reumatyzm.qxd 9/3/2008 10:09 PM Page 9 Reumatyzm prastara dolegliwość Przegląd chorób reumatycznych Światowa Organizacja Zdrowia definiuje reumatyzm jako schorzenie narządu ruchu. Wiele osób przez pojęcie reumatyzm rozumie również zapalenie stawów. Choroby reumatyczne. Schorzenia zapalno-reumatyczne: ich oznakami są objawy zapalenia we krwi, złe samopoczucie oraz lekka gorączka. Czasami mogą być zaatakowane również narządy wewnętrzne. Najbardziej znanym przedstawicielem tej grupy jest przewlekłe zapalenie wielostawowe, gościec stawowy. Do schorzeń zapalno-reumatycznych należą również inne formy zapalenia stawów, zapalenie stawów kręgosłupa, tkanki łącznej i naczyń.. Schorzenia związane ze zużyciem stawów (choroby zwyrodnieniowe stawów): na zużycie szczególnie narażone są stawy biodrowe i kolanowe, z wiekiem również stawy rąk. Jeśli chodzi o kręgosłup, to dotyczy to stawów lub krążków międzykręgowych.. Niezapalne choroby tkanek miękkich: mogą występować albo w pojedynczych miejscach (ścięgna, kaletki maziowe itp.), albo w całym narządzie ruchu (fibromialgia).. Schorzenia parareumatyczne: przez to pojęcie rozumiemy choroby, których pochodzenie nie jest związane bezpośrednio z narządem ruchu, ale w późniejszym stadium choroby dolegliwości przenoszą się na stawy lub kręgosłup. Często dotyczy to chorób przemiany materii. Dobrym przykładem jest dna, związana z podwyższonym stężeniem kwasu moczowego we krwi. Również osteoporoza należy do tych schorzeń. Przewlekły rozpad tkanki łącznej wpływa na stabilność kręgosłupa i innych kości. Słowo reumatyzm pochodzi z języka greckiego i oznacza płynący. W starożytności przez to pojęcie rozumiano mnogość schorzeń, których dzisiaj tak po prostu nie zaliczylibyśmy do jednej grupy: począwszy od kataru (Katarrh, w ostatnich literach można rozpoznać reumatyzm), aż po schorzenia reumatyczne. 9
reumatyzm.qxd 9/3/2008 10:09 PM Page 10 Co rozumiemy przez pojęcie reumatyzm Najważniejsze terminy specjalistyczne Przy zapaleniu wielostawowym, jak sama nazwa wskazuje, chodzi o zapalenie obejmujące jednocześnie wiele stawów. Jak przy większości schorzeń reumatycznych, choroba jest przewlekła pacjenci muszą się nauczyć z nią żyć. Przewlekłe zapalenie wielostawowe zaczyna się rozwijać ukradkiem, początkowo przez pewien czas spuchnięty jest tylko jeden lub dwa stawy lub tylko pojawia się w nich ból. Po ustaleniu rozpoznania przez lekarza najpierw przepisuje się tylko leki. To, czy chodzi o chorobę zapalną stawów, czy związaną z ich zużyciem, można często rozpoznać po końcówce nazwy choroby. Arthritis zapalenie stawu Arthrose zwyrodnienie Spondylitis zapalenie kręgosłupa Spondylose zwyrodnienie Po przedrostku można rozpoznać, ilu stawów dotyczy. Monoarthritis Oligoarthritis Polyarthritis zapalenie jednego stawu zapalenie kilku stawów zapalenie wielu stawów 10
reumatyzm.qxd 9/3/2008 10:09 PM Page 11 Pochodzenie bólu należy wyjaśnić Kiedy powinno się iść do lekarza Jeśli odczuwasz nagły ból w narządach ruchu, który samoistnie nie ustępuje, powinieneś natychmiast pójść do lekarza. Jest to szczególnie ważne wtedy, gdy podejrzewasz zapalenie stawów. Jeśli lekarz potwierdzi twoje podejrzenie reumatycznego stanu zapalnego, to chorobę najczęściej leczy się, podając leki. Przy silnych lub nasilających się bólach stawów lub ich obrzęku zaleca się również wizytę u lekarza i zastosowanie odpowiedniego leczenia. Do najczęstszych dolegliwości zalicza się bóle kręgosłupa. Jeśli przejdą one w ciągu kilku dni, można nie szukać ich przyczyny. Szczególnie uporczywe są dolegliwości reumatyczne tkanek miękkich. Przy łokciu tenisisty może upłynąć wiele tygodni czy miesięcy, aż ustąpią. Budowa stawu Każdy staw składa się z dwóch ruchomych względem siebie kości, które mają kształt główki i panewki. Końce tych kości są pokryte chrząstką. Między kośćmi znajduje się jama stawowa otoczona torebką stawową. W środku torebka stawowa wyścielona jest błoną wewnętrzną. Wydziela ona małą ilość mazi stawowej służącej jako środek poślizgowy. Za stabilność stawu odpowiadają więzadła i mięśnie. Mięśnie nie są przymocowane do kości bezpośrednio, ale za pomocą ścięgien. Bóle powstają między innymi przez przeciążenie mięśni i ścięgien lub zużycie chrząstki (kość bezpośrednio dotyka kości). Schorzenia ze zużycia stawów określane są jako zwyrodnienia. Rozróżniamy zwyrodnienia pierwotne, dotyczące wszystkich starszych ludzi, ale w różnym stopniu wywołujące dolegliwości i zwyrodnienia wtórne, w których do przedwczesnego zużycia stawu doprowadza przeciążenie. Przyczynami wtórnych zwyrodnień mogą być: wrodzone zniekształcenie stawu (np. krótsza noga) złe ustawianie (np. nogi koślawe lub szpotawe) zapalne choroby stawów lub dna uszkodzenie stawu w wyniku wypadku lub nieprawidłowego nagłego ruchu uszkodzenia łękotki w stawie kolanowym nadwaga 11
reumatyzm.qxd 9/3/2008 10:09 PM Page 12 Co rozumiemy przez pojęcie reumatyzm Możliwości diagnozy Dolegliwości kręgosłupa należą do najczęstszych schorzeń reumatycznych. Dotyczą one 70% ludzi. Są też najczęstszą przyczyną zachorowań w miejscu pracy. Przyczyny bólów kręgosłupa są różnorodne: wrodzone uszkodzenia kręgosłupa, uszkodzenia związane ze złą postawą lub jednostronnym obciążeniem, stres, nadwaga oraz schorzenia kręgosłupa. W obrębie kręgosłupa występują podobne procesy ze zużycia jak w stawach rąk, nóg i szczęki. Nawet w dzisiejszych czasach większość rozpoznań chorób reumatycznych stawiana jest nie na podstawie różnych badań technicznych, ale w wyniku wywiadu chorobowego uzyskanego od pacjenta, przez udzielanie odpowiedzi na szczegółowe pytania lekarza i opierając się na dokładnym badaniu przedmiotowym. Przy chorobach zapalnych szczególnie ważne jest dokładne badanie całego ciała, ponieważ w pojedynczych przypadkach może być zaatakowane również oko, skóra i narządy wewnętrzne. Wyniki tego badania potwierdzają prawidłową diagnozę lekarza. Badanie krwi W celu wyjaśnienia reumatycznego stanu zapalnego lekarz musi pobrać krew. Najważniejszym badaniem laboratoryjnym w stanie zapalnym jest odczyn opadania krwinek czerwonych (OB), pozwalający odczytać w milimetrach, jak szybko one w ciągu godziny opadają. Te wartości mogą być jednak zakłócone przez różne czynniki, między innymi silną niedokrwistość lub podwyższone stężenie białka we krwi. Dlatego stan zapalny musi być diagnozowany dodatkowymi metodami. Często przy reumatycznym stanie zapalnym stwierdza się zbyt niskie stężenie żelaza we krwi i zmniejszone hemoglobiny. Te zmiany pojawiają się, ponieważ w krwiobiegu dochodzi do magazynowania żelaza. Jeśli określimy wartość zmagazynowanego żelaza (ferrytyna), które jest wielokrotnością wolnego żelaza, wtedy okaże się, że ta wartość w trakcie zapalenia jest prawidłowa lub podwyższona. 12
reumatyzm.qxd 9/3/2008 10:09 PM Page 13 Różne metody badawcze ROZPOZNANIE CHOROBY BECHTEREWA Przy chorobie Bechterewa i pokrewnych często wykry wany jest tzw. czynnik HLA B 27 znak szczególny grupy krwi, który w odróżnieniu od innych wartości laborato ryjnych nigdy się nie zmienia. Samo potwierdzenie występowania HLA B 27 jest tak samo mało użyteczne w rozpoznaniu chorób reuma tycznych, jak i czynnik reumatyczny. Tylko u 7 8% ludzi udaje się go potwierdzić, ale tylko 5% z nich rzeczywi ście ma tę poszukiwaną w badaniu chorobę. Inną znaną wartością laboratoryjną jest czynnik reumatyczny. U dwóch trzecich pacjentów z przewlekłym zapaleniem wielostawowym jego stężenie jest podwyższone. Może ono jednak być dodatnie także przy innych zapalnych chorobach reumatycznych oraz przy innych chorobach. Kiedy pomaga badanie mazi stawowej To, czy pacjent cierpi na dnę, można wyjaśnić przez określenie stężenia kwasu moczowego. Stężenie kwasu moczowego nie zawsze jest jednak podwyższone podczas ataku dny. Dna występuje z dużą dozą prawdopodobieństwa wtedy, gdy w mazi stawowej zostaną stwierdzone kryształki kwasu moczowego. W mazi stawowej można określić również liczbę i rodzaj białych krwinek (leukocytów). Pozwala to różnicować, czy mamy do czynienia z obrzękiem stawu kolanowego w ramach choroby zwyrodnieniowej stawów, czy raczej jest to zapalenie stawów. Przy dużym nacieczeniu białych krwinek należy brać pod uwagę ropne zapalenie stawów nagły przypadek reumatyczny. Choroba Bechterewa należy do tzw. serologicznie ujemnych schorzeń stawów kręgosłupa. Serologicznie ujemny oznacza, że czynnik reumatyczny nie wykazuje żadnego objawu tej choroby. Choroba Bechterewa zaczyna się najczęściej w wieku młodzieńczym i prawie zawsze od zapalenia kości krzyżowo-biodrowej. Często pozostaje w tym stadium. U kobiet choroba przebiega zreguły łagodniej niż u mężczyzn. Osoby nią dotknięte początkowo odczuwają głęboko zlokalizowane bóle krzyża, które często promieniują do uda. Charakterystyczne są nocne bóle krzyża, często we wczesnych godzinach porannych, które się zmniejszają przy poruszaniu. Często na początku choroby występuje również przelotne zapalenie stawów, najczęściej kolanowych. 13