Agnieszka Dudzińska (agdudz@gmail.com) czerwiec 2009 Wstępna koncepcja systemu mieszkalnictwa dla osób niepełnosprawnych w Warszawie Niniejszy materiał stanowi dorobek grupy roboczej organizacji pozarządowych, działającej od 2008 r. w Warszawie w ramach Komisji Dialogu Społecznego ds. Niepełnosprawności. Koncepcja ma charakter otwarty i może być podstawą do dalszej dyskusji. Wynika ona z rozpoznanych przez nasze organizacje potrzeb środowiska. Na końcu materiału poszczególne elementy systemu zaprezentowane są w formie syntetycznej zbiorczej tabeli. 1. W Warszawie istnieje duże zapotrzebowanie na małe formy mieszkalnictwa grupowego dla osób niepełnosprawnych, wymagających wsparcia w codziennym funkcjonowaniu ze względu na ograniczoną samodzielność w zakresie samoobsługi lub/i w zakresie decydowania o swoich sprawach. Stosowną formą wydają nam się rodzinne domy pomocy, o ile ich definicja zostanie rozszerzona na osoby niepełnosprawne jako beneficjentów i organizacje pożytku publicznego jako podmiot prowadzący, a także mieszkania chronione. Struktura tych mieszkań powinna być wtopiona w normalne otoczenie miejskie. Małe formy mieszkalnictwa grupowego rozwijać należy w kilku nurtach: Rodzinne domy pomocy prowadzone przez organizacje i osoby fizyczne, pod nadzorem Miasta, w lokalach stanowiących własność prowadzących lub wynajętych w oparciu o wieloletnie umowy, w tym umowy z Miastem na wynajem mieszkań komunalnych oraz umowy z miejskimi TBSami. O ile zmiany legislacyjne nie doprowadzą do poszerzenia formuły rodzinnych domów pomocy na osoby niepełnosprawne, konieczne będzie wprowadzenie dalszych zmian w uchwale Rady m. st. Warszawy regulującej zasady najmu komunalnych lokali mieszkalnych, umożliwiające zawieranie umów lokatorskich we współpracy z organizacjami pozarządowymi (stosownymi gotowymi wzorami umów, nie naruszającymi Ustawy o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i zmianie Kodeksu Cywilnego, dysponuje miasto Stargard Szczeciński). Mieszkania chronione dla osób niepełnosprawnych, prowadzone w każdej dzielnicy przez jednostki organizacyjne pomocy społecznej (OPSy), koordynowane przez WCPR, w lokalach wyodrębnionych na ten cel z komunalnego zasobu mieszkaniowego. Mieszkania chronione prowadzone przez OPP (a) we własnych zasobach mieszkaniowych, (b) w lokalach wynajętych od innych podmiotów, w tym Miasta i TBSów, (c) w mieszkaniach stanowiących prywatną własność osób niepełnosprawnych w oparciu o stosowne umowy, zabezpieczające interes obu stron. 1
2. Dla osób z niepełnosprawnością ruchową nie potrzebujących opieki należy zaplanować pulę mieszkań w miejskich TBSach, które będą pozbawione barier architektonicznych. Część z nich będzie przeznaczona do normalnego najmu z partycypacją lokatora, ale zarezerwowana do wynajęcia wyłącznie przez osoby z dysfunkcją ruchu. Druga część może być wynajmowana w systemie rotacyjnym (np. dwuletnim) dla niepełnosprawnych ruchowo absolwentów warszawskich uczelni, co pozwoli im na pozostanie w Warszawie i podjęcie pierwszej pracy aż do uzyskania zdolności kredytowej lub samodzielnego pokrycia partycypacji. Koszt partycypacji przejmie wówczas, ale będzie to operacja jednorazowa, podczas gdy z jednego mieszkania skorzysta w perspektywie wieloletniej wiele kolejnych osób. Analogiczne rozwiązanie należy zaprojektować w nowobudowanych mieszkaniach komunalnych, rezerwując na ten cel konkretną pulę mieszkań w każdej lokalizacji. Z punktu widzenia wieloletniego funkcjonowania systemu kluczowe jest uniemożliwienie wynajmowania takich mieszkań osobom bez dysfunkcji narządu ruchu, czy też ich sprzedaż na wolnym rynku. W ten sposób niektóre spółdzielnie mieszkaniowe roztrwoniły zasoby mieszkań przystosowanych dla osób niepełnosprawnych. Niezbędne jest zatem systemowe usztywnienie takich mieszkań. 3. Bardzo potrzebną i oczekiwaną przez wiele organizacji formą mieszkalnictwa dla osób niepełnosprawnych są podwójne domy pomocy społecznej dla dorosłych osób niepełnosprawnych i dla ich rodziców, wymagających z racji wieku całodobowej opieki. W szczególności dotyczy to osób z niepełnosprawnością intelektualną, które wymagają fizycznej bliskości rodziców. Obecne zapisy Ustawy o pomocy społecznej nie dopuszczają co prawda łączenia dpsów dla osób z niepełnosprawnością intelektualną i osób w podeszłym wieku (art. 56a), jednak można zaplanować budowę dwóch DPSów na wspólnej działce, ze wspólną infrastrukturą gospodarczą. Ze względu na skalę takiej inwestycji główną rolę w tym względzie powinno odgrywać. Według naszego rozeznania w Warszawie istnieje obecnie zapotrzebowanie na co najmniej trzy lokalizacje, każda po 100 miejsc (ok. 50 par dziecko rodzic). Ogólnie w Warszawie od lat brakuje miejsc w DPSach dla osób z niepełnosprawnością intelektualną. uprawia politykę zmniejszania kosztów, wysiedlając takie osoby do innych powiatów, z którymi zawiera kontrakty tańsze od miejsc w warszawskich domach. Dotychczas brak było planów inwestycyjnych, wynikających z określonych celów polityki społecznej, gdyż nie istniała strategia społeczna Miasta. Jej uchwalenie w grudniu 2008 oraz rozpoczęcie prac nad od dawna oczekiwanym programem działań na rzecz osób niepełnosprawnych powinno przyczynić się do ukierunkowania i zracjonalizowania działań Miasta w tym zakresie. Kryterium skierowania danej osoby niepełnosprawnej do korzystania z określonego elementu systemu powinien być w pierwszym rzędzie jej stopień samodzielności (zakres niezbędnego wsparcia), w drugim zaś sytuacja dochodowa i majątkowa. 2
3
Możliwe źródła finansowania systemu: 1. Lokatorzy i ich rodziny 2. Organizacje pozarządowe z pozyskiwanych przez siebie środków 3. : 4. TBSy: dochody własne preferencyjny kredyt inwestycyjny z Krajowego Funduszu Mieszkaniowego (BGK) dofinansowanie z Funduszu Dopłat (Ustawa z dnia 8 grudnia 2006 r. o finansowym wsparciu tworzenia lokali socjalnych, mieszkań chronionych, noclegowni i domów dla bezdomnych) komunalny mieszkaniowy fundusz powierniczy skupujący mieszkania ON w zamian za bon mieszkaniowo-opiekuńczy środki z budżetu państwa na specjalistyczne usługi opiekuńcze środki z PFRON partycypacja lokatorów i Miasta preferencyjny kredyt inwestycyjny z Krajowego Funduszu Mieszkaniowego (BGK) dofinansowanie z Funduszu Dopłat (Ustawa z dnia 8 grudnia 2006 r. o finansowym wsparciu tworzenia lokali socjalnych, mieszkań chronionych, noclegowni i domów dla bezdomnych) 4
Podsumowanie Forma Typ beneficjentów Szac. liczba zainteresowanych rodzinne domy pomocy mieszkania chronione docelowe mieszkania chronione rotacyjne mieszkania bez barier docelowe mieszkania bez barier rotacyjne nowoczesne domy pomocy społecznej, w tym podwójne osoby z niepełnosprawnością znacznie ograniczającą samoobsługę i decydowanie o sobie - osoby z niepełnosprawnością ograniczającą samoobsługę i decydowanie o sobie - osoby z niepełnosprawnością ograniczającą samoobsługę zdolne do decydowania o sobie - osoby samodzielne w samoobsłudze z niepełnosprawnością ograniczającą decydowanie o sobie osoby z niepełnosprawnością intelektualną lub społeczną, rokujące na samodzielne 100 1. OPP 2. osoby fizyczne 300 1. (OPS) 2. OPP 3. osoby fizyczne 50 rocznie zamieszkanie ON ruchowo 300 nie wymagają prowadzenia z uwagi na znaczną samodzielność lokatorów ON ruchowo 20 rocznie osoby z niepełnosprawnością znacznie ograniczającą samoobsługę i decydowanie o sobie, osoby starsze Prowadzący Lokal Usługi opiekuńcze własność prowadzącej organizacji lub osoby fizycznej bądź wieloletnie umowy najmu od stabilnych właścicieli (, TBS) 1. komunalny 2. własność prowadzącej organizacji bądź wieloletnie umowy najmu od stabilnych właścicieli (, TBS) lub umowy z prywatnym właścicielem 3. własność osoby fizycznej prowadzący, zgodnie z obowiązującymi standardami 1. OPS 2. prowadzący Źródło bieżącego finansowani a * rodzina,, OPP j.w. j.w. j.w. j.w. j.w. komunalne, TBSów z partycypacją lokatora Nadzór 1. wojewo da 2. nie wymagane lokator j.w. j.w. j.w. j.w. j.w. 300 komunalny, zgodnie z obowiązującymi standardami rodzina, Wojewoda * Bieżące finansowanie docelowo powinno być rozbite na finansowanie (1) utrzymania lokalu czynsz, media, remonty, (2) opieki, (3) utrzymania, w tym wyżywienia i niezbędnej rehabilitacji. 5