Szkolenia i usługi w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

Szkolenia i usługi w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy REFORMA 2012 Kwalifikacja Z.13.5 Podręcznik do nauki zawodu TECHNIK BHP

Kształcimy zawodowo! Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne polecają publikacje do nauki zawodu technik bezpieczeństwa i higieny pracy przygotowane zgodnie z NOWĄ PODSTAWĄ PROGRAMOWĄ. Podręczniki Przepisy prawne określające wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy REFORMA 2012 Ergonomiczne warunki pracy REFORMA 2012 Zagrożenia w środowisku pracy i ocena ryzyka zawodowego REFORMA 2012 Kwalifikacja Z.13.1 Podręcznik do nauki zawodu TECHNIK BHP Kwalifikacja Z.13.2 Podręcznik do nauki zawodu TECHNIK BHP Kwalifikacja Z.13.3 Podręcznik do nauki zawodu TECHNIK BHP Kwalifikacja Z.13.1 Przepisy prawne określające wymagania bezpieczeństwa i higieny pracy Kwalifikacja Z.13.2 Ergonomiczne warunki pracy Kwalifikacja Z.13.3 Zagrożenia w środowisku pracy i ocena ryzyka zawodowego Wypadki przy pracy oraz choroby zawodowe REFORMA 2012 Szkolenia i usługi w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy REFORMA 2012 Kwalifikacja Z.13.4 Podręcznik do nauki zawodu TECHNIK BHP Kwalifikacja Z.13.5 Podręcznik do nauki zawodu TECHNIK BHP Kwalifikacja Z.13.4 Wypadki przy pracy oraz choroby zawodowe Kwalifikacja Z.13.5 Szkolenia i usługi w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy

Szanowni Państwo, z przyjemnością przedstawiamy Państwu fragmenty nowego podręcznika, spełniającego wszystkie wymagania nowej podstawy programowej kształcenia zawodowego. Jest to publikacja gwarantująca skuteczne przygotowanie do egzaminów potwierdzających kwalifikacje w zawodzie, napisana językiem zrozumiałym dla ucznia i wzbogacona o atrakcyjny materiał ilustracyjny. Prawdziwa nowość, warta Państwa uwagi. 1 września 2012 roku Ministerstwo Edukacji Narodowej rozpoczęło reformę szkolnictwa zawodowego, która wprowadziła nową klasyfikację zawodów oraz ich podział na kwalifikacje. Dla wszystkich wyodrębnionych zawodów przygotowano nowe podstawy programowe. Zmieniła się także formuła egzaminu zawodowego wprowadzono egzamin potwierdzający kwalifikacje w zawodzie. Uczniowie, kończący naukę w zasadniczej szkole zawodowej i technikum oraz słuchacze szkół policealnych, po zdaniu egzaminów pisemnego i praktycznego otrzymują dyplom potwierdzający kwalifikacje w zawodzie. Aby umożliwić Państwu zapoznanie się z naszym podręcznikiem, prezentujemy wykaz zawartych w nim treści oraz fragmenty wybranych rozdziałów. Wierzymy, że przygotowana przez nas oferta umożliwi Państwu efektywną pracę oraz pomoże w skutecznym przygotowaniu uczniów i słuchaczy do egzaminu zarówno w części pisemnej, jak i praktycznej. Branża medyczno-społeczna Zapraszamy do korzystania z naszego podręcznika. Z nami warto się uczyć! Artur Dzigański Szef Zespołu Szkolnictwa Zawodowego Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne

Kształcimy zawodowo! WSiP skuteczne przygotowanie do egzaminów potwierdzających kwalifikacje w zawodzie Publikacje: zgodne z nową podstawą programową z aprobatą MEN opracowane w podziale na kwalifikacje napisane przez specjalistów i nauczycieli praktyków z dużą liczbą ćwiczeń, przykładów praktycznych, tabel i schematów z wyróżnieniem najważniejszych treści, rysunkami i ilustracjami ułatwiającymi zapamiętywanie

REFORMA 2012 Szkolenia i usługi w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy Wanda Bukała Kwalifikacja Z.13.5 Podręcznik do nauki zawodu TECHNIK BHP

Podręcznik dopuszczony do użytku szkolnego przez ministra właściwego do spraw oświaty i wychowania i wpisany do wykazu podręczników przeznaczonych do nauczania w zawodach na podstawie opinii rzeczoznawców: Typ szkoły: szkoła policealna Zawód: technik bezpieczeństwa i higieny pracy Kwalifikacja: Z.13. Zarządzanie bezpieczeństwem w środowisku pracy Część kwalifikacji: 5. Organizowanie i prowadzenie szkoleń oraz świadczenie usług z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy Rok dopuszczenia: Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o. Warszawa 2015 Wydanie I Opracowanie merytoryczne i redakcyjne: Tomasz Kompanowski (redaktor cyklu), Janusz Puskarz (redaktor merytoryczny) Konsultacje: Agnieszka Różycka Redakcja językowa: Dominika Ostrowska, Grażyna Maluchnik Redakcja techniczna: Elżbieta Walczak Opracowanie graficzne: Dominik Krajewski Projekt okładki: Dominik Krajewski Skład i łamanie: Shift_Enter Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne spółka z ograniczoną odpowiedzialnością 00-807 Warszawa, Aleje Jerozolimskie 96 Tel.: 22 576 25 00 Infolinia: 801 220 555 www.wsip.pl Publikacja, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym. Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty. Szanujmy cudzą własność i prawo. Więcej na www.legalnakultura.pl Polska Izba Książki

SPIS TREŚCI 5 Wstęp........................................................................ 5 1. Wybrane zagadnienia z socjologii i psychologii pracy 1.1. Elementy socjologii i psychologii w zarządzaniu zasobami ludzkimi................ 9 1.2. Zasady etyki społecznej..................................................... 13 1.3. Techniki komunikacji i negocjacji............................................. 19 1.4. Konflikt społeczny w pracy i strategie jego rozwiązywania......................... 29 2. Techniki i narzędzia ICT w pracy technika bhp 2.1. Pakiet biurowy............................................................. 38 2.2. Edytor tekstu.............................................................. 39 2.3. Program do prezentacji..................................................... 44 2.4. Arkusz kalkulacyjny........................................................ 46 2.5. Przeglądarki internetowe.................................................... 53 2.6. Pliki PDF................................................................. 54 2.7. Technika OCR............................................................. 56 2.8. Skanowanie............................................................... 57 2.9. Drukowanie............................................................... 57 2.10. Programy komputerowe do oceny ryzyka zawodowego............................ 59 2.11. E-learning................................................................ 61 3. Edukacja w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy 3.1. Podstawowe pojęcia dotyczące kształcenia i doskonalenia zawodowego.............. 69 3.2. Przepisy prawne dotyczące szkoleń z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy......... 70 3.3. Zakres szkoleń bhp dla poszczególnych grup pracowniczych....................... 74 4. Elementy dydaktyki 4.1. Podstawowe pojęcia z zakresu nauczania uczenia się dorosłych.................... 81 4.2. Elementy andragogiki....................................................... 83 4.3. Elementy procesu szkolenia bhp.............................................. 89 4.3.1. Zasady nauczania..................................................... 90 4.3.2. Metody nauczania..................................................... 102 4.3.3. Cele nauczania uczenia się............................................. 119 4.3.4. Środki dydaktyczne stosowane w szkoleniach z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy........................................................ 122 4.4. Błędy popełniane w szkoleniach z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy........... 125 5. Organizacja procesu szkolenia bezpieczeństwa i higieny pracy 5.1. Rola i zadania organizatora szkolenia wstępnego i szkolenia okresowego bhp przeprowadzanych na terenie zakładu pracy.................................... 130 5.2. Zadania służby bezpieczeństwa i higieny pracy związane ze szkoleniami............ 133

6 SPIS TREŚCI 6. Projektowanie procesu dydaktycznego 6.1. Badanie potrzeb szkoleniowych............................................... 137 6.2. Określanie celów szkolenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy............... 139 6.3. Przygotowanie programu szkolenia z uwzględnieniem doboru treści, metod nauczania i środków dydaktycznych do celów szkolenia oraz do specyfiki grupy szkoleniowej..... 144 6.4. Elementy konspektu zajęć................................................... 174 6.5. Opracowanie i wykonanie materiałów dydaktycznych............................. 191 6.5.1. Prezentacje komputerowe.............................................. 191 6.5.2. Materiały szkoleniowe dla słuchaczy...................................... 194 6.5.3. Konstruowanie testów.................................................. 196 7. Prowadzenie szkolenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy 7.1. Instruktaż ogólny.......................................................... 208 7.2. Instruktaż stanowiskowy.................................................... 212 7.3. Szkolenie okresowe......................................................... 218 7.4. Przykłady zastosowania technik aktywizujących na szkoleniach bhp................ 224 8. Ocena efektywności działań edukacyjnych 8.1. Metody oceniania szkolenia bhp.............................................. 239 8.2. Ewaluacja szkoleń.......................................................... 241 8.3. Ankieta jako narzędzie ewaluacyjne........................................... 243 9. Popularyzacja zagadnień bezpieczeństwa i higieny pracy 9.1. Formy popularyzacji problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy... 250 9.2. Źródła pozyskiwania materiałów popularyzujących problematykę bhp............... 267 Słowniczek terminów i pojęć..................................................... 275 Wykaz podstawowych pojęć w językach polskim, angielskim i niemieckim............... 279 Załącznik 1.................................................................... 282 Bibliografia.................................................................... 291

3. EDUKACJA W ZAKRESIE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY 7 3 Edukacja w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy ZAGADNIENIA Pojęcia dotyczące kształcenia i doskonalenia zawodowego Rodzaje i zakres szkoleń z zakresu bhp 3.1. Podstawowe pojęcia dotyczące kształcenia i doskonalenia zawodowego Kształcenie zawodowe, według Wincentego Okonia, to przygotowanie ludzi odpowiednio wykształconych ogólnie do wykonywania różnych zawodów. Polega na realizacji następujących celów: opanowania wiedzy zawodowej z tych dziedzin specjalnych, które są wspólne dla danego kierunku zawodowego; opanowania typowych metod, środków i form działalności zawodowej; rozwinięcia specjalnych uzdolnień, zainteresowań niezbędnych do wykonywania zawodu; przyzwyczajenia do ciągłego podnoszenia kwalifikacji. Szkolenie i doskonalenie zawodowe, według Tadeusza Nowackiego, to proces podwyższania kwalifikacji pracowniczych za pośrednictwem różnych form kształcenia i samokształcenia, pełniący następujące funkcje: wyrównawczą (uzupełnienie kwalifikacji pracowników do wymaganego poziomu); wdrożeniową (dostosowanie posiadanych przez pracownika wiadomości i umiejętności do konkretnych wymagań na danym stanowisku pracy); renowacyjną (konieczność stałego uzupełniania wiedzy i umiejętności w związku z postępem technicznym i technologicznym w danej dziedzinie); rekonstrukcyjną (kształtowanie postaw i zdolności innowacyjnych; podejmowanie wysiłków twórczych, których celem jest wprowadzenie nowatorskich rozwiązań w pracy); rekwalifikacyjną, prowadzącą do zmiany specjalności zawodowej bądź uzyskania dodatkowej specjalności. Kurs zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji i Nauki z dnia 3 lutego 2006 r. w sprawie uzyskiwania i uzupełniania przez osoby dorosłe wiedzy ogólnej, umiejętności i kwalifikacji zawodowych w formach pozaszkolnych jest pozaszkolną formą kształcenia, trwającą nie krócej niż 30 godzin zajęć edukacyjnych, której ukończenie umożliwia uzyskanie lub uzupełnienie wiedzy ogólnej, umiejętności lub kwalifikacji zawodowych; kurs jest realizowany zgodnie z programem nauczania przyjętym przez organizatora kształcenia. Podstawowe definicje: instruktaż, kurs, seminarium, samokształcenie kierowane, przygotowanie dydaktyczne dotyczące szkoleń bhp są zawarte w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 9 października 2007 r. zmieniającym rozporządzenie w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU nr 196, poz. 1420).

8 SZKOLENIA I USŁUGI W ZAKRESIE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY Cykl szkoleniowy to zespół działań procesu szkolenia składający się z następujących wyodrębnionych etapów: analizy potrzeb szkoleniowych, planowania szkolenia i przygotowywania do niego materiałów, punktu kulminacyjnego, czyli szkolenia, oceny, która może stanowić punkt wyjścia do następnego szkolenia. Działalność szkoleniową w dziedzinie bhp mogą prowadzić następujące jednostki organizacyjne: placówki kształcenia ustawicznego i praktycznego, ośrodki dokształcania i doskonalenia zawodowego, szkoły ponadgimnazjalne i szkoły wyższe, placówki naukowe lub inne jednostki badawczo-rozwojowe, stowarzyszenia, których celem jest działalność związana z bhp, osoby prawne lub fizyczne prowadzące działalność oświatową na zasadach określonych w przepisach o swobodzie działalności gospodarczej, jeżeli prowadzą działalność szkoleniową w dziedzinie bhp. 3.2. Przepisy prawne dotyczące szkoleń z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy Obowiązek prowadzenia szkoleń bhp w zakładach pracy oraz nauczania w szkołach treści z tego zakresu wynika z postanowień zawartych w Kodeksie pracy, w dziale Bezpieczeństwo i higiena pracy, w rozdziale VIII Szkolenie. Zgodnie z tymi postanowieniami: Minister edukacji narodowej jest obowiązany zapewnić uwzględnianie problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii w programach nauczania w szkołach, po uzgodnieniu zakresu tej problematyki z ministrem pracy i polityki socjalnej. Nie wolno dopuścić pracownika do pracy, do której wykonywania nie posiada on wymaganych kwalifikacji lub potrzebnych umiejętności, a także dostatecznej znajomości przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Pracodawca jest obowiązany zapewnić przeszkolenie pracownika w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy przed dopuszczeniem go do pracy oraz prowadzenie okresowych szkoleń w tym zakresie. Szkolenie pracownika przed dopuszczeniem do pracy nie jest wymagane w przypadku podjęcia przez niego pracy na tym samym stanowisku pracy, które zajmował u danego pracodawcy bezpośrednio przed nawiązaniem z tym pracodawcą kolejnej umowy o pracę. Pracodawca jest obowiązany odbyć szkolenie w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków. Szkolenie to powinno być okresowo powtarzane. Szkolenia odbywają się w czasie pracy i na koszt pracodawcy. Pracodawca jest obowiązany zaznajamiać pracowników z przepisami i zasadami bhp dotyczącymi wykonywanych przez nich prac. Pracodawca jest obowiązany wydawać szczegółowe instrukcje i wskazówki dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy na stanowiskach pracy. Pracownik jest obowiązany potwierdzić na piśmie zapoznanie się z przepisami oraz zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy.

3. EDUKACJA W ZAKRESIEBEZPIECZEŃSTWAI HIGIENY PRACY 9 Minister właściwy do spraw pracy określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, zakres tego szkolenia, wymagania dotyczące treści i realizacji programów szkolenia, sposób dokumentowania szkolenia oraz przypadki, w których pracodawcy lub pracownicy mogą być zwolnieni z określonych rodzajów szkolenia. Zasady szkoleń bhp określa Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy (DzU z 2004 r. nr 180, poz. 1860 z późn. zm.). Zgodnie z 3 tego rozporządzenia szkolenie bhp powinno zapewnić uczestnikom: zaznajomienie się z czynnikami środowiska pracy mogącymi powodować zagrożenia dla bezpieczeństwa i zdrowia pracowników podczas pracy oraz z odpowiednimi środkami i działaniami zapobiegawczymi; poznanie przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy w zakresie niezbędnym do wykonywania pracy w zakładzie pracy i na określonym stanowisku pracy, a także związanych z pracą obowiązków i odpowiedzialności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy; nabycie umiejętności wykonywania pracy w sposób bezpieczny dla siebie i innych osób, postępowania w sytuacjach awaryjnych oraz udzielenia pomocy osobie, która uległa wypadkowi. Wyróżnia się dwa typy szkoleń: szkolenie wstępne i szkolenie okresowe (rys. 3.1). Mogą być one organizowane i prowadzone przez pracodawców lub, na ich zlecenie, przez jednostki organizacyjne uprawnione do prowadzenia działalności szkoleniowej w dziedzinie bhp na podstawie przepisów o systemie oświaty. Czas trwania szkoleń w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy określony w rozporządzeniu o szkoleniach bhp zależy od rodzaju szkolenia i wynosi od minimum 3 godzin instruktażu ogólnego do minimum 64 godzin w przypadku szkolenia pracodawców wykonujących zadania służby bhp. Czas trwania instruktażu wstępnego jest uzależniony od przygotowania zawodowego pracownika, dotychczasowego stażu pracy oraz rodzaju pracy i zagrożeń występujących na stanowisku pracy, na którym pracownik ma być zatrudniony, a czas trwania pozostałych szkoleń bhp zależy od rodzaju zagrożeń i warunków wykonywania pracy na tych stanowiskach, nie może być jednak krótszy od minimum podanego w rozporządzeniu. Czas ten jest określony w godzinach lekcyjnych trwających 45 minut. Pracodawca powinien przechowywać programy, na podstawie których prowadzono aktualne szkolenia pracowników. Szkolenie wstępne ma formę instruktażu według programów opracowanych dla poszczególnych grup stanowisk i obejmuje: szkolenie wstępne ogólne, określane jako instruktaż ogólny; szkolenie wstępne na stanowisku pracy, zwane instruktażem stanowiskowym. Instruktaż ogólny Instruktaż ogólny powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z: podstawowymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy zawartymi w Kodeksie pracy, w układach zbiorowych pracy lub w regulaminach pracy, przepisami oraz zasadami bhp obowiązującymi w zakładzie pracy, zasadami udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku.

10 SZKOLENIA I USŁUGI W ZAKRESIE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY SZKOLENIA Z ZAKRESU BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY szkolenie wstępne szkolenie okresowe instruktaż ogólny instruktaż stanowiskowy Rys. 3.1. Rodzaje szkoleń z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy Szkolenie to, przed dopuszczeniem do wykonywania pracy, przechodzą: nowo zatrudnieni pracownicy, studenci odbywający u pracodawcy praktykę studencką, uczniowie szkół zawodowych zatrudnieni w celu praktycznej nauki zawodu, bezrobotni odbywający w zakładzie staże oraz przygotowanie zawodowe. Ze szkolenia tego jest zwolniony pracodawca, który spełnia wymagania kwalifikacyjne dla służby bhp określone w przepisach dotyczących służby bhp. Instruktaż ogólny prowadzi pracownik służby bhp lub osoba wykonująca u pracodawcy zadania tej służby albo pracownik wyznaczony przez pracodawcę, jeśli mają odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe oraz zasób wiedzy i umiejętności z metodyki potwierdzony świadectwem ukończenia odpowiedniego kursu pedagogicznego. Instruktaż stanowiskowy Instruktaż stanowiskowy powinien zapewnić uczestnikom szkolenia zapoznanie się z: czynnikami środowiska pracy występującymi na ich stanowiskach pracy i ryzykiem zawodowym związanym z wykonywaną pracą; sposobami ochrony przed zagrożeniami, jakie mogą powodować te czynniki; metodami bezpiecznego wykonywania pracy na tych stanowiskach. Instruktaż stanowiskowy przeprowadza się przed dopuszczeniem do wykonywania pracy dla: pracownika zatrudnianego na stanowisku robotniczym oraz innym, na którym występuje narażenie na działanie czynników szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych; pracownika przenoszonego na inne stanowisko pracy; ucznia odbywającego praktyczną naukę zawodu oraz studenta odbywającego praktykę studencką; pracownika zatrudnionego na stanowisku pracy, na którym dokonuje się zmian procesów technologicznych, wyposażenia, organizacji stanowisk pracy, organizacji pracy lub wprowadza się do stosowania substancje o działaniu szkodliwym dla zdrowia bądź niebezpiecznym (instruktaż stanowiskowy bhp przygotowujący do pracy w zmienionych warunkach bhp). Pracownik wykonujący pracę na kilku stanowiskach pracy powinien odbyć instruktaż stanowiskowy na każdym z tych stanowisk.

3. EDUKACJA W ZAKRESIEBEZPIECZEŃSTWAI HIGIENY PRACY 11 Instruktaż stanowiskowy przeprowadza wyznaczona przez pracodawcę osoba kierująca pracownikami lub pracodawca, jeżeli osoby te mają odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe oraz są przeszkolone w zakresie metod prowadzenia instruktażu stanowiskowego. Tylko w wyjątkowych przypadkach może to być osoba spoza zakładu pracy, np. producent lub dystrybutor urządzenia lub maszyny, która będzie stanowiła stanowisko pracy szkolonej osoby. Instruktaż ten może być prowadzony dla jednego kandydata do pracy lub grupy kandydatów, zatrudnianych na takich samych stanowiskach pracy. Instruktaż stanowiskowy kończy się egzaminem sprawdzającym wiedzę i umiejętności z zakresu wykonywania pracy zgodnie z przepisami oraz zasadami bhp, stanowiącym podstawę dopuszczenia pracownika do wykonywania pracy na określonym stanowisku. Egzamin przeprowadza osoba prowadząca instruktaż, ale pracodawca ma prawo powołać zespół egzaminacyjny, w skład którego oprócz instruktora prowadzącego szkolenie mogą wejść kierownik komórki organizacyjnej, w której pracownik rozpoczyna pracę, i pracownik służby bhp. Odbycie instruktażu ogólnego oraz instruktażu stanowiskowego pracownik potwierdza na piśmie w karcie szkolenia wstępnego, którą przechowuje się w aktach osobowych pracownika. Wzór karty szkolenia wstępnego jest określony w załączniku nr 2 do rozporządzenia o szkoleniach bhp. Szkolenie okresowe Szkolenie okresowe ma na celu aktualizację i ugruntowanie wiedzy i umiejętności w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz zaznajomienie uczestników szkolenia z nowymi rozwiązaniami techniczno-organizacyjnymi w tym zakresie. Szkolenie okresowe powinni odbyć: osoby będące pracodawcami oraz inne osoby kierujące pracownikami, w szczególności kierownicy, mistrzowie i brygadziści, pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych 1, pracownicy inżynieryjno-techniczni, w tym projektanci, konstruktorzy maszyn i innych urządzeń technicznych, technolodzy i organizatorzy produkcji, pracownicy służby bhp i inne osoby wykonujące zadania tej służby, pracownicy administracyjno-biurowi i inni niewymienieni powyżej, których charakter pracy wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo z odpowiedzialnością w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Szkolenie okresowe pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych przeprowadza się w formie instruktażu, nie rzadziej niż raz na 3 lata, a na stanowiskach robotniczych, na których występują szczególnie duże zagrożenia dla bezpieczeństwa lub zdrowia pracowników nie rzadziej niż raz w roku. Obowiązkowe szkolenie okresowe pozostałych osób powinno być przeprowadzane w formie kursu, seminarium lub samokształcenia kierowanego nie rzadziej niż (w zależności od grupy zawodowej) raz na pięć lub sześć lat (tabela 3.2). 1 Akty prawne nie zawierają definicji stanowiska robotniczego. Pojęcie to stosuje się w badaniach statystyki publicznej GUS. Występuje tam pojęcie pracownicy zatrudnieni na stanowiskach robotniczych i pokrewnych (robotnicy). Są oni zdefiniowani jako pracownicy zatrudnieni na stanowiskach, na których wykonywane są: czynności (operacje) składające się na proces technologiczny wytwarzania produktów lub świadczenie usług (robotnicy bezpośrednio produkcyjni), jak również stanowiska, na których wykonywane są prace pomocnicze i obsługa w zakresie niezbędnym dla sprawnego przebiegu procesów produkcyjnych (robotnicy pośrednio produkcyjni), czynności mające charakter obsługi, na które składają się procesy w sferze cyrkulacji: transporcie, łączności, handlu i in., jak również w sferze usług społecznych (pracownicy na stanowiskach pokrewnych robotniczym).

12 SZKOLENIA I USŁUGI W ZAKRESIE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY Obowiązkowe szkolenie okresowe kończy się egzaminem sprawdzającym przyswojenie przez uczestnika wiedzy objętej programem szkolenia oraz umiejętności wykonywania lub organizowania pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy. Organizator szkolenia przeprowadza egzamin i potwierdza odbycie szkolenia okresowego na zaświadczeniu, którego wzór określają odrębne przepisy. Odpis zaświadczenia jest przechowywany w aktach osobowych pracownika. Ze szkolenia okresowego może być zwolniona osoba, która: przedłoży aktualne zaświadczenie o odbyciu w tym okresie u innego pracodawcy wymaganego szkolenia okresowego, odbyła w tym okresie szkolenie okresowe wymagane dla osoby zatrudnionej na stanowisku należącym do innej grupy stanowisk, jeżeli jego program uwzględnia zakres tematyczny wymagany programem szkolenia okresowego obowiązującego na nowym stanowisku pracy. (nazwa organizatora szkolenia) Pan(i)... urodzony(a)... r. w...... zorganizowane w formie 1)... przez... (nazwa organizatora szkolenia) w okresie od dnia... r. do dnia... r. PAMIĘTAJ Do obowiązków pracownika służby bhp nie należy prowadzenie szkolenia okresowego. 3.3. Zakres szkoleń bhp dla poszczególnych grup pracowniczych Każda grupa pracownicza powinna w wyniku szkoleń bhp, zgodnie z 3 rozporządzenia o szkoleniach bhp, zaznajomić się z zagrożeniami, poznać przepisy i nabyć umiejętności wykonywania pracy w sposób bezpieczny. Wymaga to jednak innego zakresu oraz sposobu przekazywania wiedzy, kształcenia umiejętności oraz podejścia do nauczania. Odrębności te uwzględniają ramowe programy szkolenia okresowego dla różnych grup pracowniczych zamieszczone w załączniku do tego rozporządzenia (tabela 3.1) i powinny znaleźć odzwierciedlenie w szczegółowych programach szkolenia bhp przeznaczonych dla różnych grup pracowniczych oraz w programach instruktażu ogólnego i stanowiskowego nie tylko odmiennych branż, lecz także poszczególnych firm w tych branżach.

3. EDUKACJA W ZAKRESIEBEZPIECZEŃSTWAI HIGIENY PRACY 13 Tabela 3.1. Cechy ramowych programów szkolenia okresowego dla różnych grup pracowniczych Uczestnicy szkolenia Cel szkolenia Sposób organizacji szkolenia Dla pracodawców wykonujących zadania służby bezpieczeństwa i higieny pracy Pracodawcy, którzy na podstawie art. 237 11 1 Kodeksu pracy będą wykonywali w swoim zakładzie pracy zadania służby bezpieczeństwa i higieny pracy. Uzyskanie przez uczestników szkolenia wiedzy i umiejętności w zakresie: a) identyfikacji i analizy zagrożeń zawodowych oraz oceny ryzyka związanego z tymi zagrożeniami; b) prowadzenia kontroli i oceny stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, w tym przestrzegania przepisów i zasad bhp; c) organizowania przedsięwzięć mających na celu zapewnienie pracownikom bezpieczeństwa i ochrony zdrowia; d) metod eliminowania lub ograniczenia oddziaływania na pracowników czynników szkodliwych dla zdrowia i niebezpiecznych; e) ustalania okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy oraz chorób zawodowych, a także określania niezbędnych działań profilaktycznych; f) metod i organizacji szkolenia w dziedzinie bhp; g) popularyzacji problematyki bhp. Kurs lub seminarium z uwzględnieniem ćwiczeń oraz z wykorzystaniem odpowiednich pomocy dydaktycznych, w szczególności filmów, tablic, folii do wyświetlania informacji, programów komputerowych, materiałów do ćwiczeń. Uczestnicy powinni również otrzymać materiały umożliwiające przyswojenie problematyki objętej programem szkolenia (np. skrypty, przepisy prawne, zestawy ćwiczeń z instrukcjami, zestawy pytań kontrolnych). Szczegółowy program szkolenia powinien uwzględniać problematykę i przepisy dotyczące działalności (przemysłu), z którego wywodzą się uczestnicy szkolenia. 1 W godzinach lekcyjnych trwających 45 minut. Minimalna liczba godzin 1 64 (w tym 6 ćwiczeń)

14 SZKOLENIA I USŁUGI W ZAKRESIE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY Uczestnicy szkolenia Cel szkolenia Sposób organizacji szkolenia Dla pracodawców i innych osób kierujących pracownikami Pracodawcy (w tym osoby kierujące przedsiębiorstwami państwowymi, spółkami, zakładami prywatnymi, urzędami, spółdzielniami), mistrzowie, brygadziści, kierownicy komórek organizacyjnych. Uzyskanie przez uczestników szkolenia wiedzy i umiejętności w zakresie: a) oceny zagrożeń występujących w procesach pracy oraz ryzyka związanego z tymi zagrożeniami; b) kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy; c) ochrony pracowników przed zagrożeniami związanymi z wykonywaną pracą. Kurs, seminarium albo samokształcenie kierowane na podstawie szczegółowego programu szkolenia opracowanego przez organizatora szkolenia. Podczas szkolenia konieczne jest stosowanie odpowiednich środków dydaktycznych, w szczególności filmów, folii do wyświetlania informacji, tablic. Uczestnicy szkolenia organizowanego w formie samokształcenia kierowanego powinni otrzymać materiały umożliwiające przyswojenie problematyki objętej programem szkolenia (np. skrypty, przepisy prawne, zestawy pytań kontrolnych). Dla pracowników służby bezpieczeństwa i higieny pracy i osób wykonujących zadania tej służby Pracownicy służby bezpieczeństwa i higieny pracy i osoby wykonujące zadania tej służby. Uzyskanie przez uczestników szkolenia wiedzy i umiejętności w zakresie: a) przepisów prawnych dotyczących bhp; b) analizy i oceny zagrożeń oraz metod oceny ryzyka związanego z tymi zagrożeniami; c) organizacji i metod kształtowania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, a także pomocy w rozwiązywaniu trudnych problemów z dziedziny bhp. Kurs, seminarium albo samokształcenie kierowane, z uwzględnieniem ćwiczeń oraz z wykorzystaniem odpowiednich pomocy dydaktycznych, w szczególności filmów, tablic, folii do wyświetlania informacji, programów komputerowych, materiałów do ćwiczeń. Uczestnicy szkolenia organizowanego w formie samokształcenia kierowanego powinni otrzymać materiały umożliwiające przyswojenie problematyki objętej programem szkolenia (np. skrypty, przepisy prawne, zestawy ćwiczeń z instrukcjami, zestawy pytań kontrolnych). Minimalna liczba godzin 16 32 (w tym 4 ćwiczeń)

3. EDUKACJA W ZAKRESIEBEZPIECZEŃSTWAI HIGIENY PRACY 15 Uczestnicy szkolenia Cel szkolenia Sposób organizacji szkolenia Dla pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych Osoby zatrudnione na stanowiskach robotniczych. Uzyskanie przez uczestników szkolenia wiedzy i umiejętności w zakresie: a) przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy związanych z wykonywaną pracą; b) zagrożeń związanych z wykonywaną pracą oraz metod ochrony przed tymi zagrożeniami; c) postępowania w razie wypadku i w sytuacjach zagrożeń. Instruktaż na stanowisku pracy oraz wykład, pogadanka, film, omówienie okoliczności i przyczyn charakterystycznych wypadków przy pracy (dla prac wykonywanych przez uczestników szkolenia) oraz wyciągnięcie wniosków profilaktycznych. Dla pracowników inżynieryjno-technicznych Pracownicy inżynieryjno- -techniczni, projektanci, konstruktorzy, technologowie, organizatorzy produkcji. Uzyskanie przez uczestników szkolenia wiedzy i umiejętności w zakresie: a) identyfikacji i oceny zagrożeń występujących w procesach pracy; b) organizacji pracy i stanowisk pracy zgodnie z wymaganiami bezpieczeństwa i higieny pracy oraz ergonomii; c) metod likwidacji lub ograniczenia zagrożeń czynnikami występującymi w środowisku pracy. Podczas kompletowania grup pracowników do szkolenia należy brać pod uwagę podobieństwo prac wykonywanych przez uczestników. Kurs, seminarium albo samokształcenie kierowane, z uwzględnieniem ćwiczeń oraz z wykorzystaniem odpowiednich pomocy dydaktycznych, w szczególności filmów, tablic, folii do wyświetlania informacji, programów komputerowych, materiałów do ćwiczeń. Uczestnicy samokształcenia kierowanego powinni otrzymać materiały umożliwiające przyswojenie problematyki objętej programem szkolenia (np. skrypty, przepisy, zestawy pytań kontrolnych). Minimalna liczba godzin 8 16

16 SZKOLENIA I USŁUGI W ZAKRESIE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY Uczestnicy szkolenia Cel szkolenia Sposób organizacji szkolenia Minimalna liczba godzin Dla pracowników administracyjno-biurowych i innych, o których mowa w 14 ust. 2 pkt 5 rozporządzenia w sprawie ogólnych zasad szkoleń bhp Pracownicy administracyjno-biurowi, w tym zatrudnieni przy obsłudze monitorów ekranowych, pracownicy placówek służby zdrowia, szkół, placówek oświaty, jednostek naukowo-badawczych i innych, których praca wiąże się z narażeniem na czynniki szkodliwe dla zdrowia, uciążliwe lub niebezpieczne albo z odpowiedzialnością w zakresie bhp. Uzyskanie przez uczestników szkolenia wiedzy i umiejętności w zakresie: a) oceny zagrożeń związanych z wykonywaną pracą; b) metod ochrony przed zagrożeniami dla zdrowia i bezpieczeństwa pracowników; c) kształtowania warunków pracy w sposób zgodny z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy; d) postępowania w razie wypadku oraz w sytuacjach awaryjnych. Seminarium, kurs albo samokształcenie kierowane z zastosowaniem odpowiednich środków dydaktycznych, w szczególności filmów, tablic, foliogramów do wyświetlania informacji. Uczestnicy szkolenia organizowanego w formie samokształcenia kierowanego powinni otrzymać odpowiednie materiały umożliwiające przyswojenie wiadomości i umiejętności objętych programem szkolenia (np. skrypty, przepisy, zestawy pytań kontrolnych). 8 Szkolenia dla wszystkich grup pracowniczych powinny być prowadzone na podstawie szczegółowego programu szkolenia opracowanego przez organizatora odrębnie dla każdej z grup pracowników z uwzględnieniem problematyki branży, z której się wywodzą i rodzaju wykonywanej pracy. W przypadku instruktażu stanowiskowego oraz szkolenia okresowego pracowników, którzy w związku z wykonywanymi pracami są lub mogą być narażeni na działanie pyłu azbestu, oraz pracodawców i osób kierujących takimi pracownikami, programy szkolenia powinny być zgodne z programem zawartym w załączniku 1 do Rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 14 października 2005 r. w sprawie zasad bezpieczeństwa i higieny pracy przy zabezpieczaniu i usuwaniu wyrobów zawierających azbest oraz programu szkolenia w zakresie bezpiecznego użytkowania takich wyrobów.

7. PROWADZENIE SZKOLENIA Z ZAKRESU BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY 17 7 Prowadzenie szkolenia z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy ZAGADNIENIA Uwagi dotyczące prowadzenia instruktażu ogólnego Komunikacja pomiędzy instruktorem a pracownikiem w trakcie prowadzenia instruktażu stanowiskowego Uwagi dotyczące prowadzenia szkolenia okresowego Zasady postępowania osoby prowadzącej szkolenie bhp Przykłady scenariuszy szkoleń bhp Przykłady technik aktywizujących stosowanych na szkoleniach bhp 7.1. Instruktaż ogólny Osoba prowadząca instruktaż ogólny (pracownik służby bhp, osoba wykonująca u pracodawcy zadania tej służby, pracodawca lub pracownik wyznaczony przez pracodawcę, mający wiedzę i umiejętności zapewniające właściwą realizację tego zadania) powinna sobie zdawać sprawę, że treści wynikające z programu tego szkolenia należy podporządkować: potrzebie adaptacji pracownika do nowego stanowiska i zakładu pracy; potrzebie przeorganizowania wiadomości i kompetencji wyniesionych przez pracownika ze szkoły, z innego zakładu pracy lub z innego stanowiska (w przypadku pracownika zmieniającego stanowisko w tym samym zakładzie pracy). PAMIĘTAJ Jeśli twoje wiadomości o uczestniku instruktażu ogólnego, uzyskane z działu kadr, są niewystarczające, by określić jego potrzeby szkoleniowe, to indywidualna rozmowa przed rozpoczęciem instruktażu może być ważniejsza dla pracownika niż sama nauka, ponieważ: wpłynie pozytywnie na nastawienie pracownika do nowej pracy, ciebie i szkolenia, w którym ma uczestniczyć; poznasz w pewnym stopniu motywację, postawy, wiedzę nowego pracownika; pozwoli ci dostosować treści podawane w czasie szkolenia do rzeczywistych potrzeb pracownika i bardziej efektywnie wykorzystać czas kursu. Instruktaż ogólny jest w dużej mierze poświęcony zapoznawaniu pracownika z podstawowymi przepisami zawartymi w Kodeksie pracy oraz przepisami i zasadami obowiązującymi w zatrudniającym go zakładzie pracy. Osiągnięcie celu, czyli znajomość, a następnie wypełnianie przez ucznia tych przepisów, nie jest wcale łatwym zadaniem. Zapisy Kodeksu pracy są na ogół znane zarówno wśród absolwentów szkół, jak i wśród pracowników, którzy podejmują kolejną pracę. Dlatego po części dotyczącej istoty bezpieczeństwa i higieny pracy, wprowadzającej do tematu, można zastosować w formie ćwiczenia kontrolę i ocenę wstępną. Określi ona poziom początkowy i znajomość wiadomości słuchaczy z prawa

18 SZKOLENIA I USŁUGI W ZAKRESIE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY pracy oraz predyspozycje do przyswajania nowego materiału, jakim będą przepisy i zasady obowiązujące w zakładzie pracy. Zwykle uczestnicy szkolenia (szczególnie ci, którzy odbywają je w kolejnym zakładzie) są zaskoczeni, że zamiast obejrzenia tradycyjnej prezentacji dotyczącej zakresu obowiązków i uprawnień pracodawcy, pracowników, komórek organizacyjnych zakładu pracy oraz odpowiedzialności za naruszenie przepisów lub zasad bhp mają coś zrobić sami. Pół godziny, które przeznacza się na realizację tego tematu, wystarcza na wykonanie ćwiczenia (5 10 minut) i dyskusję związaną z rozwiązaniem zadania w tym czasie prowadzący zaczyna poznawać uczestników szkolenia, z którymi będzie współpracował, a i oni stopniowo tworzą zespół. Przed przystąpieniem do ćwiczenia osoba prowadząca powinna omówić sposób i czas jego wykonania, przygotować kartę ćwiczeń, na której kursant będzie pracował, materiały pomocnicze (teksty rozporządzeń, regulaminów, mapki, teksty dotyczące zagrożeń w zakładzie itp.) oraz długopisy dla każdego uczestnika. ĆWICZENIE 7.1 Na podstawie analizy fragmentu Kodeksu pracy odpowiedz na pytania związane z podstawowymi zasadami prawa pracy. W tym celu: 1. zapoznaj się z otrzymanymi materiałami pomocniczymi, 2. wpisz w tabeli 7.1 odpowiedź tak lub nie na zawarte w niej pytania i uzupełnij rubryki z podstawą prawną decyzji. Tabela 7.1. Rozwiązywanie problemów dotyczących podstawowych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy oraz odpowiedzialności za naruszenie przepisów lub zasad bezpieczeństwa i higieny pracy Podstawa prawna art. 211 art. 212 art. 211 art. 101 1 Pytanie Czy pracownik ma obowiązek dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i sprzętu oraz o porządek i ład w miejscu pracy, jeśli nie otrzymuje od firmy na ten cel środków czystości? Czy pracownik powinien organizować, przygotowywać i prowadzić prace, uwzględniając zabezpieczenie się przed wypadkami przy pracy, chorobami zawodowymi i innymi chorobami związanymi z warunkami środowiska pracy? Czy pracownik ma obowiązek dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz stosować je zgodnie z przeznaczeniem? Czy pracownik ma obowiązek stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego tylko wtedy, kiedy uzna to za stosowne? Czy pracownik ma poddawać się badaniom wstępnym, okresowym i kontrolnym wtedy, kiedy będzie potrzebował porady lekarza? Czy pracodawca jest obowiązany do wypełniania zarządzeń wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy? Czy w żadnym przypadku pracownik nie może prowadzić działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy? Czy w każdym przypadku pracownik jest obowiązany stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy? Odpowiedź (tak, nie)

7. PROWADZENIE SZKOLENIA Z ZAKRESU BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY 19 Większość uczestników instruktażu ogólnego nie jest entuzjastycznie nastawiona do zmian, które zazwyczaj przynosi zastosowanie się do przepisów obowiązujących w nowym miejscu pracy. Dlatego należy ich odpowiednio motywować i podkreślać pozytywne znaczenie dla nich zarówno wewnętrznych rozporządzeń, jak i przepisów Kodeksu pracy. Można to uzyskać przez uświadomienie nowo zatrudnionemu, że każdy obowiązek pracodawcy jest jednocześnie prawem pracownika, a przepisy i zasady bhp spełniają funkcję ochronną, organizacyjną i wychowawczą. Przekaz ten z pewnością zostanie wzmocniony po przeprowadzeniu krótkiego ćwiczenia na określanie funkcji spełnianych przez przepisy, do których ma się stosować pracownik. Zmusza to kursanta do przeczytania omawianego przepisu i zastanowienia się nad nim. ĆWICZENIE 7.2 Określ, jaką funkcję spełnia podany przepis Kodeksu pracy. W tym celu wpisz znak X w odpowiednią rubrykę tabeli, którą powinieneś przerysować do zeszytu przedmiotowego. Tabela 7.2. Funkcje przepisów prawa pracy Lp. Kodeks pracy Funkcja przepisu ochronna organizacyjna wychowawcza 1 Art. 183d. Osoba, wobec której pracodawca naruszył zasadę równego traktowania w zatrudnieniu, ma prawo do odszkodowania w wysokości nie niższej niż minimalne wynagrodzenie za pracę, ustalane na podstawie odrębnych przepisów. 2 Art. 17. Pracodawca jest obowiązany ułatwiać pracownikom podnoszenie kwalifikacji zawodowych. 3 Art. 100 1. Pracownik jest obowiązany wykonywać pracę sumiennie i starannie oraz stosować się do poleceń przełożonych, które dotyczą pracy, jeżeli nie są one sprzeczne z przepisami prawa lub umową o pracę. 4 Art. 105. Pracownikom, którzy przez wzorowe wypełnianie swoich obowiązków, przejawianie inicjatywy w pracy i podnoszenie jej wydajności oraz jakości przyczyniają się szczególnie do wykonywania zadań zakładu, mogą być przyznawane nagrody i wyróżnienia. ĆWICZENIE 7.3 Po obejrzeniu zakładu i objaśnieniach instruktora nanieś na mapkę nazwy poszczególnych komórek organizacyjnych, pomieszczeń socjalnych i jeśli występują zaznacz miejsca niebezpieczne.

20 SZKOLENIA I USŁUGI W ZAKRESIE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY ĆWICZENIE 7.4 Spośród podanej listy zagrożeń występujących w środowisku pracy wypisz te, o których poinformowano cię w trakcie szkolenia, oraz określ, jak należy postępować, aby uchronić się przed ich szkodliwym działaniem. Lista zagrożeń w środowisku pracy: Zagrożenia stwarzane przez prąd elektryczny, czynniki psychofizyczne, pyły azbestowe, hałas, zagrożenia elektromagnetyczne, elektryczność statyczna, pyły przemysłowe, czynniki rakotwórcze, substancje chemiczne, promieniowanie jonizujące, promieniowanie elektromagnetyczne, promieniowanie laserowe, promieniowanie optyczne, mikroklimat zimny, mikroklimat gorący, drgania mechaniczne, zagrożenia czynnikami mechanicznymi. Przykład scenariusza do realizacji tematu instruktażu ogólnego: Podstawowe zasady ochrony przeciwpożarowej oraz postępowania w razie pożaru i wypadku dla nauczycieli gimnazjum Temat: Podstawowe zasady ochrony przeciwpożarowej oraz postępowania w razie pożaru i wypadku. Czas: 45 minut. Liczba uczestników: 10 osób. Prowadzący zajęcia: mgr inż. Olgierd Obakbes. Cele szkolenia W wyniku szkolenia uczestnicy potrafią: określić obowiązki nauczyciela z zakresu ochrony przeciwpożarowej zawarte w Szkolnych procedurach postępowania w razie pożaru; określić obowiązki nauczyciela w razie wypadku ucznia zawarte w Szkolnych procedurach postępowania w razie wypadku ucznia; określić obowiązki nauczyciela z zakresu pierwszej pomocy przedlekarskiej zawarte w Szkolnych procedurach postępowania w razie konieczności udzielenia pomocy przedlekarskiej; wypełniać obowiązki nauczyciela będącego świadkiem wypadku; udzielić pierwszej pomocy przedlekarskiej w przypadkach utraty przytomności, zranień, złamań; przedstawić przebieg dróg ewakuacyjnych w szkole; określić sposób oznaczenia dróg ewakuacyjnych w szkole. Metody realizacji zajęć: miniwykład, pokaz fragmentów filmów, objaśnienie, ćwiczenia, dyskusja, praca z tekstem. Pomoce dydaktyczne: filmy Pierwsza pomoc przedlekarska, Zasady ochrony ppoż. i postępowania w razie pożaru, ponadto prezentacja komputerowa, dokumentacja szkolna, plan rozmieszczenia znaków ewakuacyjnych w szkole, tekst przewodni do ćwiczenia, arkusze ćwiczeniowe. Treść zajęć: 1. Obowiązki nauczyciela z zakresu ochrony przeciwpożarowej zawarte w Szkolnych procedurach postępowania w razie pożaru. 2. Sprzęt gaśniczy używany w obiektach szkolnych. 3. Obowiązki nauczyciela w razie wypadku ucznia zawarte w Szkolnych procedurach postępowania w razie wypadku ucznia. 4. Obowiązki nauczyciela będącego świadkiem wypadku.

7. PROWADZENIE SZKOLENIA Z ZAKRESU BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY 21 5. Obowiązki nauczyciela z zakresu pierwszej pomocy przedlekarskiej zawarte w Szkolnych procedurach postępowania w razie konieczności udzielenia pomocy przedlekarskiej. 6. Pierwsza pomoc przedlekarska w przypadkach utraty przytomności, zranień, złamań. 7. Sposób oznaczenia dróg ewakuacyjnych. 8. Przebieg dróg ewakuacyjnych w szkole. Warto odwiedzić portal Europejskiej Agencji Bezpieczeństwa i Zdrowia w Pracy (https://osha.europa.eu/pl), skąd oprócz wielu treści można pobrać serię filmów o Napo produkowanych z wykorzystaniem grafiki komputerowej (rys. 9.5). Opowiedziane w nich proste historie mają wartość edukacyjną i ukazują postaci w świecie pracy, które muszą stawić czoła problemom związanym z bezpieczeństwem. Filmy o Napo można wykorzystać na szkoleniach raczej w postaci wybranych sekwencji jako zabawne historie, przerywniki prowokujące do zadawania pytań i zachęcające do dyskusji na temat konkretnych zagadnień związanych z bhp. PAMIĘTAJ W trakcie szkolenia nowych pracowników ważne jest stworzenie atmosfery wzajemnego zaufania i przekonanie osób nowo zatrudnionych o autentycznym zainteresowaniu ich problemami ze strony pracownika służby bhp, mistrza lub kierownika. Łatwiej to zrobić dzięki odpowiednim dawkom dobrego humoru, np. wykorzystując historyjki o Napo. 7.2. Instruktaż stanowiskowy Każde stanowisko pracy ma odrębne cechy i wiąże się z inną specyfiką pracy, dlatego instruktaż stanowiskowy powinien być przeprowadzany przez osobę, która doskonale zna jego wymogi, np. mistrza, inną osobę kierującą pracownikami wyznaczoną przez pracodawcę lub pracodawcę posiadającego odpowiednie kwalifikacje i doświadczenie zawodowe. Osoby te zgodnie z 11 ust. 5 rozporządzenia o szkoleniach bhp muszą być także odpowiednio przeszkolone w zakresie metodyki prowadzenia instruktażu stanowiskowego. W szczególnych przypadkach instruktaż w formie szkolenia uzupełniającego może przeprowadzać osoba spoza zakładu, np. przedstawiciel dystrybutora lub producenta urządzenia wprowadzanego na stanowisko. Instruktaż stanowiskowy przeprowadza się, podobnie jak wszystkie inne szkolenia bhp, według programu opracowanego indywidualnie dla stanowiska. Musi on być zgodny z programem zawartym w załączniku do rozporządzenia o szkoleniach bhp. Przykłady takich programów znajdują się w rozdziale szóstym podręcznika, np. Program instruktażu stanowiskowego obsługi betoniarki (tabela 6.7), Program instruktażu stanowiskowego dla pracowników administracyjno-biurowych narażonych na działanie czynników uciążliwych (tabela 6.9). PAMIĘTAJ Przykładowe programy przedstawione w podręczniku są przeznaczone dla konkretnego stanowiska w określonym zakładzie pracy i nie powinny być stosowane bez odpowiednich zmian i uzupełnień dla stanowiska pracy w innym zakładzie. Ostatnim punktem programu instruktażu stanowiskowego (Ramowy program instruktażu stanowiskowego z rozporządzenia w sprawie szkolenia bhp pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych i innych, których charakter pracy wiąże się z bezpośrednimi kon-

22 SZKOLENIA I USŁUGI W ZAKRESIE BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY taktami z produkcją i jej kontrolą, tabela 6.5) jest omówienie i ocena przebiegu wykonywania pracy przez pracownika. Według 11 ust. 6 jest to sprawdzian wiedzy i umiejętności z zakresu wykonywania pracy zgodnie z przepisami oraz zasadami bhp, który kończy instruktaż i stanowi podstawę dopuszczenia pracownika do wykonywania pracy na określonym stanowisku. Przeprowadza go osoba prowadząca instruktaż, ale niektóre firmy w celu nadania większej rangi szkoleniu (szczególnie w przypadku pracowników podejmujących pierwszą pracę po zakończeniu edukacji szkolnej) sprawdzian ten określają mianem egzaminu przeprowadzanego przed komisją egzaminacyjną, w skład której wchodzi między innymi pracownik służby bhp. PAMIĘTAJ Ukończenie przez pracownika instruktażu stanowiskowego potwierdzone w karcie szkolenia wstępnego (zał. 4) nie zwalnia osób kierujących jego pracą i pracownika służby bhp od opieki nad nowym pracownikiem mającej na celu jego możliwie szybką adaptację w nowym środowisku pracy. Elementy przedstawionego poniżej konspektu z warsztatów szkolnych mogą stanowić przykład do wykorzystania w konspekcie instruktażu stanowiskowego. Konspekt szkolny instruktażu stanowiskowego na zajęciach praktycznych w pracowni zajęć praktycznych na stanowisku wykonywania połączeń układu sterowania stycznika elektromagnetycznego Czas trwania zajęć: 5 godzin lekcyjnych, w tym instruktaż wstępny 45 minut. Temat: Wykonanie połączeń układu sterowania stycznika elektromagnetycznego. Cele nauczania Wiadomości: Uczeń zna aparaturę elektryczną wykorzystywaną w budowanych układach. Uczeń zna symbole graficzne aparatów elektrycznych. Umiejętności: Uczeń umie odczytać schemat elektryczny. Uczeń potrafi samodzielnie wykonać połączenia układów sterowania. Postawy: Uczeń poprawnie, estetycznie i zgodnie z normami wykonuje połączenia elektryczne, dba o porządek na stanowisku pracy, przestrzega zasad bhp oraz właściwie wykorzystuje narzędzia i powierzone mu materiały. Metody: pokaz, wykład problemowy, ćwiczenia. Środki dydaktyczne: prezentacje komputerowe: 1. Plan i przebieg zajęć; 2. Wykonanie połączeń układu sterowania; narzędzia komplet wkrętaków, nóż, ściągaczki do izolacji, obcinaczki boczne, szczypce oczkowe; schematy i symbole graficzne aparatów elektrycznych; aparaty elektryczne (styczniki, przyciski sterownicze, lampki sygnalizacyjne, przewody elektryczne); rozdzielnice elektryczne wraz z dokumentacją do wykonania ćwiczeń praktycznych.

7. PROWADZENIE SZKOLENIA Z ZAKRESU BEZPIECZEŃSTWA I HIGIENY PRACY 23 Formy organizacyjne: praca grupowa, praca indywidualna na stanowiskach ćwiczeniowych. Przebieg zajęć Instruktaż wstępny 1. Sprawdzenie listy obecności i przygotowania uczniów do zajęć. 2. Podanie tematu lekcji, uświadomienie uczniom celu lekcji. 3. Omówienie poszczególnych zagadnień z użyciem prezentacji. 3.1. Podstawowe wiadomości dotyczące schematów elektrycznych. 3.1.1. Schemat montażowy. 3.1.2. Schemat ideowy, tor prądowy. 3.1.3. Schemat sterowania. 3.2. Omówienie budowy aparatów i pokazanie styków aparatów elektrycznych wykorzystanych w połączeniach elektrycznych (podstawowe wiadomości niezbędne do wykonania ćwiczenia). 3.3. Zapoznanie z symbolami graficznymi aparatów elektrycznych wykorzystanych w układzie. Instruktaż bieżący 4. Pokaz. 4.1. Pokaz sposobu wykonania połączenia. 4.2. Pokaz odnalezienia punktów do połączenia w wykonywanym układzie. 4.2.1. Planowanie przebiegu ułożenia przewodu. 4.2.2. Zdjęcie izolacji z przewodu. 4.2.3. Kształtowanie i układanie przewodu. 4.2.4. Podłączenie przewodu do zacisków aparatów elektrycznych. 4.2.5. Sprawdzenie połączenia. 5. Podsumowanie i odpowiedzi na pytania uczniów. 5.1. Powtórzenie najważniejszych elementów szkolenia. 5.2. Przepisy bhp podczas wykonywania prac łączeniowych. 5.3. Narzędzia, stanowisko pracy, postawa i zachowanie podczas wykonywania pracy. 6. Omówienie kryteriów oceniania. 6.1. Kryteria oceniania jakości wykonania pracy. 6.2. Kryteria oceniania wydajności pracy. 6.3. Kryteria oceniania przestrzegania przepisów bhp i organizacji pracy. 6.4. Kryteria oceniania osobistej postawy i stosunku do pracy. 6.5. Kryteria oceniania kultury pracy i poszanowania mienia społecznego. 7. Podanie informacji, gdzie można uzyskać więcej wiadomości na temat wykonywania połączeń obwodu sterowania. 8. Wykonanie połączeń obwodu sterowania. 9. Wstępne omówienie wykonanej pracy. Instruktaż końcowy 10. Ogólne podsumowanie wyników pracy całej grupy z określeniem stopnia wykonania zadania i osiągnięcia wytyczonego celu. 11. Porównanie pracy najlepiej i najgorzej wykonanej (pochwały i wyróżnienia). 12. Indywidualne omówienie pracy (samoocena wraz z uzasadnieniem). 13. Ocena wykonanych prac, wpisanie ocen do dzienniczków ucznia. 14. Podanie tematu nowej lekcji. Opracowanie na podstawie konspektu mgr. Mirosława Rucińskiego z ZSE w Lublinie