalnych wykonano testem t-studenta. W przypadku braku spe nienia za o eƒ o normalnoêci rozk adów, porównanie mi dzy niezale nymi grupami wykonano testem Manna-Whitney`a dla prób niezale nych. Za poziom istotnoêci przyj to p<0,05. Tabela II. Ocena Êrednich wartoêci BMI w grupach ci arnych z nadmiernà masà cia a z nadciênieniem t tniczym oraz bez nadciênienia. Wyniki Ocenie poddano Êrednie wartoêci indeksu masy cia a (BMI) wêród kobiet ci arnych z prawid owà masà cia a bez nadciênienia t tniczego oraz z podwy szonymi wartoêciami ci- Ênienia. Uzyskane wartoêci przedstawiono w tabeli I. Tabela I. Ârednia wartoêç BMI w grupach ci arnych z prawid owà masà cia a z nadciênieniem t tniczym oraz bez nadciênienia. Tabela III. Ryzyko wystàpienia nadciênienia w cià y. Poddajàc ocenie uzyskane Êrednie wartoêci BMI wêród kobiet z prawid owà masà cia a przed cià à oraz w III trymestrze cià y w grupie kobiet z normotensjà uzyskano wzrost BMI z 21,3 do 25,2. Ârednie wartoêci BMI wêród kobiet z prawid owà masà cia a przed cià à oraz w III trymestrze cià y w grupie kobiet z nadciênieniem wzros y podobnie jak w grupie kobiet z prawid owymi wartoêciami ciênienia z 20,0 do 25,8. Zaobserwowano wi c w obydwu grupach podobny Êredni wzrost BMI. Ârednie wartoêci BMI sprzed cià y i w cià y u ci arnych z prawid owà masà cia a bez wzgl du na wartoêci ciênienia t tniczego nie ró ni y si znamiennie statystycznie w grupie badanych i w grupie porównawczej. W grupie kobiet ci arnych z nadmiernà masà cia a oceniono wartoêç BMI w zale noêci od prawid owoêci ciênienia t tniczego. Uzyskane wartoêci przedstawiono w tabeli II. Oceniajàc cz stoêç wyst powania nadciênienia w grupie kobiet z nadmiernà masà cia a podczas cià y stwierdzono ró nice istotne w odniesieniu do wartoêci BMI sprzed cià y oraz jego wzrostu podczas cià y. U ci arnych z nadmiernà masà cia a przed cià à wykazano ró nic znamiennie statystycznà mi dzy grupà kobiet z nadciênieniem t tniczym a grupà o prawid owych wartoêciach ciênienia w odniesieniu do wartoêci BMI sprzed cià y i w cià y (p<0,003, p<0,013). U kobiet ci - arnych z nadciênieniem wartoêci BMI sprzed cià y by y istotnie wy sze ni w grupie z prawid owymi wartoêciami ciênienia t tniczego. Tabela IV. Ryzyko wystàpienia nadciênienia t tniczego u ci arnych z nadmiernà masà cia a w zale noêci od masy cia a sprzed cià y. Równie przyrost masy cia a podczas cià y by wi kszy w grupie kobiet oty ych z nadciênieniem t tniczym ni w grupie z normotensjà. Poddano ocenie dynamik przyrostu masy cia a w kolejnych tygodniach cià y od 20 do 40 u kobiet ci - arnych z prawid owymi wartoêciami BMI w zale noêci od wartoêci ciênienia t tniczego, co ilustruje rycina 1. 618 Nr 9 /2008

P R A C E O R Y G I N A L N E Estemberg D, et al. Rycina 1. Przyrost masy cia a u kobiet ci arnych z prawid owym BMI w zale noêci od wystàpienia nadciênienia. (p >0,05 nieistotne statystycznie). Rycina 3. Ryzyko wystàpienia nadciênienia t tniczego u ci arnych z nadmiernym BMI w zale noêci od masy cia a sprzed cià y. (p <0,05). Rycina 2. Przyrost masy cia a u kobiet ci arnych z podwy szonym BMI w zale noêci od wystàpienia nadciênienia. Rycina 4. Ryzyko wystàpienia nadciênienia t tniczego u ci arnych z prawid owym BMI w zale noêci od przyrostu masy cia a w cià y. Oceniajàc przyrost masy cia a w cià y u kobiet z prawid owym BMI przed cià à stwierdzono, e jest on istotnie statystycznie wy szy w grupie ci arnych z nadciênieniem t tniczym, w porównaniu z ci arnymi bez nadciênienia (p<0,036). Podobnie poddano ocenie przyrost masy cia a w cià y u kobiet z wysokim BMI przed cià à w zale noêci od wartoêci ci- Ênienia t tniczego w III trymestrze cià y. (Rycina 2). U ci arnych z podwy szonym BMI sprzed cià y nie stwierdzono ró nicy w przyroêcie masy cia a podczas cià y, mi dzy ci arnymi z nadciênieniem t tniczym i bez nadciênienia. Oceniono ryzyko wystàpienia nadciênienia t tniczego w zale noêci od BMI przed cià à, przyrostu BMI w cià y, masy cia a przed cià à i jej przyrostu w cià y. Uzyskane wartoêci przedstawiono w tabeli III. Na rycinie 3 przedstawiono ocen ryzyka wystàpienia nadciênienia t tniczego u kobiet ci arnych oty ych w odniesieniu do masy ich cia a sprzed cià y. Z tabeli III i ryciny 3 wynika, e nadmierna masa cia a przed cià à zwi ksza w sposób znamienny statystycznie ryzyko wystàpienia nadciênienia t tniczego w cià y (p<0,01). Ocenie poddano równie ryzyko wystàpienia nadciênienia t tniczego u kobiet z nadmiernà masà cia a w odniesieniu do masy cia a sprzed cià y. (Tabela IV). Jak wynika z powy szej tabeli nadmierna masa cia a przed cià à zwi ksza w sposób znamiennie statystyczny ryzyko wystàpienia nadciênienia t tniczego w cià y. Oceniono równie zale noêç wyst powania nadciênienia t tniczego w zale noêci od przyrostu masy cia a w cià y u kobiet z prawid owym BMI. (Rycina 4). Stwierdzono, e ryzyko wystàpienia nadciênienia t tniczego u ci arnych z prawid owà masà cia a zwi ksza si znamiennie statystycznie (p<0,036), w zale noêci od przyrostu masy cia a w cià y. Zwi kszone ryzyko zaobserwowano przy wzroêcie masy cia a powy ej 15 kilogramów w stosunku do masy cia a sprzed cià y. Omówienie i dyskusja Nieprawid owa masa cia a sprzed cià y jest czynnikiem wp ywajàcym na wzrost ryzyka wystàpienia powik aƒ w czasie cià y. Obserwacje prowadzone przez Vilamour i wsp. potwierdzajà, e dla prawid owego przebiegu cià y korzystne jest uzyskanie prawid owej masy cia a przed cià à, co pozwala na obni enie ryzyka powik aƒ oko oporodowych [11]. Na rol prawid owej masy cia a sprzed cià y w dalszym jej przebiegu wskazuje równie Doherty i wsp. podkreêlajàc wzrost ryzyka wystàpienia nie tylko nadciênienia, ale i innych powik aƒ cià y w àcznie z zahamowaniem wewnàtrzmacicznego wzrastania p odu [12]. Poddajàc ocenie uzyskane Êrednie wartoêci BMI zaobserwowano podobny Êredni wzrost BMI u ci arnych z prawid owà masà cia a bez wzgl du na wartoêci ciênienia t tniczego w III trymestrze cià y. Posiadanie podwy szonego BMI powy ej 29 przed cià à znacznie zwi ksza ryzyko nadmiernego przyrostu masy cia a podczas cià y. Jest to czynnik, który ju nie jest mo liwy do zmodyfikowania podczas cià y [13]. 2008 Polskie Towarzystwo Ginekologiczne 619

Przyrost masy cia a a zagro enie wystàpieniem nadciênienia w cià y. Dla wystàpienia nadciênienia podczas cià y wa nym czynnikiem zwi kszajàcym ryzyko mo e byç podwy szone ciênienie t tnicze wyst pujàce w poprzednich cià ach oraz wspó istnienie oty oêci w okresie prekoncepcyjnym [14]. W przeprowadzonych badaniach w grupie kobiet z nadwagà sprzed cià y stwierdzono wp yw przyrostu masy cia a podczas cià y na wzrost cz stoêci wyst powania nadciênienia t tniczego. W badaniach innych autorów potwierdzono równie zwi kszonà cz stoêç nadmiernego przyrostu masy cia a podczas cià y u kobiet z podwy szonym BMI przed cià à, co korelowa o z cz stszym wyst powaniem powik aƒ cià y z nadci- Ênieniem t tniczym w àcznie [15]. U kobiet oty ych przed cià- à oraz u kobiet z podwy szonymi wartoêciami ciênienia na poczàtku cià y stwierdzono podobnà cz stoêç wyst powania stanu przedrzucawkowego, co wskazuje na podobny mechanizm postawania zmian, choç czynniki wywo ujàce sà inne [16]. Oceniajàc przyrost masy cia a w cià y u kobiet z prawid owym BMI przed cià à stwierdzono, e jest on istotnie wy szy w grupie ci arnych z nadciênieniem t tniczym, w porównaniu z ci arnymi bez nadciênienia, co wskazuje na bezpoêredni wp yw tego czynnika na wzrost ryzyka wystàpienia nadciênienia. JednoczeÊnie w grupie ci arnych z podwy szonym BMI sprzed cià y nie stwierdzono ró nicy w przyroêcie masy cia a podczas cià y, mi dzy ci arnymi z nadciênieniem t tniczym i bez nadciênienia. Brak korelacji mi dzy przyrostem masy cia a podczas cià y a wystàpieniem nadciênienia u kobiet oty- ych przed cià à wskazuje na koniecznoêç wystàpienia innych czynników powodujàcych wzrost ciênienia krwi u kobiet oty- ych przed cià à, ni tylko nadmierny przyrost masy cia a podczas cià y. W badaniach Erez-Weiss i wsp. potwierdzono zale noêç mi dzy BMI, przyrostem masy cia a i wiekiem jako niezale nymi czynnikami a wystàpieniem nadciênienia t tniczego. Zwrócono jednoczeênie uwag na podwy szone BMI sprzed cià y jako najwa niejszy czynnik ryzyka wystàpienia nadci- Ênienia w cià y [17]. Oceniajàc ryzyko wystàpienia nadciênienia t tniczego u ci arnych z prawid owà masà cia a stwierdzono, e zwi ksza si ono znamiennie wraz ze wzrostem przyrostu masy cia- a w cià y. Istotny wzrost ryzyka zaobserwowano przy wzro- Êcie masy cia a powy ej 15 kilogramów w stosunku do masy cia a sprzed cià y. Oty oêç jest niezale nym czynnikiem ryzyka wystàpienia powik aƒ podczas cià y ÊciÊle zwiàzanym tak e z wysokim odsetkiem ci ç cesarskich [18,19]. Wykazano równie zwiàzek mi dzy nieprawid owymi wartoêciami MAP a wysokim BMI [20]. Podsumowujàc nale y podkreêliç zwiàzek mi dzy wystàpieniem nadciênienia u kobiet z prawid owà masà cia a przed cià à a jej nadmiernym przyrostem podczas cià y, a tym samym mi dzy wartoêcià BMI sprzed cià y a jego wzrostem podczas cià y. Wykazano równie silnà korelacj mi dzy wystàpieniem nadciênienia a podwy szonà masà cia a przed cià- à [21] oraz brak istotnego wp ywu przyrostu masy cia a w tej grupie ci arnych na cz stoêç wyst powania nadciênienia. Wnioski 1. Czynnikiem ryzyka wystàpienia nadciênienia w cià y dla kobiet z prawid owym BMI przed cià à jest nadmierny przyrost masy cia a podczas cià y. 2. U kobiet oty ych przed cià à ryzyko wystàpienia nadciênienia jest wysokie, lecz nie ma korelacji z przyrostem masy cia a podczas cià y. PiÊmiennictwo 1. Kadyrov M, Kingdom J, Huppertz B. Divergent trophoblast invasion and apoptosis in placental bed spiral arteries from pregnancies complicated by maternal anemia and early-onset preeclampsia/intrauterine growth restriction. Am J Obstet Gynecol. 2006, 194, 557-563. 2. Madazli R, Benian A, Ilvan S, [et al.]. Placental apoptosis and adhesion molecules expression in the placenta and the maternal placental bed of pregnancies complicated by fetal growth restriction with and without pre-eclampsia. J Obstet Gynaecol. 2006, 26, 5-10. 3. Huppertz B, Hemmings D, Renaud S, [et al.]. Extravillous trophoblast apoptosis-a workshop report. Placenta. 2005. 26, Suppl A, S46-S48. 4. Burdon C, Mann C, Cindrova-Davies T, [et al.]. Oxidative stress and the induction of cyclooxygenase enzymes and apoptosis in the murine placenta. Placenta. 2007, 11, 16-18. 5. Tjoa M, Cindrova-Davies T, Spasic-Boskovic O. Trophoblastic oxidative stress and the release of cell-free feto-placental DNA. Am J Pathol. 2006, 169, 400-404. 6. Reister F, Kingdom J, Ruck P, [et al.]. Altered protease expression by periarterial trophoblast cells in severe early-onset preeclampsia with IUGR. J Perinat Med. 2006, 34, 272-279. 7. Soleymanlou N, Wu Y, Wang J, [et al.]. A novel Mtd splice isoform is responsible for trophoblast cell death in pre-eclampsia. Cell Death Differ. 2005, 12, 441-452. 8. Estemberg D, Kowalska-Koprek U, KuÊ E, [i wsp.]. Ocena st enia leptyny u ci arnych z nadciênieniem t tniczym w zale noêci od masy cia a. Przegl Lek. 2005, 62, 157-160. 9. Estemberg D, Kowalska-Koprek U, Szczerba A, [i wsp.]. Ocena st enia Êródb onkowonaczyniowego czynnika wzrostu (VEGF) u kobiet ci arnych z nadciênieniem t tniczym. Ginekol Pol. 2006, 77, 858-864. 10. Bodnar L, Catov J, Klebanoff M, [et al.]. Prepregnancy body mass index and the occurrence of severe hypertensive disorders of pregnancy. Epidemiology. 2007, 18, 234-239. 11. Villamor E, Cnattingius S. Interpregnancy weight change and risk of adverse pregnancy outcomes: a population-based study. Lancet. 2006, 368, 1164-1170. 12. Doherty D, Magann E, Francis J, [et al.]. Pre-pregnancy body mass index and pregnancy outcomes. Int J Gynaecol Obstet. 2006, 95, 242-247. 13. Wells C, Schwalberg R, Noonan G, [et al.]. Factors influencing inadequate and excessive weight gain in pregnancy. Matern Child Health J. 2006, 10, 55-62. 14. Ohkuchi A, Iwasaki R, Suzuki H, [et al.]. Normal and high-normal blood pressures, but not body mass index, are risk factors for the subsequent occurrence of both preeclampsia and gestational hypertension: a retrospective cohort study. Hypertens Res. 2006, 29, 161-167. 15. Fiala J, Egan J, Lashgari M. The influence of body mass index on pregnancy outcomes. Conn Med. 2006, 70, 21-23. 16. Lombardi D, Barton J, O'Brien J, [et al.]. Does an obese prepregnancy body mass index influence outcome in pregnancies complicated by mild gestational hypertension remote from term? Am J Obstet Gynecol. 2005, 192, 1472-1474. 17. Erez-Weiss I, Erez O, Shoham-Vardi I, [et al.]. The association between maternal obesity, glucose intolerance and hypertensive disorders of pregnancy in nondiabetic pregnant women. Hypertens Pregnancy. 2005, 24, 125-136. 18. Weiss J, Malone F, Emig D, [et al.]. Obesity, obstetric complications and cesarean delivery rate--a population-based screening study. Am J Obstet Gynecol. 2004, 190, 1091-1097. 19. Szymaƒska M, Suchoƒska B, WielgoÊ M, [et al.]. Cià a i poród u kobiet oty ych. Ginek Pol. 2003, 74, 446-450. 20. Ulman-W odarz I, Irzyniec T, Gogol S. Does obesity influence gestational hypertension? Ginekol Pol. 2000, 71, 794-798. 21. Saftlas A, Wang W, Risch H, [et al.]. Prepregnancy body mass index and gestational weight gain as risk factors for preeclampsia and transient hypertension. Ann Epidemiol. 2000, 10, 475-479. 620 Nr 9 /2008