Edukacja dla bezpieczeństwa. Po prostu od ZGODNY Z WYMAGANIAMI 2015 SZKOŁY PONADGIMNAZJALNE zakres podstawowy Po prostu EDB Edukacja dla bezpieczeństwa Podręcznik 145201_okl.indd 1 2015-01-20 10:33:12
Autorzy: Bogusława Breitkopf, Mariusz Cieśla Podręcznik dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania i wpisany do wykazu podręczników przeznaczonych do kształcenia ogólnego do edukacji dla bezpieczeństwa, na podstawie opinii rzeczoznawców: mgr Danuty Petry, dr. Janusza Ropskiego i dr hab. Doroty Zdunkiewicz-Jedynak. Zakres kształcenia: podstawowy. Etap edukacyjny: IV. Typ szkoły: szkoły ponadgimnazjalne. Rok dopuszczenia: 2012/2015. Numer ewidencyjny w wykazie: 500/2012/2015 Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o. Warszawa 2013 Wydanie II (2015) ISBN 978-83-02-14949-8 Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Wojciech Chmielewski, Mieczysława Kompanowska (redaktor cyklu), Barbara Koncerewicz (redakcja merytoryczna) Konsultacje: Barbara Durmała, Zbigniew Piątka Redakcja językowa: Ewa Wojtyra Redakcja techniczna: Marzenna Kiedrowska Projekt okładki: Paweł Jan Rafa Projekt graficzny: Katarzyna Trzeszczkowska Opracowanie graficzne: Joanna Plakiewicz Fotoedycja: Ignacy Składowski Skład i łamanie: Studio DeTePe Paweł Rusiniak Zalecane wymagania systemowe i sprzętowe Podręcznik elektroniczny w formacie PDF otwierany na komputerach PC i MAC wymaga zainstalowania bezpłatnego programu Adobe Reader (http://get.adobe.com/reader/); otwierany na tabletach i telefonach z systemem Apple ios wymaga zainstalowania bezpłatnego programu ibooks (do pobrania ze sklepu App Store); otwierany na tabletach i telefonach z systemem Android wymaga zainstalowania bezpłatnego programu Adobe Reader (do pobrania z Google Play). Pomoc techniczna: epomoc@wsip.com.pl Materiały, do których masz dostęp, nie mogą być rozpowszechniane publicznie, nie mogą być przedmiotem dalszego obrotu. Rozporządzanie ich opracowaniem wymaga uzyskania zgody. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne spółka z ograniczoną odpowiedzialnością 00-807 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96 Tel.: 22 576 25 00 Infolinia: 801 220 555 www.wsip.pl Publikacja, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty. Szanujmy cudzą własność i prawo. Więcej na www.legalnakultura.pl Polska Izba Książki
SPIS TREŚCI 3 1. Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach 1 Organizacja pierwszej pomocy... 8 2 Kontrola funkcji życiowych... 16 3 Utrata przytomności... 21 4 Resuscytacja krążeniowo-oddechowa... 29 5 Rany, krwawienia i krwotoki... 39 6 Uszkodzenia kości i stawów... 51 7 Oparzenia termiczne i chemiczne... 60 8 Ciała obce w organizmie... 68 9 Wstrząs pourazowy... 74 10 Pogryzienia, użądlenia, ukąszenia... 79 11 Nagłe zachorowania chorzy są wśród nas... 84 2. System bezpieczeństwa państwa 12 System obronny Rzeczypospolitej Polskiej... 94 13 Powinności obronne władz samorządowych, instytucji i obywateli... 101 14 Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej... 105 3. Ochrona ludności i obrona cywilna 15 Międzynarodowe prawo humanitarne... 114 16 Ochrona ludności i zwierząt... 126 17 Ostrzeganie i alarmowanie... 135 4. Zagrożenia czasu pokoju 18 Katastrofy, awarie techniczne, klęski żywiołowe... 142 19 Ewakuacja poszkodowanych... 155 20 Psychologiczne skutki sytuacji kryzysowych... 162 21 Zagrożenia terrorystyczne... 165 5. Zagrożenia występujące podczas wojny 22 Wojna i konwencjonalne środki rażenia... 172 23 Broń masowego rażenia... 179
O podręczniku Podręcznik został podzielony na pięć działów tematycznych. Każdy dział jest podzielony na jednostki lekcyjne. W sumie są 23 lekcje. Skrótowe wprowadzenie do tematu Bogata ikonografika ułatwiająca naukę i zapamiętanie Tekst główny jest podzielony na podrozdziały Schematy postępowania ratowniczego Algorytm postępowania ratowniczego
Fotograficzne ujęcie sekwencji postępowania ratowniczego Wykresy określające zasady postępowania ratowniczego w zależności od stanu poszkodowanego Po każdym rozdziale podsumowanie i sprawdzenie znajomości tematu Zbliżenia ważniejszych czynności Definicje i objaśnienia ważniejszych terminów Wyróżnione najważniejsze kwestie do zapamiętania Odnośniki do przydatnych stron internetowych Pytania i polecenia; pamiętaj, aby nie umieszczać odpowiedzi w podręczniku
1 Pierwsza pomoc w nagłych wypadkach Organizacja pierwszej pomocy Kontrola funkcji życiowych Utrata przytomności Resuscytacja krążeniowo-oddechowa Rany, krwawienia i krwotoki Uszkodzenia kości i stawów Oparzenia termiczne i chemiczne Ciała obce w organizmie Wstrząs pourazowy Pogryzienia, użądlenia, ukąszenia Nagłe zachorowania chorzy są wśród nas
8 1 Organizacja pierwszej pomocy Każdy człowiek powinien znać zasady udzielania pierwszej pomocy. Zapoznaj się z nimi! Stosowanie algorytmów postępowania ratowniczego usprawnia akcję ratunkową. Ktoś powinien pokierować akcją ratunkową, zanim przybędą wyspecjalizowane służby ratownicze. Być może będziesz to Ty. OCENA ZAGROŻEŃ OCEŃ, PRZEMYŚL, DZIAŁAJ! Życie osób z ciężkimi obrażeniami ciała zależy od czasu, w jakim zostanie udzielona im pomoc specjalistyczna. Największe szanse na przeżycie mają poszkodowani, którzy trafią na salę operacyjną w ciągu godziny od momentu wypadku. Okres ten nazywa się złotą godziną. Podczas udzielania pierwszej pomocy bardzo ważne są platynowe minuty, w których świadek zdarzenia podejmuje czynności mające na celu ratowanie życia. PIERWSZA POMOC to zespół czynności podejmowanych w celu ratowania osoby znajdującej się w stanie nagłego zagrożenia życia lub zdrowia, wykonywanych bez użycia sprzętu medycznego oraz środków leczniczych przez osoby nieposiadające uprawnień do podejmowania medycznych działań ratowniczych. Świadek zdarzenia przede wszystkim powinien zadbać o bezpieczeństwo własne oraz osoby, która doznała urazu. Jego pierwszym i najważniejszym zadaniem zanim podej- Świadkowie na miejscu wypadku Lekarze i ratownicy medyczni SOS RKO Wezwanie pomocy Rozpoznanie 112 Pomoc natychmiastowa Pierwsza pomoc przedlekarska Ogniwa łańcucha ratunkowego Defibrylacja Pogotowie ratunkowe Zabiegi zaawansowane Szpital Fachowa pomoc medyczna DZIAŁ 1 LEKCJA 1
ORGANIZACJA PIERWSZEJ POMOCY 9 dzie do poszkodowanego jest ocena sytuacji w miejscu zdarzenia. Należy wytężyć wszystkie zmysły, aby zauważyć jak najwięcej szczegółów mogących świadczyć o niebezpieczeństwie. Przykładowe zagrożenia: związane z ogniem lub substancjami toksycznymi; utrudniony dostęp do poszkodowanego (np. po lodzie, wodzie czy zboczu); groźba porażenia prądem; niebezpieczeństwo zawalenia się budynku w miejscu zdarzenia; zachowanie innych świadków czy mówią głośno i są niespokojni, czy walczą ze sobą, czy mają broń, czy istnieje podejrzenie, że są pod wpływem alkoholu lub narkotyków?; niebezpieczne zwierzęta w pobliżu. Oceniając miejsce zdarzenia, należy postawić sobie następujące pytania: Co się KROK PO KROKU Po przyjeździe na miejsce wypadku komunikacyjnego należy: 1. zatrzymać pojazd w odległości 20 25 m od miejsca wypadku; 2. włączyć światła awaryjne (w nocy pozostawić włączone światła mijania, aby oświetlały miejsce wypadku); 3. zaciągnąć hamulec ręczny, wyjąć i zabrać ze sobą kluczyki; 4. założyć kamizelkę odblaskową i ustawić trójkąt ostrzegawczy; 5. zabrać apteczkę oraz gaśnicę i podejść do miejsca wypadku. wydarzyło? Jaki jest mechanizm urazu? Jakie istnieją zagrożenia (dla ratownika, poszkodowanych i świadków zdarzenia)? Czy widzę, słyszę, czuję, że istnieje jakieś niebezpieczeństwo? W jaki sposób Obszar zabudowany 20 25 m 0 1 m Obszar niezabudowany 20 25 m 30 50 m Autostrada lub droga ekspresowa 20 25 m 100 m Zabierz ze sobą: trójkąt ostrzegawczy kamizelkę odblaskową gaśnicę apteczkę Odległości zatrzymania samochodu i ustawienia trójkata ostrzegawczego na miejscu wypadku
10 PIERWSZA POMOC W NAGŁYCH WYPADKACH zabezpieczyć się przed ewentualnymi zagrożeniami? Czy będzie potrzebna pomoc specjalistyczna? Ilu jest poszkodowanych i w jakim są stanie? Zabezpieczenie pojazdu przed stoczeniem TELEFONY ALARMOWE Ustawienie trójkąta w pobliżu zaparkowanego na poboczu samochodu Po dokonaniu oceny miejsca zdarzenia i usunięciu zagrożeń (postawieniu trójkąta ostrzegawczego w odpowiedniej odległości, ogrodzeniu taśmą terenu zagrożenia) należy iść wolno i spokojnie, rozglądając się wokół, biorąc pod uwagę potencjalne zagrożenia. Karta ICE zawiera imię i nazwisko właściciela oraz numery telefonów do 3 osób, które należy powiadomić w razie wypadku PAMIĘTAJ! Sprawdź, czy możesz bezpiecznie zbliżyć się do poszkodowanego. Nie stań się sam ofiarą! Upewnij się, czy nie zagraża Ci niebezpieczeństwo i zatroszcz się o bezpieczeństwo innych w miejscu wypadku. Oceń stan poszkodowanego i zastosuj odpowiednie postępowanie. 112 Centrum Powiadamiania Ratunkowego (służby ratunkowe) (numer używany w całej Europie) 999 pogotowie ratunkowe 998 straż pożarna 997 policja Do miejsca zdarzenia nie wolno podchodzić z zapalonym papierosem. Dobrze mieć ze sobą rękawiczki ochronne (winylowe lub foliowe) oraz okulary. W uszkodzonym pojeździe należy zaciągnąć hamulec ręczny, wyłączyć zapłon, wyjąć kluczyki i położyć je na podłodze samochodu, sprawdzić, czy nie wydobywa się dym i nie wycieka paliwo, i zabezpieczyć pojazd przed stoczeniem. Jeżeli w wypadku uczestniczy cysterna przewożąca niebezpieczne substancje toksyczne (NST), wówczas należy zatrzymać się w bezpiecznej odległości umożliwiającej odczytanie kodu na tablicy informacyjnej, powiadomić służby ratunkowe o zaistniałym zdarzeniu, podając kody cyfrowe umieszczone na pomarańczowym polu prostokątnej tablicy. Podobnie należy zachować się, gdy uszkodzona zostanie sieć energetyczna. Wzywając pomoc, należy pozostać w samochodzie. Ratujący powinien kierować się zasadą: bezpieczeństwo przede wszystkim. DZIAŁ 1 LEKCJA 1
ORGANIZACJA PIERWSZEJ POMOCY 11 Okulary i rękawiczki ochronne Maseczki do sztucznego oddychania Maseczka ochronna dróg oddechowych Latarka elektryczna Chusteczki jednorazowe Środki ochrony indywidualnej Bez odpowiedniego zabezpieczenia i masek nie należy wchodzić na obszary, gdzie stężenie tlenu może być zmniejszone albo panuje toksyczne stężenie substancji chemicznych (kanalizacja, silosy, ładownie statków). W miejscu zdarzenia należy zwrócić szczególną uwagę na osoby uciekające, próbujące się ukryć, wykonujące groźne gesty. Jeśli istnieje zagrożenie przemocą, nie należy wkraczać na zagrożony obszar, lecz wezwać policję. PAMIĘTAJ! W każdej sytuacji należy najpierw ocenić zagrożenie, a następnie zastosować środki bezpieczeństwa odpowiednie do istniejącego zagrożenia. 1 2 3 Bezpieczne zdejmowanie rękawiczek po zakończonej akcji ratunkowej bez dotykania strony brudnej gołą dłonią