Koncepcje zagospodarowania zielenią wybranych przestrzeni miejskich Pragi Północ... Człowiek i Środowisko 37 (4) 2013, s. 113-118 Marek Sitarski KONCEPCJE ZAGOSPODAROWANIA ZIELENIĄ WYBRANYCH PRZESTRZENI MIEJSKICH PRAGI PÓŁNOC OPRACOWANE W IGPIM W RAMACH PRAKTYK STUDENTÓW WYDZIAŁU ARCHITEKTURY KRAJOBRAZU SGGW Wprowadzenie Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa przeprowadził w latach 2011-2012 monitoring stanu zieleni w centralnej części Pragi Północ w obrębie ulic: Al. Solidarności, Targowej, Zamojskiego, Jagiellońskiej, na powierzchni ok. 28 ha. Wyniki są bardzo niepokojące. Tylko 16% tego obszaru stanowią powierzchnie biologicznie czynne, gdzie mogą rosnąć drzewa, krzewy i inne rośliny. Reszta obszaru, tj. 84% zajęta jest pod zabudowę (24,6%), inwestycje związane z budową metra (6,5%) i różnego rodzaju nawierzchnie. Nawierzchnie nieprzepuszczalne stanowią 58,6% ogółu nawierzchni, a przepuszczalne wodę zaledwie 3,4%. Duży udział w ogólnym bilansie nawierzchni nieprzepuszczalnych stanowią podwórka zabudowy kwartałowej. Struktura zagospodarowania przestrzennego tej części Pragi Północ nie jest korzystna dla dalszego rozwoju terenów zieleni. Potencjalne rezerwy dla zwiększenia powierzchni biologicznie czynnej, w tym zwiększenia możliwości retencyjnych terenu, istnieją jedynie w planowym, częściowym zastępowaniu nieprzepuszczalnych i półprzepuszczalnych powierzchni na miejsca stwarzające możliwości posadzenia drzew. Rozwiązaniem takim są np. podłoża strukturalne oraz wprowadzanie pnączy 113
Marek Sitarski i innej roślinności na tereny i struktury budowlane w miejsca, gdzie taka możliwość istnieje. Tereny zieleni, szczególnie te na Pradze Północ, wydają się być wartością utylitarną, czyli taką, którą zarówno władza, jak i społeczeństwo chciałoby posiadać i ponosić koszty związane z ich utrzymaniem. Ta chęć i programowe ponoszenie kosztów w sposób wirtualny być może istnieje, natomiast realne możliwości zmian na lepsze i zwiększenie nakładów na rozwój zieleni w oczekiwanym i wymaganym wymiarze są raczej wątpliwe. Nie sprzyjają temu istniejące uwarunkowania urbanistyczne, jak i sytuacja społeczna na tym terenie. Liczne problemy społeczne wynikają m.in. ze złych warunków bytowych mieszkańców. Lista problemów do rozwiązania na tym terenie jest bardzo długa i wymagająca olbrzymich nakładów finansowych na rewitalizację zabudowy i przestrzeni miejskich. Sprawy zieleni w tej sytuacji są marginalizowane. Powstające coraz częściej inicjatywy mieszkańców, zmierzające do zmiany otoczenia i zagospodarowaniu wnętrz osiedlowych zielenią, są blokowane przez nieuregulowane sprawy własnościowe i brak funduszy. Podwórko na Pradze, miejsce kształtowania kolejnego pokolenia dzieci i młodzieży 114
Koncepcje zagospodarowania zielenią wybranych przestrzeni miejskich Pragi Północ... Stowarzyszenie Nasza Praga wysunęło np. bardzo ciekawy postulat uspokojenia ruchu samochodowego na ul. Targowej i zmianę charakteru tej ulicy na trakt głównie pieszo-rowerowy z małym udziałem samochodów. Poszerzone zostałyby chodniki dla ruchu rowerowego i ogródków kawiarnianych ze zwiększonym udziałem zieleni. Dowodem na trudności związane z przekształceniem Pragi w przyjazną dla ludzi przestrzeń miejską jest decyzja władz o przywróceniu organizacji ruchu samochodowego na ul. Targowej do stanu sprzed budowy metra. Koncepcja stowarzyszenia Nasza Praga nie zostanie zrealizowana. Pomimo silnej urbanizacji i zagęszczenia infrastruktury technicznej, istnieją możliwości zmiany wizerunku podwórek i ulic Pragi Północ poprzez zwiększenie udziału zieleni. Wybrane propozycje urządzenia przestrzeni Studenci Wydziału Architektury Krajobrazu SGGW w ramach praktyk zaproponowali kilka rozwiązań zagospodarowania podwórek zabudowy kwartałowej oraz stworzenia zielonych ścian budynków. Autorką pierwszej wizualizacji jest Dorota Rychlik. Poniższa fotografia pokazuje stan aktualny wnętrza przy ul. Jagiellońskiej. Podwórko z betonową, nieprzepuszczającą wody płytą 115
Marek Sitarski Wprowadzenie podłoża glebowego i traw w części centralnej oraz pnączy na elewacje budynków lub konstrukcje. Zastąpienie betonu nawierzchnią przepuszczalną z systemem ochrony fundamentów przed wodą. Wersja wzbogacona o podświetlane kubiki służące również do siedzenia + tradycyjna ławka 116
Koncepcje zagospodarowania zielenią wybranych przestrzeni miejskich Pragi Północ... Tak mogłaby wyglądać kamienica przy ul. Jagiellońskiej, gdyby zrealizować koncepcję. Jednocześnie z zagospodarowaniem ściany uzupełnieniu podlegałyby drzewa przyuliczne. 117
Marek Sitarski Przykładem potencjalnych możliwości poprawy wizerunku ulic jest wprowadzanie pnączy na elewacje. Należałoby zweryfikować powszechne o nich opinie. Pnącza bowiem: nie powodują wzrostu wilgotności ścian budynków, nie uszkadzają tynków i elewacji ścian budynków, nie powodują ekspansji gryzoni do mieszkań. Są natomiast naszymi sprzymierzeńcami: w eliminacji zanieczyszczeń powietrza, w ochronie budynków przed wysokimi temperaturami, tworzą nisze ekologiczne, zwiększając bioróżnorodność gatunkową w miastach, stanowią element dekoracyjny i estetyczny ulic i wnętrz osiedlowych, rosną w miejscach, gdzie nie mogą egzystować drzewa i krzewy. Studentki III roku Wydziału Architektury Krajobrazu SGGW Joanna Borzęcka, Adrianna Waliszewska i Urszula Stanisławek zaproponowały koncepcję zagospodarowania ścian budynku przy ul. Jagiellońskiej. Odnosząc się do przestrzeni publicznej ulic należałoby stwierdzić, że obiektem zainteresowania urbanistów, architektów i projektantów zieleni w pasach drogowych oprócz samego pasa drogowego powinny być przylegle do niego enklawy powierzchni, jak również elewacje przyległych budynków. Tylko w takim szerszym wymiarze możliwa jest realizacja przyjaznej dla człowieka przestrzeni publicznej poprzez tworzenie zielonej infrastruktury. Powyższe wizualizacje są wybranymi spośród wielu, które stworzyli studenci SGGW w ramach praktyk studenckich w Instytucie Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa. Wizualizacje te dotyczyły tematu Funkcjonowanie drzew i krzewów w warunkach oddziaływania miejskiej infrastruktury technicznej. Adres Autora: dr Marek Sitarski, Instytut Gospodarki Przestrzennej i Mieszkalnictwa 03-728 Warszawa, ul. Targowa 45 118