Uniwersytet Szczeciński Wydział Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Analiza zmian w strukturze wg płci i wieku w Niemczech w latach 1976 2004 Marek Malucha Gr. 343 IiE 1
SPIS TREŚCI: 1. Wstęp...3 2. Ogólne informacje na temat Niemiec...3 3. Sytuacja demograficzna w Niemczech...4 a. Stan obecny...4 b. Struktura mieszkańców Niemiec ze względu na pochodzenie...5 4. Analiza wskaźników struktury ludności według płci i wieku...6 a. w 1976 roku...7 b. w 1984 roku...7 c. w 1996 roku...8 d. w 2004 roku...9 5. Wnioski i zakończenie...10 6. Załączniki...10 7. Bibliografia...10 2
1. Wstęp Celem niniejszej pracy jest przedstawienie ogólnych informacji na temat Niemiec, a następnie przybliżenie i analiza sytuacji demograficznej w tym kraju. Niemcy są zachodnim sąsiadem Polski, którego nasz kraj przyjął jako jeden ze wzorców w trakcie przemian ustrojowych i ekonomicznych, które są systematycznie implementowane w naszym kraju. Warto więc przeanalizować sytuację demograficzną Niemiec i jej zmiany w ostatnim czasie aby być w stanie przewidzieć jej przebieg w Polsce w najbliższych latach. Do nakreślenia obrazu demograficznego Niemiec zostanie wykorzystana analiza wskaźników struktury ludności według płci i wieku w latach 1976, 1984, 1996 oraz 2004. 2. Ogólne informacje na temat Niemiec Republika Federalna Niemiec to państwo leżące w środkowo zachodniej Europie (zachodni sąsiad Polski). Zajmuje powierzchnię 357 tys. km 2 co daje jej 62 pozycje na światowej liście 202 państw. Są członkami UE (strefa Euro), NATO, ONZ, G8 oraz Unii Zachodnioeuropejskiej Mapa 1: Położenie Niemiec na terenie Europy 1. Niemcy dzielą się na 16 landów, z których każdy ma swój rząd składających się z ministrów odpowiedzialnych za najważniejsze dziedziny życia oraz parlament. Land y są dość autonomiczną jednostkami, które ustalają własne prawo, podatki, nakładają na obywateli odmienne przywileje i obowiązki, np. zakaz palenia tytoniu w miejscach publicznych obowiązuje jedynie w części niemieckich landów. Do 1990 roku Niemcy podzielone były na zachodnie oraz wschodnie - Niemiecka Republika Demokratyczna. Mapa 2: Niemcy po II Wojnie Światowej Mimo, że zjednoczenie obu krajów miało miejsce prawie 20 lat temu, podział ten jednak jest ciągle zauważalny w trakcie analizowania sytuacji ekonomicznej i społecznej Niemiec. Nawet w młodszej generacji ciągle bardzo często używane jest pojęcie Neue Bundesländer (nowe land y) czyli 5 landów leżących na wschodzie kraju, które zostały przyłączone do RFN po upadku muru berlińskiego. Stolicą całego państwa jest Berlin 2. 1 http://ang.wikipedia.org/wiki/image:locationgermany.png 3
3. Sytuacja demograficzna w Niemczech a. Stan obecny Niemcy zamieszkuje największa, wśród państw Unii Europejskiej, liczba ludności 82 mln 3. Największym miastem jest stolica państwa Berlin, zamieszkiwany przez około 3,5mln osób. Niemcy są narodem starzejącym się. Od 1972 roku ilość narodzin jest niższa od liczby zgonów. 1200000 1000000 800000 Ilość 600000 400000 200000 0 Urodzenia Zgony Przyrost naturalny -200000 1978 1980 1982 1984 1986 1988 1990 1992 1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006-400000 Rok Wykres 1: Wykres ilości urodzeń, zgonów oraz przyrostu naturalnego w latach 1976-2007. Źródło: Opracowanie własne. Rok Urodzenia Zgony Przyrost naturalny 1976 798334 966873-168539 1984 812292 917299-105007 1996 796013 882843-86830 2004 705622 818271-112649 Tabela 1: Ilość urodzeń, zgonów oraz przyrost naturalny w latach 1976, 1984, 1996, 2004. Źródło: Opracowanie własne Przyrost naturalny w tym czasie, zmieniał się sinusoidalnie, jednakże ciągle pozostając negatywnym. Z powyższej tabeli można wywnioskować iż ilość urodzeń między 1976 a 2004 rokiem spadła aż o 11,61%. Niewielki wzrost liczby urodzin odnotowany został w okolicy 1990 roku. Związane jest to, jak wspomniałem w poprzednim punkcie, ze zjednoczeniem Niemiec. Mapa 3: Wskaźnik płodności w roku 2003. Ilość dzieci przypadających na jedną kobietę: zielony: ponad 1,7; żółty: 1,51-1,7; pomarańczowy1,41-1,5; różowy: 1,31-1,4; czerwony: mniej niż 1,3. 4 2 http://pl.wikipedia.org/wiki/niemcy 3 Stan na styczeń 2007 4 http://de.wikipedia.org/wiki/demografie_deutschlands 4
Wykres 2: Rozwój liczby ludności Niemiec w latach 1970-2003. 5 We wschodniej części przyrost naturalny był dodatni, jednak po połączeniu, sytuacja ekonomiczna ludności się na tyle pogorszyła iż nie byli w stanie utrzymać dużej ilości potomstwa. b. Struktura mieszkańców Niemiec ze względu na pochodzenie Pomimo spadku ilości narodzin, liczba mieszkańców Niemiec ciągle wzrasta. Ponad 7mln mieszkańców, co stanowi ok. 9% całości ludności, to obcokrajowcy. Zameldowane na pobyt stały w osoby reprezentują ponad 40 różnych narodowości. Najliczniejszą grupę obcokrajowców stanowią: Turcy, Włosi, Polacy, Serbowie oraz Grecy. Mapa 4: Narodowości w Niemczech 6 5 http://pl.wikipedia.org/wiki/niemcy 6 http://en.wikipedia.org/wiki/demographics_of_germany 5
Turcy 24% Inni (udział poniżej 2proc.) 45% Włosi 7% Polacy 5% Bośniacy 2% Austriacy 2% Rosjanie 3% Chorw aci 3% Grecy 4% Serbowie 5% Wykres 3: Narodowości w Niemczech. Stan 31 grudnia 2007. Źródło: Opracowanie własne. 7 4. Analiza wskaźników struktury ludności według płci i wieku W Niemczech płcią dominującą jest, zgodnie z trendem światowym, płeć żeńska. W latach 1976-2004 można zaobserwować iż udział mężczyzn w społeczeństwie wzrósł z 47,40% do 48,91%, a udział kobiet spadł z 52,60% do 51,09%. Powodując tym samym iż wskaźnik maskulinizacji wzrósł z 90,12 do 95,71 kobiet przypadających na 100 mężczyzn. Natomiast wskaźnik feminizacji spadł z 110,96 do 104,48 mężczyzn przypadających na 100 kobiet. 120 100 80 60 40 20 110,96 90,12 52,60 47,40 109,77 91,10 52,33 47,67 105,35 94,92 48,70 51,30 104,48 95,71 48,91 51,09 Wskaźnik struktury ludności ze względu na mężczyzn Wskaźnik maskulinizacji (na 100 osób) Wskaźnik struktury ludności ze względu na kobiety Wskaźnik feminizacji (na 100 osób) 0 1976 1984 1996 2004 Wykres 4: Struktura ludności ze względu na płeć. Źródło: Opracowanie własne. 7 Na podstawie danych z: http://de.wikipedia.org/wiki/demografie_deutschlands 6
a. w 1976 roku Analizując piramidę wieku i płci ludności Niemiec w 1976 roku, można zauważyć iż mężczyźni mają przewagę liczebną nad kobietami w wieku przedprodukcyjnym (<20 lat). >70-11,59% 7,19% 65-69 60-64 -6,29% 4,54% -6,23% 4,55% Grupy wiekowe 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 <5 Kobiety -4,63% 3,46% -6,46% 5,11% -6,00% 6,43% -5,93% 6,95% -7,46% 8,84% -6,13% 7,25% -5,99% 7,04% -6,62% 7,53% -6,97% 8,15% -7,74% 9,03% -6,97% 8,12% -5,00% 5,82% Mężczyźni 15% 10% 5% 0% 5% 10% 15% Udział procentowy poszczególnej grupy w iekow ej w całości populacji danej płci Wykres 5: Piramida wieku i płci ludności Niemiec w 1976r. Żródło: Opracowanie własne. W wieku produkcyjnym następuje zmiana. W wieku do lat 50 silniejszą grupą są nadal mężczyźni, jednakże w wieku powyżej 51 lat, prymat przejmują kobiety. Zwracając uwagę na wiek ludności, widać iż znaczy udział mają osoby starsze w wieku poprodukcyjnym. Piramida ma charakter zastojowy, gdyż liczba dzieci jest podobna do liczby dorosłych. b. w 1984 roku Grupy wiekowe >70 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 <5-14,06% Kobiety -4,08% -6,14% -5,96% -5,59% -6,93% -7,16% -5,51% -6,61% -6,89% -7,80% -7,74% -5,84% -4,68% -4,99% 7,80% 2,66% 4,30% 5,31% 6,15% 7,85% 8,19% 6,28% 7,54% 8,02% 9,06% 9,00% 6,71% 5,37% 5,76% Mężczyźni 20% 15% 10% 5% 0% 5% 10% 15% Udział procentowy poszczególnej grupy wiekowej w całości populacji danej płci Wykres 6: Piramida wieku i płci ludności Niemiec w 1984r. Żródło: Opracowanie własne. 7
Powyżej przedstawiona jest piramida wieku i płci ludności Niemiec 8 lat później. Widać na niej, iż ilość dzieci zmalała o 3% po stronie mężczyzn i o 2,5% po stronie kobiet. Ilość kobiet w wieku powyżej 60 roku życia nie zmieniła się i wynosi około 24%. Widoczny jest jedna wzrost odsetka kobiet w wieku powyżej 70 roku życia: z 11,59% w roku 1976 do 14,06% w roku 1984. Wśród mężczyzn odnotowany jest spadek w przedziale wieku 60-70lat z 9,09% do 6,96%. Natomiast wzrosła ilość osób w przedziale 70+: z 7,19% do 7,80%. c. w 1996 roku Piramida wieku w płci ludności w roku 1996 ukazuje pogłębiający się proces starzenia ludności w Niemczech. Przyjmuje ona charakter regresywny, co oznacza iż ilość dzieci jest mniejsza od ilości osób starszych. Najliczniejszą grupę stanowią osoby w wieku 25-45 lat oraz osoby w wieku powyżej 70 roku życia, wśród których ilość kobiet stanowi 67%. Udział osób w wieku poprodukcyjnym do całości populacji, pozwala stwierdzić iż Niemcy są krajem stosunkowo bogatym, gdyż udział ten przekracza 15% do ogółu populacji. Typ społeczeństwa ukazany na poniższej piramidzie nazywany jestem typem społeczeństwa starego. Grupy wiekowe >70 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 <5-14,12% Kobiety -5,28% -5,47% -7,13% -5,93% -5,94% -6,74% -7,43% -8,32% -7,69% -5,53% -5,08% -5,22% -5,45% -4,68% 6,94% 4,58% 5,47% 7,49% 6,38% 6,47% 7,35% 8,32% 9,44% 8,70% 6,14% 5,67% 5,80% 6,06% 5,20% Mężczyźni 20% 15% 10% 5% 0% 5% 10% 15% Udział procentowy poszczególnej grupy wiekowej w całości populacji danej płci Wykres 7: Piramida wieku i płci ludności Niemiec w 1996r. Żródło: Opracowanie własne. 8
d. w 2004 roku Analizując piramidę wieku i płci z roku 2004 (wykres 9), widać kontynuację tendencji z lat poprzednich. Społeczeństwo jest coraz starsze. Ilość rodzonych dzieci ciągle maleje. 1,6 1,4 1,2 1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 1,51 0,74 1,39 1,32 0,68 0,64 1,36 0,66 1970 1980 1990 2000 2010 Wykres 8: Wskaźniki płodności. Źródło: Opracowanie własne. Współczynnik płodności Współczynnik reprodukcji brutto Proces reprodukcji schodzi na dalszy plan w życiu człowieka. Na przestrzeni ostatnich 24 lat średni wiek kobiety w trakcie rodzenia wzrósł z 26,25 do 29,31 lat. Natomiast współczynniki płodności i reprodukcji spadły o około 10%. Grupy wiekowe >70 65-69 60-64 55-59 50-54 45-49 40-44 35-39 30-34 25-29 20-24 15-19 10-14 5-9 <5-14,87% Kobiety -6,17% -6,61% -5,25% -6,55% -7,02% -8,08% -8,21% -6,55% -5,48% -5,70% -5,47% -5,14% -4,60% -4,30% 8,99% 5,85% 6,67% 5,46% 6,84% 7,56% 8,84% 9,08% 7,17% 5,93% 6,14% 6,03% 5,66% 5,07% 4,73% Mężczyźni 20% 15% 10% 5% 0% 5% 10% 15% Udział procentowy poszczególnej grupy wiekowej w całości populacji danej płci Wykres 9: Piramida wieku i płci ludności Niemiec w 2004r. Żródło: Opracowanie własne. 9
5. Wnioski i zakończenie Przytoczone w powyższej pracy fakty i ich analiza jednoznacznie wskazują iż społeczeństwo niemieckie jest społeczeństwem starym. Gdyby nie znaczna ilość imigrantów napływająca do Niemiec, naród ten mógłby całkowicie wyginąć na przestrzeni kilkudziesięciu lat. Spowodowane jest to zmianami ekonomicznymi jak i w mentalności ludzi. Rosnące koszty życia i utrzymania, utrudniające urodzenie i wychowanie dużej ilości dzieci. Ludzie najpierw starają się zapewnić dobrą perspektywę na przyszłość (edukacja, kariera zawodowa), a dopiero później myślą o potomstwie. Przytoczone dane mają rzeczywiste odzwierciedlenie w realnym świecie. Na ulicach miast przeważają ludzie starsi. Wymaga to ciągłych przemian np. w komunikacji miejskiej (tramwaje niskopodłogowe, wysokie perony), budownictwie (podjazdy dla wózków inwalidzkich) i usługach tak aby osoby starsze, mimo swojego zaawansowanego wieku i chorób, mogły dalej aktywnie uczestniczyć w życiu społeczeństwa. Coraz więcej organizacji oraz firm zauważa problem starzejącego się narodu niemieckiego, jednakże trudno się doszukać jakiejkolwiek kampanii na rzecz zwiększenia liczby urodzeń w tym kraju. Analiza sytuacji w Niemczech powinna być alarmem ostrzegawczym dla Polaków. Nasze społeczeństwo ciągle zapatrzone jest w zachód, widząc tylko wszystko co dobre, nie zastanawiając się nad konsekwencjami tzw. nowoczesnego (zachodniego) trybu życia. 6. Załączniki Dane wykorzystane przy tworzeniu wykresów i tabel. 7. Bibliografia Eurostat [Online] 12-13 czerwiec 2008, http://epp.eurostat.ec.europa.eu/ Wikipedia [Online] - 12-13 czerwiec 2008: http://de.wikipedia.org/wiki/deutschland http://ang.wikipedia.org/wiki/%c3%9e%c4%93odiscland http://de.wikipedia.org/wiki/demografie_deutschlands http://pl.wikipedia.org/wiki/niemcy http://en.wikipedia.org/wiki/demographics_of_germany Rostocker Zentrum fur Demografischen Wandel [Online] 12 czerwiec 2008, http://www.zdwa.de/zdwa/artikel/index_dateien/index_04w3dnavidw2663.php 10